موزه های مصر
موزه مصر: یکی از مهمترین و دیدنیترین موزههای مصر است که در سال 1902 و در عهد حکومت عباس حلمی دوم در مرکز شهر قاهره افتتاح شد. این موزه دارای بیش از 150 هزار قطعه موزهای است و به عنوان یکی از بزرگترین مجموعههای موزهای که از مراحل مختلف تاریخی به دست آمده است، شناخته میشود که از جمله مهمترین آنها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- مجموعه آثار مربوط به دورههای ماقبل تاریخ که نماد دستاورد تمدنی انسان مصری در دوره قبل از آشنایی با خط است. این مجموعه که از شمال و وسط و جنوب مصر گردآوری شده است، شامل انواع مختلف آثار سفالی، ابزار تزئینی، ابزار و ادوات و دیگر ابزار حیات روزمره انسان آن روز است.
- مجموعه آثار مربوط به سلسلههای اول و دوم شامل الواح، مجسمه، ظروف و ابزار مختلف.
- مجموعه باقیمانده از عصر پادشاهی کهن شامل بسیاری از مجسمهها، تابوتها، نقشهای دیواری و از مهمترین آن، مجسمههای چند تن از فراعنه مصر از جمله زوسر، خفرع و منکاورع است.
- مجموعه آثار موزهای از دوره پادشاهی میانه شامل مجسمه امنتوحب دوم و مجسمههای مربوط به برخی پادشاهان سلسله دوازدهم، تابوت، زیورآلات و ابزار و ادوات حیات روزمره انسانهای آن دوره.
- مجموعه آثار باقیمانده از دوره پادشاهی جدید شامل آثاری از توت عنخ آمون و چندین مجسمه از فراعنه از جمله مجسمه فرعون رامسس دوم، ارابههای جنگی، زیورآلات، ابزار کشاورزی، لوازم التحریر و مجموعهای از مومیاییها که در سالن ویژه نگهداری میشود.
- مجموعه آثار دورههای متأخر دوره باستان که بسیاری از اشیاء ارزشمند موزهای از جمله مصنوعات طلا و نقره و سنگهای گرانقیمت کشف شده از گور پادشاهان و ملکههای سلسلههای 21 و 22 را شامل میشود. همچنین تعدادی از مجسمهها و الواح و برخی از آثار سرزمین نوبه در این بخش نگهداری میشود.
موزه قبطی: یکی از موزههای مهم مصر است که در سال 1910 درون قلعه بابلیون تأسیس و پس از تغییر و تحول اساسی در سال 1998 افتتاح شد. این موزه حدود 16000 شئ موزهای از هنرهای قبطی که با سنتهای هنری مصری قدیم و دورههای هلنی، بیزانس و اسلامی در هم آمیخته است را شامل میشود و در دو بخش قدیم و جدید در معرض دید قرار گرفته است. یکی از آثار قابل توجه در این موزه، کتاب مزامیر داود است که در تالاری ویژه نگهداری میشود. همچنین سه قطعه چوبی از درب کلیسا و دیگر اماکن دینی در این موزه دیده میشود که به لحاظ هنر مجسمهسازی و کندهکاری دوره مابین قرون چهارم و ششم میلادی از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی آثار چوبی از دوره مابین قرون چهارم و دهم که نمایانگر هنر قبطی است، برخی اشیاء باقیمانده از کلیساهای مصر قدیم چون: کلیساهای معلق، ابو سرجة و ابی منیا، الواح مختلف دیواری، آثار برونزی، سکههای طلا، انواع پاپیروس و منسوجات، انواع ظروف سفالی و شیشهای و نیز مجموعهای از دربهای پوشیده شده با ورقههای برونزی از قرن یازدهم میلادی از جمله دیدنیهای این موزه است. همچنین در کتابخانه موزه قبطی مجموعهای از نسخههای خطی که تعداد آن به حدود 700 جلد کتاب میرسد و نیز حدود 1000 سند نگهداری میشود.
موزه هنرهای اسلامی: یکی از بزرگترین موزه های هنر اسلامی در سطح جهان است و بیش از 100 هزار قطعه موزهای متنوع از هنرهای سرزمینهای اسلامی از هند و چین و ایران تا جزیرة العرب، شام، مصر، شمال آفریقا و اندلس را در خود جای داده است. این موزه که در مرحله اولیه خود در سال 1903 تأسیس شده است، پس از طی روندی تحولی، در سال 2010 با ساختمان و نظم جدید افتتاح شد. این موزه دارای بخشهای مختلف به شرح زیر است:
- آثار سرامیک و سفالی: در این بخش مجموعهای از انواع سرامیک و سفال از عصر اموی، مملوکی و عباسی در مصر، سرامیکهای ایرانی، سرامیک و سفالهای دوره عثمانی قرار دارد.
- نسخههای خطی: در این بخش تعداد 1170 نسخه خطی کمیاب از ایران، مصر، مغرب، هند ، اسپانیا و ... نگهداری میشود. در میان این نسخههای خطی، مجموعهای از نسخههای قرآنی متنوع دیده میشود که برخی از آنها مربوط به مصر و برخی دیگر از ایران، مغرب و اسپانیاست که از جمله آنها، قدیمیترین نسخه قرآن مربوط به عصر اموی در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری است.
- آثار چوبی: در بخش آثار چوبی موزه هنرهای اسلامی، مجموعه متفاوتی از این آثار از عهد اموی قرار گرفته است که توسط هنرمندان مسلمان مصری معرق کاری، رنگآمیزی و تزئین شده است. مجموعهای از میزهای چوبی از عصر فاطمی، ایوبی و مملوکی، صندوقهای چوبی ویژه پادشاهان و امیران، به صورت کندهکاری و تذهیب شده از دیگر آثار این بخش است.
- بخش آثار فلزی: مجموعهای از شمعدان از دوره مملوکی، اسطرلاب، چلچراغ و صندلیهای منسوب به پادشاهان و امرای دورههای مختلف اسلامی که با طلا و نقره تزئین و تذهیب شده است از جمله آثار موجود در این بخش است.
- آثار شیشهای: انواع آثار هنری شیشهای مصر و شام از دورههای ایوبی و مملوکی در این بخش از موزه نگهداری میشود که در میان آن، مجموعهای کمیاب از چراغدانهای شیشهای میناکاری شده که از نمونههای مهم هنرهای شیشهای است، قرار دارد.
- بخش منسوجات: در این بخش مجموعهای ارزشمند از فرشهای پشمی و ابریشمی مربوط به دورههای سلجوقی، مغولی و صفویه از دوره قرون میانه نگهداری میشود.
- بخش سلاح: در این بخش از موزه هنرهای اسلامی، سلاحهای سلاطین و خلفای مسلمان قرار گرفته است که از جمله آنها شمشیر سلطان محمد فاتح عثمانی است که به هنگام فتح قسطنطنیه با خود حمل میکرده است و برروی آن نوشتههایی که به عدالت و توجه به مستمندان و بیچارگان توصیه شده، نوشته شده است.
در موزه هنرهای اسلامی همچنین مجموعههایی از ابزارآلات ستارهشناسی، مهندسی، کیمیا، جراحی، حجامت و غیره در معرض دید دیدارکنندگان قرار دارد.
علاوه بر موزههای مزبور، تعداد دیگری موزه در قاهره وجود دارد که مهمترین آنها: موزه هنر جدید، موزه جمال عبدالناصر، موزه طه حسین، موزه احمد شوقی، موزه محمود مختار، موزه محمد ناجی، موزه قلعه صلاحالدین، موزه جنگ و موزه مصطفی کامل است.
ب: موزههای اسکندریه
در شهر تاریخی اسکندریه موزههای متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از:
- موزه یونانی-رومی: این موزه که دارای حدود 40 هزار اثر موزهای از دورههای یونانی و رومی است، در سال 1895 در عهد حکومت عباس حلمی دوم افتتاح شد و دارای 25 تالار است. آثار این موزه شامل: مومیایی از عصر رومی، سردیس مرمرین اسکندر، منسوجات، الواح گچی، آثار کندهکاری شده، آثار شیشهای و سفالین و مجموعهای کمیاب از سکههای مربوط به دوره ماقبل قرن سوم قبل از میلاد و قرن سوم میلادی است.
موزه ملی: این موزه که در سال 1928 تأسیس و پس از دورهای تغییر و تحول در سال 2003 افتتاح شده است، شامل 1800 شئ موزهای است و دورههای مختلف تاریخی از پادشاهی کهن تا دوره معاصر را دربر میگیرد. آثار موجود در این موزه نمایی از تمدن، فرهنگ، هنرو صنعت مصریان و رویدادهای تاریخی در این سرزمین در این دورهها به تماشاگران ارائه میکند. از جمله آثار ا ین موزه، مجموعهای از ظروف کشف شده از هرم زوسر، مجموعهای از مجسمههای مربوط به دوره پادشاهی کهن و دوره پادشاهی جدید از جمله سردیس اخناتون و تندیس رامسس دوم است. همچنین مجموعهای از آثاری که از قعر دریا کشف شده است و از جمله آن، مجسمهی ایزس از گرانیت سیاه، تعدادی مجسمه و چهرهپردازی از الهههای یونان برروی سنگ مرمر، سردیس اسکندر در سالنی ویژه در معرض دید قرار گرفته است.
- موزه هنرهای زیبا: یکی از مراکز فرهنگی و هنری مطرح مصر و شهر اسکندریه است که مجموعهای از آثار هنری از فعالیتهایی که زندگی روستایی را نشان میدهد تا تابلوهای سورئالیستی را شامل میشود. این موزه همچنین محل برگزاری نمایشگاههایی برای معرفی آثار هنرمندان معاصر مصر و جهان است. موزه هنرهای زیبای اسکندریه دارای تالارهای متعدد و کتابخانه تخصصی در حوزه هنر است و تعداد آثار هنری موجود در آن در زمینههای عکاسی، گرافیک، نقاشی، مجسمهسازی و معماری به 1381 اثر میرسد.
- موزه کتابخانه اسکندریه: این موزه که در محل کتابخانه مشهور اسکندریه ایجاد شده است، در سال 2002 افتتاح شد و اشیاء ارزشمند موجود در آن عموما مربوط به عصر هلنی، رومی و بیزانس است که در ضمن کاوشهایی که در عمق دریای مدیترانه انجام شد و نیز در عملیات حفاری در محل ساختمان جدید کتابخانه در سالهای 1993 تا 1995 به دست آمده است. آثار ارائه شده در این موزه که تعداد آنها به 133 میرسد، نشان از تکثر فرهنگی در طول دورههای تاریخی مصر از عصر فراعنه تا عصر یونانی-رومی، قبطی و دوره اسلامی با تمرکز بر شهر اسکندریه و عصر هلنی دارد.
موزه کتابخانه اسکندریه اولین موزه مصری است که در فضای مجازی به معرفی آثار موجود به علاقهمندان اقدام کرده است. کاربران اینترنت میتوانند از طریق پایگاه اینترنتی این موزه به آدرس (www.antiquities.bibalex.org/home/index.aspx? lang=ar) وارد بخشهای مختلف آن شوند و ضمن آشنایی مختصر با تاریخ و هنر دورههای تاریخی مربوط به آثار معرفی شده، اطلاعاتی تفصیلی درباره مهمترنی اشیاء موجود در هر بخش دریافت کنند.
ج- موزههای سایر مناطق
موزههای متعدد دیگری نیز در مناطق مختلف مصر وجود دارد که هر کدام با آثار ارزشمند خود، معرف بخشهایی از تاریخ، تمدن و فرهنگ مصر است. از جمله این موزهها، موزه نوبه در شهر اسوان است که در سال 1977 افتتاح شده است و با آثار ارائه شده به معرفی 5000 سال تاریخ فرهنگ و تمدن سرزمین نوبه در جنوب مصر میپردازد. موزه اسوان در جزیره الفنتین در نزدیکی اسوان نیز در میان مجموعهای از آثار باستانی جنوب مصر قرار گرفته و شامل آثاری از دورههای گوناگون تاریخی مصر از عصر پیش از سلسلهها تا دوره اسلامی است که عمدتا در منطقه اسوان و جزیره الفنتین به دست آمده است. موزه الاقصر هم که در منطقه باستانی الاقصر قرار گرفته است، حاوی مجموعهای کوچک اما پرارزش و کمیاب از مجسمهها است ، از جمله این آثار، مجسمهای است که از گور توت عنخ آمون به دست آمده و نماد الههای به شکل گاو مقدس است (www.sis.gov.eg;2014).