سینمای مصر

زمینه شکل­گیری سینمای مصر به سال 1917 و تأسیس شرکت سینمای مصر در اسکندریه بازمی­گردد. در سال 1925 نیز طلعت حرب استودیو مصر را که یکی از پروژه­های شرکت بازیگری و سینمای مصر بود تأسیس کرد. زان پس روند تولید فیلم­های سینمایی آغاز شد و تعداد سینماها نیز افزایش یافت و تا پایان جنگ جهانی دوم تعداد 140 فیلم تولید شد. پس از جنگ در مرحله جدید تاریخ سینمای مصر، تولید فیلم سینمایی رو به افزایش گذاشت، به گونه­ای که بین سال­های 1945 تا 1951 متوسط تولید فیلم سالانه به 50 فیلم و تعداد سینماها هم به 244 باب رسید. پس از انقلاب سال 1952 مرحله دیگری از روند تحول سینمای مصر آغاز شد، در این مرحله تولید فیلم­های سینمایی به 60 فیلم در سال رسید و تا سال 1962 مجموعا 588 فیلم تولید شد و تعداد سینماهای این کشور به 354 باب افزایش یافت (الکسان، 21:1982) و تعداد 58 فیلم هم در جشنواره­های بین­المللی سینمایی مشارکت کرد (موسوعة مصر الحدیثة ،8 :82). تأسیس مؤسسه کل سینمای مصر در سال 1962 با هدف تولید فیلم­های داستانی بلند، نقطه عطفی در این روند بود (الکسان: همان).

تولید فیلم در بخش دولتی با تأسیس الشرکة العامة للانتاج السینمایی العربی در سال 1963 و سپس تأسیس شرکت دیگری در سال 1964 با عنوان القاهرة للسینما به معنای حضور فعال دولت در این عرصه بود که با تأسیس شرکت­های دیگری در سال­های بعد، این حضور پررنگ­تر شد (موسوعة مصر الحدیثة، 8 :83).

یکی از رویدادهای مهم در دهه هفتاد تأسیس شرکت جهانی فیلم­های مصری در سال 1972 توسط یوسف شاهین، کارگردان نامدار مصری بود که طی سال­های بعد به یکی از شرکت­های بزرگ در زمینه تولید پخش فیلم­های سینمایی و نیز مدیریت سالن­های سینما در مصر تبدیل شد. این شرکت همچنین به شرکت­های سینمایی خارجی خدمات تولیدی ارائه می­داد (www.misrinternationalfilms.com;2015).

از جمله چهره­های مطرح سینمایی این سال­های مصر می­توان از هنرمندان چون: حسن الامام، عاطف سالم، حسام­الدین مصطفی، حسین کمال و جلال الشرقاوی نام برد.

پس از شکست مصر در جنگ اسرائیل در سال 1967، سینمای مصر شاهد چهره­های جدیدی در این عرصه بود؛ شادی عبدالسلام با فیلم المومیاء (1969)، علی بدر خان با فیلم الکرنک (1975) ، سمیریوسف بافیلم دائره الانتقام(1976) وهشام ابوالنصر با فیلم الاقمر (1977) از جمله کارگردانان فعال سینمای مصر بودند (الکسان:22).

در دهه هفتاد قرن پیش، فضای نسبتا باز سال­های اولیه حکومت حسنی مبارک، زمینه­ساز ظهور نسل جدیدی از سینماگران مصری شد. نسل جدید از رویکردهای نو و آشنا با مفهوم سینما و تجربه­های بین­المللی آن و نیز توان بهره­گیری از قدرت ابتکار و خلاقیت برخوردار بود. عاطف الطیب از جمله هنرمندان این نسل بود که با الهام از داستان­های نجیب محفوظ به تولید فیم­هایی چون: الحب فوق هضبة الاهرام (1986) و قلب اللیل (1986) پرداخت. او در فیلم اول به مشکلات اقتصادی و اجتماعی جوانان می­پردازد و فیلم دوم او دارای ابعاد فلسفی، تاریخی و متافیزیکی است. محمدخان دیگر کارگردان این دوره، فیلم­های مشوار العمر و عودة المواطن را ساخت و شریف عرفة در فیلم­هایی چون: الاقزام قادمون و الدرجة الثانیة به موضوعات غیر تکراری و بدون ابتذال پرداخت. یسری نصراله کارگردان متمایز مصری هم با زبان سینمایی ویژه خود فیلم سرقات صیفیة را در سال 1988 ساخت. دو کارگردان زن مصری نیز این دهه در عرصه سینمای مصر ظهور کردند: نادیة حمزة با دوفیلم نساء خلف القضبان (1986) و حقد مرأة (1987) و ایناس الدغیدی با دو فیلم زمن الممنوع (1988) و التحدی که در همان سال ساخته شد (همان:103).

تأسیس صندوق حمایت از سینما در سال 1982 با هدف ارتقاء سطح فنی و حرفه­ای سینما و حمایت از نمایش فیلم­های مصری در داخل و خارج از مصر و نیز حمایت از سرمایه­گذاری برای تولید فیلم­های سینمایی ،تأثیر قابل توجهی بر این حوزه داشت. این صندوق در سال­های بعد در صندوق توسعه فرهنگی ادغام شد (موسوعة مصر الحدیثة، 8 :83).

در نیمه­های دهه هشتاد تعداد فیلم­های مصری به شکل سریعی افزایش یافت و به 63 فیلم رسید، ضمن اینکه این مرحله آغاز مرحله تولید فیلم­های ویدئویی تجاری با هدف صدور به کشورهای خلیج فارس بود که عموما کم کیفیت و با هزینه­هایی کم تولید می­شد . با پایان دهه هشتاد ، تولید فیلم­های کم کیفیت به دلیل کاهش تقاضا در کشورهای مزبور به حداقل رسید تا زمینه ظهور گروه دیگری از کارگردانان سینمایی هم چون : رضوان الکاشف، اسامة فوزی و سعید حامد (سودانی) فراهم شود که تلاش می­کردند تأثیری هر چند اندک بر حوزه سینما داشته باشند .

درسال های اولیه قرن جدید هر چند میزان تولید فیلم­های سینمایی نسبت به یکی دو دهه گذشته کاهش داشت و در سال 2007 به 40 فیلم رسید، تولید فیلم­های با کیفیت افزایش داشت (www.startimes.com).

از جمله چهره­های مطرح سینمایی یکی دو دهه اخیر می­توان از: رامی امام (کارگردان) با فیلم­هایی چون: امیرالظلام (2002)، العیاده (2009) و صاحب السعادة (2014) ، سعید مرزوق (کارگردان) که 41 فیلم سینمایی از جمله قصا قیص العشاق (2003)، جنون الحیاة (1999) و ایام الرعب (1988) را ساخت، فتحی عبدالوهاب (بازیگر)، هانی رمزی (بازیگر) ، احمد راتب (بازیگر)، احمد النجدی (کارگردان) واحمد صالح (کارگردان) نام برد.

یوسف شاهین (1926-2008) را می­توان در زمره پیشگامان سینمای معاصر مصر قرار داد. یوسف شاهین که اولین فیلم خود را در سال 1950 با نام بابا الامین ساخت طی سال های بعد به چهره­ای نام­آور در عرصه کارگردانی سینمای مصر تبدیل شد. فیلم باب الحدید او در سال 1958  نقطه عطف فعالیت­های سینمایی او در دهه پنجاه قرن پیش بود. در سال 1963 فیلم صلاح­الدین را ساخت که به موضوع دفاع صلاح­الدین از قدس در برابر هجوم صلیبی­ها به این شهر پرداخت و آن را به شکل نمادینی به مسئله قومیت عربی که جمال عبدالناصر بدان فراخوان می­داد، مرتبط ساخت. شاهین ،فیلم الاختیار را در سال 1970 پس از شکست مصر در جنگ 1967 ساخت که طی آن شدت گرفتن اختلافات فکری و مواضع سیاسی ناشی از شکست مزبور را مورد واکاوی قرار داد. او در دو فیلم سینمایی اسکندریة لیة (1978) و حدوتة مصریة (1982) به تحولات و نقد زندگی خود پرداخته است. از دیگر فیلم­های سینمایی او صراع فی الوادی (1953)، جمیلة ابوحرید (1958)، العصفور (1973) و اسکندریة کمان و کمان (1990) قابل ذکر است (www.misrinternatnionalfilms.com;2015).

اسماعیل یاسین (1912-1972) هم از چهره­های مطرح سینمای کمدی مصر بود. بیشتر فیلم­های کمدی که در آنها بازی کرد با نام خود او بود که از جمله آنها: اسماعیل یاسین فی متحف الشمع، اسماعیل یاسین فی الجیش، اسماعیل یاسین فی البولیس، اسماعیل یاسین فی الطیران، اسماعیل یاسین فی مستشفی المجانین است.

عادل امام (1940) هم دیگر بازیگر مشهور فیلم­های کمدی در این کشور است که در بیش از 100 فیلم نقش ایفا کرده است. فیلم­های سینمایی انا الدکتور (1968)، جزیرة الشیطان (1990)، الارهابی (1994)، طیور الظلام (1995)، النوم فی العسل (1996)، امیر الظلام (2002) و عمارة یعقوبیان (2006)، از جمله فیلم­هایی است که او در آنها بازی کرده است (www.sis.gov.eg;2015).

.