ادبیات فارسی در کتابخانههای یمن
ادبیات فارسی در کتابخانههای یمن
حضور ادبیات فارسی در یمن ریشه در تاریخ کهن روابط بین دو کشور دارد. از دوران باستان، یمن و ایران روابط سیاسی و اقتصادی نزدیکی داشتهاند که در متون ادبی فارسی نیز بازتاب یافته است. در شاهنامه فردوسی، اشاراتی به سرزمین یمن (گاه با نام هاماوران) وجود دارد که نشان از اهمیت این منطقه در تاریخ و فرهنگ ایران دارد (ویکیپدیا، 2006). وجود آثار ادبیات فارسی در کتابخانههای یمن، نشاندهنده ارتباط عمیق فرهنگی و تاریخی بین دو کشور ایران و یمن است. (حجتی،n.d)
براساس اطلاعات موجود، کتابخانههای یمن دارای نسخههای خطی ارزشمندی هستند که برخی از آنها به زبان فارسی هستند:
- در مجموع، حدود 48 هزار نسخه خطی در کتابخانههای یمن وجود دارد.
- بیشتر این نسخهها مربوط به قرون پنجم و ششم هجری هستند .
نسخههای فارسی یمن عمدتاً شامل: متون دینی و اسلامی، آثار عرفانی، متون تاریخی و ادبی میباشد.
نکته مهم اینکه دقیقاً مشخص نیست چه تعداد از این 48 هزار نسخه به زبان فارسی هستند، اما وجود آنها در کتابخانههای یمن گواه بر اهمیت فرهنگی و تاریخی روابط ایران و یمن است.
در کتابخانههای یمن، علاوه بر نسخههای خطی، منابع فارسی متنوعی وجود دارد که در موضوعات مختلف دستهبندی میشوند. این منابع شامل کتابهای چاپی و متون علمی، ادبی، دینی و تاریخی هستند. موضوعات اصلی کتابهای فارسی موجود در کتابخانههای یمن عبارتاند از:
1. علوم دینی و فقه:
- بسیاری از کتابها به مباحث فقهی، اصول دین، حدیث و اخلاق اختصاص دارند. این موضوعات بهویژه در کتابخانههایی که تحت نظارت وزارت اوقاف و ارشاد یمن قرار دارند، بسیار رایج است (عبدالرحمن مراد، 2024)
2. تاریخ:
- منابع تاریخی درباره تاریخ یمن و روابط آن با ایران و دیگر کشورها نیز در این کتابخانهها موجود است. این کتابها شامل تاریخنگاریهای مختلف و تحلیلهای تاریخی هستند (مراد، 2024)
3. ادبیات:
- آثار ادبی شامل شعر و نثر فارسی از شاعران بزرگ ایرانی مانند حافظ، سعدی و مولانا نیز در این مجموعهها یافت میشود. این آثار نه تنها جنبه ادبی دارند بلکه به بررسی فرهنگ و تفکر ایرانی نیز پرداختهاند. (حجتی،n.d)
4. علمی و فلسفی:
- کتابهایی در زمینههای علمی مانند نجوم، ریاضیات و پزشکی نیز وجود دارد که نشاندهنده تبادل علمی میان ایران و یمن است (مراد، 2024)
5. تصوف:
- متون عرفانی و تصوف نیز بخشی از منابع فارسی را تشکیل میدهند که تأثیر عمیقی بر فرهنگ یمنی داشتهاند. (حجتی،n.d)
در مجموع، تعداد دقیق منابع فارسی غیر از نسخههای خطی در کتابخانههای یمن مشخص نیست، اما تخمین زده میشود که این منابع به چند هزار عنوان برسد که شامل کتب چاپی و متون مختلف است.
1- کتابخانههای مهم یمن و مجموعههای فارسی
1-1 المکتبه الشرقیه (کتابخانه جامع کبیر)
یکی از مهمترین مراکز نگهداری نسخههای خطی فارسی در یمن، کتابخانه جامع کبیر (المکتبه الشرقیه) است. این کتابخانه که در کنار مسجد جامع کبیر صنعا قرار دارد، دارای مجموعه ارزشمندی از نسخههای خطی فارسی است. (حجتی،n.d)
2-1 دارالمخطوطات صنعا
دارالمخطوطات صنعا به عنوان مرکز اصلی نگهداری نسخههای خطی در یمن، مجموعهای ارزشمند از آثار فارسی را در خود جای داده است (ویکیپدیا، 2025).
3-1 المکتبه الغربیه
بر اساس اطلاعات موجود در نتایج جستجو، اشاره مستقیمی به وجود نسخههای خطی فارسی در دارالمکتبه الغربیه نشده است. اما با توجه به اینکه دارالمکتبه الغربیه یکی از کتابخانههای مهم در یمن است، احتمال وجود نسخههای خطی فارسی در آن وجود دارد.
نتایج جستجو عمدتاً به نسخههای خطی موجود در مسجد جامع صنعاء و دارالمخطوطات صنعا اشاره میکنند. به عنوان مثال، در مسجد جامع صنعاء بیش از 11 هزار نسخه خطی کشف شده که برخی از آنها متعلق به قرن ششم و هفتم هجری هستند.
2- تلاشهای اخیر برای حفظ و مطالعه نسخههای فارسی
در سالهای اخیر، تلاشهایی برای حفظ و مطالعه نسخههای خطی فارسی در یمن صورت گرفته است. یکی از این تلاشها، انتشار کتاب دوجلدی «کشاف (فهرست نسخههای خطی کتابخانههای یمن)» است که در سال 1403 شمسی (1446 قمری) منتشر شده است (گنجینه رضوی، 2004).
3- چالشها و فرصتهای پیش رو
علیرغم اهمیت نسخههای خطی فارسی در کتابخانههای یمن، این میراث ارزشمند با چالشهایی روبروست. از جمله این چالشها میتوان به مسائل حفاظت فیزیکی، نیاز به دیجیتالسازی، کمبود متخصصان در زمینه نسخهشناسی و ادبیات فارسی در یمن، و شرایط سیاسی ناآرام اشاره کرد (سنجش امیرکبیر، 2024).
منابع:
1- ایبنا. (2024). ادبیات داستانی مقاومت در یمن مغفول مانده است.
https://B2n.ir/n82589
2- حجتی، س. م. ب. (n.d.). آشنائی با دو کتابخانه از یمن. حوزه نت.
https://B2n.ir/e35489
3- ویکیپدیا. (2006). ادبیات فارسی.
https://B2n.ir/k24290
4- ویکیپدیا. (2025). یمن.
https://B2n.ir/e66859
5- گنجینه رضوی. (2004). کتاب دوجلدی «کشاف (فهرست نسخههای خطی کتابخانههای یمن)» منتشر شد.
https://B2n.ir/z20594
https://B2n.ir/r77861
https://B2n.ir/m62248
https://B2n.ir/h20289
https://B2n.ir/r15456
https://B2n.ir/r15456
https://B2n.ir/x41076
https://B2n.ir/n44171
https://B2n.ir/u07530
https://B2n.ir/r19599
6- سنجش امیرکبیر. (2024). منابع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی.