نهادها و سیاستهای فرهنگی اجتماعی در اقلیم کردستان عراق
نهادها و سیاستهای فرهنگی اجتماعی در اقلیم کردستان عراق
علی اکبر اسدی(هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
نهادهای فرهنگی اجتماعی مختلفی در اقلیم کردستان عراق نقشآفرینی میکنند. این نهادها شامل مؤسسات دولتی، مراکز فرهنگی مستقل و سازمانهای بینالمللی هستند که در حوزه حمایت از هنر، ترویج فرهنگ و توانمندسازی هنرمندان فعالیت دارند. همچنین دولت اقلیم کردستان به منظور حمایت از روندها و فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی سیاستهای ایجابی مختلفی را در پیش گرفته که به پویایی بیشتر عرصههای فرهنگی و اجتماعی کمک میکند.
نهادهای فرهنگی اجتماعی دولتی در اقلیم
وزارت فرهنگ و جوانان اقلیم کردستان از اصلیترین نهادهای دولتی در عرصه فرهنگی- اجتماعی این منطقه است. از جمله مهمترین نقشها و فعالیتهای این وزارتخانه عبارتند از: سیاستگذاری کلان در حوزه فرهنگ و هنر در کردستان عراق؛ حمایت از برگزاری نمایشگاههای هنری، جشنوارههای موسیقی و تئاتر؛ مدیریت کتابخانههای عمومی، موزهها و مؤسسات فرهنگی دولتی و؛ انتشار کتابها و مجلات فرهنگی با رویکرد ترویج ادبیات کردی. وزارت آموزش و پرورش نیز مسئولیت نظام آموزشی در اقلیم کردستان را بر عهده دارد و نقش مهمی در ترویج زبان و ادبیات کردی از طریق مدارس و دانشگاهها ایفا میکند. توسعه برنامههای درسی به زبان کردی، آموزش تاریخ و فرهنگ کردی، و حمایت از پژوهشهای مرتبط با هویت کردی نیز از دیگر فعالیتهای این وزارتخانه است[1].
وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم به عنوان یکی دیگر از نهادهای فرهنگی دولتی، مسئولیت مدیریت امور مذهبی و نهادهای دینی در اقلیم کردستان را بر عهده دارد و به حفظ تنوع مذهبی در منطقه کمک میکند. حمایت از اقلیتهای مذهبی مانند ایزدیها، مسیحیان، و کاکاییها، و سازماندهی مراسم مذهبی از جمله فعالیتهای این وزارتخانه است. دانشگاههای مهم دولتی مانند دانشگاه صلاحالدین اربیل و دانشگاه سلیمانیه نیز از مراکز آموزشی و فرهنگی در اقلیم کردستان هستند که در زمینههای زبان، ادبیات، و تاریخ کردی پژوهشهای مهمی انجام میدهد. سازمان میراث فرهنگی نیز مسئولیت حفظ و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی کردستان را بر عهده دارد و از جمله به مرمت قلعههای تاریخی مانند قلعه اربیل و ثبت آثار فرهنگی در فهرست میراث ملی و بینالمللی میپردازد. بنیاد هنر و فرهنگ کردستان حمایت از هنرمندان جوان، نویسندگان و فیلمسازان کرد را بر عهده دارد و از جمله به برگزاری جشنوارههای فرهنگی، نمایشگاههای هنری و کنسرتهای موسیقی و تأمین بودجه برای تولیدات سینمایی و مستندهای مرتبط با تاریخ و فرهنگ کردستان میپردازد.[2]
نهادهای فرهنگی اجتماعی غیردولتی و بینالمللی در اقلیم
نهادها و موسسات فرهنگی و اجتماعی غیردولتی متعددی شامل موسسههای مستقل و برخی نهادها و سازمانهای بینالمللی در اقلیم کردستان عراق فعالند. انجمن نویسندگان کرد نقش مهمی در حمایت از نویسندگان، شاعران، و روشنفکران کرد دارد و به انتشار آثار ادبی و فرهنگی کمک میکند. انجمن هنرمندان کرد از هنرمندان در زمینههای موسیقی، تئاتر، سینما، و هنرهای تجسمی حمایت میکند. موسسه کردستان برای مطالعات استراتژیک به پژوهش در زمینههای سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی کردستان میپردازد و نقش مهمی در تولید دانش مرتبط با هویت کردی دارد. مرکز فرهنگی آراس در اربیل به برگزاری نمایشگاههای هنری، کارگاههای آموزشی، و جشنوارههای فرهنگی میپردازد. سازمانهایی مانند موسسه حقوق بشر کردستان به دفاع از حقوق اقلیتهای قومی و مذهبی و ارتقای عدالت اجتماعی میپردازند. سازمانهایی مانند انجمن زنان کردستان به توانمندسازی زنان و حمایت از حقوق آنها در جامعه میپردازند.
گالری سردشت سلیمانیه یکی از مراکز مهم نمایش آثار هنری مدرن و مفهومی در اقلیم کردستان است و بستری برای هنرمندان مستقل است تا آثار خود را بدون محدودیتهای دولتی به نمایش بگذارند. موزه هنرهای مدرن اربیل نیز نمایشگاهی دائمی از آثار هنرمندان مدرن کرد و خاورمیانه است و به ارائه کارگاههای آموزشی برای دانشجویان هنر و همکاری با نهادهای بینالمللی برای برگزاری نمایشگاههای مشترک میپردازد.[3]
یکی از موسسات فعال فرهنگی در عرصه اقلیم کردستان، موسسه خیریه بارزانی وابسته به خاندان بارزانی است. این موسسه در سال 2005 توسط مسرور بارزانی تاسیس شد. موسسه خیریه بارزانی به عنوان موسسهای غیر دولتی(مردم نهاد) و غیر انتفاعی در اقلیم کردستان و عراق به ثبت رسیده است. مقر اصلی این موسسه در شهر اربیل در اقلیم کردستان عراق واقع شده است و دارای دفاتری در دیگر استانها و چند کشور خارجی است. موسسه یادشده در سال 2016 مجوز فعالیت در آمریکا را دریافت کرد و به عنوان موسسه رسمی در کشور کویت نیز به ثبت رسیده است. همچنین این موسسه در ماه آوریل 2020 توسط کمیسیون امور خیریه انگلیس به رسمیت شناخته شد. موسسه خیریه بارزانی در سال 2016 به عنوان عضو مشاور در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برگزیده شد. حوزه اصلی کاری این موسسه ارائه کمک های بشردوستانه است. مخاطبان اصلی برنامههای این موسسه خیریه ایتام، فقرا، آوارگان، پناهجویان و افراد دارای نیازمندیهای خاص هستند. این موسسه خیریه دارای 16 مرکز فرهنگی، اجتماعی، هنری و فنی- حرفهای است. برگزاری دورههای آموزشی و حرفهای برای دانشجویان و دانش آموزان بخشی از فعالیت مراکز وابسته به موسسه خیریه بارزانی به شمار میرود.[4]
موسسه مترو برای دفاع از حقوق روزنامه نگاران در سال 2009 با تلاش مجموعهای از روزنامه نگاران و مدافعان حقوق بشر با همکاری موسسه گزارشگری جنگ و صلح -که مجموعه ای از سازمانهای غیر انتقاعی بین المللی مستقر در لندن است- با هدف نظارت بر آزادی بیان در روزنامهها و دفاع از روزنامه نگاران در اقلیم کردستان تاسیس شد. این سازمان مردمنهاد توانست در اداره سازمانهای مردمنهاد اقلیم کردستان ثبت شده و اجازه فعالیت رسمی از این نهاد را دریافت کند. موسسه مترو برای دفاع از حقوق روزنامه نگاران در مسیر فعالیت خود به حمایت خارجی متکی بوده و از حمایت برخی نهادهای بینالمللی مانند موسسه گزارشگری جنگ و صلح(مستقر در لندن) سازمان مساعدت مردم (نروژ) و سازمان حمایت جهانی از رسانه که در دانمارک مستقر است بهرهمند شده است. موسسه مترو در اقلیم کردستان بر اساس قانون روزنامه نگاری مصوب سال 2007 و هم چنین قانون شماره 11 مصوب 2013 پارلمان اقلیم کردستان پیرامون حق دستیابی به اطلاعات فعالیت میکند. این موسسه فرهنگی دارای نمایندگی در شهرهای مختلف اقلیم کردستان، یک شعبه در بغداد و همچنین دارای نمایندگیهایی در برخی کشورهای اروپایی است. این مرکز همچنین با بسیاری از سازمانهای مردم نهاد محلی و بینالمللی همکاری دارد.[5]
از موسسهها و نهادهای بینالمللی فعال در عرصه فرهنگی و اجتماعی اقلیم کردستان عراق میتوان به موسسه آلمانی گوته، موسسه فرهنگی فرانسه و یونسکو اشاره کرد. از جمله فعالیتهای موسسه گوته در اقلیم عبارتند از: برگزاری برنامههای فرهنگی مشترک بین آلمان و کردستان عراق؛ حمایت از ترجمه و انتشار کتابهای ادبیات کردی و آلمانی و ارائه کارگاههای آموزشی برای عکاسی، سینما و طراحی دیجیتال. از مهمترین فعالیتهای موسسه فرهنگی فرانسه در اقلیم کردستان عراق نیز عبارتند از: حمایت از فیلمسازان و نویسندگان کرد؛ برگزاری جشنوارههای فیلم و نمایشگاههای هنری در کردستان عراق و؛ حمایت مالی از پروژههای هنری که به مسائل اجتماعی و حقوق زنان میپردازند. یونسکو نیز به فعالیتهایی مانند حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی کردستان، ثبت مکانهای تاریخی اقلیم در فهرست میراث جهانی و ارائه بودجه برای ترمیم و نگهداری اماکن تاریخی و حمایت از پروژههای فرهنگی میپردازد.[6]
سیاستها و رویکردهای فرهنگی اجتماعی در اقلیم
سیاستها و رویکردهای فرهنگی و اجتماعی در اقلیم کردستان عراق، تحت تأثیر تاریخ، هویت قومی، و تحولات سیاسی این منطقه شکل گرفته است. دولت اقلیم کردستان و نهادهای مرتبط، تلاش میکنند تا با اتخاذ سیاستهای متنوع، هم به حفظ و تقویت هویت کردی بپردازند و هم به نیازهای جامعه متنوع و چندفرهنگی این منطقه پاسخ دهند.
از جمله سیاستهای فرهنگی در اقلیم عبارتند از: حفظ و ترویج زبان کردی از جمله با توسعه آموزش زبان کردی و حمایت از رسانههای کردی؛ حفظ میراث فرهنگی و تاریخی منطقه کردستان از طریق مرمت آثار تاریخی و ثبت میراث فرهنگی؛ حمایت از هنر و ادبیات کردی از جمله با حمایت از هنرمندان نویسندگان، و شاعران کرد و برگزاری جشنوارههای فرهنگی و هنری ؛ توسعه صنایع فرهنگی با حمایت از تولید فیلمها و نمایشهای تئاتر به زبان و تشویق به تولید و صادرات صنایع دستی سنتی مانند فرش و گلیم کردی.
از مهمترین سیاستهای اجتماعی در اقلیم کردستان نیز موارد زیر قابل اشاره است: تقویت همبستگی اجتماعی با حمایت از اقلیتها و مشارکت دادن آنها در جامعه و برگزاری جشنها و مراسم مشترک بین گروههای قومی و مذهبی مختلف؛ توانمندسازی زنان از طریق حمایت از آموزش و اشتغال زنان و مبارزه با خشونت علیه زنان؛ توسعه آموزش و پرورش با تلاش برای افزایش دسترسی به آموزش در مناطق روستایی و کمبرخوردار و بهبود کیفیت آموزش از طریق آموزش معلمان و تجهیز مدارس به امکانات مدرن؛ حمایت از جوانان از جمله با ایجاد فرصتهای آموزشی، ورزشی، و فرهنگی برای جوانان به منظور کاهش بیکاری و افزایش مشارکت اجتماعی و تأسیس مراکز فرهنگی و ورزشی برای جوانان در شهرهای مختلف و؛ مبارزه با فقر و نابرابری از طریق ایجاد برنامههای رفاهی و ارائه کمکهای مالی و خدمات اجتماعی به خانوادههای کمدرآمد و همچنین توسعه اقتصادی با ایجاد فرصتهای شغلی از طریق سرمایهگذاری در بخشهای مختلف اقتصادی.
منابع و مآخذ:
[1] Isabel Käser and Houzan Mahmoud, Art and Activism in Iraqi Kurdistan: Feminist Fault Lines, Body Politics and the Struggle for Space, LSE Middle East Centre Paper Series | 70, September 2023, pp.6-25.
[2] Ibid.
[3] Ibid.
[4] پایگاه تخصصی تحلیلی فرهنگ و جامعه ملل، موسسه خیریه بارزانی، (۱۳ آذر ۱۴۰۲)، قابل دسترسی در:
farhangemelal.icro.ir//news/17527/
[5]پایگاه تخصصی تحلیلی فرهنگ و جامعه ملل، موسسه مترو برای دفاع از حقوق روزنامه نگاران، ( ۱۳ آذر ۱۴۰۲)، قابل دسترسی در:
farhangemelal.icro.ir//news/17533/
[6] Isabel Käser and Houzan Mahmoud,op.cit.