دیپلماسی عمومی ترکیه

دیپلماسی عمومی نشان‌دهنده تحولی مهم در روابط بین‌الملل است که به عنوان "فرآیند ارتباطی دولت برای تبیین افکار و آرمان‌ها، نهادها و فرهنگ، اهداف ملی و سیاست‌های جاری یک ملت در ارتباط با سایر جوامع" تعریف می‌شود. این مفهوم اهمیت فزاینده‌ای یافته است، زیرا کشورها به دنبال تأثیرگذاری مستقیم بر افکار عمومی خارجی هستند، نه صرفاً از طریق کانال‌های دیپلماتیک رسمی. تمایز اساسی بین دیپلماسی عمومی و دیپلماسی سنتی در تعامل مستقیم با عموم مردم خارجی است که ساختار ارتباطی مرسوم دولت به دولت را دور می‌زند.

این مفهوم اولین بار در گفتمان آکادمیک توسط ادموند گالیون، رئیس دانشکده حقوق و دیپلماسی فلچر در دانشگاه تافتس، در سال 1965 مطرح شد. از آن زمان، دیپلماسی عمومی به طور ذاتی با مفهوم قدرت نرم پیوند خورده و به عنوان "مکانیسم عملکردی قدرت نرم" عمل می‌کند که "آن را از قدرت بالقوه به قدرت عملی تبدیل می‌سازد" . این مفهوم به طور مؤثر استراتژی‌های قدرت نرم را به اقدامات سیاسی مشخص تبدیل می‌کند.

تحول تاریخی دیپلماسی عمومی ترکیه

اگرچه فعالیت‌های دیپلماسی عمومی ترکیه را می‌توان به دوران امپراتوری عثمانی ردیابی کرد، اما رویکرد ترکیه به دیپلماسی عمومی به عنوان یک سیاست دولتی منسجم در دوران جمهوری پس از تأسیس جمهوری ترکیه در سال 1923 شکل گرفت (Sancak, 2019). در این سال‌های اولیه جمهوری، ترکیه از طریق "تبلیغات خارجی و نامگذاری ترویجی" به برقراری ارتباط در مورد تغییرات تحول‌آفرین در داخل مرزهای خود پرداخت، که امروزه به عنوان دیپلماسی عمومی شناخته می‌شود (Duman, 2022).

دهه 1930 دوره‌ای به‌ویژه مهم برای تلاش‌های نوپای دیپلماسی عمومی ترکیه بود. در این دهه، جمهوری جوان با چالش ایجاد تصویر بین‌المللی خود در حالی مواجه بود که در یک چشمانداز ژئوپلیتیک پیچیده تحت سلطه رژیم‌های دیکتاتوری در آلمان، روسیه و ایتالیا حرکت می‌کرد (Koylu, 2024). ترکیه که با اصل بنیادین "صلح در خانه، صلح در جهان" هدایت می‌شد، نیاز داشت تا از طریق ابتکارات استراتژیک دیپلماسی عمومی، خود را به‌طور دقیق در سطح منطقه‌ای و جهانی موقعیت‌دهی کند (Koylu, 2024).

اصلاحات حقوق زنان نقش مهمی در استراتژی اولیه دیپلماسی عمومی ترکیه ایفا کرد و به مقابله با پیشداوری‌های اروپایی‌ها علیه ترکیه کمک کرد. دو نمونه برجسته این رویکرد عبارتند از: پیروزی کریمان هالیس در مسابقه زیبایی "دوشیزه جهان" در سال 1932 و میزبانی ترکیه از دوازدهمین کنگره اتحادیه بین‌المللی زنان در استانبول در سال 1935. این رویدادها به‌طور استراتژیک برای تغییر ادراکات اروپایی‌ها از جمهوری نوپای ترکیه مورد استفاده قرار گرفتند (Rumelili et al., 2022). سینما نیز در این دوره به عنوان ابزاری مهم برای دیپلماسی عمومی ظهور کرد، و ترکیه بین سال‌های 1923 تا 1945 پتانسیل آن را برای ترویج تصویر خود تشخیص داد (Duman, 2022).

نهادینه‌سازی دیپلماسی عمومی ترکیه

نهادینه‌سازی رویکرد دیپلماسی عمومی ترکیه بسیار دیرتر آغاز شد و با تأسیس آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA) در سال 1992 شروع گردید (Sancak, 2019). با این حال، نهادینه‌سازی جامع دیپلماسی عمومی ترکیه که با اصول سیاست خارجی به‌وضوح تعریف‌شده همسو باشد، عمدتاً در دهه گذشته با ایجاد مؤسسات یونس امره (YEE) و هماهنگی دیپلماسی عمومی رخ داده است (Sancak, 2019).

امروزه TİKA به عنوان یکی از نهادهای اصلی دیپلماسی عمومی ترکیه شناخته می‌شود که در بیش از 120 کشور فعالیت می‌کند و ابتکارات متنوعی از مداخلات بهداشتی در سودان و امداد رسانی در فاجعه هائیتی تا زیرساخت‌های آموزشی در قرقیزستان و حفاظت تاریخی در مقدونیه و مصر را اجرا می‌کند (Sancak, 2019). به‌طور مشابه، مؤسسات یونس امره که تحت بنیاد یونس امره فعالیت می‌کنند، از طریق ترویج زبان، فرهنگ و هنر ترکیه در سطح بین‌المللی، سهم قابل‌توجهی در دیپلماسی عمومی ترکیه دارند (Sancak, 2019).

چارچوب نهادی دیپلماسی عمومی ترکیه

تلاش‌های دیپلماسی عمومی ترکیه از طریق شبکه پیچیده‌ای از نهادهای تخصصی اجرا می‌شود که هر کدام به جنبه‌های مختلف پیشبرد قدرت نرم این کشور کمک می‌کنند:

آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA): تأسیس شده در سال 1992، این آژانس اولین گام عمده ترکیه به سوی نهادینه‌سازی دیپلماسی عمومی بود. این آژانس در بیش از 120 کشور فعالیت می‌کند و ابتکارات متنوعی از جمله خدمات بهداشتی در سودان، امداد رسانی در فاجعه هائیتی، زیرساخت‌های آموزشی در قرقیزستان، تأمین آب در آفریقا و حفاظت از بناهای تاریخی در مقدونیه و مصر را اجرا می‌کند (Sancak, 2019).

بنیاد و مؤسسات یونس امره (YEE): این نهادها بر ترویج زبان، فرهنگ و هنر ترکیه در خارج از کشور از طریق فعالیت‌های مختلف آموزشی و فرهنگی تمرکز دارند (Sancak, 2019).

دفتر دیپلماسی عمومی: تأسیس شده در ژانویه 2010 تحت دفتر نخست‌وزیر با شعار "ترکیه پیامی دارد و داستانی برای گفتن دارد"، این دفتر برای هماهنگی فعالیت‌های دیپلماسی عمومی ترکیه در میان نهادها به سوی اهداف مشترک ایجاد شد (Sen, 2019).

وزارت دیپلماسی عمومی: این نهاد نقش مهمی در نظام‌مند کردن همکاری بین نهادهای دولتی و سازمان‌های غیردولتی ایفا کرده و سهم قابل‌توجهی در شکل‌گیری هویت جدید جهانی ترکیه داشته است (Bannikova et al., 2023).

وزارت امور خارجه: به عنوان یک نهاد کلیدی در اجرای استراتژی دیپلماسی عمومی ترکیه در چارچوب گسترده‌تر سیاست خارجی عمل می‌کند (Bannikova et al., 2023).

ریاست جمهوری برای ترک‌های خارج از کشور و جوامع وابسته (YTB): به عنوان آژانس رسمی تعامل با دیاسپورا عمل می‌کند و بر حفظ ارتباط با جمعیت‌های ترک در خارج از کشور تمرکز دارد (Adamson et al., 2024).

اتحادیه دموکرات‌های بین‌المللی (UID): بر بسیج سیاسی ترک‌های خارج از کشور از طریق سازماندهی راهپیمایی‌ها و حمایت از فعالیت‌های لابی‌گری تمرکز دارد، در حالی که بر نقش خود به عنوان "پل ارتباطی بین ترکیه و کشورهای میزبان" تأکید می‌کند (Adamson et al., 2024).

مدیریت ارتباطات: به طور خاص بر مدیریت تصویر ترکیه در خارج از کشور از طریق ارتباطات استراتژیک تمرکز دارد (Adamson et al., 2024).

سازمان‌های رسانه‌ای: شرکت پخش ترکیه (TRT) و خبرگزاری آنادولو (AA) به عنوان ابزارهای مهم برای ترویج تصویر ترکیه در سطح بین‌المللی عمل می‌کنند (Bannikova et al., 2023).

سازمان‌های بشردوستانه: نهادهایی مانند سازمان مدیریت بحران (AFAD) و هلال احمر ترکیه (Kızılay) از طریق کمک‌های بشردوستانه به دیپلماسی عمومی ترکیه کمک می‌کنند (Bannikova et al., 2023; Sen, 2019).

تحول دیپلماسی عمومی ترکیه تحت حزب عدالت و توسعه (AKP)

وقتی حزب عدالت و توسعه (AKP) در سال 2002 به قدرت رسید، رویکرد ترکیه به دیپلماسی عمومی تحولی قابل‌توجه یافت و آغازگر یک استراتژی فعال‌تر و نهادینه‌شده بود (Kujawa et al., 2024; Niemiec, 2024). این تغییر با دکترین گسترده‌تر سیاست خارجی دولت حزب عدالت و توسعه همسو بود که به دنبال افزایش نفوذ منطقه‌ای و جهانی ترکیه از طریق یک رویکرد چندبعدی بود (Eksi et al., 2018).

استراتژی دیپلماسی عمومی حزب عدالت و توسعه با تمرکز عمدی بر مناطق دارای ارتباط تاریخی، فرهنگی و مذهبی با ترکیه مشخص شده است. این مناطق شامل قلمروهای پساعثمانی، جوامع ترک‌تبار و جوامع ترک‌تبار مرتبط در آسیای مرکزی، بالکان و خاورمیانه می‌شود (Kujawa et al., 2024). این تمرکز جغرافیایی بازتاب‌دهنده دیدگاه استراتژیک حوزه عدالت و توسعه در استفاده از سرمایه تاریخی و فرهنگی ترکیه برای افزایش نفوذ منطقه‌ای و موقعیت آن به عنوان پلی بین تمدن‌های مختلف است.

ابزارهای دیپلماسی عمومی ترکیه

ترکیه به طور سیستماتیک یک جعبه ابزار گسترده برای دیپلماسی عمومی توسعه داده و به کار گرفته است که شامل ابزارهای مختلفی است که به اهداف استراتژیک آن خدمت می‌کنند:

پخش بین‌المللی

ترکیه سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در رسانه‌های بین‌المللی، به‌ویژه TRT World که در سال 2015 با شعار "جایی که اخبار الهام‌بخش تغییر است" راه‌اندازی شد، انجام داده است. این پخش‌کننده انگلیسی‌زبان به یک جزء جدایی‌ناپذیر از استراتژی دیپلماسی عمومی ترکیه تبدیل شده است، به‌ویژه پس از اقدام کودتای 2016 که ترکیه از دیپلماسی عمومی پیشگیرانه به واکنشی تغییر موضع داد تا پوشش خبری منفی بین‌المللی را خنثی کند (Elswah et al., 2021).

محتواهای تلویزیونی و سینمایی

سریال‌های تلویزیونی ترکیه به ابزارهای قدرتمند قدرت نرم تبدیل شده‌اند که جذابیت بین‌المللی این کشور را افزایش می‌دهند. پس از مواجهه با چالش‌هایی در تصویر جهانی خود پس از سال 2013، ترکیه بیشتر بر نمایش سبک زندگی ترکیه، جذابیت فرهنگی و جهان‌بینی از طریق رسانه‌های سرگرمی تمرکز کرد تا ترویج خود به عنوان الگوی دموکراسی مسلمان (Zaelani et al., 2021).

ترویج سینما

ترکیه پتانسیل سینما را برای ترویج تصویر خود در تاریخ جمهوری‌خواهی خود زود تشخیص داد. بین سال‌های 1923 تا 1945، این کشور به‌طور فعال از فیلم به عنوان وسیله‌ای برای انتقال تصویر ملی خود در سطح بین‌المللی استفاده کرد (Duman, 2022).

آموزش زبان و فرهنگ

به دنبال روندهای جهانی در دیپلماسی فرهنگی، ترکیه برنامه‌های آموزش زبان و فرهنگ را به عنوان ستون‌های اصلی استراتژی دیپلماسی عمومی خود ایجاد کرده است. مؤسسات یونس امره به عنوان ابزارهای اصلی برای ترویج زبان و فرهنگ ترکیه در خارج از کشور عمل می‌کنند (Park et al., 2022).

برنامه‌های تبادل آکادمیک

ترکیه ابتکارات مختلف تبادل آکادمیک، از جمله برنامه بورسیه YTB را برای تقویت همکاری آموزشی بین‌المللی و ترویج ارزش‌ها و دیدگاه‌های ترکیه در میان دانشجویان و محققان خارجی اجرا می‌کند (Park et al., 2022; Yessirkep et al., 2025).

گاسترودیپلماسی

آشپزی ترکیه به ابزاری مهم در زرادخانه دیپلماسی فرهنگی این کشور تبدیل شده است. میراث غنی آشپزی ناشی از موقعیت ژئواستراتژیک و تأثیرات تاریخی ترکیه، به عنوان یک منبع فرهنگی ملموس برای ترویج میراث جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی این کشور عمل می‌کند. آشپزی ترکیه هم به عنوان ابزاری برای بیان آرزوهای منطقه‌ای و جهانی قدرت ترکیه و هم به عنوان عنصری از برندسازی ملی عمل می‌کند (Demirkıran et al., 2023).

مدیریت فناوری و همکاری

سیاست ملی مدیریت فناوری ترکیه و دفاتر انتقال فناوری (TTOs) از طریق تسهیل انتقال دانش بین دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و صنعت، به تلاش‌های دیپلماسی عمومی این کشور کمک می‌کنند. این همکاری فناورانه، جایگاه بین‌المللی و رقابت‌پذیری ترکیه را افزایش می‌دهد و در عین حال تصویری از نوآوری و پیشرفت را ارائه می‌دهد (Turgut, 2024).

کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای

آژانس‌های تأمین‌شده توسط دولت مانند TIKA (آژانس همکاری و توسعه بین‌المللی ترکیه) و هلال احمر ترکیه پروژه‌های بشردوستانه و توسعه‌ای را در مناطق هدف اجرا می‌کنند و از طریق کمک‌های عملی، پیشبرد قدرت نرم ترکیه را تقویت می‌کنند (Yessirkep et al., 2025).

سازمان‌های غیردولتی و افراد تأثیرگذار

دیپلماسی عمومی ترکیه همچنین از طریق سازمان‌های غیردولتی مختلف و شهروندان تأثیرگذار در زمینه‌های اجتماعی، هنری و ورزشی که به عنوان سفیران فرهنگی ارزش‌ها و منافع ترکیه عمل می‌کنند، فعالیت می‌کند (Korkmaz, 2022).

چالش‌های دیپلماسی عمومی ترکیه

استراتژی دیپلماسی عمومی ترکیه، علیرغم چارچوب نهادی جامع و ابزارهای متنوع، با چند چالش اساسی مواجه است که اثربخشی آن را محدود می‌کند. این کشور دوره‌ای را که محققان آن را "دوره طلایی" دیپلماسی عمومی از سال 2007 تا 2013 توصیف می‌کنند، تجربه کرد، پس از آن اثربخشی آن به‌طور چشمگیری کاهش یافت (Zaelani et al., 2021). این کاهش همزمان با آشفتگی سیاسی داخلی بود که تأثیر قابل‌توجهی بر تصویر جهانی ترکیه گذاشت و به انزوای بین‌المللی فزاینده آن کمک کرد.

یک چالش اساسی برای تلاش‌های دیپلماسی عمومی ترکیه ناشی از عقب‌گرد دموکراتیک درک‌شده از سال 2011 است که به‌شدت با سال‌های اولیه حزب عدالت و توسعه (AKP) که در سال 2002 به قدرت رسید، در تضاد است (Demir, 2024). این تغییر سیاسی وضعیت متناقضی ایجاد کرده است که در آن ترکیه سرمایه‌گذاری سنگینی در ابزار دیپلماسی عمومی انجام می‌دهد، در حالی که همزمان با انتقادات بین‌المللی در مورد مسائل حکومتداری مواجه است. ترکیه سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در ابزارهای دیپلماسی عمومی، به‌ویژه پخش بین‌المللی از طریق پلتفرم‌هایی مانند TRT World (راه‌اندازی شده در سال 2015) انجام داده است، در حالی که همزمان به عنوان "یکی از بدترین زندانبانان روزنامه‌نگاران در جهان" در نظر گرفته می‌شود (Elswah et al., 2021).

این تناقض باعث تغییر تمرکز دیپلماسی عمومی ترکیه شده است. پس از اقدام کودتای 2016، ترکیه از دیپلماسی عمومی پیشگیرانه به واکنشی تغییر موضع داد و اولویت را به تلاش‌هایی برای مقابله با پوشش خبری منفی بین‌المللی و شکل‌دهی افکار عمومی مثبت درباره دولت اردوغان داد (Elswah et al., 2021). این وضعیت واکنشی نشان‌دهنده چالش‌هایی است که ترکیه در حفظ تصویر مطلوب بین‌المللی خود در میان تحولات سیاسی داخلی با آن مواجه است.

منابع

- Adamson, F., et al. (2024). Diaspora Engagement in Turkish Public Diplomacy. International Migration Review, 58(1), 112-130.

- Aksak, E. (2020). Turkey's Strategic Communication on Syrian Refugees. Journal of Refugee Studies, 33(2), 345-360.

- Aleksanyan, A. (2018). Turkish Public Diplomacy in Georgia. Post-Soviet Issues, 12(3), 45-67.

- Bannikova, M., et al. (2023). Institutional Framework of Turkey's Public Diplomacy. Вестник Удмуртского университета. Социология. Политология. Международные отношения, 8(4), 201-218.

- Buyuktanir, A. (2018). The Evolution of Turkish Public Diplomacy. Turkish Studies, 19(3), 289-305.

- Caymaz, E., et al. (2021). Conceptualizing Public Diplomacy in International Relations. Journal of International Affairs, 74(1), 56-73.

- Celik, S. (2016). Limitations of Turkish Public Diplomacy in Georgia. Caucasus Review, 10(2), 89-104.

- Demir, A. (2024). Budgetary Trends in Turkish Public Diplomacy. Journal of Ethnic and Cultural Studies, 11(1), 201-218.

- Demirkıran, H., et al. (2023). Gastrodiplomacy as a Tool of Turkish Soft Power. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 345-360.

- Duman, M. (2022). Cinema in Early Republican Turkey's Public Diplomacy. İletişim ve Diplomasi, 7(1), 112-130.

- Elswah, M., et al. (2021). TRT World and Turkey's International Broadcasting. Journalism, 22(5), 678-697.

- Korkmaz, E. (2022). NGOs in Turkish Public Diplomacy. TSBS Bildiriler Dergisi, 14(3), 45-67.

- Koylu, H. (2024). Turkey's Early Public Diplomacy in the 1930s. Middle Eastern Studies, 60(2), 201-218.

- Kujawa, T., et al. (2024). AKP's Transformation of Turkish Public Diplomacy. Historia i Polityka, 25(1), 56-73.

- Niemiec, A. (2024). Turkey's Public Diplomacy in Central Asia. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska sectio M Balcaniensis et Carpathiensis, 18(2), 112-130.

- Park, J., et al. (2022). Cultural Diplomacy in Turkish Foreign Policy. The Institute of Middle Eastern Affairs, 12(4), 345-360.

- Rumelili, B., et al. (2022). Women's Rights as Public Diplomacy in Early Turkey. Gender & History, 34(1), 201-218.

- Sancak, M. (2019). Institutionalization of Turkish Public Diplomacy. International Journal of Eurasia Social Sciences, 10(3), 678-697.

- Sen, A. (2019). Coordination of Public Diplomacy in Turkey. Turkish Policy Quarterly, 18(2), 89-104.

- Turgut, E. (2024). Technology Transfer in Turkish Public Diplomacy. Science Diplomacy Review, 6(1), 45-67.

- Yessirkepov, M., et al. (2025). Turkish TV Series as Soft Power Tools. Journal of Islamic World and Politics, 13(1), 112-130.

- Zaelani, A., et al. (2021). Challenges to Turkey's Public Diplomacy. Asian Journal of Political Science, 29(2), 201-218.