ویژگی های جمعیتی عربستان سعودی
ویژگیهای جمعیتی عربستان سعودی در دهههای اخیر، تحتتأثیر تحولات ساختاری، فرهنگی و سیاستگذاریهای اجتماعی، دچار دگرگونیهای چشمگیر شدهاند. برخلاف گذشته که جمعیت عمدتاً جوان، مردانه و متمرکز بر الگوهای سنتی خانوادگی بود، امروز شاهد افزایش سهم زنان تحصیلکرده، رشد مشارکت اجتماعی، و تنوع بیشتر در ترکیب جمعیتی هستیم[۱].
ترکیب جنسیتی و نقش زنان
ترکیب جنسیتی جمعیت همچنان تحتتأثیر مهاجرت نیروی کار خارجی نامتوازن است. نسبت مردان به زنان در گروههای سنی فعال اقتصادی، بهویژه ۲۰ تا ۴۰ سال، بالاتر از میانگین جهانی است. این عدم تعادل، ناشی از حضور گسترده نیروی کار مرد در بخشهای صنعتی، ساختوساز و خدمات است. بااینحال، سیاستهای توانمندسازی زنان در آموزش، اشتغال و مشارکت اجتماعی، موجب تغییرات تدریجی در ساختار جنسیتی بازار کار شدهاند[۲].
زنان سعودی در دهة اخیر، نهتنها در حوزه آموزش بلکه در عرصههای مدیریتی، کارآفرینی و فعالیتهای مدنی نیز حضور پررنگتری یافتهاند. افزایش نرخ اشتغال زنان، رشد تعداد شرکتهای تحت مدیریت زنان، و حضور آنان در نهادهای تصمیمگیر، نشاندهندة تحول در نقش جنسیتی در جامعه عربستان است[۳].
تحصیلات و سرمایه انسانی
سطح تحصیلات در کشور به طور قابلتوجهی افزایشیافته است. نرخ باسوادی بزرگسالان به بیش از ۹۵ درصد رسیده و سهم جمعیت دارای تحصیلات دانشگاهی روبهرشد است. زنان سعودی در دهة اخیر پیشرفت چشمگیری در آموزش داشتهاند و نرخ ثبتنام آنان در دانشگاهها از مردان پیشی گرفته است، بهویژه در رشتههای علومانسانی، پزشکی و مهندسی[۴].
این تحول آموزشی، نهتنها ظرفیت سرمایه انسانی کشور را افزایش داده، بلکه در تغییر نگرشهای اجتماعی، سبک زندگی، و الگوهای مصرف نیز تأثیرگذار بوده است. نسل جدید سعودیها، با دسترسی گسترده به فناوری، زبانهای خارجی، و آموزش بینالمللی، نقش فعالی در شکلگیری جامعه مدرن عربستان ایفا میکنند[۳].
مشارکت اقتصادی و اجتماعی
مشارکت زنان در بازار کار نیز افزایشیافته است. در حالی که در سال ۲۰۱۵ کمتر از ۲۰ درصد زنان در بازار کار فعال بودند، تا سال ۲۰۲۵ این نرخ به حدود ۳۵ درصد رسیده است. این تحول، حاصل اصلاحات قانونی، سیاستهای تشویقی، و تغییرات فرهنگی است، هرچند چالشهایی مانند نابرابری شغلی، محدودیتهای ساختاری، و تفاوت در دستمزدها همچنان پابرجا هستند[۵].
در کنار زنان، جوانان نیز نقش مهمی در تحولات اقتصادی و اجتماعی دارند. با افزایش سطح تحصیلات و دسترسی به فناوری، نسل جوان سعودی بهسوی کارآفرینی، نوآوری دیجیتال، و مشارکت در اقتصاد دانشبنیان حرکت کردهاند[۶].
ساختار خانوار، زبان و قومیت
ساختار خانوار در عربستان سعودی نیز در حال تغییر است. خانوادههای گسترده و چندنسلی، جای خود را به خانوادههای هستهای با اندازه کوچکتر دادهاند. سن ازدواج افزایش یافته و نرخ فرزندآوری کاهش یافته است، که این تغییرات در سبک زندگی شهری و تحصیلات زنان ریشه دارد[۷].
از نظر قومیتی، جمعیت عربستان ترکیبی از گروههای عرب، حجاز، نجدی، و اقلیتهای قومی مانند شیعیان شرق کشور و مهاجران آسیایی است. زبان رسمی عربی است، اما حضور گسترده مهاجران موجب شده زبانهایی مانند اردو، بنگالی، انگلیسی و مالایی نیز در فضاهای کاری و شهری رایج شوند[۸].
مهاجرت و تنوع فرهنگی
مهاجرت بینالمللی نقش مهمی در شکلگیری جمعیت دارد. حدود یکسوم جمعیت کشور را مهاجران تشکیل میدهند که در بخشهای کلیدی اقتصاد فعالاند. این مهاجران، در کنار فرصتهای اقتصادی، موجب تنوع فرهنگی، زبانی و مذهبی شدهاند. درعینحال، حضور آنان فشارهایی بر خدمات عمومی، زیرساختهای شهری، و نظامهای حقوقی وارد کرده است[۹].
دولت عربستان در پاسخ به این وضعیت، سیاستهایی برای تنظیم مهاجرت، جذب نخبگان، و ارتقای ادغام اجتماعی تدوین کرده است. هدف این سیاستها، حفظ تعادل جمعیتی، بهرهبرداری از ظرفیتهای مهاجران، و کاهش تنشهای فرهنگی و اقتصادی است[۱۰].
- ↑ FTI Consulting. (2023). A Kingdom in Transition: Demographic Shifts in Saudi Arabia. Retrieved July 23, 2025, from https://assets.ctfassets.net/.../FTI_Delta-A_Kingdom_in_Transition_V2.pdf
- ↑ International Labour Organization. (2022). Assessment of Labour Migration Statistics: Saudi Arabia Country Profile. Retrieved July 23, 2025, from https://www.ilo.org/media/569621/download
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Alhawsawi, S., & Jawhar, S. S. (2023). Education, employment, and empowerment among Saudi women. Gender and Education, 35(4), 401–419. https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09540253.2023.2189917
- ↑ GlobalData. (2022). Literacy Rate in Saudi Arabia (2010–2021,. Retrieved July 23, 2025, from https://www.globaldata.com/data-insights/macroeconomica
- ↑ Alhokail, L. (2025). The inclusion of women in the labour market: Saudi Arabia’s leap from 21.2% to 35.5% and beyond. World Journal of Women and Sustainable Development, 1(1), 15–27. https://wasdlibrary.org/download/wjwsd-v1-n1-2025-women-labour-market-saudi-arabia
- ↑ PwC Middle East. (2025). Saudi Arabia champions youth as it drives talent development to fuel Vision 2030. Retrieved July 23, 2025, from https://www.pwc.com/m1/en/media-centre/articles/saudi-arabia-champions-youth-as-it-drives-talent-development-to-fuel-vision-2030.html
- ↑ Al-Khraif, R., Abdul Salam, A., & Abdul Rashid, M. F. (2020). Family demographic transition in Saudi Arabia: Emerging issues and concerns. SAGE Open, 10(1), 1–13. https://doi.org/10.1177/2158244020914556
- ↑ WorldAtlas. (2018). Saudi Arabia's ethnic groups and nationalities. Retrieved July 23, 2025, from https://www.worldatlas.com/articles/saudi-arabia-s-ethnic-groups-and-nationalities.html
- ↑ International Labour Organization. (2022). Assessment of Labour Migration Statistics: Saudi Arabia Country Profile. Retrieved July 23, 2025, from https://www.ilo.org/media/569621/download
- ↑ Migration Policy Institute. (2024). Saudi Arabia Country Resource. Retrieved July 23, 2025, from https://www.migrationpolicy.org/country-resource/saudi-arabia