شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی

تغییرات نرخ شهر نسینی و روستانشینی در عربستان سعودی، قابل بازیابی از ^[۱]

شهرنشینی در عربستان سعودی یکی از مهم‌ترین تحولات جغرافیای انسانی این کشور در قرن بیست ویکم است. در سال 2015، حدود 83٪ از جمعیت (تقریباً 25.7 میلیون نفر از کل 31 میلیون نفر) در مناطق شهری، به‌ویژه در شهرهای بزرگی مانند ریاض (حدود 6.5 میلیون نفر)، جده (حدود 4 میلیون نفر)، دمام (حدود 1.1 میلیون نفر) و مکه (حدود 1.8 میلیون نفر) زندگی می‌کردند. این تمرکز نتیجه مهاجرت داخلی، توسعه زیرساخت‌های شهری و تمرکز خدمات عمومی در شهرها بود^[۲].

تا سال 2025، نرخ شهرنشینی به 87٪ (حدود 30 میلیون نفر از کل 34.5 میلیون نفر) افزایش یافته است. توسعه شهرهای جدید، مناطق اقتصادی ویژه و پروژه‌های شهر هوشمند مانند نئوم، این روند را تقویت کرده و الگوهای سکونت را تغییر داده است. این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری و مهاجرت داخلی را جذب کرده‌اند^[۳].

در مقابل، جمعیت روستایی کاهش‌یافته و از 17٪ (حدود 5.3 میلیون نفر) در سال 2015 به 13٪ (حدود 4.5 میلیون نفر) در سال 2025 رسیده است. مهاجرت جوانان به شهرها، تمرکز فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و محدودیت‌های اقلیمی و زیرساختی در روستاها از دلایل اصلی این کاهش هستند^[۴]. با این حال، برخی مناطق روستایی در جنوب (مانند جازان) و شمال (مانند تبوک) همچنان در کشاورزی و حفظ فرهنگ محلی نقش دارند^[۵].

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2030، بیش از 90٪ جمعیت (حدود 37.8 میلیون نفر از 42 میلیون نفر) در مناطق شهری ساکن خواهند بود، با تمرکز بیشتر در شهرهای ساحلی و مراکز اقتصادی جدید. شهرهایی مانند ریاض و جده به قطب‌های منطقه‌ای تبدیل می‌شوند، در حالی که نئوم نقش جهانی‌تری خواهد داشت^[۶]. تا سال 2050، جمعیت روستایی ممکن است به کمتر از 10٪ (حدود 4.7 میلیون نفر از 47 میلیون نفر) کاهش یابد. این روند چالش‌هایی مانند امنیت غذایی، حفظ تنوع فرهنگی و تعادل فضایی ایجاد می‌کند، اما فرصت‌هایی برای توسعه گردشگری بومی و کشاورزی هوشمند نیز فراهم می‌آورد^[۷].

معماری زیست‌محور در نئوم: تلفیق طبیعت با ساختار شهری آینده، قابل بازیابی از https://controltap.com/article/neom-projects-saudi-arabia/

چشم‌انداز آینده

عربستان سعودی در مسیر گذار جمعیتی قرار دارد: از جامعه‌ای جوان و پر رشد به‌سوی ساختاری متعادل‌تر و در آینده، پیرتر. کاهش نرخ باروری، افزایش امید به زندگی، و رشد شهرنشینی، چهرة جمعیتی کشور را دگرگون کرده‌اند. تا سال 2050، جمعیت شهری به بیش از 90٪ خواهد رسید و سهم سالمندان به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت^[۸].

در این مسیر، چالش‌هایی چون فشار بر منابع، نیاز به بازنگری در سیاست‌های رفاهی، و مدیریت مهاجرت مطرح‌اند. در مقابل، فرصت‌هایی برای توسعه انسانی، بهره‌برداری از نیروی کار تحصیل‌کرده، و گسترش شهرهای هوشمند نیز وجود دارد. آیندة جغرافیای انسانی عربستان سعودی وابسته به سیاست‌گذاری‌های پایدار، سرمایه‌گذاری در آموزش و سلامت، و تعادل فضایی در توسعه است.

↑ UN-Habitat. (2019). Update to the Sustainable Planning Guidelines for Urban Growth in KSA. Retrieved July 23, 2025, from https://www.seec.gov.sa/assets/bf08fb47-300e-40c5-966e-b34c7c211f61
↑ UN-Habitat. (2015). Country Profile: Saudi Arabia. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/sites/default/files/download-manager-files/Country%20Profile%20Saudi%20Arabia%20English.pdf
↑ JLL MENA. (2024). Reimagining Saudi Arabia's Urban Landscape. Retrieved July 23, 2025, from https://www.jll-mena.com/en/trends-and-insights/cities/reimagining-saudi-arabias-urban-landscape
↑ UN-Habitat. (2020). Urbanization in Saudi Arabia: Building Inclusive & Sustainable Cities. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/saudi-arabia
↑ Saudi Press Agency (SPA). (2024). Jazan: A Crucible of Livestock Wealth and a Pillar of National Food Security. Retrieved July 23, 2025, from https://www.spa.gov.sa/en/N2165153
↑ Fadel, E. H., & Mohamed, A. B. (2025). Neom City: A Paradigm Shift in Urban Development and Economic Transformation. Cairo: Elgezeera Academy for Engineering. Retrieved July 23, 2025, from https://publication-cpas-egypt.com/wp-content/uploads/2025/01/Neom-City-A-Paradigm-Shift-in-Urban-Development-and-Economic-Transformation.pdf
↑ ArchDaily. (2024). Saudi Arabia's 2030 Vision Unveiled through Mega Projects. Retrieved July 23, 2025, from https://www.archdaily.com/1012457/saudi-arabias-2030-vision-unveiled-through-mega-projects
↑ SAMA Working Paper. (2015). Population Aging in Saudi Arabia. Saudi Arabian Monetary Agency. Retrieved July 23, 2025, from https://www.sama.gov.sa/en-US/EconomicResearch/WorkingPapers/population%20aging%20in%20saudi%20arabia.pdf

[1] UN-Habitat. (2019). Update to the Sustainable Planning Guidelines for Urban Growth in KSA. Retrieved July 23, 2025, from https://www.seec.gov.sa/assets/bf08fb47-300e-40c5-966e-b34c7c211f61

[2] UN-Habitat. (2015). Country Profile: Saudi Arabia. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/sites/default/files/download-manager-files/Country%20Profile%20Saudi%20Arabia%20English.pdf

[3] JLL MENA. (2024). Reimagining Saudi Arabia's Urban Landscape. Retrieved July 23, 2025, from https://www.jll-mena.com/en/trends-and-insights/cities/reimagining-saudi-arabias-urban-landscape

[4] UN-Habitat. (2020). Urbanization in Saudi Arabia: Building Inclusive & Sustainable Cities. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/saudi-arabia

[5] Saudi Press Agency (SPA). (2024). Jazan: A Crucible of Livestock Wealth and a Pillar of National Food Security. Retrieved July 23, 2025, from https://www.spa.gov.sa/en/N2165153

[6] Fadel, E. H., & Mohamed, A. B. (2025). Neom City: A Paradigm Shift in Urban Development and Economic Transformation. Cairo: Elgezeera Academy for Engineering. Retrieved July 23, 2025, from https://publication-cpas-egypt.com/wp-content/uploads/2025/01/Neom-City-A-Paradigm-Shift-in-Urban-Development-and-Economic-Transformation.pdf

[7] ArchDaily. (2024). Saudi Arabia's 2030 Vision Unveiled through Mega Projects. Retrieved July 23, 2025, from https://www.archdaily.com/1012457/saudi-arabias-2030-vision-unveiled-through-mega-projects

[8] SAMA Working Paper. (2015). Population Aging in Saudi Arabia. Saudi Arabian Monetary Agency. Retrieved July 23, 2025, from https://www.sama.gov.sa/en-US/EconomicResearch/WorkingPapers/population%20aging%20in%20saudi%20arabia.pdf

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]