جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی

جغرافیای انسانی در حرکت: جشن، هویت و فضا در آفریقای جنوبی» قابل بازیابی از https://www.okayafrica.com/south-african-elections/

جمعیت آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۵ بر اساس برآوردهای رسمی حدود ۶۴.۷ میلیون نفر و نرخ رشد سالانه آن ۱.۱۶٪ است. این کشور طی دو دهه گذشته از ساختار جمعیتی جوان به الگویی متعادل‌تر رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا میانه قرن به سمت سالخوردگی جمعیت حرکت کند.

جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی با تنوع کم‌نظیر قومی، زبانی و دینی، میراث تاریخی پیچیده و پیوند عمیق با جغرافیای طبیعی شناخته می‌شود. این تنوع فرهنگی نتیجهٔ قرن‌ها مهاجرت و آمیزش فرهنگی در آفریقای جنوبی است. ویژگی‌هایی چون ترکیب چندقومیتی (سیاه‌پوستان، رنگین‌پوستان، سفیدپوستان و آسیایی‌ها/هندی‌ها)، وجود دوازده زبان رسمی و پراکندگی جمعیت متأثر از اقلیم و منابع معدنی، این کشور را از بسیاری جوامع دیگر متمایز کرده است.

ساختار هرم جمعیتی

ساختار هرم جمعیتی، بازتابی از تاریخ جمعیتی، وضعیت کنونی و مسیر آینده هر کشور است و در تحلیل جغرافیای انسانی، جایگاهی محوری دارد. در آفریقای جنوبی، این ساختار طی دو دهه گذشته دگرگونی‌های مهمی را تجربه کرده است: از یک هرم جوان و گسترده در سال ۲۰۰۵، به شکلی متعادل‌تر در ۲۰۲۵، و پیش‌بینی گذار به ساختاری سالخورده‌تر تا سال ۲۰۴۵. این تغییرات پیامدهایی مستقیم بر بازار کار، نظام بهداشت، آموزش و سیاست‌های رفاهی دارند.

سال ۲۰۰۵: جامعه‌ای جوان با بار تکفل بالا

در سال ۲۰۰۵، جمعیت کشور حدود ۴۹.۵ میلیون نفر بود که ۳۴٪ آن را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دادند. نرخ باروری ۲.۹ فرزند به‌ازای هر زن و امید به زندگی حدود ۵۳.۵ سال بوده است. هرم جمعیتی در این مقطع، قاعده‌ای پهن و رأس باریک داشت که نشان‌دهنده نرخ بالای زاد و ولد و مرگ‌ومیر نسبی بالا در سنین بالا است. این ساختار، فشار مضاعفی بر جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) وارد می‌کرد و نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در آموزش و بهداشت کودکان را برجسته می‌ساخت.

سال ۲۰۲۵: تعادل نسبی و غلبه گروه‌های میانسال

در سال ۲۰۲۵، جمعیت به ۶۴.۷ میلیون نفر رسیده است. سهم جمعیت زیر ۱۵ سال به ۲۵.۷٪ کاهش یافته و گروه سنی ۳۰ تا ۴۴ سال بیشترین وزن را دارد. نرخ باروری به ۲.۲ و امید به زندگی به ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان و ۶۳ سال برای مردان) افزایش یافته است. نسبت وابستگی کل به ۴۸.۴٪ کاهش یافته که نشان‌دهنده افزایش سهم جمعیت در سن کار است. این تغییرات نتیجه ترکیبی از بهبود خدمات بهداشتی، کاهش مرگ‌ومیر نوزادان، و تغییرات فرهنگی در الگوی خانواده است.

سال ۲۰۴۵: سالخوردگی تدریجی و چالش‌های نو

پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۴۵، جمعیت کشور به ۷۶.۶ میلیون نفر برسد. سهم سالمندان (۶۵ سال به بالا) از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به ۱۲٪ افزایش می‌یابد و سهم زیر ۱۵ سال به ۲۲٪ کاهش پیدا می‌کند. هرم جمعیتی در این مقطع، شکلی ستونی با قاعده باریک‌تر خواهد داشت که بیانگر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش طول عمر است. این روند، نیاز به بازنگری در سیاست‌های بازنشستگی، مراقبت سالمندان و بهره‌وری نیروی کار را برجسته می‌کند.

جدول شماره 1. مقایسه شاخص‌های کلیدی ساختار سنی (۲۰۰۵–۲۰۲۵–۲۰۴۵)

شاخص / سال	۲۰۰۵	۲۰۲۵	۲۰۴۵ (پیش‌بینی)
جمعیت کل (میلیون نفر)	۴۹.۵	۶۴.۷	۷۶.۶
زیر ۱۵ سال (%)	۳۴	۲۵.۷	۲۲
۱۵–۶۴ سال (%)	۶۰	۶۷.۴	۶۵
بالای ۶۵ سال (%)	۶	۶.۹	۱۲
نرخ باروری (فرزند/زن)	۲.۹	۲.۲	۱.۹
امید به زندگی (سال)	۵۳.۵	۶۶.۵	۶۹
نسبت وابستگی کل (%)	۵۶	۴۸.۴	۴۸.۸

تحلیل نهایی

گذار آفریقای جنوبی از یک جامعه جوان به ساختاری متعادل‌تر و سپس سالخورده‌تر، نشان‌دهنده ورود به مراحل میانی و پایانی گذار جمعیتی است. این تغییرات، فرصت‌هایی مانند بهره‌برداری از «پنجره جمعیتی» ایجاد می‌کند، اما همزمان چالش‌هایی چون تأمین خدمات سالمندی، حفظ رشد اقتصادی و مدیریت مهاجرت را نیز به همراه دارد. پیوند این روند با ویژگی‌های قومی، زبانی و فرهنگی که در بخش بعدی بررسی می‌شود، برای فهم کامل جغرافیای انسانی کشور ضروری است.

ویژگی‌های جمعیتی

آفریقای جنوبی به‌عنوان یکی از متنوع‌ترین جوامع انسانی جهان، ترکیبی پیچیده از قومیت‌ها، زبان‌ها، ادیان و ساختارهای اجتماعی را در خود جای داده است؛ به‌گونه‌ای که این کشور در ادبیات سیاسی و فرهنگی معاصر به «ملت رنگین‌کمان» شهرت یافته است. این تنوع نه‌تنها بازتابی از تاریخ استعمار، مهاجرت و مقاومت است، بلکه در شاخص‌های جمعیتی، الگوهای سکونت و حتی سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای نیز اثرگذار است. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، جمعیت کشور به بیش از ۶۲ میلیون نفر رسیده و نرخ رشد سالانه آن حدود ۱.۸٪ بوده است.

ترکیب قومی و نژادی

کودکان آفریقای جنوبی در قاب فرهنگ قابل بازیابی از https://promptbase.com/prompt/adorable-babies-around-the-world-2

بر اساس نتایج سرشماری ۲۰۲۲، سیاه‌پوستان آفریقایی با سهم ۸۱.۴٪ همچنان بزرگ‌ترین گروه جمعیتی کشور هستند. پس از آن، رنگین‌پوستان با ۸.۲٪، سفیدپوستان با ۷.۳٪ و آسیایی‌ها/هندی‌ها با ۲.۷٪ قرار دارند [15].

روندهای دو دهه اخیر نشان می‌دهد که سهم جمعیت سفیدپوست از ۱۱٪ در ۱۹۹۶ به ۷.۳٪ در ۲۰۲۲ کاهش یافته، در حالی که سهم سیاه‌پوستان اندکی افزایش یافته است [16]. این تغییرات بخشی ناشی از مهاجرت معکوس سفیدپوستان و بخشی نتیجه نرخ باروری بالاتر در میان گروه‌های سیاه‌پوست است.

زبان‌های رسمی و پراکندگی زبانی

قانون اساسی آفریقای جنوبی ۱۲ زبان رسمی را به رسمیت می‌شناسد که در سال ۲۰۲۳ زبان اشاره آفریقای جنوبی به‌عنوان دوازدهمین زبان رسمی تصویب شد [17]. زبان زولو با ۲۴٪، پرگویش‌ترین زبان مادری است و پس از آن خوسا با ۱۶٪ و آفریکانس با ۱۳٪ قرار دارند. انگلیسی، هرچند زبان مادری کمتر از ۱۰٪ جمعیت است، اما نقش غالب در آموزش عالی، رسانه و تجارت دارد [18]. پراکندگی زبانی با جغرافیای قومی هم‌پوشانی دارد؛ برای مثال، آفریکانس در کیپ غربی و بخش‌هایی از شمال کشور غالب است، در حالی که خوسا در کیپ شرقی و زولو در کوازولو ناتال تمرکز دارد.

تنوع دینی و فرهنگی

آفریقای جنوبی کشوری چنددینی است که بیش از ۶۰٪ مردم آن پیرو شاخه‌های مختلف مسیحیت هستند. اسلام حدود ۱.۵٪ جمعیت را تشکیل می‌دهد و عمدتاً در کیپ غربی و کوازولو ناتال متمرکز است. هندوئیسم، آیین‌های بومی آفریقایی، یهودیت، بودیسم و باورهای غیردینی نیز در مقیاس کوچک‌تر حضور دارند [19][20]. سیاست رسمی آموزش و مذهب، بر «مدل تعاملی» تأکید دارد که ضمن احترام به تنوع دینی، از سلطه یک دین خاص جلوگیری می‌کند [10].

نسبت جنسیتی و ساختار سنی

در سال ۲۰۲۴، زنان ۵۱٪ و مردان ۴۹٪ جمعیت را تشکیل می‌دادند [1]. نسبت جنسیتی ملی حدود ۹۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن است، اما در استان‌هایی مانند خاوتنگ و کیپ غربی به‌دلیل مهاجرت‌های کاری، این نسبت به‌طور محسوسی تغییر می‌کند. میانگین سنی جمعیت در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۸ سال بوده است؛ این رقم برای سفیدپوستان ۴۵ سال و برای سیاه‌پوستان ۲۷ سال گزارش شده است [21]. حدود ۲۸٪ جمعیت زیر ۱۵ سال و ۹.۷٪ بالای ۶۰ سال سن دارند که نشان‌دهنده آغاز روند سالخوردگی جمعیت است.

جدول شماره 2. شاخص‌های کلیدی ویژگی‌های جمعیتی (۲۰۲۲)

شاخص	مقدار
جمعیت کل	۶۲,۰۲۷,۵۰۲ نفر
سهم زنان (%)	۵۱
سهم مردان (%)	۴۹
بزرگ‌ترین گروه قومی	سیاه‌پوستان (Black Africans) – ۸۱.۴٪
پرگویش‌ترین زبان	زولو (Zulu) – ۲۴٪
میانگین سنی (سال)	۲۸
جمعیت زیر ۱۵ سال (%)	۲۸
جمعیت بالای ۶۰ سال (%)	۹.۷
دین غالب	مسیحیت (Christianity) – ≈۶۰٪

جمع‌بندی

ویژگی‌های جمعیتی آفریقای جنوبی، بازتابی از تاریخ پیچیده و پویایی‌های معاصر این کشور است. تنوع قومی، زبانی و دینی، در کنار تغییرات ساختار سنی و نسبت جنسیتی، نه‌تنها چالش‌هایی در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی و اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه فرصت‌هایی برای توسعه مبتنی بر تنوع و همزیستی نیز فراهم می‌آورد.

رشد جمعیت

رشد جمعیت، شاخصی کلیدی در جغرافیای انسانی است که تغییرات آن بازتابی از تعامل عوامل زاد و ولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت است [22][2]. بررسی روند بیست سال گذشته و پیش‌بینی بیست سال آینده نشان می‌دهد که آفریقای جنوبی در حال گذار از مرحله «رشد سریع» به «رشد کند و پایدار» است؛ تغییری که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی گسترده‌ای خواهد داشت.

روند تاریخی (۲۰۰۵–۲۰۲۵)

الف) سال ۲۰۰۵ – رشد طبیعی بالا

• جمعیت کل: حدود ۴۹.۵ میلیون نفر؛
• نرخ رشد سالانه: ۱.۹٪؛
• نرخ باروری: ۲.۹ فرزند به‌ازای هر زن؛
• مرگ‌ومیر زیر ۵ سال: ۴۶ در هزار تولد زنده؛
• امید به زندگی: ۵۳.۵ سال.

در این مقطع، رشد جمعیت عمدتاً ناشی از زاد و ولد بالا بود و مهاجرت بین‌المللی سهم اندکی داشت. بار تکفل بالا و فشار بر زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی از چالش‌های اصلی به‌شمار می‌رفت [23].

ب) سال ۲۰۲۵ – کاهش نسبی و تثبیت جمعیت فعال

• جمعیت کل: ۶۴.۷ میلیون نفر؛
• نرخ رشد سالانه: ۱.۱۶٪؛
• نرخ باروری: ۲.۲؛
• مرگ‌ومیر زیر ۵ سال: ۳۰.۵ در هزار تولد زنده؛
• امید به زندگی: ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان، ۶۳ سال برای مردان).

کاهش باروری و بهبود شاخص‌های سلامت، همراه با افزایش سهم جمعیت در سن کار (۶۷.۳٪)، شرایط «پنجره جمعیتی» را ایجاد کرده است؛ فرصتی که در صورت سرمایه‌گذاری در آموزش و اشتغال، می‌تواند رشد اقتصادی را تقویت کند [24].

پیش‌بینی آینده (۲۰۲۵–۲۰۴۵)

الف) سال ۲۰۴۵ – حرکت به سمت رشد نزدیک به صفر

• جمعیت کل: ۷۶.۶ میلیون نفر؛
• نرخ رشد سالانه: ۰.۶٪؛
• نرخ باروری: ۱.۹؛
• سالمندان (۶۵+): ۱۲٪ جمعیت؛
• امید به زندگی: ۶۹ سال.

در این دوره، کاهش باروری و افزایش طول عمر، ساختار جمعیت را به سمت سالخوردگی سوق می‌دهد. مهاجرت بین‌المللی می‌تواند نقش مهمی در جبران کمبود نیروی کار ایفا کند [2].

عوامل مؤثر بر تغییرات رشد جمعیت

1. گذار باروری: کاهش تدریجی از ۲.۹ (۲۰۰۵) به ۱.۹ (۲۰۴۵) تحت تأثیر آموزش زنان، شهرنشینی و دسترسی به خدمات بهداشت باروری.
2. بهبود بهداشت عمومی: کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان، افزایش واکسیناسیون، و کنترل بیماری‌های واگیر.
3. تأثیر بیماری‌های همه‌گیر: HIV/AIDS در دهه ۲۰۰۰ و COVID-19 در ۲۰۲۰–۲۰۲۲ موجب افت موقت امید به زندگی شدند [14][25].
4. مهاجرت: ورود مهاجران از کشورهای عضو SADC و مهاجرت داخلی به استان‌های اقتصادی‌محور مانند خاوتنگ و کیپ غربی.
5. سیاست‌های جمعیتی: برنامه‌های تنظیم خانواده، توسعه روستایی و سیاست‌های مهاجرتی.

جدول شماره 3. مقایسه‌ای شاخص‌های کلیدی رشد جمعیت

سال	جمعیت کل (میلیون)	نرخ رشد سالانه (%)	نرخ باروری (فرزند/زن)	مرگ‌ومیر زیر ۵ سال (در هزار)	امید به زندگی (سال)
۲۰۰۵	۴۹.۵	۱.۹	۲.۹	۴۶	۵۳.۵
۲۰۲۵	۶۴.۷	۱.۱۶	۲.۲	۳۰.۵	۶۶.۵
۲۰۴۵	۷۶.۶	۰.۶	۱.۹	۲۰ (برآورد)	۶۹

جمع‌بندی تحلیلی

روند کاهشی رشد جمعیت آفریقای جنوبی، نشانه ورود به مراحل پایانی گذار جمعیتی است. این تغییر، ضمن کاهش فشار بر منابع، چالش‌هایی چون سالخوردگی جمعیت و نیاز به اصلاح نظام بازنشستگی را به همراه دارد. پیوند این روند با پراکندگی جمعیت و شهرنشینی، موضوع بخش‌های بعدی مدخل خواهد بود.

پراکندگی جمعیت

پراکندگی جمعیت، حاصل ترکیب شرایط طبیعی، اقتصادی، تاریخی و اجتماعی است و در آفریقای جنوبی تحت تأثیر عواملی چون اقلیم متنوع، منابع معدنی غنی و میراث سیاست‌های آپارتاید شکل گرفته است [1][26]. تمرکز شدید جمعیت در چند استان شهری–صنعتی و تراکم بسیار پایین در بخش‌های وسیع داخلی کشور، از بارزترین ویژگی‌های الگوی پراکنش این کشور است.

الگوی فضایی ملی

بر اساس برآورد میان‌دوره‌ای ۲۰۲۴، میانگین تراکم جمعیت در آفریقای جنوبی حدود ۵۳ نفر در هر کیلومتر مربع است، اما اختلافات استانی بسیار چشمگیر است [27]:

• استان گائوتنگ (ژوهانسبورگ و پرتوریا): پرتراکم‌ترین استان با بیش از ۸۵۰ نفر در هر کیلومتر مربع، قلب اقتصادی و صنعتی کشور؛
• کیپ غربی (کیپ‌تاون): تراکم بالا در امتداد سواحل و مراکز توریستی–تجاری؛
• استان‌های داخلی مانند کیپ شمالی، با کمتر از ۵ نفر در کیلومتر مربع، مناطق پهناور اما کم‌جمعیت هستند.

عوامل مؤثر بر پراکندگی

1. عوامل طبیعی: سواحل جنوبی و شرقی به‌علت آب‌وهوای معتدل و دسترسی به دریا، تراکم بیشتری دارند [28].
2. منابع اقتصادی: تمرکز معادن طلا، پلاتین و زغال‌سنگ در مناطق خاص، مهاجرت داخلی را به این نواحی جذب کرده است [29].
3. زیرساخت‌ها: شبکه راه‌آهن و جاده‌ای موروثی از دوران استعمار، جهت‌گیری‌های سکونتی را تثبیت کرده است [30].
4. میراث آپارتاید: سیاست‌های جابه‌جایی اجباری باعث تراکم بالای جمعیت در برخی «هوم‌لند»ها و رشد نامتوازن شهری شد [31].

جدول شماره 4. پراکندگی جمعیت بر اساس استان‌ها (۲۰۲۴)

استان	جمعیت (میلیون)	مساحت (هزار کیلومتر²)	تراکم (نفر/کم²)	سهم از جمعیت کشور (%)
خاوتنگ	16.1	18	850+	24.8
کیپ غربی	7.6	130	58	11.7
کوازولو ناتال	12.4	94	132	19.0
کیپ شرقی	7.1	169	42	10.9
لیمپوپو	6.3	125	50	9.7
مپومالانگا	5.2	76	68	7.9
نورث‌وست	4.2	105	40	6.4
فری‌استیت	2.9	130	22	4.4
کیپ شمالی	1.4	372	3.8	2.1

منبع: Stats SA, 2024b

روند تاریخی و آینده‌نگری

• ۲۰۰۵–۲۰۲۵: افزایش تمرکز در خاوتنگ و کیپ غربی، کاهش نسبی در استان‌های کم‌درآمد.

• ۲۰۲۵–۲۰۴۵ (پیش‌بینی): مهاجرت داخلی بیشتر به مراکز شهری و اقتصادی، رشد حومه‌نشینی و فشار بر زیرساخت‌ها. مناطق کم‌تراکم احتمالاً با سیاست‌های توسعه روستایی و سرمایه‌گذاری کشاورزی کمی بهبود خواهند یافت، اما شکاف فضایی همچنان پابرجا می‌ماند.

چالش‌ها

چالش های

• فشار بر زیرساخت‌های شهری در استان‌های پرتراکم؛
• تخلیه جمعیتی و عقب‌ماندگی خدمات در مناطق کم‌تراکم؛
• نابرابری فضایی در دسترسی به آموزش و بهداشت؛
• مهاجرت فصلی نیروی کار و عدم ثبات سکونت در برخی نواحی.

جمع‌بندی

پراکندگی جمعیت آفریقای جنوبی بازتابی از تعامل جغرافیا، اقتصاد و سیاست است. این الگو، زمینه‌ساز چالش‌های سیاست‌گذاری در حوزه مسکن، حمل‌ونقل، خدمات عمومی و عدالت فضایی است و با روند شهرنشینی که در بخش پنجم بررسی می‌شود، پیوندی مستقیم دارد.

شهرنشینی و روستانشینی

روند شهرنشینی در آفریقای جنوبی، بازتاب مستقیم تحول اقتصادی، سیاست‌های تاریخی و تغییرات اجتماعی است [2]. از اوایل قرن بیستم تا امروز، این کشور از یک جامعه عمدتاً روستایی به کشوری با اکثریت جمعیت شهری تغییر چهره داده است [2].

۵–۲. نرخ و الگوی شهرنشینی (۲۰۲۴)

• حدود ۶۸٪ جمعیت در مناطق شهری ساکن هستند.

• کلان‌شهرهای اصلی: ژوهانسبورگ، کیپ‌تاون، دوربان، پرتوریا.

• گسترش سریع مناطق حومه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی پیرامون مراکز اقتصادی.

۵–۳. محرک‌های اصلی شهرنشینی

1. جذب فرصت‌های شغلی در معادن، صنایع و بخش خدمات.
2. تمرکز زیرساخت و خدمات آموزشی–بهداشتی در شهرها.
3. مهاجرت روستا–شهر به‌علت فقر روستایی و خشکسالی‌های مکرر.
4. سیاست‌های آپارتاید که مسیرهای مهاجرتی را شکل داد و در برخی موارد محدود کرد.

۵–۴. چالش‌های شهری

• رشد سکونتگاه‌های غیررسمی و کمبود مسکن استاندارد.

• فشار بر زیرساخت‌های حمل‌ونقل، آب و برق.

• نابرابری فضایی در دسترسی به خدمات عمومی.

• آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی ناشی از تراکم صنعتی.

۵–۵. وضعیت روستانشینی

• حدود ۳۲٪ جمعیت در مناطق روستایی ساکن‌اند که غالباً با مشکلاتی چون دسترسی محدود به خدمات، فرصت شغلی کم و مهاجرت جوانان به شهرها مواجه هستند.

• در برخی استان‌ها، توسعه کشاورزی مکانیزه و گردشگری روستایی باعث ایجاد نقاط رشد شده است.

۵–۶. روند آینده

• پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵، نسبت شهرنشینی به ۷۵–۷۸٪ برسد.

• رشد شهرهای میانی و افزایش حومه‌نشینی محتمل است.

• سیاست‌گذاری آینده باید بر توسعه متوازن شهری–روستایی، تقویت حمل‌ونقل عمومی و مدیریت رشد سکونتگاه‌های غیررسمی تمرکز کند.

۵–۷. جمع‌بندی

فرایند شهرنشینی در آفریقای جنوبی، موتور محرکهٔ توسعه اقتصادی است اما در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند شکاف‌های اجتماعی–فضایی را عمیق‌تر کند. تکمیل این روند با تقویت مناطق روستایی، کلید تحقق عدالت فضایی و پایداری توسعه خواهد بود.

Ø نتیجه‌گیری

بررسی جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی نشان می‌دهد این کشور در حال تجربه گذار چندبعدی است؛ از ساختار سنی جوان به سوی سالخوردگی، از پراکندگی روستایی به تمرکز شهری، و از الگوهای سکونتی متأثر از گذشته به شبکه‌ای متنوع و پویا. این روندها فرصت‌هایی چون بهره‌برداری از پنجره جمعیتی و تنوع فرهنگی را به همراه دارند، اما چالش‌هایی جدی همچون عدالت فضایی، فشار بر زیرساخت‌ها و تأمین خدمات اجتماعی نیز مطرح است [2][1][6]. مدیریت این گذار نیازمند سیاست‌گذاری هوشمند، تقویت توسعه متوازن شهری–روستایی و بهره‌گیری از تنوع به‌عنوان سرمایه ملی است.

Ø چشم‌انداز و پیشنهادها

1. حرکت به سمت سالخوردگی جمعیت پیش‌بینی می‌شود سهم سالمندان از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به حدود ۱۲٪ در ۲۰۴۵ برسد [2][1]. این امر، ضرورت تقویت نظام‌های بازنشستگی، خدمات مراقبتی و سیاست‌های ارتقای بهره‌وری نیروی کار را برجسته می‌کند.
2. تشدید تمرکز شهری و فشار بر زیرساخت‌ها نسبت شهرنشینی از ۶۸٪ در ۲۰۲۴ به حدود ۷۵–۷۸٪ تا ۲۰۴۵ افزایش خواهد یافت [32][6]. این رشد نیازمند برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار شهری، کنترل گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی و بهبود حمل‌ونقل عمومی است.
3. حفظ و بهره‌برداری از تنوع فرهنگی و زبانی وجود دوازده زبان رسمی و ترکیب متنوع قومی، ظرفیت قابل‌توجهی در حوزه گردشگری، صنایع فرهنگی و تعاملات منطقه‌ای ایجاد می‌کند [13][5]. سیاست‌گذاری فرهنگی می‌تواند این تنوع را به مزیت اقتصادی و اجتماعی تبدیل کند.
4. توسعه متوازن شهری–روستایی کاهش شکاف فضایی و جلوگیری از تخلیه جمعیتی مناطق کم‌تراکم، نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های روستایی، کشاورزی پایدار و خدمات اساسی است [6][2].
5. مدیریت هوشمند مهاجرت داخلی و خارجی جذب نیروی کار ماهر از کشورهای منطقه و هدایت مهاجرت داخلی به شهرهای میانی می‌تواند فشار بر کلان‌شهرها را کاهش دهد و فرصت‌های اقتصادی جدید ایجاد کند [24].

1. Statistics South Africa. (2024a). Mid-year population estimates 2024 (Statistical Release P0302). Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022024.pdf
2. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2022). World population prospects 2022: Summary of results (UN DESA/POP/2022/TR/No. 3). United Nations. https://population.un.org/wpp/
3. Encyclopaedia Britannica. (2023). South Africa – Cultural diversity. Encyclopaedia Britannica. https://www.britannica.com/place/South-Africa/Cultural-life
4. Mandela, N. (1996). Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown and Company. https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom
5. Statistics South Africa. (2023). South Africa demographic and health survey 2022: Key indicators report. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/?s=demographic+and+health+survey
6. World Bank. (2023). South Africa economic update, edition 15: From recovery to higher growth. World Bank Group. https://www.worldbank.org/en/country/southafrica/publication/south-africa-economic-update-edition-15
7. PopulationPyramid.net. (2005). South Africa – Population pyramid 2005. PopulationPyramid.net. https://www.populationpyramid.net/south-africa/2005/
8. PopulationPyramid.net. (2045). South Africa – Population pyramid 2045. PopulationPyramid.net. https://www.populationpyramid.net/south-africa/2045/
9. Statistics South Africa. (2024b). Health and vital statistics 2024. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/?p=health-and-vital-statistics
10. Department of Education. (2003). Education statistics in South Africa at a glance 2003. Department of Education, Republic of South Africa. https://www.education.gov.za/Portals/0/Documents/Reports/Education%20Statistics2003.pdf
11. Statistics South Africa. (2005). Historical population data. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
12. PopulationPyramid.net. (2025). South Africa – Population pyramid 2025. PopulationPyramid.net. https://www.populationpyramid.net/south-africa/2025/
13. Mandela, N. (1996). Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown and Company. https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom
14. Statistics South Africa. (2022a). Population estimates 2022. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022022.pdf
15. Statistics South Africa. (2023a). Census 2022: Demographic profile. Statistics South Africa. https://census.statssa.gov.za/
16. Statistics South Africa. (2023b). Population group distribution trends 1996–2022. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
17. Government Communication and Information System. (2023). South African Sign Language recognition report. Government of South Africa. https://www.gcis.gov.za/
18. Statistics South Africa. (2022b). Language and communication statistics 2022. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
19. Statistics South Africa. (2016). Community survey 2016: Religious affiliation. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/?p=7721
20. Government of South Africa. (2023). Religious diversity policies. Government of South Africa. https://www.gov.za/
21. Statistics South Africa. (2023c). Age and sex distribution report 2023. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
22. Statistics South Africa. (2025a). Population growth indicators 2025. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
23. World Bank. (2006). South Africa – Infrastructure and social development. World Bank Group. https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/
24. Statistics South Africa. (2025b). Labour market and demographic transition. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
25. World Health Organization. (2023). Global Health Observatory: Life expectancy data. World Health Organization. https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates
26. Christopher, A. J. (2001). Urban segregation in post-apartheid South Africa. Urban Studies, 38(3), 449–466. https://doi.org/10.1080/00420980120027438
27. Statistics South Africa. (2024b). Mid-year population estimates by province 2024. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/
28. Internet Geography. (2024). Population distribution factors in South Africa. Internet Geography. https://www.internetgeography.net/topics/population-distribution-in-south-africa/
29. Slideshare. (2019). South Africa – Mining and population movement. Slideshare. https://www.slideshare.net/
30. Council for Scientific and Industrial Research. (2016). Transport infrastructure and settlement patterns in South Africa. CSIR. https://researchspace.csir.co.za/dspace/handle/10204/
31. NumberAnalytics. (2025). Apartheid legacy and population density. NumberAnalytics. https://numberanalytics.com/
32. Statistics South Africa. (2024). Urbanization statistics and projections 2024. Statistics South Africa. https://www.statssa.gov.za/

.