ساختار هرم جمعیتی آفریقای جنوبی
ساختار هرم جمعیتی، بازتابی از تاریخ جمعیتی، وضعیت کنونی و مسیر آینده هر کشور است و در تحلیل جغرافیای انسانی، جایگاهی محوری دارد[۱][۲]. در آفریقای جنوبی، این ساختار طی دو دهه گذشته دگرگونیهای مهمی را تجربه کرده است: از یک هرم جوان و گسترده در سال ۲۰۰۵[۳]، به شکلی متعادلتر در ۲۰۲۵[۱]، و پیشبینی گذار به ساختاری سالخوردهتر تا سال ۲۰۴۵[۲][۴]. این تغییرات پیامدهایی مستقیم بر بازار کار[۵]، نظام بهداشت[۶]، آموزش[۷] و سیاستهای رفاهی[۲] دارند.
سال ۲۰۰۵: جامعهای جوان با بار تکفل بالا
در سال ۲۰۰۵، جمعیت کشور حدود ۴۹.۵ میلیون نفر بود که ۳۴٪ آن را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل میدادند[۸]. نرخ باروری ۲.۹ فرزند بهازای هر زن و امید به زندگی حدود ۵۳.۵ سال بوده است[۲]. هرم جمعیتی در این مقطع، قاعدهای پهن و رأس باریک داشت[۳] که نشاندهنده نرخ بالای زاد و ولد و مرگومیر نسبی بالا در سنین بالا است. این ساختار، فشار مضاعفی بر جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) وارد میکرد و نیاز به سرمایهگذاری گسترده در آموزش و بهداشت کودکان را برجسته میساخت[۵].
سال ۲۰۲۵: تعادل نسبی و غلبه گروههای میانسال
در سال ۲۰۲۵، جمعیت به ۶۴.۷ میلیون نفر رسیده است[۱]. سهم جمعیت زیر ۱۵ سال به ۲۵.۷٪ کاهش یافته و گروه سنی ۳۰ تا ۴۴ سال بیشترین وزن را دارد[۹]. نرخ باروری به ۲.۲ و امید به زندگی به ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان و ۶۳ سال برای مردان) افزایش یافته است[۲]. نسبت وابستگی کل به ۴۸.۴٪ کاهش یافته که نشاندهنده افزایش سهم جمعیت در سن کار است[۵]. این تغییرات نتیجه ترکیبی از بهبود خدمات بهداشتی[۶]، کاهش مرگومیر نوزادان[۲]، و تغییرات فرهنگی در الگوی خانواده[۱۰] است.
سال ۲۰۴۵: سالخوردگی تدریجی و چالشهای نو
پیشبینی میشود که در سال ۲۰۴۵، جمعیت کشور به ۷۶.۶ میلیون نفر برسد[۲]. سهم سالمندان (۶۵ سال به بالا) از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به ۱۲٪ افزایش مییابد و سهم زیر ۱۵ سال به ۲۲٪ کاهش پیدا میکند[۴]. هرم جمعیتی در این مقطع، شکلی ستونی با قاعده باریکتر خواهد داشت که بیانگر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش طول عمر است[۱]. این روند، نیاز به بازنگری در سیاستهای بازنشستگی[۵]، مراقبت سالمندان[۲] و بهرهوری نیروی کار[۶] را برجسته میکند.
جدول شماره 1. مقایسه شاخصهای کلیدی ساختار سنی (۲۰۰۵–۲۰۲۵–۲۰۴۵)
| شاخص / سال | ۲۰۰۵ | ۲۰۲۵ | ۲۰۴۵ (پیشبینی) |
| جمعیت کل (میلیون نفر) | ۴۹.۵ | ۶۴.۷ | ۷۶.۶ |
| زیر ۱۵ سال (%) | ۳۴ | ۲۵.۷ | ۲۲ |
| ۱۵–۶۴ سال (%) | ۶۰ | ۶۷.۴ | ۶۵ |
| بالای ۶۵ سال (%) | ۶ | ۶.۹ | ۱۲ |
| نرخ باروری (فرزند/زن) | ۲.۹ | ۲.۲ | ۱.۹ |
| امید به زندگی (سال) | ۵۳.۵ | ۶۶.۵ | ۶۹ |
| نسبت وابستگی کل (%) | ۵۶ | ۴۸.۴ | ۴۸.۸ |
تحلیل نهایی
گذار آفریقای جنوبی از یک جامعه جوان به ساختاری متعادلتر و سپس سالخوردهتر، نشاندهنده ورود به مراحل میانی و پایانی گذار جمعیتی است[۲]. این تغییرات، فرصتهایی مانند بهرهبرداری از «پنجره جمعیتی»[۵] ایجاد میکند، اما همزمان چالشهایی چون تأمین خدمات سالمندی[۶]، حفظ رشد اقتصادی[۵] و مدیریت مهاجرت[۲] را نیز به همراه دارد. پیوند این روند با ویژگیهای قومی، زبانی و فرهنگی که در بخش بعدی بررسی میشود، برای فهم کامل جغرافیای انسانی کشور ضروری است[۱۰][۱۱].
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ Statistics South Africa. (2024a). Mid-year population estimates 2024 (Statistical Release P0302). Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022024.pdf
- ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2022). World population prospects 2022: Summary of results (UN DESA/POP/2022/TR/No.3). United Nations, Available for https://population.un.org/wpp
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ PopulationPyramid.net. (2005). South Africa – Population pyramid 2005. PopulationPyramid.net ,Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2005/
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ PopulationPyramid.net. (2045). South Africa – Population pyramid 2045. PopulationPyramid.net, Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2045
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ World Bank. (2023). South Africa economic update, edition 15: From recovery to higher growth. World Bank Group, Available for https://www.worldbank.org/en/country/southafrica/publication/south-africa-economic-update-edition-15
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ Statistics South Africa. (2024b). Health and vital statistics 2024. Statistics South Africa Available for https://www.statssa.gov.za/?p=health-and-vital-statistics
- ↑ Department of Education. (2003). Education statistics in South Africa at a glance 2003. Department of Education, Republic of South Africa Available for https://www.education.gov.za/Portals/0/Documents/Reports/Education%20Statistics2003.pdf
- ↑ Statistics South Africa. (2005). Historical population data. Statistics South Africa Available for https://www.statssa.gov.z
- ↑ PopulationPyramid.net. (2025). South Africa – Population pyramid, PopulationPyramid.net, Available forhttps://www.populationpyramid.net/south-africa/2025
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Mandela, N. (1996). Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom
- ↑ Statistics South Africa. (2023). South Africa demographic and health survey 2022: Key indicators report. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/?s=demographic+and+health+survey