زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی قطر
پیشرفت سریع هوش مصنوعی و گسترش زیست بوم فضای مجازی، چشمانداز فناوری جهانی را اساساً متحول کرده است. در خاورمیانه، کشورها به طور فزایندهای اهمیت استراتژیک پذیرش هوش مصنوعی و قابلیتهای امنیت سایبری را به عنوان اجزای حیاتی تنوع اقتصادی و استراتژیهای امنیت ملی خود تشخیص میدهند.
تحول دیجیتال سریع قطر که با راهبردهای ملی بلندپروازانه و سرمایهگذاریهای قابل توجه تسریع شده است، این کشور کوچک اما ثروتمند حاشیه خلیج فارس را به عنوان یک رهبر منطقهای در بهرهبرداری از پتانسیل فضای مجازی و هوش مصنوعی قرار داده است. این زیست بوم صرفاً فناوری نیست؛ بلکه نشاندهنده یک همجوشی راهبردی از زیرساختها، حکمرانی، نوآوری و توسعه سرمایه انسانی با هدف دستیابی به رشد پایدار و افزایش امنیت در چارچوب چشمانداز ملی قطر 2030 است[۱].
چشم انداز ملی قطر
سنگ بنای جاه طلبی های دیجیتالی قطر، چشم انداز ملی 2030 قطر(Qatar National Vision 2030) است که به صراحت اولویت را به ایجاد یک اقتصاد دانش محور می دهد. این چشم انداز، فضای مجازی را به عنوان زیرساخت حیاتی ملی و هوش مصنوعی را به عنوان موتور تحول آفرین برای تنوع اقتصادی، کارایی و رقابت جهانی می شناسد[۲][۳]. استراتژی ملی دولت الکترونیکی قطر در سال 2020 و بهروزرسانیهای مداوم بعدی آن، تعهد به دیجیتالسازی، امنیت سایبری و پذیرش فناوریهای نوظهور مانند هوش مصنوعی را در سراسر خدمات دولتی و بخشهای کلیدی در قطر تثبیت کرد[۴]. استراتژی هوش مصنوعی این کشور نیز به طور رسمی توسط موسسه مطالعاتی رایانشی قطر (Qatar Computing Research Institute (QCRI))، بخشی از دانشگاه حمد بن خلیفه(Hamad Bin Khalifa University)، تدوین و به عنوان طرح ملی توسعه هوش مصنوعی پذیرفته شد[۵].
رویکرد سوم توسعه ملی(The Third National Development Approach (NDS-3)) برای سالهای 2024-2030 ، یک چارچوب راهبردی برای توسعه پیوسته قطر به منظور تحقق چشم انداز ملی خود را تعریف میکند[۶]. این راهبرد جامع، توسعه هوش مصنوعی را به عنوان یک جزء اصلی، با تلاشهای متنوع اقتصادی قطر ادغام میکند و از اتکای سنتی خود به منابع نفتی فراتر میرود.
این راهبرد شامل ارکانی برای اقتصاد داده محور و توسعه استعداد نیروی کار با تأکید قوی بر سرمایه انسانی است. این رویکرد انسان محور سیاستگذاران کشور قطر، نشان دهنده این توسعه شناختی دولتمردان کشور قطر است که به این نتیجه رسیدند که اجرای موفقیت آمیز هوش مصنوعی نه تنها به زیرساختهای فناوری بلکه به کارکنان ماهر و متخصص که قادر به توسعه، پیاده سازی و مدیریت سیستمهای هوش مصنوعی در بخشهای مختلف هیتند، نیازمند است[۶].
ابتکارات کلیدی و محرک های نهادی
زیست بوم فضای مجازی قطر با چارچوبهای نهادی قوی و قابلیتهای مدیریت فعال و پویا در برابر تهدیدهای سایبری مشخص میشود. از جمله این ابتکارات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آژانس ملی امنیت سایبری
آژانس ملی امنیت سایبری(The National Cyber Security Agency (NCSA)) که در سال 2014 تأسیس شد،به عنوان نهاد اصلی دولتی، مسئول استراتژی و اجرای امنیت سایبری و حفاظت از زیرساخت های اطلاعاتی حیاتی و دارایی های ملی قطر در فضای مجازی است. این سازمان استراتژی ها، استانداردهای ملی امنیت سایبری مانند سیاست ملی تضمین اطلاعات (National Information Assurance Policy) را توسعه می دهد و واکنش به حوادث و تهدیدهای امنیتی را رهبری می کند[۷]. مأموریت آن ذاتاً با هوش مصنوعی مرتبط است، به ویژه در مورد ایمن سازی سیستم های هوش مصنوعی و استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص و تحلیل پیشرفته تهدیدهای امنیتی.
راهبرد هوش مصنوعی و مراکز مهم مطالعاتی
مؤسسه مطالعاتی رایانشی قطر که بخشی از دانشگاه حمد بن خلیفه است، یک مرکز حرفه ای منطقهای در زمینه مطالعات هوش مصنوعی است که بر روی تحقیقاتی چون پردازش زبان عربی، محاسبات اجتماعی، تحلیل امنیت سایبری و هوش مصنوعی در زمینه های مراقبتهای بهداشتی و انرژی تمرکز دارد[۸]. ابتکاراتی مانند مرکز هوش مصنوعی قطر ( Qatar Center for Artificial Intelligence )که توسط دانشگاه حمد بن خلیفه انجام و معرفی شد، با هدف تثبیت تلاشهای برنامه های کاربردی تحقیق و توسعه است[۵].
همسویی دولت با ابتکارات هوشمند
نهادهایی مانند وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان تنظیم مقررات ارتباطات در قطر، همسویی دیجیتالی/ پذیرش دیجیتالی[1] را ترویج و چشمانداز فناوری اطلاعات و ارتباطات را تنظیم میکنند. برنامههای هوشمند سازی قطر از هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای مدیریت شهری استفاده میکنند. مانند پلتفرم هوشمند تسمو قطر( TASMU Smart Qatar Platform)، یک پلتفرم ملی دیجیتالی مبتنی بر فضای ابری است که برای سوق دادن قطر به یک کشور هوشمند پیشرو طراحی شده است. این پلتفرم به عنوان یک مرکز اصلی برای خدمات شهر هوشمند، داده ها و برنامه ها در بخش های مختلف عمل می کند و با ارائه راه حل های هوشمند، بهبود کیفیت زندگی شهروندان، ساکنان و بازدیدکنندگان را تسهیل می کند[۹].
سرمایهگذاری در زیرساخت
سازمان تنظیم مقررات ارتباطات در قطر موظف به تعیین قوانین و معیارهای کیفیت خدمات و همچنین رویههای نظارت و انطباق با معیارهای کیفیت خدمات است. هدف اصلی ارزیابی و محک زدن سطوح کیفیت شبکههای فیبر نوری قوی در سراسر کشور و 5G توسط اپراتورهای شبکه تلفن همراه، اوریدو(Ooredoo )و وودافون( Vodafone) در کشور قطر است. ارائه اینترنت پرسرعت و کم تأخیر برای اجرای برنامههای پیشرفته هوش مصنوعی و یک فضای سایبری امن ضروری است[۱۰].
در جدول شماره 1 رویکردهایی چون چارچوب نظارتی، ظرفیت نهادی، سطح سرمایه گذاری، پاسخ به تهدید، پذیرش هوش مصنوعی، همکاری بین المللی، تاثیر اقتصادی و پوشش در کشور قطر قبل از سال 2024، طی سال های 2024 تا 2025 و مسیرهای آینده کشور قطر تا 2030 به تصویر کشیده شده است:
جدول شماره 1. رویکردهای مختلف زیست بوم فضای مجازی در کشور قطر
| رویکردهای دولت قطر | قبل از ۲۰۲۴ | ۲۰۲۴-۲۰۲۵ | پیشبینی سال ۲۰۳۰ |
| چارچوب نظارتی | پروتکلهای پایهای امنیت سایبری | رهنمودهای جامع هوش مصنوعی، راهبرد ملی امنیت سایبری ۲۰۲۴-۲۰۳۰ | چارچوب حکمرانی سایبری-هوش مصنوعی کاملاً یکپارچه |
| ظرفیت نهادی | تاسیس سازمان ملی امنیت سایبری در سال 2021 | راهاندازی آکادمی ملی امنیت سایبری | نیروی کار پیشرفته امنیت سایبری با بیش از ۲۶۰۰۰ متخصص |
| سطح سرمایه گذاری | توسعه زیرساخت اولیه | تعهد سرمایهگذاری ۲.۴ میلیارد دلاری در هوش مصنوعی | هدف تاثیر اقتصادی ۱۱ میلیارد دلاری |
| پاسخ به تهدید | اقدامات امنیتی واکنشی | مدیریت ۵.۱ میلیون حمله / ۴۵ هزار نفوذ | اطلاعات و پاسخگویی پیشبینی تهدیدات |
| پذیرش هوش مصنوعی | استفاده محدود دولت از هوش مصنوعی | رهنمودهای امن هوش مصنوعی برای بخشهای دولتی/خصوصی | قطر به عنوان قطب هوش مصنوعی منطقهای |
| همکاری بین المللی | مشارکتهای دوجانبه | مشارکتهای استراتژیک فناوری اطلاعات و ارتباطات با شرکتهای آمریکایی | وضعیت فعالکننده فناوری جهانی |
| تاثیر اقتصادی | فناوری به عنوان بخش پشتیبانی | آغاز ایجاد شغل در بخش هوش مصنوعی | فناوری به عنوان محرک اصلی اقتصادی |
| پوشش | امنیت سایبری عمومی | مقررات هوش مصنوعی در بخش مالی | حکمرانی جامع هوش مصنوعی بخشی |
در جدول شماره 2، ارکان راهبردی شامل تاب آوری سایبری، قانون گذاری و اجرای قانون، اقتصاد داده محور، توسعه نیروی کار و همکاری بین المللی کشور قطر از جنبه وضعیت پیاده سازی، دستاوردهای کلیدی و اهداف آتی نشان داده شده است:
جدول شماره 2. تحلیل ارکان راهبردی کشور قطر
| ارکان راهبردی | وضعیت پیادهسازی | دستاوردهای کلیدی | اهداف آتی |
| تابآوری سایبری | در حال توسعه فعال | آغاز استراتژی ملی، قابلیتهای واکنش به تهدیدات | سامانههای امنیتی پیشبینیکننده پیشرفته |
| قانونگذاری و اجرای قانون | چارچوب ایجاد شده | رهنمودهای هوش مصنوعی، مقررات بخش مالی | چارچوب قانونی جامع |
| اقتصاد دادهمحور | ساخت زیرساخت | توسعه پلتفرم فناورانه، مراکز داده | ایجاد مرکز داده منطقهای |
| توسعه نیروی کار | تاسیس آکادمی | بهرهبرداری از آکادمی ملی امنیت سایبری | ۲۶۰۰۰ متخصص حرفهای |
| همکاری بینالمللی | توسعه مشارکت | همکاریهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با ایالات متحده، رهبری منطقهای | وضعیت تسهیلگر فناوری جهانی |
چالشهای منطقهای در زیست بوم فضای مجازی
منطقه خاورمیانه در توسعه هوش مصنوعی و امنیت سایبری با چالشهای منحصربهفردی روبرو است، از جمله تنشهای ژئوپلیتیکی، سطوح مختلف زیرساختهای فناوری و محیطهای نظارتی گوناگون. تهدیدهای ژئوپلیتیکی، عدم اطمینان امنیتی پیرامون هوش مصنوعی مولد و افزایش مقررات حفاظت از دادهها در سراسر خاورمیانه، ترکیه و آفریقا، باعث شده است که هزینههای امنیت سایبری در سال 2024 به بیش از 6.5 میلیارد دلار برسد[۱۱]. بر اساس تحقیقات IBM، میانگین هزینه حملات سایبری به سازمانها در خاورمیانه ۸.۷۵ میلیون دلار است که تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. افزایش تهدیدات سایبری خطرات مالی و اعتباری قابل توجهی را برای مشاغل ایجاد میکند[۱۲].
این هزینههای بالا بر اهمیت چارچوبهای قوی امنیت سایبری و ارزش بالقوه راهکارهای امنیتی مبتنی بر هوش مصنوعی تأکید میکند. از سه ماهه سوم سال ۲۰۲۳ تا سه ماهه دوم سال ۲۰۲۴، ما روندی را در خاورمیانه مشاهده کردیم که در آن حملات سایبری به سازمانهای منطقهای، وضعیت ژئوپلیتیکی را منعکس میکرد.
این نشان دهنده تکاملی در استراتژیهای جنگی مدرن است، جایی که حملات سایبری به بخشی از جنگهای مدرن تبدیل شدهاند. در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳، در طول تشدید درگیری بین اسرائیل و حماس، تعداد حملات سایبری موفق در منطقه در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته دو برابر شد؛ و در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴، سه برابر شد. در آغاز درگیری، بیشتر حملات اسرائیل و فلسطین را هدف قرار داد، اما بعداً به کشورهای همسایه گسترش یافت و هکرها و مجرمان سایبری را از سراسر جهان جذب کرد.
خاورمیانه بارها هدف گروههای هکری قرار گرفته است. دستههای جنایتکار سایبری که حملات چندمرحلهای و برنامهریزیشده دقیقی را علیه صنایع خاص یا گروههایی از صنایع انجام میدهند.
گروههای هکری حملات پیچیده و طولانیمدتی را با هدف شناسایی، خرابکاری و سرقت داده انجام دادند. تقریباً تمام گروههای هکری که مطالعه شده است، حداقل یک بار به مؤسسات دولتی حمله کردند، به طوری که 69 درصد از این گروهها بخش انرژی را هدف قرار دادند که نشاندهنده علاقه آنها به بیثبات کردن زیرساختهای حیاتی است[۱۲]. از سهماهه سوم سال 2023 تا سهماهه دوم سال 2024، مؤسسات دولتی بیشترین هدف را داشتند (24 درصد از کل حملات)، و پس از آن شرکتهای تولیدی (17 درصد)، مخابرات (7 درصد) و شرکتهای فناوری اطلاعات (7 درصد) قرار داشتند[۱۳]. در جدول شماره 3، ابتکارات کلیدی در فضای مجازی و زیست بوم هوش مصنوعی قطر به همراه سازمان های اجرا کننده، زمینه اصلی تمرکز، وضعیت کنونی آن و راه اندازی آن نشان داده شده است:
جدول شماره 3. ابتکارات کلیدی در فضای مجازی و زیست بوم هوش مصنوعی قطر
| نام طرح/ ابتکار | سازمان(های) اجرا کننده | زمینه اصلی تمرکز | وضعیت/ راهاندازی |
| راهبرد ملی امنیت سایبری | سازمان ملی امنیت سایبری | حفاظت از زیرساختهای حیاتی، تابآوری سایبری ملی | در حال انجام (به صورت دورهای به روز میشود) |
| پلتفرم هوشمند تسمو قطر | وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات | هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای شهرهای هوشمند (حمل و نقل، بهداشت، محیط زیست) | در سال 2017 راه اندازی شده است |
| برنامههای هوش مصنوعی مؤسسه مطالعاتی رایانشی قطر | دانشگاه حمد بن خلیفه | تحقیقات پایه و کاربردی هوش مصنوعی (پردازش زبان طبیعی، امنیت سایبری، محاسبات اجتماعی، انرژی) | در حال انجام |
| مرکز هوش مصنوعی قطر | دانشگاه حمد بن خلیفه | هماهنگی تحقیقات، توسعه و کاربرد هوش مصنوعی ملی | در سال ۲۰۲۲ معرفی شد |
| خط مشی تضمین ملی اطلاعات | سازمان ملی امنیت سایبری | استانداردهای امنیت سایبری و چارچوب انطباق و همسویی دیجیتالی | اجرا شده |
| استقرار سراسری 5G | اوریدو(Ooredoo)و وودافون(Vodafone) قطر تحت نظارت سازمان تنظیم مقررات ارتباطات | اتصال پرسرعت برای هوش مصنوعی/اینترنت اشیا/فضای سایبری | در حال انجام و توسعه |
تحلیل تطبیقی
جایگاه قطر در زیست بوم منطقهای هوش مصنوعی و امنیت سایبری را میتوان از طریق مقایسه با کشورهای همسایه بهتر درک کرد. هر کشور در منطقه، رویکردهای متمایزی را بر اساس تواناییهای اقتصادی، اولویتهای راهبردی و زیرساختهای فناوری خود اتخاذ کرده است. ترکیه با سرمایهگذاریهای قابل توجه در تحقیق و توسعه و ابتکارات آموزشی، بر توسعه قابلیتهای هوش مصنوعی و زیر ساخت های دیجیتالی داخلی تمرکز کرده است. جمعیت زیاد و بخش فناوری مستقر این کشور مزایایی را در مقیاسبندی برنامههای کاربردی هوش مصنوعی و امنیت سایبری فراهم میکند، اگرچه چالشهای اقتصادی بر سرعت اجرای آن تأثیر گذاشته است[۱۴].
عربستان سعودی به عنوان رقیب اصلی منطقهای قطر در توسعه زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی ظاهر شده است و سرمایهگذاریهای قابل توجهی از طریق ابتکاراتی مانند نئوم(NEOM ) و سازمان داده و هوش مصنوعی عربستان سعودی انجام داده است. انتظار میرود بازار هوش مصنوعی در امنیت سایبری در عربستان سعودی تا سال 2030 به 4.49 میلیارد دلار برسد[۱۵][۱۶].
امارات متحده عربی خود را به عنوان یک مرکز فناوری منطقهای تثبیت کرده است و دبی و ابوظبی به عنوان مراکز نوآوری هوش مصنوعی و خدمات دیجیتالی فعالیت میکنند. پذیرش زودهنگام استراتژیهای هوش مصنوعی توسط امارات متحده عربی و نقش آن به عنوان یک مرکز تجاری منطقهای، مزایای رقابتی را در جذب شرکتها و استعدادهای بینالمللی هوش مصنوعی فراهم میکند[۱۴][۱۶]. عمان رویکرد سنجیدهتری را برای توسعه زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در پیش گرفته و بر بخشهای خاصی مانند انرژی و لجستیک تمرکز دارد و در عین حال، قابلیتهای اساسی امنیت سایبری را ایجاد میکند. موقعیت استراتژیک و زیرساختهای بندری این کشور، فرصتهایی را برای کاربردهای هوش مصنوعی در بخشهای دریایی و لجستیک ایجاد میکند.
عراق به دلیل نگرانیهای امنیتی مداوم، محدودیتهای زیرساختی و محدودیتهای اقتصادی، با چالشهای مهمی در توسعه هوش مصنوعی و امنیت سایبری روبرو است. با این حال، این کشور ابتکاراتی را برای بازسازی قابلیتهای فناوری خود و تقویت چارچوبهای امنیت سایبری آغاز کرده است[۱۴][۱۶]. توسعه هوش مصنوعی و امنیت سایبری ایران در یک محیط پیچیده تحریمی رخ میدهد که دسترسی به فناوریهای خاص و همکاریهای بینالمللی را محدود میکند. با وجود این محدودیتها، ایران قابلیتهای بومی قابل توجهی را در هر دو زمینه هوش مصنوعی و امنیت سایبری توسعه داده است، اگرچه عمدتاً بر کاربردهای داخلی و نفوذ منطقهای متمرکز است[۱۴].
چالشها در زیست بوم
با وجود پیشرفتهای چشمگیر، قطر در توسعه زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی خود با چالشهایی روبرو است که عبارت است از:
توسعه و حفظ استعداد
در حالی که مؤسساتی مانند مرکز هوش مصنوعی قطر و دانشگاه حمد بن خلیفه تحقیقات و مطالعات باکیفیت و حرفه ای انجام می دهند، ولی توسعه یک مرکز ملی تخصصی که به طور حرفه ای و با مهارتهای تخصصی هوش مصنوعی و امنیت سایبری، در کشور قطر، باید بتواند با رقبای خارجی رقابت کرده و تقاضای جهانی را پاسخگو باشد[۱۷].
حاکمیت داده و حریم خصوصی
ایجاد تعادل بین نیازهای داده برای آموزش مدلهای قدرتمند هوش مصنوعی با مقررات قوی حفاظت از داده (مانند قانون شماره 13 سال 2016 در مورد حمایت از حریم خصوصی دادههای شخصی) پیچیده است. اطمینان از حاکمیت داده و استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی نیازمند پالایش مستمر این چارچوبها است[۱۸].
تهدیدات سایبری در حال تحول
با رشد ردپای دیجیتالی و اتکای قطر به هوش مصنوعی، این کشور به هدف جذابتری برای حملات سایبری پیچیده تبدیل شده است. خود ابزارهای هوش مصنوعی، خطرات جدیدی را برای خود سیستمهای هوش مصنوعی ایجاد میکنند[۷]. بنابراین همسویی و انطباق مستمر وضعیت امنیت سایبری با سخت افزارها و نرم افزارهای جدید و بین المللی بسیار مهم است.
قابلیت همکاری و یکپارچگی
اطمینان از جریان داده بدون درز و نشتی و یکپارچگی سیستم در بین نهادهای دولتی و بین بخشهای دولتی و خصوصی برای به حداکثر رساندن پتانسیل هوش مصنوعی و زیرساخت های دیجیتالی بسیار مهم است.
پیامدهای اخلاقی و اجتماعی
در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۱، سازمان ملل متحد با همراهی ۱۹۳ کشور عضو، اولین توافقنامه جهانی در مورد اخلاق هوش مصنوعی را به تصویب رساند. این توافق بر مفاهیم اخلاقی گستردهتر سیستمهای هوش مصنوعی در رابطه با آموزش، علم، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات تمرکز دارد و ارزش ها و اصول مشترک را برای کمک به ایجاد زیرساخت های قانونی برای توسعه سالم هوش مصنوعی بیان می کند. هدف از این توافق، هدایت توسعه زیرساختهای قانونی لازم برای تضمین توسعه اخلاقی هوش مصنوعی با ارائه یک چارچوب هنجاری جهانی است، در حالی که به کشورهای عضو این مسئولیت را میدهد تا چارچوب را در سطح دولتی اعمال کنند. به ویژه، این موافقتنامه چارچوبی را فراهم می کند که ارزش ها و اصول مشترکی مانند حمایت و ارتقای کرامت انسانی و آزادی های اساسی را بیان می کند[۱۹]. آگاهی و پذیرش عمومی هوش مصنوعی، در کنار چارچوبهای اخلاقی و اجتماعی قوی برای پذیرش و همسویی پایدار با زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در قطر ضروری است[۸].
چشم اندازهای آینده و مفاهیم راهبردی
زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی قطر، پتانسیل قابل توجهی برای رشد مستمر و رهبری منطقهای نشان میدهد. منابع مالی قابل توجه، چشم انداز راهبردی و قابلیتهای نهادی این کشور، پایه محکمی را برای توسعه پایدار در این زمینههای فناوری حیاتی فراهم میکند. تمرکز بر راهکارهای هوش مصنوعی عربیمحور، قطر را در موقعیتی قرار میدهد تا به بازارهای گستردهتر منطقهای خدمت کند و به طور بالقوه فرصتهای صادراتی ایجاد کند و این کشور را به عنوان یک ارائهدهنده فناوری هوش مصنوعی منطقهای معرفی کند. ادغام قابلیتهای امنیت سایبری و هوش مصنوعی، نشان دهنده درک ماهیت به هم پیوسته این فناوریها و اهمیت جمعی آنها برای امنیت ملی و توسعه اقتصادی است.
با این حال، قطر با چالشهایی از جمله جذب استعداد، محدودیتهای انتقال فناوری و رقابت از سوی بازیگران بزرگتر منطقهای روبرو است. موفقیت راهبردی زیست بوم فضای مجازی یو هوش مصنوعی قطر به توانایی آن در جذب و حفظ متخصصان ماهر و متخصص، توسعه قابلیتهای فناوری بومی و حفظ مزایای رقابتی در بازار منطقهای بستگی دارد. بنابراین آینده قطر در فضای مجازی و هوش مصنوعی به طور ذاتی با اهداف متنوع اقتصادی و امنیتی آن مرتبط است. زمینه های کلیدی که می تواند آینده زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی قطر را رقم زند عبارت است از:
- نهایی کردن و اجرای یک استراتژی ملی هوش مصنوعی: ارائه یک نقشه راه منسجم برای سرمایه گذاری، اولویت های تحقیقاتی، اخلاق و همسویی با فناوری های نوین؛
- ادغام هوش مصنوعی و امنیت سایبری: استفاده از هوش مصنوعی برای پیش بینی تهدیدات امنیتی اطلاعات؛ پردازش خودکار امنیت اطلاعات؛
- تقویت مشارکت های نهادهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی: تشویق به نوآوری و تجاری سازی راه حل های هوش مصنوعی برای امنیت سایبری در موسسات و مراکز تحقیقاتی؛
- همکاری منطقه ای و بین المللی: شرکت در نشست ها و کنفرانس های جهانی در زمینه های حکمرانی داده، هوش مصنوعی، هنجارهای امنیت سایبری و انجام پروژه های تحقیقاتی مشترک[۲۰].
در نهایت باید گفت که قطر به طور راهبردی، یک زیست بوم پویا ایجاد کرده است که در آن فضای مجازی و هوش مصنوعی به عنوان ارکان اساسی توسعه ملی شناخته می شوند. قطر از طریق چارچوب های نهادی قوی، سرمایه گذاری قابل توجه و همسویی با چشم انداز ملی 2030 قطر، گام های اساسی برداشته است. با این حال، چالشهای توسعه استعدادها، حکمرانی داده، تهدیدهای امنیتی، ملاحظات اخلاقی، رقابت منطقه ای نیازمند تلاش مستمر و سیاستگذاری چابک در کشوراست. سرمایهگذاریهای راهبردی و ابتکارات سیاستی قطر نشاندهنده پیشرفت مستمر به سوی اهداف بلندپروازانه هوش مصنوعی و امنیت سایبری آن است. موفقیت این کشور در این زمینهها احتمالاً الگوهای توسعه منطقهای را تحت تأثیر قرار میدهد و به تحول دیجیتال گستردهتر خاورمیانه کمک میکند[۲۱].
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[1]. Digital adoption فرآیندی است که از طریق آن کاربران یاد میگیرند از فناوریهای جدید (محصولات نرمافزاری، برنامهها، وبسایتها و غیره) به طور کامل استفاده کنند و حداکثر ارزش را از یک فرآیند یا راهحل دیجیتال به دست آورند. Digital adoption انسان محور است و به همان اندازه که بر فناوری تمرکز دارد، بر افرادی که از آن استفاده می کنند نیز متمرکز است. هدف آن افزایش بهره وری، بهبود تجربه کاربری و بهینه سازی نرم افزار است. یک استراتژی موفق پذیرش دیجیتال در تقاطع این سه رکن قرار دارد و در یک محیط کار دیجیتال مؤثر و بالغ به اوج خود می رسد.
کتابشناسی
- ↑ General Secretariat for Development Planning. (2008). Qatar National Vision 2030, Available for https://www.gco.gov.qa/en/about-qatar/national-vision2030/
- ↑ The Government Communications Office (2025). Qatar National Vision 2030: A Roadmap for Transformation, Available for https://www.gco.gov.qa/en/state-of-qatar/qatar-national-vision-2030/our-story/
- ↑ Al-Mohannadi, H., Namoune, A., & Al-Sinani, A. (2021). Qatar's journey towards a smart nation: Challenges and opportunities. 2021 International Conference on Electrical, Computer, Communications and Mechatronics Engineering (ICECCME). IEEE, Available for https://doi.org/10.1109/ICECCME52200.2021.9590908
- ↑ Ministry of Transport and Communications (MOTC). (2013). Qatar National Digital Government Strategy 2020, Available for https://www.motc.gov.qa/en/documents/qatar-national-digital-government-strategy-2020
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Hamad Bin Khalifa University. (2021, March 4). MOTC announces Qatar's national artificial intelligence strategy. HBKU News, Available for https://www.hbku.edu.qa/en/news/qitcom-qcri-hbku
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ U.S. Department of Commerce. (2024). Qatar artificial intelligence (AI) and technology market developments in 2024. International Trade Administration, Available for https://www.trade.gov/market-intelligence/qatar-artificial-intelligence-ai-and-technology-market-developments-2024
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ National Cyber Security Agency (NCSA). (2021). National cybersecurity strategy: Building a cyber-resilient Qatar, Available for https://www.ncsa.gov.qa/English/awareness/Pages/National-Cyber-Security-Strategy.aspx
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Qatar Computing Research Institute (QCRI). (2023). Research: Artificial Intelligence. Hamad Bin Khalifa University, Available for https://www.hbku.edu.qa/en/qcri/research/artificial-intelligence
- ↑ Al-Thani, S., Al-Mohannadi, M., & Al-Ali, A. (2022). Leveraging technology for mega-events: The case of FIFA World Cup Qatar 2022. QScience Proceedings (Gulf Research Meeting 2022). Hamad Bin Khalifa University Press, Available for https://doi.org/10.5339/qproc.2022.gr.21
- ↑ Communications Regulatory Authority (CRA). (2023). CRA annual report 2022, Available for https://www.cra.gov.qa/en/Publication/Details/annual-report-2022
- ↑ Dark Reading. (2024, February 19). Middle East & Africa CISOs plan to increase 2024 budgets by 10%. Dark Reading, Available for https://www.darkreading.com/cybersecurity-operations/middle-east-africa-cisos-plan-to-increase-2024-budgets-by-ten-percent
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Cyble. (2024, November 19). Middle East cybersecurity 2024: Challenges ahead. Cyble Research, Available for https://cyble.com/blog/middle-east-cybersecurity-in-2024
- ↑ Positive Technologies. (2024). Cybersecurity threatscape in the Middle East: 2023–2024. PT Security Analytics, Available for https://global.ptsecurity.com/analytics/cybersecurity-threatscape-in-the-middle-east-2023-2024
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ ۱۴٫۳ Tortois (2025), The Global AI Index, Available for https://www.tortoisemedia.com/data/global-ai
- ↑ Grand View Research. (2025, May 9). Saudi Arabia AI in cybersecurity market size & outlook, 2030. Grand View Research, Available for https://www.grandviewresearch.com/horizon/outlook/ai-in-cybersecurity-market/saudi-arabia
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ hariri, R., rostami, F., & abd ali, H. (2023). Artificial Intelligence Strategies in Saudi Arabia and the UAE and its Consequences on Regional Security in Mesopotamia (Case Study of Iraq). Mesopotamian Political Studies, 2(3), https://www.doi: 10.22126/mps.2023.9951.1030
- ↑ Ismail, R., Ghanem, M. C., & Hasna, M. O. (2021). Building a sustainable AI ecosystem in Qatar: Education and workforce development perspectives. Sustainability, 13 (21), 12125, , Available for https://doi.org/10.3390/su132112125
- ↑ Al-Mohannadi, H., & Fung, B. C. M. (2020). Privacy concerns and data sharing in the Gulf Cooperation Council (GCC) countries: The case of Qatar. Journal of Data and Information Quality, 12 (4), 1-22, Available for https://doi.org/10.1145/3405799
- ↑ Unesco (2021). Ethics of Artificial Intelligence, Available for https://www.unesco.org/en/artificial-intelligence/recommendation-ethics
- ↑ FRAGOMEN (2025). Advancing Qatarisation Through a Strategic Vision for a Future-Ready Workforce, Available for https://www.fragomen.com/insights/advancing-qatarisation-through-a-strategic-vision-for-a-future-ready-workforce.html
- ↑ hariri, R., rostami, F., & abd ali, H. (2023). Artificial Intelligence Strategies in Saudi Arabia and the UAE and its Consequences on Regional Security in Mesopotamia (Case Study of Iraq). Mesopotamian Political Studies, 2(3), https://www.doi: 10.22126/mps.2023.9951.1030
نویسنده مقاله
دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی