سبک تغذیه و خوراک در آفریقای جنوبی

1)  سبک تغذیه و خوراک در آفریقای جنوبی

۱. تنوع قومی و تأثیرات تاریخی

فرهنگ غذایی آفریقای جنوبی بازتابی از تاریخ پیچیده و تنوع قومی این کشور است. سفیدپوستان مهاجر (هلندی، آلمانی، انگلیسی) ذائقه اروپایی خود را با علاقه به غذاهای دریایی، سیب‌زمینی و گوشت‌های کبابی وارد کردند [1]. هندی‌تبارها و پاکستانی‌ها، با پایبندی به سنت‌های هندی، بیشتر به غذاهای گیاهی و کاری‌های تند گرایش دارند و حتی آداب خاصی مانند غذا خوردن با دست را حفظ کرده‌اند [2]. مالایی‌تبارها نیز با تأکید بر دیدوبازدید خانوادگی، غذاهای خود را بیشتر در جمع‌های کوچک و غیررسمی مصرف می‌کنند [2].

این تنوع قومی باعث شد که آشپزی آفریقای جنوبی به یک آشپزی ترکیبی (Fusion Cuisine) تبدیل شود؛ جایی که غذاهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی در کنار هم قرار گرفتند و هویت غذایی خاصی را شکل دادند.

۲. گوشت و فرآورده‌های گوشتی

گوشت از عناصر اصلی تغذیه در آفریقای جنوبی است. دسترسی آسان به گوشت آهو، بز کوهی و غزال باعث شده غذاهایی مانند انتلوپ جرکی (گوشت خشک‌شده و ادویه‌دار) رواج یابد [1]. در ایام خاص مانند کریسمس، غذاهایی چون بوقلمون، اردک، کباب گوشت گاو، گوشت خوک ادویه‌دار و برنج زرد با کشمش و سبزیجات مصرف می‌شود. همچنین خوردن کرم درخت سرخ‌شده در سال نو مرسوم است [2].

از دیگر غذاهای گوشتی می‌توان به بوئره‌ورز (سوسیس پرادویه)، بیلتونگ (گوشت خشک‌شده) و توماتو بریدی (خورشت گوشت با گوجه‌فرنگی) اشاره کرد [3].

۳. غذاهای سنتی و محلی

• بوبوتی (Bobotie): غذای ملی آفریقای جنوبی، ترکیبی از گوشت چرخ‌کرده و تخم‌مرغ.
• سوساتی (Sosaties): کباب گوشت با ادویه‌جات آفریقایی.
• سموروی (Samoorvis): خوراک ماهی محلی با سبزیجات و حبوبات.
• بریانی (Breyani): برنج و گوشت یا مرغ با ادویه‌جات هندی.
• بانی چاو (Bunny Chow): نان پرشده با خوراک کاری، غذای محبوب کارگران [3].
• پاپ یا پوتو: غذای اصلی سیاهان از آرد ذرت.
• اماسی: شیر ترش سنتی.
• ماروگو و ماسونجا: خوراک‌های گیاهی و حشرات خوراکی که در روستاها رایج‌اند [3].

این غذاها علاوه بر ارزش تغذیه‌ای، نقش هویتی و آیینی دارند؛ مثلاً پاپ در بسیاری از مراسم خانوادگی و قبیله‌ای به‌عنوان غذای اصلی سرو می‌شود.

۴. غذاهای دریایی

به‌سبب موقعیت جغرافیایی میان دو اقیانوس، غذاهای دریایی جایگاه ویژه‌ای دارند. کالاماری (گوشت هشت‌پا)، فیش اند چیپس (ماهی و سیب‌زمینی)، انواع میگو، شاه‌میگو و خرچنگ از غذاهای پرطرفدار هستند. در رستوران‌ها معمولاً پس از صرف غذا، شکلات نعناع برای رفع نفخ ناشی از غذاهای دریایی ارائه می‌شود [4].

۵. غذاهای مشهور و مدرن

از غذاهای شناخته‌شده می‌توان به برافلیس، پوتجیکوس، بوئره‌ورز، بوبوتی، ماروگو، ماسونجا، گتسبی، توماتو بریدی و کوک سیسترز اشاره کرد. کباب سنتی برآی (Braai) نیز به‌ویژه در تعطیلات آخر هفته رواج دارد [3].

در شهرهای بزرگ، رستوران‌های بین‌المللی (مک‌دونالدز، کی‌اف‌سی، ناندوز و …) حضور پررنگی دارند. ناندوز که اصالتاً آفریقای جنوبی است، مرغ ادویه‌دار با سس پرتغالی سرو می‌کند [5].

۶. لایه‌ی اجتماعی و طبقاتی

• غذاهایی مانند بانی‌چاو غذای طبقات کارگر محسوب می‌شوند.
• غذاهای دریایی و رستوران‌های بین‌المللی بیشتر در دسترس طبقات متوسط و مرفه‌اند.
• در روستاها، غذاهای سنتی مانند پاپ و اماسی همچنان غالب‌اند.

۷. شباهت‌ها با غذاهای ایرانی

در برخی قبایل مانند سوتو و خوسا، غذاهایی مشابه «کله‌پاچه»، «سیرابی» و حتی نوعی «فسنجان» با گردوهای محلی (وال‌نات و ماکادامیا) یافت می‌شود [2].

۸. آشپزی و کتاب‌های آشپزی

۸۰ درصد رستوران‌ها توسط خارجی‌ها اداره می‌شوند. انتشار کتاب آشپزی در این کشور نادر است. یکی از نمونه‌های مهم، کتاب ژولیسوا دوئیایا (آشپز خصوصی نلسون ماندلا) در سال ۲۰۱۱ است که شامل ۶۲ غذای سنتی مورد علاقه ماندلا بود. او از علاقه ماندلا به سوپ شیر «آمبوکوکو» یاد کرده است [6].

۹. نوشیدنی‌ها

• چای قرمز: برای کاهش وزن و هضم غذاهای چرب.
• رویباس (Rooibos): چای گیاهی بومی کوه‌های سدربرگ، بسیار پرطرفدار.
• چای ترش: محبوب‌تر از چای سبز در میان مردم.
• راسک: نان شیرینی خشک که همراه چای یا قهوه مصرف می‌شود.
• اوموبو: نوشیدنی محلی شبیه دوغ، امروزه در طعم‌های مختلف عرضه می‌شود [7].

10.جمع‌بندی

فرهنگ تغذیه و خوراک در آفریقای جنوبی بازتابی از تنوع قومی، تاریخی و جغرافیایی این کشور است. از یک‌سو، میراث اروپایی‌ها (گوشت، سیب‌زمینی، شیرینی‌ها و غذاهای دریایی) و از سوی دیگر، سنت‌های هندی و مالایی (کاری‌ها، نان‌ها، غذاهای گیاهی) و نیز خوراک‌های بومی آفریقایی (پاپ، اماسی، ماروگو، ماسونجا) در کنار هم قرار گرفته‌اند و یک هویت غذایی ترکیبی را شکل داده‌اند.

غذا در این کشور تنها یک نیاز زیستی نیست، بلکه نقش اجتماعی و آیینی دارد: از بانی‌چاو به‌عنوان غذای کارگران تا برآی (کباب آخر هفته) به‌عنوان نماد همبستگی خانوادگی و ملی. حتی نوشیدنی‌هایی مانند رویباس و چای قرمز، علاوه بر ارزش تغذیه‌ای، بخشی از هویت فرهنگی مردم را بازتاب می‌دهند.

در عین حال، تفاوت طبقاتی و شهری–روستایی در الگوهای غذایی آشکار است: طبقات مرفه بیشتر به غذاهای بین‌المللی و دریایی گرایش دارند، در حالی‌که روستاییان همچنان به غذاهای سنتی و ساده پایبندند. حضور رستوران‌های زنجیره‌ای جهانی و برندهایی مانند ناندوز نیز نشان‌دهنده‌ی پیوند میان جهانی‌شدن و بومی‌گرایی در عرصه خوراک است.

به‌طور کلی، آشپزی آفریقای جنوبی را می‌توان نمونه‌ای از هم‌زیستی فرهنگی دانست؛ جایی که طعم‌ها و سنت‌های گوناگون نه‌تنها در کنار هم قرار گرفته‌اند، بلکه هویتی تازه و چندلایه ساخته‌اند که هم ریشه در گذشته دارد و هم با

منابع

1. جیکی، محمدرضا (۱۳۸۶). فرهنگ و پوشاک و خوراک در آفریقای جنوبی. تهران: نشر علمی.
2. جویس، پیتر (۱۳۹۰). آیین‌ها و سنت‌های آفریقای جنوبی. ترجمه فارسی. تهران: نشر فرهنگ.
3. Pinchuck, T. (2012). South Africa Handbook. London: Footprint Travel Guides.
4. Van Wyk, B. (2005). Food Plants of South Africa. Pretoria: Briza Publications.
5. Crush, J. & McDonald, D. (2002). Transnationalism and South African Cuisine. Cape Town: Idasa.
6. Dweba, T. (2011). Hunger for Freedom: The Story of Food in the Life of Nelson Mandela. Johannesburg: Jacana Media.
7. Smith, N. (2014). Rooibos: An African Tea’s Global Journey. Cape Town: UCT Press.
8. Holtzman, J. (2009). Uncertain Tastes: Memory, Ambivalence, and the Politics of Eating in South Africa. Berkeley: University of California Press.
9. McNeill, F. (2017). South African Gastronomy: History and Identity. Cape Town: Human & Rousseau.