زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در ترکیه

ترکیه در یک موقعیت راهبردی در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد که نه تنها در  موقعیت جغرافیایی آن منعکس شده است، بلکه در اجرای تحول دیجیتال آن نیز مشهود است. ترکیه، کشوری با حدود 85 میلیون نفر جمعیت، در دو دهه گذشته رشد چشمگیری را در زیرساخت‌های فضای مجازی و قابلیت‌های نوظهور هوش مصنوعی خود تجربه کرده  است. در این بخش به بررسی زیست بوم چندوجهی فضای مجازی و هوش مصنوعی در ترکیه خواهیم پرداخت و توسعه زیرساخت‌ها، چارچوب‌های نظارتی، ساختارهای سازمانی و چشم‌اندازهای نوآوری را تحلیل خواهیم کرد که آینده دیجیتال این کشور را شکل می‌دهند.

زیرساخت های فضای مجازی

زیرساخت فضای مجازی، ستون فقرات حیاتی اقتصاد دیجیتالی، ارتباطات اجتماعی و موقعیت امنیتی یک ملت را تشکیل می‌دهد. برای ترکیه، کشوری که بین اروپا و آسیا قرار دارد و با توجه  به نفوذ ژئوپلیتیکی قابل توجهی که در منطقه دارد، توسعه پایه‌های دیجیتال قوی برای رقابت‌پذیری اقتصادی و تاب‌آوری اجتماعی در این کشور بسیار مهم است. زیرساخت فضای مجازی ترکیه در اوایل دهه 2000 به طور قابل توجهی تکامل یافته است. این زیرساخت از لایه‌های متعددی تشکیل شده است که شامل شبکه‌های فیبر نوری، اتصالات کابل های مخابراتی، ارتباطات ماهواره‌ای و شبکه‌های بی‌سیم است که در مجموع پوشش ملی و اتصال بین‌المللی را فراهم می‌کنند. شبکه فیبر نوری در سراسر کشور ترکیه گسترش یافته و مراکز اصلی شهری را به هم متصل می‌کند و به طور فزاینده‌ای به مناطق روستایی نیز رسیده است. موقعیت جغرافیایی ترکیه، آن را به یک مرکز ترانزیتی مهم برای ترافیک داده های بین‌المللی بین اروپا، آسیا و خاورمیانه تبدیل کرده است. چندین سیستم کابل زیردریایی در سواحل ترکیه وجود دارند، از جمله شبکه اطلاعاتی ترانس-اوراسیا(Trans-Eurasia Information Network (TEI))و سیستم‌های مختلف کابل مدیترانه‌ای، که اتصال بین المللی افزون با ظرفیت های اندازه گیری شده در ترابیت بر ثانیه را فراهم می کنند. تورک ست(TURKSAT)، اپراتور ماهواره‌ای ملی ترکیه، زیرساخت‌های بیشتری را از طریق ماهواره‌های ارتباطی ثابت نسبت به زمین فراهم می‌کند. سری ماهواره‌های تورک ست که در موقعیت‌های مداری راهبردی قرار گرفته‌اند، از مخابرات، پخش و خدمات اینترنت پهن باند پشتیبانی می‌کنند، به ویژه در مناطقی که زیرساخت‌های زمینی محدود هستند. معماری شبکه ثابت و سیار زیرساخت پهنای باند ثابت شامل خط مشترک دیجیتال(دی.اس.ال.)[1]، فیبر نوری تا خانه (اف.تی.تی.اچ)[5]، فیبرنوری تا ساختمان(اف.تی.تی.بی.)[6] و فناوری‌های مودم کابلی است. اپراتورهای اصلی مخابراتی از جمله تورک تلکام[7]، ودافون ترکیه[8] و ‫ترک‌سِل[9]،سرمایه‌گذاری قابل توجهی در نوسازی شبکه های مخابراتی با تأکید ویژه بر استقرار فیبر نوری در مناطق شهری و حومه های شهری، انجام داده اند. زیرساخت شبکه تلفن همراه از طریق نسل‌های جدید پیشرفته از 2G به 5G پیشرفت کرده است. بخش‌هایی از جمله بانکداری، مراقبت‌های بهداشتی و رسانه، قرار است از توسعه این فناوری بهره فراوانی ببرند. ادغام و همسویی با استانداردها و مقررات اتحادیه اروپا، و همچنین قرار گرفتن در معرض بهترین شیوه‌های صنعت، ترکیه را به استفاده از بهترین راهکارهای فناوری اطلاعات سوق داده است.

سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات ترکیه (بی.تی.کِی)[10]، مرجع و نهاد اصلی پیشرو در تلاش های 5G در ترکیه است. این سازمان اخیراً "فروم فناوری های ارتباطات سیار نسل جدید ترکیه"[11]را تأسیس کرد که متشکل از دولت، دانشگاه ها، تولیدکنندگان، اپراتورها و سازمان های غیردولتی است. این فروم قصد دارد بستری را برای برآورده کردن الزامات 5G در بازار با هدف ترویج بومی سازی و همکاری بین بخش های مختلف فراهم کند. شرکت‌ها و انجمن‌های خصوصی مانند اریکسون[12]، هواوی[13]، زی.تی.ایی[14]، وستل[15]، وودافون[16]، ترک‌سل[17]، ترک تلکام[18]، اولاک ارتباطات[19]، انجمن بازرگانان مخابرات[20] و بنیاد توسعه فناوری ترکیه[21]، اعضای کارگروه این گروه مطالعاتی هستند.

شبکه‌های ال.تی.ای( تکامل دراز مدت)[22]، نسل چهارمی است که تقریباً در مناطق پرجمعیت ترکیه پوشش جهانی  دارد، در حالی که استقرار و پیاده سازی شبکه‌های نسل پنجم از سال 2020 در شهرهای بزرگ ترکیه شروع شده است. استقرار 5G همچنان در ترکیه درحال گسترش است و قابلیت‌های پهن باند تلفن همراه پیشرفته، تأخیر کم و پشتیبانی از برنامه‌های کاربردی نوظهور اینترنت اشیاء را ارائه می کند. اپراتورهای مخابراتی محلی در حال تسریع راهکارهای اینترنت اشیاء و پروژه‌های شهر هوشمند هستند. باتوجه به اینکه، این کشور در معرض خطر بالای تهدیدات سایبری قرار دارد، امنیت سایبری در زمره اولویت های اصلی دولت ترکیه است.

ضریب نفوذ اینترنت، تلفن‌های هوشمند و پهنای باند اینترنت خانگی

ضریب نفوذ اینترنت در ترکیه طی دو دهه گذشته به طور چشمگیری افزایش یافته است. در سال 2024، تقریباً 82 درصد از جمعیت به اینترنت دسترسی داشتند که تقریباً 69 میلیون کاربر اینترنت را شامل می‌شود( دیتا ریپورتال، 2024). در سال 2025 آمار بالاتر رفته است و تقریباً ۹۲ درصد از خانوارها به اینترنت پهن باند دسترسی دارند. در این میان 9/61 درصد از خانوارها از طریق پهن باند ثابت و 5/88 درصد از طریق پهن باند تلفن همراه به اینترنت دسترسی دارند. 5/88 میلیون اشتراک تلفن همراه برای استفاده از اینترنت پهن باند وجود دارد(دیتاریپورتال، 2025؛ تونجر، 2024). این رقم نشان دهنده اتصال مناطق شهری و روستایی به اینترنت است، اگرچه هنوز تفاوت‌های سرعت دسترسی به اینترنت بین مراکز کلان‌شهری و مناطق دورافتاده همچنان وجود دارد. پایگاه کاربران اینترنت، ویژگی‌های جمعیتی متنوعی را از نظر سن، تحصیلات و وضعیت اقتصادی-اجتماعی نشان می‌دهد. مناطق شهری، به ویژه استانبول، آنکارا و ازمیر، ضریب نفوذ اینترنت بیش از 90 درصد را نشان می‌دهند، در حالی که مناطق روستایی و آسیایی ترکیه، میزان نفوذ پایین‌تری از اینترنت را نشان می‌دهند، اگرچه پیوسته در حال ارتقاء هستند. ابتکارات دولتی با هدف دسترسی همگانی به اینترنت به کاهش شکاف دیجیتالی کمک کرده است، باوجوداین، چالش‌های مربوط به سواد دیجیتالی و مقرون به صرفه بودن هزینه اتصال به اینترنت همچنان پابرجاست (موسسه آمار ترکیه[23]، 2023). سرعت متوسط اتصال اینترنت تلفن همراه از طریق شبکه‌های تلفن همراه، به میزان 96/33 مگابیت بر ثانیه است، در حالی که سرعت متوسط اتصال اینترنت ثابت، نزدیک به 49/41 مگابیت بر ثانیه است. داده‌های پایگاه اطلاعاتی داده ریپورتال(2024)، نشان می‌دهد که سرعت متوسط اتصال اینترنت تلفن همراه در ترکیه در دوازده ماه منتهی به ابتدای سال ۲۰۲۴، به میزان 03/2 مگابیت بر ثانیه (4/6 درصد) افزایش یافته است. استفاده از تلفن‌های هوشمند و نفوذ تلفن‌های هوشمند در ترکیه در جمعیت شهری به سطح اشباع رسیده است و رشد زیادی را در مناطق روستایی هم نشان می‌دهد. تخمین‌های فعلی نشان می‌دهد که تقریباً 78 درصد از جمعیت ترکیه از تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کنند که تقریباً 66 میلیون کاربر تلفن هوشمند را شامل می‌شود( داده ریپورتال، 2024). این میزان بالای پذیرش، تلفن‌های هوشمند را به دستگاه اصلی دسترسی به اینترنت برای بسیاری از شهروندان ترکیه، به ویژه در بین جمعیت جوان‌تر، تبدیل کرده است. الگوهای استفاده از اینترنت موبایلی در کشور ترکیه رشد زیادی یافته است که پیامدهای قابل توجهی برای تجارت الکترونیک، مصرف رسانه‌های اجتماعی، پرداخت‌های دیجیتال و دسترسی به خدمات دولتی دارد. رواج تلفن‌های هوشمند، پذیرش سریع برنامه‌های تلفن همراه را در بخش‌هایی از جمله حمل و نقل، تحویل غذا، بانکداری و مراقبت‌های بهداشتی امکان پذیر کرده است (موسسه آمار ترکیه، 2023).

1.پهنای باند اینترنت خانگی

پهنای باند اینترنت خانگی با استقرار زیرساخت فیبر نوری و پیشرفت فناوری‌های خط اشتراک دیجیتال(دی.اس.ال.) [24]به طور قابل توجهی در ترکیه بهبود یافته است. میانگین سرعت پهنای باند دراین کشور به تدریج افزایش یافته است، به طوری که اتصالات فیبر نوری سرعت‌هایی از 50 مگابیت بر ثانیه تا 1 گیگابیت بر ثانیه را بسته به رده سرویس و مکان ارائه می‌دهند(شاخص جهانی اسپیدتست[25]، 2025). تا سال 2025، تقریباً 28 درصد از اتصالات پهن باند ثابت از فناوری‌های فیبر نوری استفاده می‌کنند، در حالی که اتصالات خط اشتراک دیجیتال(دی.اس.ال.)  و کابلی، اتصالات اینترنتی سایر مردم بود. در این کشور، برنامه توسعه فیبر نوری، با هدف افزایش نفوذ فیبر نوری به 50 درصد از خانوارها تا سال 2026 در حال توسعه است. مناطق شهری به طور کلی به گزینه‌های پهن باند پرسرعت دسترسی دارند، در حالی که مناطق روستایی به طور فزاینده‌ای از طریق راه حل‌های پهن باند سیمی و بی‌سیم، اتصالات بهتری را به اینترنت دریافت می کنند( تونجر، 2024). پهنای باند پهن تلفن همراه نیز با استقرار استاندارد پهن باند بی‌سیم پیشرفته و 5G در ترکیه ارتقا یافته است. شبکه‌های تلفن همراه به طور فزاینده‌ای به عنوان اتصالات اصلی اینترنت برای کاربرانی عمل می‌کنند که دسترسی به پهن باند ثابت را ندارند، ، به طوری که طرح‌های تلفن همراه  با پهنای باند نامحدود یا ظرفیت بالا، رایج‌تر و مقرون به صرفه‌تر روش در این کشور است.

شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان

ترکیه یکی از بالاترین نرخ‌های تعامل با رسانه‌های اجتماعی را در سطح جهان را دارد و الگوهای استفاده متمایزی را به نمایش می‌گذارد که منعکس‌کننده عوامل فرهنگی، زبانی و نظارتی کشور است. تا سال ۲۰۲۴، تقریباً ۶۷ میلیون شهروند این کشور فعالانه از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که حدود ۷۹ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد(دیتاریپورتال، 2024). ترکیه 9/68 میلیون کاربر فعال رسانه های اجتماعی (8/80 درصد از جمعیت کل کشور) دارد. پرکاربردترین پلتفرم رسانه های اجتماعی در ترکیه، واتس آپ است و پس از آن اینستاگرام و فیس بوک قرار دارند. در 6 آگوست 2020، پارلمان ترکیه، قانونی را تصویب کرد که می تواند دسترسی به پلتفرم ها را - آنهایی که روزانه بیش از 1 میلیون کاربر دارند و با درخواست های رسمی برای حذف محتوای توهین آمیز مطابقت ندارند- به طور قابل توجهی محدود کنند( تونجر، 2024).

رتبه بعدی پلتفرم کاربردی در میان شبکه‌های اجتماعی بصری به  اینستاگرام تعلق  دارد. ترکیه در میان برترین کشورهای جهان از نظر استفاده از اینستاگرام قرار دارد. این پلتفرم عملکردهای متنوعی از جمله استفاده شخصی، بازاریابی اینفلوئنسر، تجارت الکترونیک و ارائه اخبار به کاربران ارائه می کند. برای مردم این کشور شبکه یوتیوب  برای تهیه محتوای ویدیویی جایگاه ویژه ای دارد، در حالی که توییتر (که به  X تغییر نام داده است)، علیرغم محدودیت های دسترسی در یک بازه زمانی ، به عنوان یک پلتفرم مهم برای گفتمان عمومی، انتشار اخبار و ارتباطات سیاسی عمل می‌کند((شاخص جهانی اسپیدتست، 2025). استفاده از فیس‌بوک در ترکیه عمدتاً در بین جمعیت‌های مسن‌تر طرفدار دارد، در حالی که هنوز هم در رقابت با پلتفرم‌های جدیدتر در بین کاربران جوان‌تر است. لینکدین به عنوان یک پلتفرم شبکه‌سازی حرفه‌ای، به ویژه در میان متخصصان تحصیل‌کرده شهری، رشد و توسعه بسیاری یافته است. تیک‌تاک هم  به سرعت در بین جمعیت‌های جوان‌تر پذیرفته شده است، اگرچه توسط دولت ترکیه با بررسی‌های نظارتی و محدودیت‌های دوره‌ای دسترسی مواجه شده است. برنامه‌های پیام‌رسان واتس‌اپ با نفوذ بیش از ۸۰ درصد از کاربران گوشی‌های هوشمند، دربین برنامه‌های پیام‌رسان در ترکیه هنوز در رتبه اول است. این پلتفرم نه تنها ارتباطات شخصی، بلکه تعاملات تجاری، خدمات مشتری و هماهنگی گروهی را در زمینه‌های مختلف از آموزش تا تجارت را ارائه می کند (استاتیستا[26]، 2024).

علاوه براین ، در ترکیه تلگرام  نیزحضور قابل توجهی دارد، این شبکه کاربرانی را جذب می‌کند که به دنبال ویژگی‌های حفظ حریم خصوصی پیشرفته و قابلیت‌های ارتباط گروهی در مقیاس بزرگتر هستند. این برنامه در دوره‌هایی که پلتفرم‌های دیگر با محدودیت دسترسی مواجه بودند، کاربران بیشتری را جذب کرد. برنامه پیام‌رسان فوری رایگان (بی.آی.پی)[27] که توسط ترکسِل توسعه یافته‌است، موفق‌ترین برنامه پیام‌رسانی ملی کشور ترکیه است که ویژگی‌های رقابتی با جایگزین‌های بین‌المللی را ارائه می‌دهد و بر امنیت داده‌ها و انطباق محلی تأکید دارد( گروکی پدیا، 2025).

قوانین و مقررات رسانه های اجتماعی و دسترسی به پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی در ترکیه در چارچوب نظارتی فعالیت می‌کند که برای دریافت نمایندگی محلی، بومی‌سازی داده‌ها و همکاری با اجرای قانون، توسعه یافته است. قانون رسانه‌های اجتماعی (که در سال ۲۰۲۰ به تصویب رسید)، پلتفرم‌های بین المللی را که کاربران بسیار دارند،  ملزم ساخت تا نهادهای قانونی را ایجاد کنند، نمایندگان محلی منصوب کنند، به درخواست‌های حذف محتوا در بازه‌های زمانی مشخص‌شده توسط دولت  پاسخ دهند و داده‌های کاربران را در پایگاه داده های ملی ترکیه ذخیره کنند( روزنامه رسمی[28]، 2020). این الزامات نظارتی، بحث‌هایی را در مورد آزادی بیان، استانداردهای کنترل محتوا و نظارت دولتی مطرح کنند. محدودیت‌های دوره‌ای دسترسی به پلتفرم‌های خاص بر اساس دستورات دادگاه یا تصمیمات اداری، نشان‌دهنده تنش‌های مداوم بین حاکمیت پلتفرم، ملاحظات امنیت ملی و آزادی‌های مدنی است( فیریدام هاوس[29]، 2023).

هوش مصنوعی

تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در ترکیه در موسسات دانشگاهی، مراکز تحقیقاتی دولتی، شرکت‌های بخش خصوصی و استارت‌آپ‌ها انجام می‌شود. دانشگاه‌های برجسته از جمله دانشگاه بغازیچی[30]، دانشگاه فنی خاورمیانه[31]، دانشگاه فنی استانبول[32] و دانشگاه کوچ[33] گروه‌های تحقیقاتی را میزبانی می‌کنند که بر یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، بینایی کامپیوتر و رباتیک تمرکز دارند. شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه[34]، از طریق کمک‌های مالی رقابتی، برنامه‌های بورسیه و زیرساخت‌های تحقیقاتی، نقش مهمی در حمایت از تحقیقات هوش مصنوعی ایفا می‌کند. شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه، موسسات تحقیقاتی، از جمله مرکز تحقیقات انفورماتیک و امنیت اطلاعات، را اداره می‌کند که تحقیقات کاربردی در زمینه هوش مصنوعی را با همکاری شرکای دانشگاهی و صنعتی انجام دهند(شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه، 2023). اولویت‌های تحقیقاتی بر پیشرفت‌های اساسی در روش‌های هوش مصنوعی و تحقیقات کاربردی با هدف حل اولویت‌های ملی از جمله تشخیص مراقبت‌های بهداشتی، بهینه‌سازی کشاورزی، اتوماسیون صنعتی، امنیت سایبری و پردازش زبان طبیعی برای زبان ترکی تأکید دارند. همکاری‌های بین‌المللی، محققان ترک را از طریق پروژه‌های مشترک، کنفرانس‌ها و تبادل محققان با جوامع تحقیقاتی جهانی در زمینه هوش مصنوعی مرتبط می‌کند.

1.    کاربردهای هوش مصنوعی و پذیرش صنعت

پذیرش هوش مصنوعی در صنعت ترکیه بخش‌های مختلفی را با سطوح مختلف بلوغ در بر می‌گیرد. بخش خدمات مالی پذیرش پیشرفته‌ای را نشان می‌دهد و هوش مصنوعی را برای شناسایی تقلب، ارزیابی ریسک، معاملات الگوریتمی، چت‌بات‌های خدمات مشتری و توصیه‌های مالی شخصی‌سازی‌شده پیاده‌سازی می‌کند. بانک‌های بزرگ از جمله  ایش بانکاسی[35]، گارانتی بی.بی.وی.اِی[36]و آکبانک[37]، کارگروه های توسعه هوش مصنوعی را ایجاد کرده و برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی برای مشتریان ارائه کردند. موسسات مراقبت‌های بهداشتی به طور فزاینده‌ای از هوش مصنوعی برای تجزیه و تحلیل تصویربرداری پزشکی، پشتیبانی تشخیصی، تحقیقات کشف دارو و بهینه‌سازی عملیات بیمارستانی استفاده می‌کنند. اپراتورهای مخابراتی از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی شبکه، تعمیر و نگهداری پیش‌بینی‌کننده، پیش‌بینی ریزش مشتری و خدمات مشتری خودکار استفاده می‌کنند. پلتفرم‌های تجارت الکترونیکی در ترکیه از هوش مصنوعی برای موتورهای توصیه‌گر، پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی تدارکات بهره می‌برند. در بخش تولید، هوش مصنوعی در تعمیر و نگهداری پیش‌بینی‌کننده، کنترل کیفیت از طریق بینایی کامپیوتری، بهینه‌سازی زنجیره تامین و رباتیک مشارکتی متمرکز استفاده می شود. بخش خودرو سازی، از جمله تولیدکنندگان داخلی و شرکت‌های بین‌المللی در ترکیه، هوش مصنوعی را در سیستم‌های خودرو سازی در فرآیندهای تولید ادغام و تحقیقات گسترده ای را در زمینه رانندگی خودران و بدون راننده انجام می دهند(انجمن بانکداری ترکیه^[38]، 2023).

2.استعداد و آموزش هوش مصنوعی

ترکیه در زمینه توسعه استعداد ها در زمینه دانش هوش مصنوعی با فرصت‌ها و چالش‌های بسیاری روبرو است. برنامه‌های درسی علوم کامپیوتر و مهندسی در دانشگاه‌های ترکیه به طور فزاینده‌ای در حال ادغام دروس برنامه درسی هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در سرفصل های برنامه درسی مصوب دانشگاه هاست. اگرچه ضروری است سرعت توسعه برنامه درسی در دانشگاه ها باید تسریع شود تا با تقاضای صنعت در کشور مطابقت داشته باشد. برنامه‌های تحصیلات تکمیلی که به طور خاص بر هوش مصنوعی و علم داده تمرکز دارند در مؤسسات آموزش عالی کشور ترکیه در حال گسترش و توسعه است. تقاضا برای استعداد ها و متخصصان هوش مصنوعی در سال های اخیر افزایش یافته است و رقابت برای متخصصان واجد شرایط را در بین شرکت‌های ترکیه‌ای، شرکت‌های چند ملیتی و بین‌المللی ایجاد کرده است. فرار مغزها یک چالش مداوم در ترکیه است، زیرا متخصصان هوش مصنوعی در ترکیه پیشنهادات جذابی را از مراکز فناوری در سراسر جهان دریافت می‌کنند. در مقابل، جمعیت زیاد افراد جوان و تحصیل‌کرده ترکیه نشان‌دهنده یک منبع استعداد بالقوه قابل توجه برای رشد در زمینه هوش مصنوعی است. برنامه‌های آموزشی بخش خصوصی، بوت‌کمپ‌ها و آموزش آنلاین برای تکمیل آموزش های رسمی  و دانشگاهی در ترکیه با استقبال خوبی روبرو است. شرکت‌های فناوری و مؤسسات مالی، برنامه‌های آموزشی داخلی را برای ارتقای مهارت‌های کارکنان موجود در زمینه‌های هوش مصنوعی را اجرا و توسعه داده اند. شرکت‌های فناوری بین‌المللی که در ترکیه فعالیت می‌کنند از طریق برنامه‌های آموزشی، کارآموزی و همکاری با دانشگاه‌ها به توسعه این استعداد ها کمک می‌کنند. زیست بوم های استارت‌آپی و نوآوری هوش مصنوعی، در ترکیه به طور چشمگیری رشد کرده است و از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر، مشوق‌های دولتی و برنامه‌های انکوباتور پشتیبانی می‌شوند. استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی به کاربردهایی از جمله هوش مصنوعی مکالمه‌ای، بینایی کامپیوتر، پردازش زبان طبیعی، تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌کننده و ابزارهای زیرساخت هوش مصنوعی می‌پردازند. استارت‌آپ‌های برجسته هوش مصنوعی نظیر پلتفرم‌های هوش مصنوعی مکالمه‌ای برای اتوماسیون خدمات مشتری، شرکت‌های هوش مصنوعی کشاورزی که عملکرد محصول را بهینه می‌کنند، سرمایه‌گذاری‌های هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی با تمرکز بر تصویربرداری تشخیصی و راهکارهای امنیت سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی هستند (استارت‌آپ ترکیه[39]، 2023). سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی ترکیه افزایش یافته است، اگرچه در مقایسه با مراکز نوآوری پیشرو جهانی، در سطح متوسطی قرار دارد. شرکت‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی در پروژه های هوش مصنوعی در کشور ترکیه، سرمایه گذاری های بالایی را آغاز کرده‌اند. برنامه‌های دولت ترکیه این است که به منظور کمک‌ به توسعه فناوری، از طریق شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه و دفتر سرمایه‌گذاری ریاست جمهوری از استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی از طریق تأمین مالی، مربیگری و تسهیل دسترسی به بازار، پشتیبانی کند. استانبول به عنوان مرکز اصلی استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی است و میزبان اکثر سرمایه‌گذاری‌های هوش مصنوعی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری ریسک پذیر و استعدادهای فناوری است. پارک‌های فناوری در آنکارا، ازمیر و سایر شهرها، پشتیبانی بیشتری از زیست بوم ارائه می کند، از جمله اینکه رویدادهای شبکه‌سازی، کنفرانس‌های هوش مصنوعی، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران، محققان و شرکای شرکتی را بهم متصل می کند تا توسعه زیست بوم را تسهیل کنند.

ساختارهای حاکمیتی دولتی و غیردولتی

1.سازمان‌های دولتی و نهادهای نظارتی

سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات[40]، به عنوان نهاد نظارتی اصلی برای مخابرات و فناوری‌های اطلاعات عمل می‌کند. این سازمان که در سال 2000 تأسیس شد، نقش محوری در توسعه زیرساخت، حمایت از مصرف کننده و اجرای سیاست‌های دیجیتال ملی ایفا می‌کند(سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، 2024). وزارت ترابری و زیرساخت[41]، مسئولیت کلی سیاست زیرساخت‌های مخابراتی، هماهنگی استراتژی ملی و همکاری بین‌المللی را بر عهده دارد. این وزارتخانه با سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات و سایر سازمان‌ها برای همسو کردن توسعه زیرساخت با اهداف توسعه ملی همکاری می‌کند. اداره ارتباطات[42]، استراتژی ارتباطات دولت، از جمله ارتباطات دیجیتال دولت، کمپین‌های اطلاع‌رسانی عمومی و حضور در رسانه‌های اجتماعی را مدیریت می‌کند. این اداره پیام‌رسانی دولت را در سراسر پلتفرم‌ها هماهنگ می‌کند و به مسائل مربوط به محتوای دیجیتال و گفتمان آنلاین می‌پردازد (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[43]، 2023). دفتر تحول دیجیتال[44] که زیر نظر ریاست جمهوری فعالیت می‌کند، ابتکارات تحول دیجیتال را در سراسر سازمان‌های دولتی هماهنگ می‌کند و راهبردهایی را برای دولت الکترونیک، خدمات عمومی دیجیتال و پذیرش فناوری در عملیات دولتی تدوین می‌کند. این دفتر با وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها برای پیاده‌سازی راهکارهای دیجیتال سازی به منظور بهبود کارایی دولت و دسترسی شهروندان به خدمات دیجیتالی همکاری می‌کند (دفتر تحول دیجیتال، 2023).

2.سازمان‌های امنیت سایبری و اطلاعاتی

موسسه ملی امنیت سایبری[45]، تلاش‌های ملی امنیت سایبری را هماهنگ می‌کند، راهبردهای امنیت سایبری را توسعه می‌دهد، از حفاظت زیرساخت‌های مراکز حساس پشتیبانی می‌کند و پاسخگویی به تهدید ها وحوادث امنیتی را هماهنگ می‌کند. این موسسه با سازمان‌های بین‌المللی امنیت سایبری همکاری می‌کند و در ابتکارات جهانی امنیت سایبری شرکت می‌کند. سازمان اطلاعات ملی[46]، به اطلاعات سایبری، تهدیدات سایبری خارجی و قابلیت‌های سایبری راهبردی می‌پردازد. این سازمان در پاسخ به تهدیدات سایبری در حال تحول و اولویت‌های راهبردی، قابلیت‌های سایبری خود را گسترش داده است. اداره کل امنیت و ژاندارمری[47]، واحدهای جرایم سایبری را اداره می‌کنند و به بررسی جرایم دیجیتالی از جمله کلاهبرداری، هک، نقض داده‌ها و بهره‌برداری آنلاین می‌پردازند. این واحدها از طریق کانال‌های اینترپل و یوروپل در تحقیقات جرایم سایبری فرامرزی با مجریان قانون بین‌المللی همکاری می‌کنند.

3.موسسات دانشگاهی و تحقیقاتی

دانشگاه‌ها بنیان زیرساخت تحقیقاتی فضای سایبری و هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند. موسسات برجسته‌ای از جمله دانشگاه فنی خاورمیانه، دانشگاه بغازیچی، دانشگاه فنی استانبول، دانشگاه بیلکنت[48]، دانشگاه کوچ و دانشگاه سابانجی[49]، مراکز تحقیقاتی که بر هوش مصنوعی، امنیت سایبری، سیستم‌های شبکه‌ای و حوزه‌های مرتبط تمرکز دارند را اداره می کنند. این موسسات از طریق تحقیقات بنیادی، پروژه‌های کاربردی با شرکای صنعتی، آموزش فارغ‌التحصیلان متخصص و فعالیت‌های انتقال فناوری مشارکت می‌کنند. شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه(توبیتاک)[50]، چندین موسسه تحقیقاتی مرتبط با زیست بوم های فضای سایبری و هوش مصنوعی را اداره می‌کند. مرکز تحقیقات انفورماتیک و امنیت اطلاعات[51]، تحقیقاتی را در زمینه امنیت سایبری، رمزنگاری، سیستم‌های امن و امنیت اطلاعات انجام می‌دهد. توبیتاک همچنین کمک‌های مالی رقابتی تحقیقاتی را مدیریت کرده تا بتواند از محققان دانشگاهی و صنعتی در زمینه‌های هوش مصنوعی، امنیت سایبری و فناوری‌های اطلاعات حمایت کند(شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه، 2023). آکادمی علوم ترکیه[52]، وظایف مشاوره علمی را به عهده دارد، دانشمندان برجسته را گرد هم می‌آورد و به دولت در مورد مسائل مربوط به سیاست علم و فناوری از جمله هوش مصنوعی و تحول دیجیتال مشاوره می دهد.

4.انجمن‌های صنعتی و سازمان‌های بخش خصوصی

انجمن صنعت انفورماتیک[53]، نماینده شرکت‌های فناوری اطلاعات، متخصصان و ذینفعان است. این انجمن از منافع صنعت حمایت می‌کند، کنفرانس‌ها و برنامه‌های آموزشی برگزار می‌کند، تحقیقاتی را در مورد روندهای فناوری منتشر می‌کند و گفتگو بین صنعت و دولت را در مورد مسائل مربوط به سیاست‌گذاری تسهیل می‌کند که بر بخش فناوری اطلاعات تأثیر می‌گذارد، (انجمن صنعت انفورماتیک، 2024). بنیاد انفورماتیک ترکیه[54]، آموزش فناوری اطلاعات، سواد دیجیتالی و توسعه بخش فناوری اطلاعات را ترویج می‌کند. این بنیاد برنامه‌های آموزشی را اجرا می‌کند، از ابتکارات آموزشی حمایت می‌کند و دستاوردها را از طریق جوایز و برنامه‌های تقدیر، به رسمیت می‌شناسد. انجمن‌های حرفه‌ای از جمله انجمن مهندسی کامپیوتر، انجمن‌های هوش مصنوعی و جوامع امنیت سایبری، بسترهایی را برای تبادل دانش، توسعه حرفه‌ای و همکاری بین متخصصان فراهم می‌کنند. این سازمان‌ها کنفرانس‌ها، کارگاه‌ها و برنامه‌های صدور گواهینامه را میزبانی می‌کنند که قابلیت‌های حرفه‌ای را ارتقا می‌دهند.

5.سازمان‌های جامعه مدنی و حمایت‌گری

سازمان‌های جامعه مدنی به مسائل مربوط به حقوق دیجیتال، آزادی اینترنت، حریم خصوصی و حاکمیت فناوری می‌پردازند. این سازمان‌ها بر سیاست‌های دولت که بر حقوق دیجیتال تأثیر می‌گذارد، نظارت می‌کنند، از اصلاحات قانونی برای حمایت از آزادی‌های آنلاین حمایت می‌کنند، از افرادی که با نقض حقوق دیجیتال مواجه هستند، حمایت حقوقی می‌کنند و آگاهی عمومی را در مورد مسائل مربوط به حریم خصوصی و امنیت افزایش می‌دهند.

این سازمان‌ها بر سواد دیجیتال و شمول آن تمرکز دارند، برای پر کردن شکاف‌های دیجیتالی تلاش می‌کنند، آموزش‌هایی را به جمعیت‌های محروم ارائه واز ابتکارات آموزشی و سیاست‌هایی حمایت می‌کنند که دسترسی عادلانه به فناوری‌ها و فرصت‌های دیجیتال را ترویج می کنند.

سیاست‌ها، قوانین، طرح‌های راهبردی و کلان

1.چارچوب قانونی

چارچوب قانونی حاکم بر فضای سایبری در ترکیه شامل قوانین متعددی است که به مخابرات، ارتباطات الکترونیکی، حفاظت از داده‌ها، جرایم سایبری و مقررات مربوط به محتوا می‌پردازد. قانون ارتباطات الکترونیکی، مبنای مقررات مخابرات را تشکیل می‌دهد، اختیارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تعیین می‌کند، تعهدات اپراتورها را مشخص می‌کند و چارچوب‌هایی را برای  صدور مجوز، اتصال متقابل و حمایت از مصرف‌کننده تعیین می‌کند (روزنامه رسمی، 2008). قانون حفاظت از داده‌های شخصی[55] ،که در سال 2016 به تصویب رسید، اصول حفاظت از داده‌ها را مطابق با استانداردهای بین‌المللی از جمله مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا را تعیین می‌کند. این قانون حقوقی را برای افراد در مورد اطلاعات شخصی ایجاد می‌کند، تعهداتی را بر عهده کنترل‌کننده‌ها و پردازش‌کننده‌های داده قرار می‌دهد و سازمان حفاظت از داده‌های شخصی[56] را به عنوان یک نهاد نظارتی مستقل برای اجرای انطباق با قوانین ایجاد کرده است (روزنامه رسمی، 2016). قانون مجازات ترکیه[57] شامل مقرراتی است که اعمال مجرمانه مختلف سایبری از جمله دسترسی غیرمجاز به سیستم‌های اطلاعاتی، دستکاری داده‌ها، ایجاد اختلال در سیستم و تسهیل جرایم سایبری را جرم انگاری می‌کند. قوانین اضافی به دسته‌های خاصی از جرایم سایبری از جمله کلاهبرداری مالی، سرقت هویت و بهره‌برداری آنلاین می‌پردازند. سازمان‌های مجری قانون دارای اختیارات قانونی برای تحقیقات جرایم سایبری از جمله نظارت و جمع‌آوری شواهد دیجیتالی، مشروط به نظارت های قضایی هستند (قانون مجازات ترکیه، 2004). قانون رسانه‌های اجتماعی[58] که در سال 2020 به تصویب رسید و متعاقباً اصلاح شد، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی را که بیش از یک میلیون کاربر روزانه در ترکیه دارند را ملزم می‌کنند تا نهادهای حقوقی ایجاد کنند و نمایندگانی را در ترکیه منصوب کنند، به درخواست‌های حذف محتوا دولت ترکیه در بازه‌های زمانی مشخص پاسخ دهند، داده‌های کاربران را در سرور داخلی کشور ترکیه ذخیره کنند، دسترسی مقامات ترکیه را به داده‌ها تضمین کنند و گزارش‌های انطباق را به مقامات نظارتی ارائه دهند. این قانون شامل مقرراتی برای تحریم‌های اداری از جمله ممنوعیت تبلیغات و محدود کردن پهنای باند برای پلتفرم‌های غیررسمی و تایید شده است (روزنامه رسمی، 2020).

2.راهبردها و طرح‌های ملی

راهبرد و برنامه اقدام ملی امنیت سایبری[59]، اولویت‌ها و اقداماتی را برای افزایش تاب‌آوری امنیت ملی سایبری تعیین می‌کند. این راهبرد به حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی، قابلیت‌های پاسخگویی به حوادث، آگاهی و آموزش امنیت سایبری، همکاری بخش دولتی و خصوصی، همکاری بین‌المللی و توسعه قابلیت‌های امنیت ملی سایبری می‌پردازد. اجرا شامل هماهنگی بین سازمان‌های دولتی، اپراتورهای زیرساخت‌های حیاتی و ذینفعان بخش خصوصی است. راهبرد ملی هوش مصنوعی[60] ،که در سال 2021 اعلام شد، دیدگاه ترکیه را برای توسعه و پذیرش هوش مصنوعی بیان می‌کند. این راهبرد حوزه‌های کاربردی اولویت‌دار از جمله مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، کشاورزی، تولید و خدمات عمومی را شناسایی می‌کند. اهداف راهبردی شامل ایجاد ظرفیت تحقیقاتی هوش مصنوعی، توسعه استعدادهای هوش مصنوعی از طریق برنامه‌های آموزشی، حمایت از استارت‌آپ‌ها و پذیرش صنعت هوش مصنوعی، ایجاد چارچوب‌های اخلاقی برای توسعه و استقرار مسئولانه هوش مصنوعی و ترویج همکاری بین‌المللی در تحقیقات و حکمرانی هوش مصنوعی است (دفتر تحول دیجیتال، 2021). این راهبرد شامل اقدامات خاصی است که به الزامات زیرساخت هوش مصنوعی، در دسترس بودن داده‌ها برای توسعه هوش مصنوعی، انطباق‌های نظارتی که نوآوری هوش مصنوعی را تسهیل می‌کند و در عین حال از حقوق و ایمنی محافظت می‌کند، و سازوکارهایی برای نظارت بر اجرای راهبرد هوش مصنوعی می‌پردازد.

راهبرد و برنامه اقدام جامعه اطلاعاتی[61]، به اهداف گسترده‌تر تحول دیجیتال ،از جمله افزایش نفوذ و کیفیت پهنای باند، گسترش خدمات دولت الکترونیک، ترویج تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال، ارتقای سواد و مهارت‌های دیجیتال و توسعه جایگاه ترکیه در اتصال دیجیتال منطقه‌ای می‌پردازد. این طرح اهداف، نهادهای مسئول و جدول زمانی برای دستیابی به اهداف تحول دیجیتال را نیز تعیین می‌کند (وزارت حمل و نقل و زیرساخت، 2023).

3.تحولات و چالش‌های نظارتی

رویکرد نظارتی ترکیه در زمینه فضای مجازی و هوش مصنوعی در پاسخ به تغییرات فناورانه، تحولات بین‌المللی و اولویت‌های داخلی در حال تحول است. تحولات نظارتی در ترکیه به حاکمیت پلتفرم و تعدیل محتوا می‌پردازد و بین اقدامات علیه محتوای غیرقانونی یا غیر اخلاقی و ملاحظات مربوط به آزادی بیان تعادل ایجاد می‌کند. بحث‌ها در مورد دامنه‌های مناسب برای تنظیم محتوا، حمایت‌های دادرسی عادلانه و سازوکارهای تجدیدنظر ادامه دارد. اجرای حفاظت از داده‌ها با توسعه ظرفیت عملیاتی، انجام ممیزی‌ها، بررسی شکایات و اعمال تحریم‌ها برای تخلفات توسط سازمان حفاظت از داده‌های شخصی[62] انجام می شود. توجه نظارتی به طور فزاینده‌ای بر شفافیت الگوریتمی، تصمیم‌گیری خودکار و حاکمیت سیستم هوش مصنوعی متمرکز است، اگرچه مقررات جامع خاص هوش مصنوعی هنوز در دست توسعه است. جریان‌های داده فرامرزی[63]، چالش‌های نظارتی مداومی را به ویژه در مورد الزامات محلی‌سازی داده‌ها، سازوکارهای انتقال داده‌های بین‌المللی و هماهنگی با چارچوب‌های بین‌المللی حفاظت از داده‌ها را ایجاد می‌کند. ترکیه در گفتگوهای بین‌المللی در مورد حاکمیت داده‌ها شرکت می‌کند و در عین حال اولویت‌های ملی خود را در مورد حاکمیت و امنیت داده‌ها حفظ می‌کند. فناوری‌های نوظهور از جمله هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاک چین و محاسبات کوانتومی چالش‌های نظارتی را ارائه می‌دهند که نیازمند رویکردهای سازگار برای حفاظت از منافع بدون نوآوری هستند. سازمان‌های نظارتی برای توسعه تخصص فنی، تعامل با ذینفعان فناوری و مشارکت در همکاری‌های نظارتی بین‌المللی برای توسعه رویکردهای سیاستی آگاهانه تلاش می‌کنند.

تجربیات و نوآوری‌ها

1.دولت الکترونیک و خدمات عمومی دیجیتال

ترکیه پیشرفت‌های چشمگیری در توسعه دولت الکترونیک داشته است و درگاه دولت الکترونیک[64]، به عنوان پلتفرم اصلی برای خدمات عمومی دیجیتالی عمل می‌کند. این پلتفرم دسترسی متمرکز به صدها سرویس دولتی از چندین سازمان را فراهم می‌کند و به شهروندان امکان می‌دهد از طریق یک رابط دیجیتالی واحد به خدماتی از جمله اسناد ثبت احوال، اظهارنامه‌های مالیاتی، اطلاعات تأمین اجتماعی، سوابق بهداشتی، خدمات آموزشی و تعاملات متعدد دیگر دولتی دسترسی داشته باشند (دفتر تحول دیجیتال، 2023). سیستم دولت الکترونیک از یک زیرساخت هویت ملی دیجیتال استفاده می‌کند که امکان احراز هویت ایمن و امضای دیجیتالی را فراهم می‌کند. شهروندان می‌توانند از طریق رابط‌های وب، برنامه‌های تلفن همراه و کیوسک‌های خدمات خودکار مستقر در اماکن عمومی به خدمات دسترسی داشته باشند. این پلتفرم به نرخ پذیرش بالایی دست یافته است و میلیون‌ها شهروند به طور مرتب به خدمات به صورت دیجیتالی دسترسی دارند، که نیاز به بازدید فیزیکی از ادارات دولتی را کاهش می‌دهد و کارایی اداری را بهبود می‌بخشد. خدمات عمومی دیجیتال[65]، به حوزه‌های تخصصی از جمله سیستم‌های بهداشت الکترونیکی گسترش یافته‌ است و امکان ایجاد پرونده‌های الکترونیکی سلامت، قابلیت‌های پزشکی از راه دور و سیستم‌های نسخه‌نویسی الکترونیکی را فراهم می‌کنند؛ پلتفرم‌های عدالت الکترونیکی که امکان پیگیری پرونده آنلاین، ارسال اسناد؛ سیستم‌های تدارکات الکترونیکی برای فرآیندهای خرید و قرارداد دولتی و برخی از مراحل قانونی را فراهم می‌کنند.

2.نوآوری در خدمات مخابرات و اینترنت

اپراتورهای مخابراتی ترکیه، نوآوری در توسعه خدمات و فناوری‌های شبکه را به نمایش گذاشته‌اند. ترک‌سل، وودافون ترکیه و ترک تلکام فناوری‌های پیشرفته شبکه از جمله شبکه‌های استاندارد پهن باند بی‌سیم پیشرفته[66] و 5G را مستقر کرده‌اند و تکنیک‌های نوآورانه استفاده از طیف و معماری‌های شبکه را برای به حداکثر رساندن ظرفیت و پوشش به کار گرفته‌اند. دسترسی بی‌سیم و از راه دور با استفاده از فناوری‌های استاندارد پهن باند بی‌سیم و 5G جایگزین‌های پهن باند را در مناطقی که استقرار فیبر با موانع اقتصادی یا جغرافیایی روبرو است را فراهم می‌کند. خدمات پهن باند ماهواره‌ای گزینه‌هایی برای مکان‌های دورافتاده در ترکیه است. اپراتورهای مخابراتی در ترکیه، زیست بوم خدمات دیجیتالی را توسعه داده‌اند که فراتر از اتصال اینترنتی سابق گسترش یافته و محتوای دیجیتال، خدمات ابری، پلتفرم‌های اینترنت اشیا و سیستم‌های پرداخت دیجیتالی را ارائه می کند. این خدمات دیجیتالی یکپارچه منعکس کننده تکامل خدمات دیجیتالی در ترکیه از ارائه دهندگان اتصالات اینترنتی به شرکت‌های جامع خدمات دیجیتالی است.

3.کاربردهای هوش مصنوعی

سازمان‌های ترکیه کاربردهای قابل توجهی از هوش مصنوعی را در بخش های مختلف صنعتی، بهداشتی، مالی، تحقیقاتی، بیمارستانی و غیره پیاده‌سازی کرده‌اند و پتانسیل این فناوری نوظهور را در بخش‌های مختلف نشان می‌دهند. در مراقبت‌های بهداشتی، سیستم‌های هوش مصنوعی به رادیولوژیست‌ها در تجزیه و تحلیل تصاویر پزشکی کمک می‌کنند و دقت و کارایی تشخیصی را بهبود می‌بخشند. بیمارستان‌ها از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی فرایند های کاری برای بیمار، کاهش زمان انتظار و بهبود استفاده از منابع استفاده می‌کنند. موسسات تحقیقاتی از هوش مصنوعی در کشف دارو و تحقیقات اپیدمیولوژیک استفاده می‌کنند. موسسات مالی سیستم‌های هوش مصنوعی پیچیده‌ای را برای تشخیص تقلب مستقر کردند تا الگوهای تراکنش را در زمان واقعی تجزیه و تحلیل کرده و فعالیت‌های مشکوک را شناسایی کنند. چت‌بات‌های خدمات مشتری به سوالات معمول رسیدگی می‌کنند، زمان پاسخگویی را بهبود می‌بخشند و عوامل انسانی را برای مسائل پیچیده آزاد می‌کنند. سیستم‌های ارزیابی ریسک اعتباری از مدل‌های یادگیری ماشین استفاده می‌کنند که منابع داده‌های متنوعی را برای تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر در زمینه وام‌دهی در خود جای می‌دهند. در کشاورزی، کاربردهای هوش مصنوعی از کشاورزی دقیق از طریق تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های آب و هوا و شرایط خاک برای بهینه‌سازی آبیاری، کوددهی و مدیریت آفات پشتیبانی می‌کنند. استارت‌آپ‌های فناوری کشاورزی راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را توسعه می‌دهند که به کشاورزان کمک می‌کند تا ضمن کاهش مصرف منابع و اثرات زیست‌محیطی، عملکرد خود را بهبود بخشند. شرکت‌های خرده‌فروشی و تجارت الکترونیکی، موتورهای توصیه‌گر هوش مصنوعی را پیاده‌سازی می‌کنند تا تجربیات خرید را بر اساس تجزیه و تحلیل رفتار مشتری شخصی‌سازی کند. الگوریتم‌های قیمت‌گذاری پویا، راهبردهای قیمت‌گذاری را در زمان واقعی بر اساس تقاضا، رقابت و سطوح موجودی بهینه می‌کنند. سیستم‌های بینایی کامپیوتری نوآوری‌های خودکارسازی پرداخت و مدیریت موجودی را ممکن می‌سازند.

4. ابتکارهای شهر هوشمند

شهرهای ترکیه، به ویژه استانبول، آنکارا و ازمیر، ابتکارهای شهر هوشمند را با استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای بهبود خدمات شهری، کارایی زیرساخت‌ها و کیفیت زندگی آغاز کرده‌اند. سیستم‌های حمل و نقل هوشمند از حسگرها، دوربین‌ها و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای نظارت بر جریان ترافیک، بهینه‌سازی زمان‌بندی، سیگنال‌ها و ارائه اطلاعات بی‌درنگ به شهروندان از طریق برنامه‌های تلفن همراه استفاده می‌کنند. سیستم‌های جمع‌آوری خودکار کرایه، دسترسی به حمل و نقل عمومی را تسهیل می‌کنند. فناوری‌های شبکه هوشمند، شبکه‌های توزیع برق را مدرن می‌کنند و مدیریت کارآمدتر انرژی، ادغام منابع انرژی تجدیدپذیر و افزایش قابلیت اطمینان را امکان‌پذیر می‌سازند. سیستم‌های مدیریت هوشمند آب، نشت‌های آبی را شناسایی، توزیع را بهینه و برکیفیت آب نظارت می‌کنند. شهرها شبکه‌های حسگر اینترنت اشیا را برای نظارت بر کیفیت هوا، سطح سر و صدا و شرایط زیست محیطی مستقر می‌کنند و داده‌هایی را ارائه می‌دهند که به برنامه‌ریزی شهری و تصمیمات مدیریت زیست محیطی آگاهی رسانی کنند. سیستم‌های مدیریت هوشمند، زباله، مسیرها و برنامه‌های جمع‌آوری را بر اساس سطح واقعی زباله در ظروف بهینه می‌کنند. پلتفرم‌های دیجیتالی تعامل شهروندان با دولت محلی را افزایش می‌دهند و درخواست‌های خدمات آنلاین، ارسال شکایات، بودجه‌بندی مشارکتی و سازوکارهای بازخورد را امکان‌پذیر می‌سازند تا پاسخگویی و شفافیت دولت را بهبود بخشند.

5.قابلیت‌ها و چالش‌های امنیت سایبری

ترکیه قابلیت‌های امنیت سایبری را برای مقابله با تهدیدهای در حال تحول علیه سیستم‌های دولتی، زیرساخت‌های حیاتی و شبکه‌های بخش خصوصی توسعه داده است. تیم واکنش اضطراری رایانه‌ای دولت[67]، واکنش به حوادث ملی را هماهنگ می‌کند و اطلاعات تهدید، آسیب‌پذیری و پشتیبانی رابه سازمان‌هایی ارائه می کند که با حوادث سایبری مواجه هستند. این گروه با گروه واکنش اضطراری رایانه ای جوامع بین‌المللی[68] همکاری می‌کند و اطلاعات تهدیدرابه اشتراک می‌گذارند و پاسخ‌ها را با تهدیدهای فراملی هماهنگ می‌کنند.

بخش‌های زیرساخت حیاتی، از جمله انرژی، مخابرات، امور مالی و حمل و نقل، اقدامات امنیت سایبری را برای محافظت از سیستم‌های عملیاتی در برابر حملات سایبری اجرا می‌کنند. الزامات نظارتی، استانداردهای امنیت سایبری، گزارش‌دهی حوادث و اقدامات انعطاف‌پذیری را برای اپراتورهای زیرساخت حیاتی الزامی می‌کند.

چالش‌های امنیت سایبری شامل تهدیدهای مداوم پیچیده است که دولت، ارتش و سازمان‌های استراتژیک بخش خصوصی را هدف قرار می‌دهند. حملات باج‌افزاری که بر مشاغل و مؤسسات تأثیر می‌گذارند؛ حملات مهندسی اجتماعی و فیشینگ که از آسیب‌پذیری‌های انسانی سوء استفاده می‌کنند؛ و جرایم سایبری شامل کلاهبرداری مالی، نقض داده‌ها و سوء استفاده آنلاین است. محدودیت‌های منابع، شکاف‌های مهارتی و تهدید های به سرعت در حال تحول، چالش‌های مستمری را برای دولت ها فراهم می کند که نیازمند انطباق و سرمایه‌گذاری مداوم در این زمینه است.

نتیجه‌گیری

زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی ترکیه، کشوری را نشان می دهد که در حال پیمایش چالش‌ها و فرصت‌های پیچیده در  زمینه تحول دیجیتال است. پیشرفت‌های چشمگیر در توسعه زیرساخت‌ها، ضریب نفوذ اینترنت و پذیرش فناوری، این کشور را در زمره متصل‌ترین جوامع در منطقه خود قرار داده است. چارچوب نظارتی همچنان در حال تکامل است تا به فناوری‌های نوظهور رسیدگی کند و در عین حال، ملاحظات امنیتی، توسعه اقتصادی و حمایت از حقوق را متعادل سازد. هوش مصنوعی هم یک فرصت راهبردی و هم یک چالش توسعه‌ای برای ترکیه محسوب می‌شود. قابلیت‌های تحقیقاتی، کاربردهای صنعتی نوظهور و تعهد سیاستی، پایه‌هایی را برای پیشرفت هوش مصنوعی فراهم می‌کنند، در حالی که محدودیت‌های استعدادی، الزامات سرمایه‌گذاری و وابستگی‌های فن‌آوری، موانعی را ایجاد می‌کنند که نیازمند توجه مستمر و سرمایه‌گذاری راهبردی هستند.

مسیر آینده زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی ترکیه به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله سرمایه‌گذاری مداوم در زیرساخت‌ها برای اطمینان از اتصال پرسرعت و فراگیر، انطباق سیستم آموزشی برای پرورش استعداد  ها و متخصصان هوش مصنوعی برای الزامات اقتصاد دیجیتال، چارچوب‌های نظارتی که از نوآوری حمایت می‌کنند و در عین حال از منافع ملی محافظت می‌کنند، همکاری بین‌المللی در توسعه و حکمرانی فناوری، و دیدگاه راهبردی که توسعه فناوری را با اهداف گسترده‌تر اجتماعی همسو می‌کند. موقعیت ترکیه در تقاطع قاره آسیا و اروپا، جمعیت جوان آن و بخش فناوری در حال رشد آن، پتانسیل قابل توجهی برای رشد اقتصاد دیجیتال و نوآوری‌های فناوری ارائه می‌دهد. تحقق این پتانسیل مستلزم رسیدگی به چالش‌های مداوم از جمله شکاف‌های دیجیتالی، چارچوب‌های حکمرانی، بلوغ زیست بوم نوآوری و موقعیت رقابتی در بازارهای جهانی فناوری است. دهه آینده در تعیین اینکه آیا ترکیه با موفقیت از تحول دیجیتال خود برای دستیابی به رفاه اقتصادی، توسعه اجتماعی و خودمختاری راهبردی در یک نظم جهانی به‌طور فزاینده مبتنی بر فناوری استفاده می‌کند یا خیر، حیاتی خواهد بود.

منابع مورد استفاده

BiP ,software(2025).Grokipedia , Available for https://grokipedia.com/page/BiP_(software)

BTK. (2024). Information and Communication Technologies Authority Annual Report 2023. Republic of Turkey Information and Communication Technologies Authority, Available for https://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/tubisad-ict-en-11062025.pdf

DataReportal. (2024). Digital 2024: Turkey. DataReportal Global Digital Insights, Available for https://datareportal.com/reports/digital-2024-turkey

DataReportal. (2025). Digital 2025: Turkey. DataReportal Global Digital Insights, , Available for https://datareportal.com/reports/digital-2025-turkey

Digital Transformation Office. (2021). National Artificial Intelligence Strategy 2021-2025. Presidency of the Republic of Turkey Digital Transformation Office, Available for https://dig.watch/resource/the-national-artificial-intelligence-strategy-2021-2025

Digital Transformation Office. (2023). Digital Transformation in Public Services: Progress Report 2023. Presidency of the Republic of Turkey Digital Transformation Office, Available for https://docs-library.unoda.org/General_Assembly_First_Committee_-Seventy-Ninth_session_(2024)/78-237-Turkiye-DTO-EN.pdf

Freedom House. (2023). Freedom on the Net 2023: Turkey. Freedom House, Available for https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-net/2023

Ministry of Transport and Infrastructure. (2023). Information Society Strategy and Action Plan 2023-2025. Republic of Turkey Ministry of Transport and Infrastructure, Available for https://www.opengovpartnership.org/wp-content/uploads/2023/08/Israel_Action-Plan_2023-2025_June_EN.pdf

Official Gazette. (2008). Electronic Communications Law No. 5809. Official Gazette of the Republic of Turkey, No. 27050, Available for http://www.lawsturkey.com/law/5809-electronic-communications-law

Official Gazette. (2016). Law on Protection of Personal Data No. 6698. Official Gazette of the Republic of Turkey, No. 29677, available for https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6649/Personal-Data-Protection-Law

Official Gazette. (2020). Law on the Regulation of Publications on the Internet and Suppression of Crimes Committed by Means of Such Publication No. 5651 (Amended). Official Gazette of the Republic of Turkey, No. 31197, Available for https://www.officialgazette.gov.ph/

Speedtest Global Index. (2024). Speedtest Global Index: Turkey. Ookla, Available for https://www.speedtest.net/global-index

Speedtest Global Index(2025). Türkiye Median Country Speeds Updated

October 2025, Available for https://www.speedtest.net/global-index/

Startup Turkey. (2023). Turkish Startup Ecosystem Report 2023. Startup Turkey, Avaialble for https://www.turcorn.gov.tr/upload/Node/100285/files/TURKISH-STARTUP-ECOSYSTEM-2023-FUNDING-REPORT.pdf

Statista. (2024). Most popular messaging apps in Turkey. Statista Digital Market Insights. Available for https://www.statista.com

The Organization for Economic Co-operation and Development (2023), Digital Government Review of Türkiye: Towards a Digitally-Enabled Government, OECD Digital Government Studies, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/3958d102-en.

Türkiye Bilişim Derneği. (2024). Turkish IT Sector Report 2024. Informatics Industry Association of Turkey, Available for https://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/tubisad-ict-en-11062025.pdf

TÜBİTAK. (2023). Annual Report 2023. Scientific and Technological Research Council of Turkey, Available for https://www.ume.tubitak.gov.tr/en/activity-reports/

Turkish Banking Association. (2023). Digital Banking and Artificial Intelligence in Turkish Banking Sector. Banks Association of Turkey, Available for https://www.tbb.org.tr/sites/default/files/kitaplar/banks_in_turkiye_2023.pdf

Turkish Penal Code. (2004). Turkish Penal Code No. 5237. Official Gazette of the Republic of Turkey, No. 25611, Available for https://www.icj.org/wp-content/uploads/2013/06/Turkey-Criminal-Code-Law-Nr.-5237-2004-eng.pdf

Turkish Statistical Institute. (2023). Household Information Technologies Usage Survey 2023. Turkish Statistical Institute, Available for https://www.tuik.gov.tr/Home/Index

TURKSAT. (2024). TURKSAT Satellite Communications Services Overview. TURKSAT Satellite Communication and Cable TV Operation Inc, Available for https://www.turksat.com.tr/en

Tuncer, G. (2024). Information and Communication Technology: Overview, https://www.trade.gov/country-commercial-guides/turkey-information-and-communication-technology

---

[1] Trans-Eurasia Information Network (TEI)

[2] Gokce Tuncer

[3] TURKSAT

[4] . digital subscriber line (DSL) = نوعی اتصال اینترنت پهن باند است که از خطوط تلفن موجود برای انتقال داده استفاده می‌کند. این فناوری دسترسی به اینترنت پرسرعت را برای خانه‌ها و مشاغل بدون نیاز به یک خط اختصاصی جداگانه فراهم می‌کند.

[5] . Fibre to the Hom= FTTH، این اصطلاح به نوعی فناوری اتصال به اینترنت پهن باند اشاره دارد که از کابل‌های فیبر نوری برای انتقال داده استفاده می‌کند. این کابل‌ها از رشته‌های نازک شیشه یا پلاستیک ساخته شده‌اند که سیگنال‌های نور را منتقل می‌کنند و به آنها امکان می‌دهد داده‌ها را با سرعت بسیار بالا انتقال دهند.

[6] . FTTB (fiber-to-the-building or -basement) = نوعی از تحویل ارتباطات فیبر نوری است که لزوماً فقط برای املاکی اعمال می‌شود که دارای چندین فضای زندگی یا کار هستند.

[7] . Türk Telekom

[8] Vodafone Turkey

[9] Turkcell

[10] . Türkiye’s Information and Communication Technologies Authority (BTK)

[11] New Generation Mobile Communication Technologies Türkiye (5GTR) Forum

[12] Ericsson

[13] Huawei

[14] ZTE

[15] Vestel

[16] Vodafone

[17] Turkcell

[18] Turk Telekom

[19] Ulak Communication

[20] The Telecommunications Businessmen Association

[21] the Technology Development Foundation of Türkiye

[22] . LTE (Long-Term Evolution) = یک استاندارد پهن باند بی‌سیم نسل چهارم (4G) است. این استاندارد که از ارزش ویژه‌ای برای مشاغل برخوردار است، منجر به ظهور چندین فناوری تکامل یافته (به ویژه LTE-M و NB-IoT) شده است که برای سهولت استقرار کارآمد و کم‌هزینه‌تر دستگاه‌های IoT و M2M طراحی شده‌اند.

[23] Turkish Statistical Institute : https://www.tuik.gov.tr/Home/Index

[24] . عبارت DSL (digital subscriber line) یا خط اشتراک دیجیتال، مجموعه‌ای از تکنیک‌ها است که دسترسی به اینترنت پرسرعت را فراهم می‌کند. در تکنیک‌های مختلف DSL از خطوط تلفن مسی موجود به جای کابل‌های فیبر نوری یا ماهواره‌ها استفاده می‌شود. سرویس DSL در اکثر مناطقی که شبکه تلفن وجود دارد در دسترس است. این سرویس به طور کلی سرعت‌هایی بسیار سریع‌تر از اتصالات تلفنی دیال آپ ارائه می‌دهد. با این حال، حداکثر سرعت اتصال DSL به عوامل متعددی از جمله فاصله بین کاربر و نزدیک‌ترین مرکز مخابرات بستگی دارد. به طور کلی، هرچه به مخابرات (مرکز تلفن) نزدیکتر باشید، سرعت بیشتری خواهید داشت.

دی اس ال یک انتخاب محبوب برای کاربران خانگی است. زیرا دی اس ال معمولاً بسیار ارزان‌تر از سایر انواع خدمات اینترنت پرسرعت مانند کابل یا فیبر نوری است. علاوه بر این، اتصالات DSL به تجهیزات خاصی مانند مودم‌های کابلی یا دیش‌های ماهواره ای نیاز ندارند. تنها چیزی که نیاز دارید یک خط تلفن و یک مودم DSL است که از اکثر ISP ها قابل تهیه است.

[25] Speedtest Global Index

[26] Statista

[27] . BiP یک برنامه پیام‌رسان فوری رایگان است که توسط یکی از شرکت‌های تابعه شرکت مخابراتی ترک‌سل ترکیه، توسعه یافته است. این برنامه که در سال ۲۰۱۳ راه‌اندازی شد، امکاناتی مانند پیام‌رسانی متنی، یادداشت‌های صوتی، تماس‌های صوتی و تصویری با کیفیت HD (شامل تماس‌های گروهی تا ۱۵ شرکت‌کننده) و ویژگی‌هایی نظیر رمزگذاری سرتاسر، پیام‌های ناپدیدشونده و دسترسی چندسکویی از طریق نسخه‌های دسکتاپ و وب را برای کاربران فراهم می‌کند. BiP که توسط مهندسان ترک توسعه یافته است، بر ارتباطات امن بدون دسترسی شخص ثالث به داده‌های کاربران تأکید دارد و میلیون‌ها بار در سطح جهان در ۱۹۲ کشور دانلود شده است. این برنامه در اوایل سال ۲۰۲۱ و در بحبوحه نگرانی‌ها در مورد سیاست حفظ حریم خصوصی به‌روزرسانی‌شده واتس‌اپ، مورد توجه قابل توجهی قرار گرفت و گزارش شده است که در عرض ۲۴ ساعت بیش از ۱ میلیون کاربر در ترکیه به دست آورده و پایگاه کاربری جهانی خود را در آن زمان به سمت ۵۰ میلیون نفر سوق داده است. در حالی که BiP به دلیل رابط کاربری غنی از ویژگی‌ها و قابلیت اطمینان به عنوان یک جایگزین داخلی برای سرویس‌های پیام‌رسانی بین‌المللی مورد ستایش قرار گرفته است، رشد آن با تلاش ترکیه برای حاکمیت دیجیتال در فناوری‌های ارتباطی مرتبط بوده است. این برنامه در ابتدا کاربران ترکیه‌ای را هدف قرار می‌داد و پذیرش اولیه آن با ادغام آن با خدمات تلفن همراه ترکسل صورت گرفت. در نوامبر ۲۰۱۵، این برنامه با افزودن قابلیت‌های تماس صوتی و تصویری، پیشنهادات اصلی خود را گسترش داد و تماس‌های رمزگذاری‌شده سرتاسر را فعال کرد که آن را به عنوان رقیبی برای پلتفرم‌های بین‌المللی مانند واتس‌اپ قرار داد.

[28] . Official Gazette

[29] . Freedom House

[30] . Boğaziçi University

[31] . Middle East Technical University

[32] . Istanbul Technical University

[33] . Koç University

[34] . The Scientific and Technological Research Council of Turkey (TÜBİTAK)

[35] . İş Bankası

[36] . Garanti BBVA

[37] . Akbank

[38] . Turkish Banking Association

[39] .Startup Turkey

[40]. The Information and Communication Technologies Authority (Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, BTK)

[41] . The Transport and Infrastructure Ministry

[42] The Directorate of Communications (İletişim Başkanlığı)

[43] The Organization for Economic Co-operation and Development (OECD)

[44] The Digital Transformation Office

[45] The National Cyber Security Institute (Siber Güvenlik Kurumu)

[46] The National Intelligence Organization (Millî İstihbarat Teşkilatı, MİT)

[47] The General Directorate of Security and Gendarmerie

[48] Bilkent University

[49] Sabancı University

[50] The Scientific and Technological Research Council of Türkiye (TÜBİTAK)

[51] The Informatics and Information Security Research Center

[52] The Turkish Academy of Sciences (Türkiye Bilimler Akademisi, TÜBA)

[53] The Informatics Industry Association (Türkiye Bilişim Derneği, TBD)

[54] The Turkish Informatics Foundation (Türkiye Bilişim Vakfı, TBV)

[55] The Law on Protection of Personal Data

[56] the Personal Data Protection Authority

[57] The Turkish Penal Code

[58] The Social Media Law

[59] The National Cyber Security Strategy and Action Plan

[60] The National Artificial Intelligence Strategy

[61] The Information Society Strategy and Action Plan

[62] the Personal Data Protection Authority

[63] Cross-border data flows

[64] government gateway (e-Devlet)

[65] Digital public services

[66] LTE-Advanced

[67] Government Computer Emergency Response Team (TR-CERT)

[68] Computer Emergency Response Team(CERT)

پاورقی

[1] . digital subscriber line (DSL) = نوعی اتصال اینترنت پهن باند است که از خطوط تلفن موجود برای انتقال داده استفاده می‌کند. این فناوری دسترسی به اینترنت پرسرعت را برای خانه‌ها و مشاغل بدون نیاز به یک خط اختصاصی جداگانه فراهم می‌کند.