ادبیات ژاپنی در دوران ادو
اصطلاحات «دوره نزدیک» یا «نوین آغازین» در تاریخ ادبیات ژاپن برای اشاره به دوران ادو به کار میروند. دوران ادو از زمانی آغاز میشود که توکوگاوا ایئهیاسو با کنار زدن رقبا به مقام شوگونی رسید و پایتخت سیاسی و نظامی جدید خود را در شهر ادو (توکیوی امروزی) بنیان نهاد. با آغاز حکومت شوگونسالاری خاندان توکوگاوا و دوران ادو، کشور بار دیگر آرامشی نسبی را تجربه کرد. تأثیر مثبت این آرامش را بر آثار ادبی این دوران نیز بهخصوص در شعر و نمایشنامه میتوان دید.
از ویژگیهای فرهنگی دوران ادو بالا رفتن نرخ باسوادی در کشور و رواج صنعت چاپ به شکل چاپهای چوبی اولیه بود که باعث گسترش مخاطبان ادبیات شد و بسیاری از مردم جامعه از طبقات مختلف خواننده آثار ادبی شدند. همین مسأله باعث گرایش ادبیات به سمت عامهپسندی شد و ادبیات عامهپسند دوران ادو پدید آمد. البته گسترش طبقه بازرگان در این دوره که اساساً اوقات فراغت و ثروت زیادی داشتند نیز بر عامهپسند شدن هنر و ادبیات تأثیر بهسزایی گذاشت. زیرا ثروت این طبقه برای نخستین بار موجب ظهور طبقه نویسندگان حرفهای در ژاپن شد که جز نوشتن شغل دیگری نداشتند و از این راه ارتزاق میکردند. عمده آثار عامیانه محبوب و پرطرفدار این دوره عبارت بودند از کتابهای داستانی مصور، داستانهای بلند دنبالهدار، داستانهای عاشقانه با ذکر جزئیات خوشگذرانیها و عشرتها، داستانهای فکاهی، داستانهای وحشتناک و داستانهای اخلاقی عامیانه که در این دوران بسیار نوشته شدند.
در این دوران در زمینه شعر نیز آثار برجسته زیادی خلق شدند. قالب ادبی هایکو که شهرت جهانی دارد نیز در این دوره پدید آمد. اشعار زنجیرهای (رِنگا) در آن دوران تحول بسیار یافته بود و سبکها و مکاتب مختلفی پیدا کرده بود. یکی از این مکاتب هایکای[1] نام داشت که به معنی طنز و مطایبه است. سه بند نخست یعنی بندهای پنج هجایی، هفت هجایی و پنج هجایی ابتدای اشعار رِنگای طنزآمیز به تدریج مستقل شد و تبدیل به یک قالب شعری 17 هجایی جدید شد که با نام هایکای مشهور گشت. بعدها در قرن نوزدهم ماسائوکا شیکی[2] شاعر به این قالب شعری نام هایکو داد. با ظهور ماتسوئو باشو[3] در نیمه دوم قرن هفدهم و با فعالیتهای او هایکای به یک قالب جدی ادبی تبدیل شد و به لحاظ فکری و همچنین از دید زیباشناختی قدر و منزلت یافت. یوسا بوسون[4] و کوبایاشی ایسّا[5] نیز از شاعران مطرح هایکای در این دوره هستند. این سه تن یعنی باشو، بوسون و ایسّا را به همراه ماسائوکا شیکی چهار شاعر بزرگ هایکوی کلاسیک میدانند.
یکی از مهمترین نویسندگان و شاعران این دوره ایهارا سایکاکو[6] است که سبک جدیدی در داستانهای عامهپسند ژاپنی پدید آورد که به سبک اوکییو زوشی[7] (جهان شناور) معروف شد. کتابهای این سبک، زندگی و مسائل مورد علاقه عامه مردم آن روز را به شکلی واقعگرایانه به تصویر میکشید. اوئهدا آکیناری[8] نویسنده بزرگ دیگر این دوره کتابهایی نظیر «داستانهای ماه و باران»[9] را نوشت که مجموعهای از داستانهای کوتاه با موضوع ارواح است که از حکایتهای قدیمی چینی و ژاپنی الهام گرفته شده است. همچنین چیکاماتسو مونزائهمون[10] که بسیاری او را بزرگترین نمایشنامهنویس تاریخ ژاپن میدانند نیز در این دوره زندگی و فعالیت میکرده است.
[1] 俳諧/Haikai.
[2] 正岡子規/Masaoka Shiki(1867-1902).
[3] 松尾芭蕉/Matsuo Bashō(1644-1694).
[4] 与謝蕪村/Yosa Buson(1716-1784).
[5] 小林一茶/Kobayashi Issa(1763-1828).
[6] 井原西鶴/Ihara Saikaku(1642-1693).
[7] 浮世草子/Ukiyozōshi.
[8] 上田秋成/Ueda Akinari(1734-1809).
[9] 『雨月物語』/Ugetsu monogatari.
[10] 近松門左衛門/Chikamatsu Monzaeimon(1653-1725).