چالشها و چشمانداز آینده جامعه پیروان اهلبیت (ع) در آفریقای جنوبی
جامعهٔ شیعی آفریقای جنوبی پس از سه دهه تثبیت نهادی، اکنون در مرحلهای قرار گرفته است که میتوان آن را «مرحلهٔ بازتعریف راهبردی» نامید؛ دورهای که دیگر صرفاً بر بقا و شناسایی تمرکز ندارد، بلکه بر پایداری، کارآمدی و بومیسازی اندیشهٔ اهلبیت (ع) در بستر چندقومیتیِ آفریقای جنوبی متمرکز است[۱]. این مرحله مستلزم درک دقیق چالشهای ساختاری و اجتماعی و نیز بهرهگیری هوشمندانه از فرصتهای جدید است: از رسانه و آموزش گرفته تا دیپلماسی فرهنگی و اقتصاد اجتماعی.
چالشهای فرهنگی و هویتی
1.چندگانگی زبانی و خطر شکاف نسلی
بزرگترین چالش فرهنگی، شکاف نسلی میان نسل مهاجرِ نخست (هندی، مالایی و لبنانی) با نسل دوم و سوم است که عمدتاً در محیطی انگلیسیزبان و سکولار رشد کردهاند. در بسیاری از مراسم، خطابهها همچنان به زبان اردو یا آفریکانس برگزار میشود، درحالیکه جوانان ترجیح میدهند محتوای دینی را به زبان انگلیسی یا در قالب رسانهٔ دیجیتال دریافت کنند[۲]. این ناهماهنگیِ زبانی بهتدریج باعث افتِ مشارکت جوانان در آیینهای سنتی شده است[۳].
2. هویت دوگانهٔ دینی–ملی
مسئلهٔ دیگر، نحوهٔ سازگاری هویت شیعی با هویت «آفریقای جنوبی» است. برای نسل جدید، مسلمانبودن دیگر فقط یک تعلق مذهبی نیست، بلکه نوعی تعهد اخلاقی در برابر جامعهٔ چنددینی است. آنان میکوشند میان آموزههای اهلبیت و ارزشهای قانون اساسی کشور (برابری، عدالت، آزادی) سازگاری بیابند[۴]. این امر، هرچند مایهٔ پویایی فکری است، اما در برخی خانوادههای سنتی تنش ایجاد کرده است.
چالشهای نهادی و مدیریتی
1. وابستگی مالی و فقدان مدل اقتصادی پایدار
اکثر مراکز شیعی از محلِ کمکهای مردمی و حمایتهای داوطلبانه اداره میشوند. با کاهش توان اقتصادی طبقهٔ متوسط، پایداری مالی برخی مراکز به خطر افتاده است[۵]. بهعنوان مثال، در گزارش سالانهٔ ۲۰۲۳ AFOSA آمده است که ۲۵٪ از پروژههای فرهنگی بهدلیل کمبود بودجه به تعویق افتادهاند[۶]. نبودِ مدل اقتصادی پایدار ـ مثلاً در قالب سرمایهگذاری اجتماعی یا درآمدزایی فرهنگی ـ مانع رشد بلندمدت است.
2.تربیت نیروی بومی و نهادهای آموزشی
یکی دیگر از چالشهای جدی، کمبود روحانیان و مدرسین بومی تربیتیافته است. بسیاری از مبلغان از خارج (ایران، عراق، لبنان) اعزام میشوند و در نتیجه پیوند بومی و زبانی با جامعهٔ محلی گاهی محدود است[۷]. برای رفع این مشکل، برخی مراکز آموزشی چون «Al-Mustafa College» در حال طراحی دورههای بومیسازی علوم دینیاند تا دانشجویان آفریقای جنوبی را برای نقشهای رهبری تربیت کنند[۸].
3.ضعف نظام هماهنگی میان نهادها
با وجود افزایش نهادهای شیعی، هنوز نظام هماهنگی واحدی وجود ندارد. در نتیجه، برنامهها گاه تکراری یا موازی اجرا میشوند. نبودِ ساختار ارزیابی و اشتراک منابع، کارایی شبکه را کاهش داده است[۹].
4.چالشهای رسانهای و بازنمایی عمومی
در عصر دیجیتال، روایتسازی و تصویر عمومی از هر جامعهای تعیینکننده است. با وجود فعالیت شبکههایی چون اهل بیت تی وی آفریقای جنوبی( Ahlul Bait TV South Africa)، هنوز جریان اصلی رسانهای کشور شناخت کمی از تشیع دارد. گاه، گزارشهای ناقص یا تیترهای تحریکآمیز دربارهٔ روابط با ایران، تصویر نادرستی از نهادهای شیعی ایجاد میکند[۱۰]. از سوی دیگر، جامعهٔ شیعی در تولید محتوای بومیـانسانمحور (مثلاً دربارهٔ حقوق بشر، خانواده، محیط زیست) هنوز ظرفیتهای خود را بهطور کامل فعال نکرده است[۱۱].
5.چالشهای اجتماعی و بینفرقهای
در برخی جوامع سنیتبار، هنوز بقایای ذهنیتهای منفی تاریخی نسبت به شیعیان باقی مانده است. هرچند همکاریهای اخیر با MJC و Jamiatul Ulama به بهبود فضا کمک کرده، اما حملات رسانهای گهگاه در شبکههای اجتماعی رخ میدهد[۱۲]. در این میان، رهبران شیعی با تأکید بر آموزهٔ «کلمه سواء» (آیهٔ ۶۴ آلعمران) و سنت امام علی(ع) در همزیستی، کوشیدهاند رویکردی گفتوگومحور حفظ کنند[۱۳].
6. چالش حضور زنان در عرصهٔ تصمیمسازی
با وجود رشد چشمگیر مشارکت بانوان در فعالیتهای فرهنگی و آموزشی، در ساختار تصمیمگیری مرکزی (شورای AFOSA) هنوز سهم زنان کمتر از ۳۰٪ است[۱۴]. بسیاری از فعالان جوان خواستار بازنگری در الگوی مشارکت و ارتقای جایگاه زنان در سطح سیاستگذاری دینیاند.
فرصتهای آینده
در برابر چالشها، فرصتهای چشمگیری نیز در حال ظهور است:
1. آموزش و تولید دانش بومی
گسترش دانشگاهها و مراکز مطالعات دینی، فرصتِ مهمی برای پیوند میان علم و دین فراهم کرده است. برنامههای مشترک میان AFOSA و دانشگاه کیپتاون در حوزهٔ «اسلام و عدالت اجتماعی» نمونهای موفق از این همکاری است[۱۵]. تأسیس مراکز تحقیقاتی با تمرکز بر اندیشهٔ امام علی(ع) در حکمرانی اخلاقی، میتواند سهم شیعیان را در گفتمان فکری ملی افزایش دهد.
2.دیپلماسی فرهنگی و همکاریهای فرامنطقهای
به دلیل موقعیت ژئوفرهنگیِ آفریقای جنوبی، نهادهای شیعی میتوانند نقش میانجی در تعاملات فرهنگی میان جهان اسلام و آفریقا ایفا کنند[۱۶].
برگزاری همایشهای بینالمللی مانند فروم اهل بیت آفریقا ( African Ahlul Bait Forum)، از ۲۰۱۸ تاکنون، گامی در جهت تبدیل جامعهٔ شیعی به کانون دیپلماسی نرم دینی است[۱۷].
3. اقتصاد اجتماعی و توسعهٔ پایدار
حرکت بهسوی مدلهای اقتصاد اجتماعی ـ شامل مؤسسات قرضالحسنه، تعاونیهای محلی، و شرکتهای اجتماعی ـ میتواند پایداری مالی مراکز را تضمین کند. این رویکرد با تعالیم امام علی(ع) دربارهٔ عدالت اقتصادی نیز سازگار است[۱۸].
4. رسانههای دیجیتال و نسل جوان
افزایش سواد رسانهای در نسل جوان، فرصتی بینظیر برای روایتسازی جدید از تشیع است.
پروژههای نوین مانند پادکست صداهای کربلا «Podcast Karbala Voices» و جوانان کربلا «Youth of Karbala» به زبان انگلیسی تولید محتوا میکنند و توانستهاند مخاطبان غیرشیعی را هم جذب کنند[۱۹].
الگوی آیندهٔ سازمانی: از تمرکز به شبکهٔ همکار
تحلیل نهادشناختی نشان میدهد که آیندهٔ تشیع در آفریقای جنوبی بهجای تمرکزگرایی باید به سمت مدل «شبکهٔ همکار» حرکت کند؛ یعنی مراکز محلی، آموزشی و خیریه بهصورت خوشهای و در ارتباط افقی با هم فعالیت کنند[۲۰]. این مدل شبیه به الگوهای حکمرانی شبکهای (Network Governance) است که در آن تصمیمگیری جمعی، شفافیت مالی، و تقسیم منابع بر مبنای اعتماد انجام میشود[۲۱].
آیندهٔ روابط بینالادیان و سیاست عمومی
دولت آفریقای جنوبی در سالهای اخیر، گفتوگوی دینی را بخشی از سیاست فرهنگی خود قرار داده است. نهادهای شیعی، با توجه به تجربهٔ خود در عدالتخواهی و خدمت اجتماعی، میتوانند در طراحی سیاستهای همزیستی نقش مشورتی ایفا کنند[۲۲]. افزایش مشارکت نهادهای اهلبیت در پروژههای ملی مانند «Faith and Climate Action» (عدالت اقلیمی) و «Gender Equity Forum» میتواند اعتبار عمومی آنان را دوچندان کند[۲۳].
افق راهبردی: بومیسازی اندیشهٔ اهلبیت
برای تضمین آینده، جامعهٔ شیعی باید اندیشهٔ اهلبیت را از سطح معرفت آیینی به سطح الگوی زیست اجتماعی بکشاند؛ یعنی آموزههایی چون عدالت، خدمت، صداقت و خیر عمومی را در سیاستهای شهری، آموزش شهروندی و تعامل فرهنگی ترجمه کند[۲۴].
این رویکرد نوعی «تشیع بومیشده» (localized Shiism) میسازد که نهتنها دروندینی، بلکه درونملی است — همسو با ارزشهای قانون اساسی آفریقای جنوبی و درعینحال وفادار به سنت اهلبیت.
جمعبندی تحلیلی
چشمانداز آیندهٔ جامعهٔ پیروان اهلبیت (ع) در آفریقای جنوبی در سه واژه خلاصه میشود:
- پایداری، بومیسازی، و گفتوگو؛
- پایداری، یعنی تبدیل نهادها از حالت داوطلبانه به ساختارهای پایدار مالی و مدیریتی؛
- بومیسازی، یعنی تولید زبان، ادبیات و الگوهای اجتماعی سازگار با فرهنگ آفریقای جنوبی؛
- و گفتوگو، یعنی تداوم تعامل سازنده با سایر ادیان و نهادهای مدنی.
اگر این سه محور بهدرستی اجرا شود، تشیع در آفریقای جنوبی در دهههای آینده نهفقط بهعنوان یک اقلیت مذهبی، بلکه بهمثابهٔ «سرمایهٔ اخلاقیِ جامعهٔ دموکراتیک» شناخته خواهد شد — همان الگویی که امام علی(ع) در عهدنامهٔ مالک اشتر بهعنوان «حکمرانی بر پایهٔ رحمت و عدل» ترسیم کرد[۲۵].
نیز نگاه کنید به
کتابشناسی
- ↑ Vahed, G. (2021). Muslims in Post-Apartheid South Africa: Race, Community, and Identity. Journal of Muslim Minority Affairs.
- ↑ Tayob, A. (2019). Religion, Modernity, and the South African Muslim Youth. Routledge.
- ↑ AFOSA Youth Council. (2023). Youth Identity Report. Cape Town.
- ↑ Esack, F. (2010). On Being a Muslim in the Rainbow Nation. Routledge.
- ↑ AFOSA. (2023). Annual Financial Report. Cape Town.
- ↑ AFOSA. (2023). Performance Review Summary. Cape Town.
- ↑ Al-Mustafa College. (2022). Educational Prospectus.
- ↑ UCT Centre for Religious Studies. (2023). Community Religious Leadership Project. Cape Town.
- ↑ South African Department of Home Affairs. (2023). Registered Religious Organisations Database. Pretoria.
- ↑ News24. (2022). South Africa’s Muslims and the Media.
- ↑ Light of Guidance Magazine. (2023). Issue No. 19. Cape Town.
- ↑ Muslim Judicial Council. (2020). Statement on Unity and Dialogue.
- ↑ AFOSA. (2022). Interfaith Engagement Policy.
- ↑ AFOSA Women’s Wing. (2023). Gender Participation Report.
- ↑ University of Cape Town. (2024). Islam and Justice Collaboration Report.
- ↑ DIRCO. (2023). Cultural Diplomacy Annual Report. Pretoria.
- ↑ African Ahlul Bait Forum. (2023). Conference Proceedings. Johannesburg.
- ↑ Esack, F. (1994). The Qur’an, Liberation and Pluralism. Oxford: Oneworld.
- ↑ AFOSA Youth Media. (2024). Podcast Karbala Voices.
- ↑ Provan, K., & Kenis, P. (2008). Modes of Network Governance. Public Administration Review.
- ↑ Ostrom, E. (2010). Beyond Markets and States: Polycentric Governance of Complex Systems. American Economic Review.
- ↑ Government Gazette. (2023). Faith-Based Policy White Paper. Pretoria.
- ↑ South African Interfaith Network. (2023). Climate and Gender Action Report.
- ↑ Vahed, G., & Tayob, A. (2020). Islam and Global Politics in Southern Africa. Routledge.
- ↑ Nahj al-Balagha. (ed. Subhi al-Salih, 1981). Letter to Malik al-Ashtar. Beirut: Dar al-Andalus.
نویسنده مقاله
دانشنامه ملل