موسیقی در سوریه

موسیقی

قدیمی­ترین نت موسیقی جهان در اوگاریتِ سوریه باستان، یافته شده است. یافته‌های باستان‌شناسی و داده‌های علمی نشان می‌دهد که سوریه ایستگاهی برجسته در توسعه موسیقی و گسترش جهانی آن است. در خاک سوریه قدیمی‌ترین صحنه یک گروه موسیقی در معبد «ایشتار» در پادشاهی «ماری» در حدود 5500 سال پیش از میلاد در جنوب دیرالزور کشف شد. آثار این پادشاهی نشان می­دهد که آلات موسیقی، زهی، کوبه­ای و بادی را می­شناختند که مهم­ترین آنها «چنگ» بود. [2]

موسیقی عرب که متأثر از مصر، آشور، یونان و ایران بود، با ظهور اسلام، رو به افول نهاد؛ اما در دوره اموی، رونق گرفت و موسیقی­دان­های بزرگی؛ مثل « سعيد بن مسجح» و شاگردش «مسلم بن محرز» (زاده 715 م) به فعالیت پرداختند و با سفرهای تحقیقی خود، الحان عرب را مقامات شامی و ایرانی پروده و بازآفرینی کردند.

خلفای اموی، هدایایی را به بزرگان موسیقی می­دادند؛ به طور مثال، «سلیمان بن عبدالملک» برای مسابقه بین نوازندگان مکه، جوایزی به مبلغ بیست هزار سکه نقره تعیین کرد! ولید دوم نیز در مسابقات آواز، جایزه اول را سیصد هزار سکه نقره اعلام نمود!

از دیگر موسیقی­دان­های دربار اموی در شام، می­توان به «مالک الطایی» (مرگ: 46 هجری)، « معبد بن وهب» (وفات 128 هجری)، «ابوجعفر محمد ابن عایشه» (100- 125 هجری)، «یونس الکاتب» (فوت: 134 هجری)، اشاره نمود. «كتاب النغم» یونس الکاتب، از مراجع مهم «الاغانی» اصفهانی است. (همان)

کتاب «موسیقی الکبیر» فارابی که در دربار هنر پرور حمدانیان در حلب شکل گرفت، در روزگار خویش هم تحولی در موسیقی محسوب می­شد و هم نشانی از اهمیت موسیقی در شام داشت. بعد از بنی عباس، سلاجقه، ایوبیان و ممالیک، موسیقی را مورد بی­مهری قرار دادند. در دوره عثمانی نیر موسیقی عربی تحت تأثیر موسیقی ترکی قرار داشت و نتوانست تکامل طبیعی خود را ادامه دهد؛ ضمن این که گرایش به تصوف؛ خصوصاً در فرقه مولویه، موجب تأثر شدید موسیقی شام از موسیقی مورد استفاده در مجالس ایشان شد.

از میان افراد شاخص این زیرگونه از موسیقی شامی طریقتی، «محمد بن السيد عبد القادر الشريف» (1688-1756)، «محمد بن كوجك علي الحلبي» (1694-1773)، «محمد أبو الصفا» (1689-1773) «أحمد عقيل» (1813-1903)، «محمد الوراق» (1828-1910)، «محمد أبو الهدى الصيادي الرفاعي» (1847-1908)، «محمد سلمو الشاذلي» (1856-1910)، «صالح الجذبة» (1858-1922) شهرت بیشتری دارند. [3]

از آغاز قرن بیستم، سوریه به لطف کلوپ­های موسیقی، شاهد یک رنسانس واقعی موسیقی بوده است، این کلوپ­ها علی­رغم مشکلاتی که با آن مواجه بودند؛ از جمله اعتقادات مذهبی و اجتماعی، توانستند فعالیت کنند.

کلوپ­های موسیقی پیشتاز سوریه که اکثر اعضای آنها روشنفکران بورژوا بودند؛ عبارت­اند از: در دمشق «نادي الموسيقى الشرقي» (باشگاه موسیقی شرقی) که «شفیق شبیب» در سال 1914 در دمشق تأسیس کرد. باشگاه «توفیق فتح الله الصباغ» (1927)، «نادي الكشافة» (باشگاه پیشاهنگ) در 1927، «نادي الموسيقى الوطنية» (باشگاه موسیقی ملی) که «مصطفی الصواف» تأسیس نمود؛ «نادی الفارابی» (باشگاه فارابی)، «معهد أصدقاء الفنون» (مؤسسه دوستان هنر)  و «دارالالحان».

در حلب نیز «نادي الصنائع النفيسة»، «نادي حلب الموسيقي»، «نادي الشهباء الفني»، «نادي الجمعية الأرمنية» و و«النادي الكاثوليكي» ؛ در لاذقیه «النادی الموسیقی» و در حمص «دوحة الديماس» فعالیت خود را آغاز نمودند. (همان)

حکومت در برنامه و سیاستهای کلی موسیقی که در این کلوپ­ها تدریس می­شد، دخالتی نداشت؛ تا این که در 1943، نخستین مؤسسه رسمی موسیقی را وزارت جوانان به ریاست «منیر العجلانی» (1914- 2004)، سیاستمدار و قانون­دان سوری، تأسیس کرد که دو سال بیشتر دوام نیاورد؛ همچنین مؤسسه دولتی وابسته به وزارت معارف که آن هم دولت مستعجل بود! سومی در 1950 تأسیس شد و هشت سال فعالیت کرد و در پی اتحاد مصر و سوریه، تعطیل شد و جای خود را به «المعهد العربی للموسيقي» (مؤسسه موسیقی عرب) که به «معهد صلحی الوادی» شهرت دارد و وابسته به وزارت فرهنگ است، داد.

«مؤسسه عالی موسیقی» نیز در سال 1990 به ریاست صلحی الوادی، تأسیس شد.

گروه­های ارکستر سمفونیک

-      در 1961، گروه ارکستر بزرگ اتحادیه هنرمندان؛ به رهبری «سليم سروة» (زاده 1932)

-      در 1962، گروه الفجر المویسقیة به رهبری «أمين الخياط» (زاده 1936)

-      در 1967، گروه موسیقی تلویزیون به رهبری «إبراهيم عبدالعال» (؟)

-      در 1988، ارکستر سمفونیک سوریه به رهبری «صلحی الوادی» (1934 - 2007)

جشنواره­های موسیقی

-      جشنواره سالیانه وزارت فرهنگ که از سال 1988 در لاذقیه برگزار می­شود.

-      جشنواره سالیانه اتحادیه معلمان موسیقی در دمشق

-      جشنواره سالیانه «أورنينا» (Ornina)، رقاصه معبد سومری، در حلب، با مدیریت اداره کل موسیقی رادیو و تلویزیون از بدو تأسیس (1944)

موسیقی رایج در سوریه، سنتی است که با رقص محلی «دبکه» گاهی همراه است؛ گروههایی نیز آن را به صورت مدرن اجرا می­کنند. سبک موسیقی بادیه نشین نیز که مبتنی بر نواختن فلوت و رباب است وجود دارد؛ همچنین سبکهای مدرن که در بین جوانان رواج دارد. موسیقی سنتیِ مدرن سوریه، آمیزه­ای از موسیقی­های مختلف شرقی و برگرفته از تمدن های مختلف متوالی؛ به ویژه سریانی و ترکی است.

یک گروه موسیقی در حلب قدیم

مشاهیر موسیقی

«صُلحي الوادي» (1934 - 2007) رهبرعراقی­الاصل ارکستر سمفونیک سوریه، فارغ التحصیل آکادمی سلطنتی موسیقی لندن و مؤسس و مدیر مؤسسه عالی موسیقی دمشق که از ارمنستان و روسیه دکترای افتخاری دریافت نموده است.

«ميساك باغبودَريان» (Baghboudarian) (زاده 1973) رهبر ارمنی ارکستر سمفونیک سوریه بعد از صلحی الوادی که تحصیلات خود را در زمینه رهبری ارکستر در ایتالیا در مؤسسه دولتی فلورانس گذرانده است.

«فريد الأطرش» (1917 - 1974 ) موسیقی‌دان، خواننده و بازیگر سوری-مصری اهل دروز که بالاترین نشان ملی مصر؛ یعنی گردنبند نیل بزرگ را دریافت کرد که به افرادی اعطا می­شود که نقش برجسته­ای بر زندگی مصری­ها داشته باشند.

«كبرئيل أسعد» (1907 - 1997) موسیقی‌دان بزرگ و ناسیونالیست آشوری، مدرس موسیقی مدرسه سریانی و نویسنده کتابهای «از موسیقی مدرن ما» و «موسیقی سوریه در طول تاریخ» که در قامیشلی یک مدرسه موسیقی بنیاد نهاد. به نظر این موزیسین مورخ، منشأ مقامات موسیقی سریانی بین­النهرین است و نه ایران. جبرئیل اسعد از عبدالکریم قاسم، رئیس جمهور عراق و جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر، مدال لیاقت دریافت کرده است.

«مالك جندلي» (زاده 1972)حمص؛ پیانیست مشهور سوری ساکن آمریکا. از مخالفان جدی حکومت اسد است و سرود سوریه آزاد رادر 2013 ساخته است و در سال 2011 برنده جایزه آزادی بیان لس آنجلس برای آهنگ معروفش «My Homeland» شد.

«كِنان العظمة» (kinan) (زاده 1976) دمشق؛ موسیقی­دان شهیر سوریه که در ارکستر سمفونیک­های سیاتل و نیویورک نواخته است. با این که از 2011 به وطن بازنگشته است؛ اما از اظهار مخالفت جدی با حکومت پرهیز داشته است و تنها ابراز تاسف از جنگ و ویرانی نموده است.