روابط تاریخی ایران و چین

مشخص کردن تاریخی دقیق برای آغاز روابط میان مردمان ایران زمین و چین، هم­چون بسیاری از حوادث تاریخی دیگر، به دلیل در دسترس نبودن اسناد و مدارک مورد اعتماد و قابل استناد ثبت شده از شروع این مبادلات، امری دشوار، بلکه ناممکن است. ولی آن­­چه که مسلم و برای همه‌ی مورخان قابل قبول است، دیرینگی، همه جانبه بودن و گستردگی این روابط است که در دو بخش دولتی و غیر دولتی و در زمینه‌های اقتصادی و تجاری، و فرهنگی و دینی، از تاریخ نامشخصی آغاز و علی­رغم فراز و فرودهایی که شاهدش بوده، تا کنون ادامه یافته است.

عوامل بستر ساز روابط تاریخی میان چین و ایران

بستر روابط تاریخی ایران و چین را هم­چون رابطه‌ی هر ملت دیگر، سه عنصر یعنی موضوع، شرط و زمینه‌ها، فراهم ساخته است. در این زمینه‌ی خاص، مسلما موضوع ارتباط بین دو کشور، آشکارا خود دو کشور ایران و چین بوده است که به عنوان دو امپراتوری رقیب و همسایه، دو تمدن دیرینه و دو فرهنگ پیشرفته، شناختشان برای دیگری ضروری، وسوسه انگیز و اشتیاق آور بوده است. شرط این رابطه‌ی دو جانبه نیز چیزی جز شناخت، تأثیر گذاری و تأثیر پذیری از یکدیگر نبوده و زمینه‌های آن­هم عبارت بوده‌اند از سفر، تجارت، روابط سیاسی، فرهنگی، فتوحات نظامی، مهاجرت، تبلیغات دینی، ماجراجویی، و همه‌ی اشکال روابط قابل پیش بینی یک ملت با ملت دیگر. مرحوم استاد سید جعفر شهیدی، در سال 1991 در مراسم تأسیس مرکز پژوهش‌های فرهنگ ایران در دانشگاه پکن، در جمع اساتید و پژهشگران ایرانشناس چینی گفته:

«دوستان گرامی؛ برشما و سایر دوستانی که از تاریخ چین و ایران اطلاعاتی دارند، معلوم است که دو ملت ما از چند هزار سال پیش یکدیگر را درک کردند، بین دو ملت ما نه تنها روابط تجاری برقرار شد، بلکه در فرهنگ و تمدن یکدیگر نیز تأثیر گذاشتند.اطلاعات این ارتباطات در آثار جهانگردانی که یا از چین عازم ایران شدند یا از ایران راهی چین، برشمرده شده است. آن­ها مشاهدات خود را در کتاب‌های خود نوشتند، و ملت خود را نسبت به جنبه‌های مختلف زندگی، فرهنگی و اعتقادی دیگری آگاه کردند.»

در این خصوص، افزون بر اطلاعات برجای مانده از جهانگردان و مسافران ماجراجوی چینی و ایرانی، می­توان به آثار مکتوب و اسناد و کتب و دستنوشته‌های فراوان تاریخی اشاره کرد که به میزان نسبتا کمی در ایران و به مقدار خیلی زیادی در کتابخانه‌ها و مراکز آرشیو اسناد تاریخی چین از دوران باستان تاکنون گرد­آوری شده است که می‌توان از آن­ها به عنوان اسناد معتبر و مرجع تاریخی مهم برای بازیابی و بازنویسی تاریخ روابط، به ویژه روابط فرهنگی ایران و چین استفاده کرد. گنجینه‌ی وسیع نوشته‌های چین می‌توانند از اسرار و ناگفته‌های شمار زیادی از حوادث، اطلاعات، عوامل و زمینه‌های فراهم ساز تاریخ روابط فرهنگی بین دوکشور رمزگشایی کرده و ناشناخته‌های این روابط را با یافته‌های نو کشف کنند. این یافته‌ها برای همه‌ی کسانی که به تاریخ روابط دو ملت علاقمندند، بسیار با ارزش است. ولی متأسفانه باید گفت، این اسناد و مدارک در حال حاضر توسط عده‌ی کمی از دانشمندان تاریخ و جغرافی که چینی بوده و یا به زبان چینی آشنا هستند، استفاده می‌شود. اینک مرور زمان و دگرگونی‌های امور جهان، گرد و خاک روی آن­ها نشانده و حتی دانشمندان چینی هم به ندرت از آن­ها استفاده می‌کنند، تا چه رسد به پژوهشگران ایرانی که با زبان چینی آشنایی نداشته و یا از این گنجینه‌ها کاملا بی اطلاع هستند. پس از تأسیس جمهوری اسلامی ایران و گسترش روابط همه جانبه میان ایران و چین و نزدیک تر شدن دو ملت و افزایش همکاری‌ها و دید و باز دیدها میان دانشمندان و محققان و پژوهشگران و مراکز علمی-فرهنگی دو کشور، بر علاقمندان روابط و تبادل فرهنگی و تاریخی دو کشور فرض است که برای احیای این اسناد تاریخی و اطلاعات ارزشمند فرهنگی بکوشند تا همه‌ی اطلاعات تاریخی در مورد تبادلات فرهنگی دو ملت را جمع آوری، ترجمه و منتشر ساخته و در اختیار عموم قرار دهند و از این رهگذر خدمت شایسته‌ای به فرهنگ و مردم دوکشور نموده و زحمات و تلاش‌های نیاکان خود را پاس بدارند.

نیز نگاه کنید به

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران؛ پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در دوران باستان؛ پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در سده های میانی؛ پیشینه روابط فرهنگی تونس و ایران؛ پیشینه روابط تاریخی لبنان و ایران؛ پیشینه روابط مصر و ایران

منبع اصلی

_{سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی.}

نویسنده مقاله

علی محمد سابقی