سوئیت سمفونیک شهرزاد

از میان آثار زیبای کورساکف سوئیت سمفونیک شهرزاد بدلیل ترکیب پیچیده موتیف‌ها، ارکستراسیون آتشین و خلق تصاویر و فضاهای افسانه‌ای در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد. شهرزاد (1888) در چهار موومان بر اساس داستان‌های هزار و یک شب ساخته شده است و رنگ و بوی شرقی در سرتاسر آن موج می‌زند که این خصیصه با استفاده از مواد و مصالح ناب موسیقایی و پرورش استادانه آن‌ها میسر شده و در این میان تمی که شهرزاد و شخصیت او را بیان می‌کند به انسجام قطعه کمک به سزایی کرده است. سمفونی شهرزاد، از آثار معروف دوره رمانتیسم است و همانطور که گفتیم کورساکف آن را تحت تاثیر داستان هزار و یک شب خلق کرده است. این اثر دارای چهار موومان است به نام‌های دریا و کشتی سندباد؛ داستان شاهزاده قلندر؛ شاهزاده و ملکه جوان ؛ و جشن بغداد.

ریمسکی کورساکف در این چهار موومان همانطور که از نامشان پیداست سعی داشته است که تخیل شنونده را توسط موسیقی در فضای مورد نظر سیر دهد. در تمام این چهار موومان دو تم اصلی به چشم می‌خورند: یکی تم خشک و بی رحم سلطان است که نمایانگر شخصیت مستبد اوست و دیگری تم پر احساس و پر پیچ و خم شهرزاد است که شخصیت قصه گوی او را بیان می‌کند. این دو تم که در مقابل هم قرار دارند در جریان کل اثر دیده می‌شوند و هر بار بیانگر حالتی خاص هستند. خودکورساکف در مورد این دو تم چنین می‌گوید:

«اینها عناصر خالص موسیقایی هستند که در هر زمان در حالتی متفاوت ظاهر می‌شوند و بیانگر تصاویر، صحنه‌ها و حالات مورد نظر هستند».

موومان اول که «دریا و کشتی سندباد» نام دارد، با غرش یکباره سازهای بادی برنجی و اجرای تمی پایین رونده که بیانگر شخصیت مقتدر سلطان است آغاز می‌شود. اما بزودی بعد از چند آکورد در بادی‌های چوبی (که یادآور اوورتور «رویای نیمه شب تابستان» مندلسون است) ویلون تکنواز با همراهی‌هارپ اجرای تمی را به عهده می‌گیرد که در هر چهار موومان شنیده می‌شود و نمایانگر شخصیت قصه گوی خود است. در این موومان دو تم اصلی به گوش می‌رسد که یکی تم پر جوش و خروش سرآغاز داستان و کشتی سندباد است و دیگری تمی که امواج خروشان و متلاطم دریا را تصویر می‌کند.

در موومان دوم که «شاهزاده قلندر» نام دارد، یک ساز باسون روایت‌پرداز داستان می‌شود که سازهای بادی برنجی نیز بصورت مداوم در جای جای موومان خودنمایی می‌کنند. در این موومان ابتدا ملودی شرقی‌ای که تا حدی متاثر از موسیقی خاورمیانه است (تم شهرزاد)، به نوبت هم توسط ارکستر کامل و هم سازهای سلو که شامل باسون، ابوا، فلوت و هورن می‌شوند، اجرا می‌شود و در ادامه برای ایجاد توازن، نغمه چابکی پس از مقدمه بادی‌های برنجی ظاهر می‌شود که در این میان چندین بار کلارینت تم چابک را قطع کرده و ملودی ای (تم شهرزاد) را می‌نوازد که در اینجا نمایانگر سماع درویشان است.

موومان سوم که «شاهزاده و ملکه جوان» نام گرفته است، توصیف گر یک عشق شاعرانه شرقی است که سازهای زهی ارکستر به همراه فلوت‌ها و کلارینت‌ها نغمه سرای آن هستند. موومان چهارم «جشن در بغداد»، «دریا»، «برخورد کشتی با صخره‌ای که بر روی آن مجسمه یک مرد برنزی قرار دارد» نام دارد. این موومان با ملودی کوتاه ویلن تک‌نواز آغاز می‌شود که بزودی به حرکت کوبنده ارکستر می‌پیوندد و پس ار لحظاتی به ملودی فلوت به همراه زهی‌ها ملحق می‌شود. جشن در بغداد بسیار پر جوش و خروش و پر از رقص و پایکوبی است که در آن سازهای مثلث، سنج و دایره زنگی به یاری ارکستر آمده و فضای جشن و پایکوبی را به زیبایی مجسم می‌کنند.

نیز نگاه کنید به

هنر روسیه؛ موسیقی در روسیه؛ مشاهیر موسیقیدان روسی

پیوند به بیرون

سوئیت سمفونیک شهرزاد، اثر نیکلای آندریویچ ریمسکی کورساکوف. قابل بازیابی از https://www.aparat.com/v/HSnOQ