اشعار مذهبی سودان

نظر به ‌ اینکه اکثریت قریب به اتّفاق مردم سودان مسلمان‌اند و بیشتر آنان به اهل بیت علیهم السّلام علاقه خاصّی دارند، بسیاری از شاعران سودانی ‌اندیشه‌ها و ارزش‌های والای اسلامی را، در سروده‌های خویش منعکس کرده ‌اند. از سوی دیگر، با عنایت به رواج تصوّف در سودان، ‌اندیشه‌های صوفیانه نیز، در اشعار شاعران ‌ این کشور، بروز و ظهوری گسترده‌ای یافته‌اند. صوفیان، احساسات درونی و دریافت‌های خود را با شیوه خاصی، برای مردم بیان می‌کنند تا ادّعاها و گفته‌هایشان بهتر و باورپذیرتر، جلوه گر شود.

یکی از شاعران برجسته سودانی که اشعار مذهبی فراوانی دارد، الشّیخ عبدالرّحیم البُرَعی است. بسیاری از سروده‌های البُرَعی، به‌ویژه مدیحه‌های وی، توسط گروه‌های سرود و تواشیح، اجرا می‌کنند و شرکت‌کنندگان در اغلبِ حلقه‌های ذکر در سراسر سودان، اشعار او را، در بخش‌هایی از برنامه‌هایشان می‌خوانند.

یکی از سروده‌های الشیخ عبدالرّحیم البُرَعی، که بسیار مورد توجّه علاقه‌مندان به حضرت محمّد بن عبدالله، صلّی الله علیه و آله وسلّم، قرار گرفته، قصیده‌ای است با ‌ این مطلع:

بکی الغریب لفقد الدّار و الجار إنّ الغریب غزیر دمعه الجاری

وی در ابیاتی از‌ این قصیده در مدح حضرت رسول(ص) چنین گفته است:

محمّد دعوه الحقّ الرّسول إلی عرب و عجم و بدو ثمّ حضار

سرّ السّراره لبّ اللّب خیر فتی من فتیه ساده السّادات أخیار

مستغرق باسمه کل المحامد من علم و حلم و إفضال و‌ایثار

• ترجمه:

حضرت محمّد(ص)، فراخواننده حق است که خداوند او را به سوی همه مردمان، اعم از عرب و عجم، روستایی(بادیه‌نشین) و شهری فرستاده است.

او راز و رمز آفرینش، سرچشمه نیکی و یکی از جوانمردان بزرگوار و نیک رفتار است.

همانا، نام اوـ محمّد ـ دربردارنده همه ستودنی‌ها، اعم از دانش، بردباری، فضیلت، ‌ایثار و فداکاری است.

البُرَعی، در بخش دیگری از ‌ این قصیده چنین آورده است:

ذا بهجه الکون ذا سرّ الهدایه ذا روح الوجود المصطفی خیر مختار

إنجیل عیسی مع التّوراه بشّرنا ببعثه مسنداً عن کعب احبار

و کم له فی علامات النّبوه من مصنفات صحیحات و آثار

• ترجمه:

او، مایه شادمانی همه جهانیان، رمز و راز هدایت، جان مایه هستی و بهترین برگزیده آفریدگار جهان است.

انجیل عیسی(ع) و تورات موسی(ع)، بعثت او را به ما، بشارت داده‌‌اند. بشارتی که کعب بن احبار نیز، بدان اشارت کرده است.

آثار و نشانه‌های نبوّت او، اعم از معجزات و اسناد و نوشته‌های صحیح و قابل استناد، بسیارند.

البُرَعی، در ادامه ‌ این قصیده، برخی از معجزات پیامبر اسلام(ص) را برشمرده و در پایان آن نیز، چنین گفته است:

و کم لأشرف رسل الله من شرف لم تبلغ الخلق منه عُشر مِعشار

یا منقذ الخلق من نار الجحیم و هم علی شَفا جُرُفٍ‌هارٍ بمنهار^[x]

إسمع غرائب مدح لا أرید بها تحصیل دار و دینار و قنطار

فما مدحتُک بالتّقصیر معترفا إلّا لتخفیف آصاری و أوزاری

و‌ این ینزل مدحی فیک بعد ثنا سبع المثانی و سجعی و أشعاری

علیک أزکی صلاه الله دائمه تبقی بقاء عشیّات و أبکار

• ترجمه:

شرفِ اشرف رسولان خداوند ـ حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ چنان زیاد است که مردمان نتوانسته‌‌اند به یک صدم آن هم، دست یابند.

ای رهایی بخش خَلق از آتش دوزخ؛ درحالی‌که آنها در لبه پرتگاه نابودی قرار دارند.

مدیحه‌های شگفت انگیزِ مرا، گوش کن. من با سرودن آنها، پول، طلا یا خانه و کاشانه نمی‌خواهم.

تو را من می‌ستایم، فقط زان رو که از بار گناهانم بکاهم؛ به کوتاهیِ خود ثنایم هم گواهم.

جایی که قرآن کریم، تو را ستوده، مدح و ثنای من با نثرِ مسجّع یا سرودن شعر، چه جایی دارد؟

پیوسته، تا زمانی که شب و روز در گردش است، بهترین درودهای خداوند، بر تو باد.

عبدالله الطّیّب، یکی دیگر از شاعران معاصر سودان است که سروده‌های بسیاری در مدح و ثنای حضرت رسول الله، صلّی الله علیه و آله وسلّم، دارد. از آن جمله می‌توان به «قصیده نبویه» اشاره کرد که مطلع آن چنین است:

سلام ٌ علی المختار ساکن یثربا نبی الإله أریحیا مهذّبا

وی در سروده‌ای دیگر، با مطلع زیر، ضمن آنکه به مدح پیامبر اکرم(ص) می‌پردازد، با اعتراض به استعمار انگلیس، بیدادگری‌های ‌ این کشور را بیان می‌کند.

لعلّ رسول الله أرغب من دعا الی الله قلباً فی الأنام و أرحبا

نیز نگاه کنید به

زبان و ادبیات سودان؛ انواع ادبیات در سودان

پاورقی

[x] مصراع دوم این بیت، اشاره‌ای دارد به آیه 109 سوره توبه که می‌فرماید: «أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللّهِ وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَىَ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»