جشن نوروز در تاجیکستان

جشن نوروز در تاجیکستان (1403). برگرفته از سایت Anadolu Ajansi، قابل بازیابی از https://www.aa.com.tr/fa/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%D9%8A%D9%83%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/1424768

در سال 1991 با قرار شورای عالی تاجیکستان، عید نوروز به عنوان جشن ملی شناخته و از سوی دولت رحمان نبی اف جشن گرفته شد. هم اکنون مناطق تاجیک‌نشین سمرقند، بخارا، کشت رود و ... جشن نوروز را با جلال و شکوه برپا می‌دارند. جشن‌ها با شادی و نشاط توام است و حتی رسوم و آیین­‌های عصر ساسانی برگزار می‌‌شود.

به دلیل غیرقانونی بودن جشن‌ها، مردم نام ‌های دیگری بر جشن نوروز می‌گذاشتند و در ایام نوروز بهانه و دستاویزی برای جشن گرفتن پیدا می‌‌کردند و به استقبال نوروز می‌رفتند. در بخارا جشن لب دریا، در خجند جشن قلوه کشی یا جنت برادران و در سمرقند جشن سر سال برگزار می‌شد اما نحوه برگزاری و رسوم و آیین جشن‌ها پیش از حکومت شوروی تفاوت زیادی نداشت و متناسب با شرایط، جشن‌ها گاه علنی و گاه غیرعلنی بود.

تاجیک‌ها چون سایر ایرانی‌ها به انجام مراسمی همچون سبزه گذاشتن، سمنو پختن، خانه‌تکانی و چهارشنبه سوری پایبند هستند اما آنان چند امر دیگر را نیز ضروری می‌دانند که کمتر در بین ایرانیان به انجام چنین مراسمی توجه شده‌است از جمله بی بی شنگله، مزار درخت، خواجه قاضیان و درویشانه.

سمنک پختن، سمنک ماندن و همچنین گندم تر کردن از لوازمات جشن نوروز است وقتی بامداد سمنک پخت اول به خانه عزادار می‌برند سپس به خانه بیماران و بعد بزرگان محل. خواستگاری رفتن و هدیه فرستادن برای نوعروس، شمع روشن کردن بر مزار گذشتگان و قرآن خواندگان برای رفتگان از جمله کار‌های مهمی است که در آستانه نوروز، تاجیکان به انجام آن پایبند هستند.

در شب عید مردم خوراکی‌های زیادی می‌پزند و از مواد غذایی سفید استفاده می‌کنند و معتقدند بدین ترتیب پای نوروز سفید می‌‌شود. حتماً باید همه اعضای خانواده در یک جامع باشند تا در سال جدید هم با هم باشند.

معتقدند آن کسی هنگام تحویل سال دور از خانه باشد در تمام سال از خانواده دور می‌ماند. سفره هفت سین در همه خانواده‌ها گسترده می‌‌شود. در سفره علاوه بر هفت سین رسمی یعنی سیر، سرکه، سماق، سمنو، سنجد / سکه و سیب، ماهی قرمز، آینه و قرآن، شیر، ماست، نان و ... گذاشته می‌‌شود. مردم بر این عقیده‌اند که در لحظه سال تحویل ماهی قرمز رخ می‌زند.

در ناحیه بدخشان رسوم خاصی اجرا می‌‌شود که ریشه در زمان ساسانیان دارد. عید نوروز که برای بدخشانیان عید ملی اجدادی است به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات به شمار می‌آید و به آن اسم خیدیر ایام یعنی عید بزرگ معروف است. معولاً بدخشانیان به ویژه در محلات روشان و شغنان عید را ایام می‌خوانند و هر یکی از آن‌ها سنت‌های خاص دارند از جمله اینکه در بعضی از مناطق نوروز را در نیمه دوم ماه فوریه جشن می‌گیرند اما معمولاً جشن عید نوروز هنگام برابری شب و روز به وقو می‌ پیوندند چنانچه از پیشینیان میراث مانده‌است هر خانواده چند روز قبل از نوروز برای برگزاری عید آماده می‌‌شوند خانه را پاک کرده تمام ظرف ‌های خانه را تمیز می‌کنند تا گردی از سال کهن باقی نماند.

روز نوروز را خلیفه ده (خادم مذهبی) معین نموده و به همه مردم اعلام می‌دارد برابر رسم امروز قبل از نوروز کدبانوی خانه وقتی که خورشید به اندازه یک قد نیزه بالا آمده و جاروب را بسته آن را جایی راست می‌گذارد می‌گویند که این جاروب­‌های معمولی نیست رنگش سرخ است و آن را در فصل پاییز از کوه و پشته برای نوروز جمع کرده و تا جشن نوروز نگاه می‌دارند این به آن خاطر است که رنگ سرخ برای بدخشانیان رمز نیکی و پیروزی است و جاروب را هم در سرچوبی که ارتفاع آن به اندازه یک نیزه است با پارچه­ای سرخ می‌بندند.

کودکان، جوانان و کهنسالان با بی‌قراری منتظر فرارسیدن نوروز هستند. با دمیدن صبح کاذب هم از خواب بلند می‌‌شوند و چون تمیز و پاک کردن خانه انجام می‌یابد همه در دروازه را باز می‌گذارند و شادی و سرور آغاز می‌‌شود. همسایه‌ها در حالی که چیزی از انواع خوردنی در دست دارند به خانه‌های هم آمده عید را مبارک می‌گویند.

دختران در باغ گرد هم آمده ارغنچک بازی می‌کنند (تاب بازی). جوانان در میدانی تخم چنگ (تخم مرغ بازی)، کبک جنگ، خروس جنگ و بزکشی کرده و مشغول کشتی می‌‌شوند. همه این بازی ‌ها تا پاسی از شب ادامه می‌یابد. روز دوم هم از صبح روز شادی و سرور در گذرگاه ده و کوچه آغاز شده تا آخر روز دوام می‌یابد. مراسم مردم بدخشان چنین است که در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند و گندم خوراک مخصوصی تهیه می‌کنند که به آن باج می‌گویند. در شب نوروز با فرارسیدن وقت شام بچه‌ها بام به بام گشته از روزنه درون خانه رومالی (روسری) را برای دریافت تحفه نوروزی دراز کرده که عادت را کلاغوز غوز می‌نامند در روز دوم رد کردن خواستگاری دوشیزگان نیز ممنوع است صاحب‌خانه مجبور است برخلاف میل خود برای ازدواج دخترش راضی گردد. صبح روز سوم نوروز سلام نوروزی (ایام سلام) شروع می‌گردد. اگر طی سال گذشته به این خانه عروس آورده باشند. او در این روز به دیدار والدین خود می‌رود. عموماً تجلیل نوروز در بدخشان سه روز ادامه دارد و کل رسم و آیین و اقداماتی که طی این روز‌ها برگزار می‌‌شود، برای بیرون کردن کینه و کدورت از دل، آشتی دادن همه آن ‌هایی که رنجیده‌اند و امید بستن به آینده نیک و درخشان و فراوانی در سال نو می‌‌باشد. مراسم عید سر سال بیشتر در خجند برپا می‌‌شود و ده روز طول می‌کشد به این مناسبت مردم به ساحل دریا می‌روند، بزاز‌ها و بقال‌ها بازار تشکیل می‌دهند، چایخانه‌ها و آشپزخانه‌ها لب رود استقرار می‌یابند، بازی‌ها و مراسم ورزشی و هنری اجرا می‌‌شود. کشتی گیر‌ها، چرخ و فلکی‌ها، آوازخوان‌ها و مال فروش‌ها هر کدام بساطی دارند و مردم به تماشای آن‌ها می‌روند. جشن جفت برادران خاص دهقانان است در ایام عید شاخ گاو‌ها را با روغن براق و برایشان اسپند دود می‌کنند.

مردم قبادیان نوروز را با شادی تمام جشن می‌گیرند، هفته‌ها پیش از نوروز به پیشوازش می‌روند و مراسم از خانه براری (خانه تکانی) و خانه سفیدکردن آغاز می‌‌شود هر چه در خانه است بیرون آمده و حیاط خانه و کوچه را سفید و پاکیزه می‌کنند.

آنان در روز چهارشنبه سال روان (سال جاری) که چهارشنبه آخران نام دارد مراسم باشکوهی دارند و هر چیز کهنه و کارآمد را جدا و تمیز کرده و ناکارآمد را به دور می‌اندازند همین طور چیز شکسته را همچنین می‌کوشند که در آن چند روز چیزی نشکند از کوه خس می‌آورند (خسی که پشمک نام دارد). همچنین از کوه هیزم، پسته و بادام می‌آورند، در میان عصر و شام آتش افروخته و همه یکایک از بالای آتش سه بازی خیز می‌زنند.