|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| جغرافیای طبیعی و انسانی [[مصر|کشور مصر]] شامل دو بخش [[جغرافیای طبیعی مصر|جغرافیای طبیعی]] مشتمل بر [[مناطق جغرافیایی مصر|مناطق جغرافیایی،]] [[آب و هوای مصر|آب و هوا،]] [[رودهای مصر|رودها،]] [[ارتفاعات مصر|ارتفاعات]] و [[جاذبه های طبیعی مصر]] است و بخش [[جغرافیای انسانی مصر|جغرافیای انسانی]] مشتمل بر [[جمعیت مصر|جمعیت]] و [[اقلیت های قومی مصر]] است که در ذیل شرح داده شده است:
| | #تغییر_مسیر [[جغرافیای طبیعی مصر]] |
| | |
| === [[جغرافیای طبیعی مصر|جغرافیای طبیعی]] ===
| |
| [[پرونده:محل قرارگیری مصر در قاره آفریقا.png|بندانگشتی|محل قرارگیری مصر در قاره آفریقا. برگرفته از سایت lsintspl3.wgbh، قابل بازیابی از https://lsintspl3.wgbh.org/en-us/lesson/ilwgbh17-buster-ilegypt/2]]
| |
| سرزمین [[مصر]] در شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته و از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به دریای سرخ، [[خلیج عقبه]] و سرزمین فلسطین، از غرب به کشور لیبی و از جنوب به کشور [[سودان]] ش[[مالی]] محدود شده است. نقشه سرزمینی [[مصر]] تقریبا مربع شکل است. وسعت این کشور حدود 1002000 کیلومتر مربع است که تنها 7.8% آن قابل سکونت است.
| |
| | |
| === [[مناطق جغرافیایی مصر|مناطق جغرافیایی]] ===
| |
| سرزمین [[مصر]] به چهار اقلیم تقسیم شده است:
| |
| | |
| الف- دره نیل و دلتا که حدود 4% از کل مساحت [[مصر]] را شامل می‌شود و در شمال کشور و جنوب سواحل مدیترانه قرار گرفته است. رودخانه نیل از این اقلیم عبور کرده و به دریای مدیترانه می‌ریزد.
| |
| | |
| ب- صحرای غربی با مساحت 680/000 کیلومتر مربع، حدود 68% از کل مساحت این کشور، از دره نیل تا مرزهای لیبی گسترده است. صحرای بزرگ شن به طول 500 کیلومتر و عرض مابین 160 و180 کیلومتر در این ناحیه قرار دارد.
| |
| | |
| ج- صحرای شرقی با وسعت حدود 225000 کیلومتر مربع و 22% از کل مساحت این کشور از دره نیل تا کانال سوئز، دریای سرخ و خلیج سوئز و مرزهای سودان امتداد دارد.
| |
| | |
| د- شبه جزیره سیناء، مساحتی درحدود 61000 کیلومتر مربع دارد و حدود 6% از کل مساحت [[مصر]] را در بر گرفته است. قاعده این شبه جزیره مثلثی شکل در شرق [[مصر]]، بر کرانه‌های مدیترانه و رأس آن در ناحیه رأس محمد در کناره دریای سرخ قرار گرفته و یک ضلع آن در امتداد سرزمین فلسطین و خلیج عقبه وضلع دیگر آن در امتداد خلیج و کانال سوئز قرار دارد.<ref name=":0">بازیابی شده در 2014 از https://www.sis.gov.eg.</ref>
| |
| | |
| === [[ارتفاعات مصر]] ===
| |
| | |
| سرزمین [[مصر]] در شمار سرزمین‌های بیابانی و کم ارتفاع است و ارتفاعات اندک آن، بیشتر در نواحی شرقی و جنوب غربی آن قرار دارد. مرتفع ترین بلندی در [[مصر]]، قله کاترینا با ارتفاع 2637 در میان رشته کوه‌های سرخ رنگ اطراف دریای سرخ و پس از آن ارتفاعات کوه طور با بلندی 2280 متر و در همان منطقه قرار دارد.<ref name=":0" />
| |
| === [[رودهای مصر]] ===
| |
| [[پرونده:مهمترین رودخانه مصر رودخانه نیل است.png|بندانگشتی|مهمترین رودخانه مصر رودخانه نیل است. برگرفته از سایت elephango، قابل بازیابی از https://www.elephango.com/index.cfm/pg/k12learning/lcid/13418/The_Nile_River]]
| |
| مهمترین رودخانه [[مصر]]، نیل است که محیط زیست ویژه‌ای را در این کشور پدید آورده است. این رودخانه از جنوب وارد سرزمین [[مصر]] شده و پس از طی مسافت 1536 کیلومتر به سمت شمال، به دریای مدیترانه می‌ریزد.<ref>موسوعة مصر الحدیثة (1996). [[مصر]]: الهيئة العامة للكتاب، [https://www.moc.gov.sa/ وزارة الثقافة]، ج 3، ص16.</ref>رودخانه نیل در شمال [[قاهره]] به دو شاخه تقسیم شده و مثلث دلتای نیل را تشکیل می‌دهد که از حاصلخیزترین زمین‌های کشاورزی [[مصر]] است .که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه ناصر در [[مصر]] علیا از مهمترین دریاچه‌های [[مصر]] و یکی از بزرگترین دریاچه‌های مصنوعی جهان است که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه قارون هم با حدود 230 کیلومتر مربع مساحت، یکی از قدیمیترین دریاچه‌های طبیعی جهان است و در استان فیوم قرار گرفته است.<ref>بازیابی شده در 2014 از https://www.capmas.gov.eg.</ref>
| |
| | |
| === [[آب و هوای مصر]] ===
| |
| بیشتر خاک [[مصر]] روی مدار گرم و خشک زمین قرار گرفته و البته مناطق شمالی از آب و هوای مدیترانه‌ای برخوردار و دارای تابستان‌های نسبتا معتدل است.
| |
| | |
| [[مصر]] به لحاظ آب و هوایی به طور کلی دارای دو فصل است؛ فصل تابستان که گرم و خشک است و ماه‌های مه تا اکتبر را شامل می‌شود و فصل زمستان که دارای آب و هوایی معتدل و کم باران و از ماه نوامبر تا آوریل ادامه دارد.<ref name=":0" />
| |
| | |
| بادهای گرم و غبارآلود از ویژگی‌های جوی این کشور است. این بادها با سرعت می‌وزند و گاه سرعت آنها به 140 کیلومتر در ساعت می‌رسد و مقادیر بسیاری شن و گردوخاک را از بیان‌ها جابجا می‌کند. وزش این بادها گاه چند روز ادامه دارد و موجب خسارت به اماکن مسکونی و مزارع و اختلال در زندگی روزمره می‌شود.
| |
| ====بارندگی====
| |
| نسبت بارش‌ها در مناطق همجوار ساحلی دریای مدیترانه از سایر مناطق [[مصر]] بیشتر است. متوسط سالانه بارش در [[شهر اسکندریه مصر|شهر اسکندریه]] 200 م.م و در [[قاهره]] 25 م.م و کمترین نسبت بارش‌ها در مناطق جنوبی است؛ به گونه‌ای که در شهرهای اسیوط، قنا و اسوان به یک میلیمتر می‌رسد. در شبه جزیره سینا در حالی که این نسبت در شهر العریش در شمال این شبه جزیره 105 م.م است، در شهر الطور در جنوب آن به 10 م.م می‌رسد. در مناطق شمالی بیشترین بارش‌ها مربوط به ماه‌های ژانویه و فوریه است. در شهر اسوان در جنوب هم، اوج باران‌ها در ماه آوریل است. [[سواحل دریای سرخ]] نیز در ماه نوامبر بیشترین بارش ها را دارد.<ref>موسوعة مصر الحدیثة (1996). [[مصر]]: الهيئة العامة للكتاب، [https://www.moc.gov.sa/ وزارة الثقافة]، ج 3، ص38 - 39.</ref>[[پرونده:20230121-Wadi-al-Hitan-DSC06374.jpg|بندانگشتی|دشت نهنگ‌ها در مصر. برگرفته از سایت westwards، قابل بازیابی از https://westwards.de/egypt/]]
| |
| | |
| === [[جاذبه های طبیعی مصر]] ===
| |
| کشور [[مصر]] علیرغم دارا بودن آب و هوایی گرم و خشک و بیابانی بودن، از جاذبه‌های طبیعی بسیاری برخوردار است و برخی از جاذبه‌های این کشور از اشتهار جهانی برخوردارند که از جمله آنها مناطق حفاظت شده طبیعی «رأس محمد»، «سانت کاترین»، «دشت نهنگ‌ها» و «دریاچه قارون» است. رأس محمد در محل تلاقی خلیج سوئز و خلیج عقبه در جنوب شبه جزیره سیناء قرار دارد. این منطقه طبیعی حفاظت شده از ویژگی‌هایی چون: سواحل مرجانی، دارا بودن ماهی‌های رنگی، لاکپشت‌های دریایی کمیاب، نرم‌تنان و جلبک‌های دریایی برخوردار و یکی از زیباترین اماکن غواصی در جهان است.
| |
| | |
| همچنین در بخش‌های خشکی آن پرندگان و حیواناتی چون: شاهین، عقاب، لک لک، بز کوهی، آهوی مصری و خرگوش کوهی قابل مشاهده است. منطقه سانت کاترین نیز از جاذبه‌های طبیعی و دیدنی [[مصر]] و یکی از پناهگاه‌های طبیعی و منحصربهفرد گیاهان کمیاب صحرای سینا است. اطراف این منطقه با کوه‌هایی با ارتفاع متفاوت قرار گرفته است. از جمله این کوه‌ها، کوه موسی است با سنگ‌های سرخ رنگ که طلوع خورشید در این مکان از زیبایی و جذابیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین چشمه‌های آب معدنی متعدد از ویژگی‌های آن است. دشت نهنگ‌ها در استان فیوم، منطقه‌ای حفاری شده است که عمر آن به چهل میلیون سال می‌رسد. طی کاوش‌ها و حفاری‌های صورت گرفته در این دشت، مجموعه‌ای از سنگواره‌های نهنگ و دندان کوسه و صدف و دیگر آبزیان کشف شده است. اهمیت این دشت طبیعی حفاظت شده آن است که پناهگاهی طبیعی برای حیوانات در معرض خطر انقراض همچون: آهوی سفید، آهوی مصری و برخی پرندگان مهاجر کمیاب از قبیل انواع عقاب، اردک و بلدرچین است.
| |
| | |
| این منطقه در سال 2005 در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. دریاچه قارون در شمال شهر فیوم یکی از قدیمیترین دریاچه‌های طبیعی جهان است که حدود 55 هزار فدان مساحت (هرفدان حدود4200 مترمربع) و 12/5 متر عمق دارد. در شمال شرق این دریاچه تالاب‌هایی با مجموعه‌ای از گیاهان متنوع وجود دارد. همچنین سنگواره قدیمیترین نوع میمون و برخی درختان در بخش شمالی این دریاچه کشف شده است. این دریاچه مقصد مهاجرت بسیاری از پرندگان در فصل زمستان و محل زیست بسیاری از انواع ماهی‌ها است.<ref name=":0" />
| |
| | |
| منطقه الاحراش، الزرانیق، وادی الریان، طابا، وادی دجله، وادی الجمال از دیگر مناطق طبیعی حفاظت شده [[مصر]] است. سواحل و جزایر رودخانه نیل، (144 جزیره)، سواحل دریای مدیترانه و صحرای بزرگ شن در غرب [[مصر]] نیز از جمله [[جاذبه های طبیعی مصر|جاذبه‌های دیدنی]] این کشور است. صحرای بزرگ شن با مساحت حدود 82000 کیلومتر مربع سومین صحرای بزرگ دارای تپه‌های شنی در جهان است. همچنین آبادی‌های طبیعی صحرایی (واحه) در [[مصر]] وجود دارد که با چاه‌ها و چشمه‌ها و درختان خود در دل صحرا انعکاسی از زیبایی‌های طبیعت است. از جمله این واحه‌ها میتوان به واحة الخارجة در جنوب اسیوط، واحة الداخلة در شمال غرب واحة الخارجة، واحة الفرافرة در 30 کیلومتری واحة الداخلة و نیز واحة سیوة اشاره کرد. واحه اخیر که در 350 کیلومتری جنوب بندر مرسی مطروح و در شمال صحرای بزرگ شن قرار دارد از انبوه درختان نخل و زیتون، [[جاذبه های طبیعی مصر|چشمه‌های طبیعی]] و نیز بلندی‌های مشرف به آن برخوردار است.<ref name=":0" /><ref>صدر هاشمی، سید محمد (1392). جامعه و فرهنگ [[مصر]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص 15 - 20.</ref>
| |
| | |
| === [[جغرافیای انسانی مصر|جغرافیای انسانی]] ===
| |
| [[پرونده:Egypt-population.png|بندانگشتی|پراکندگی جمعیت در مصر. برگرفته از سایت ویکی مدیا، قابل بازیابی از https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Egypt_2010_population_density1.png]][[جمعیت مصر]] در اول ماه ژانویه 2015، 87963276 نفر بوده است که از این تعداد، 44880233 نفر مرد و 43083043 نفر زن بوده‌اند. [[جمعیت مصر|جمعیت]] استان‌های [[مصر]] تفاوت‌های بسیای با هم دارد؛ استان [[قاهره]] (کلانشهر [[قاهره]]) با جمعیتی حدود 9278441 نفر، بیشترین [[جمعیت مصر|جمعیت]] و پس از آن استان جیزه با [[جمعیت مصر|جمعیت]] 7585115 نفردر مرتبه دوم، استان شرقیة با جمعیت 6485412 نفر در مرتبه بعد و استان جنوب سیناء با جمعیتی حدود 167426 نفر دارای کمترین جمعیت بوده است.<ref>بازیابی شده از https://www.misrintranet.capmas.gov.eg/lang=1.</ref>
| |
| | |
| تراکم [[جمعیت مصر|جمعیت در مصر]]، 1130 نفر در هر کیلومتر مربع از مناطق قابل سکونت است. بالاترین تراکم [[جمعیت مصر|جمعیت]] در استان [[قاهره]] با 47285 نفر در هر کیلومتر مربع و پایین‌ترین آن در استان سوئز با 67 نفر در هر کیلومتر مربع است.
| |
| | |
| === [[اقلیت های قومی مصر]] ===
| |
| نژاد مردم امروز مصر، عمدتا عرب، قبطی و نوبهای است که 99.4% از کل جمعیت [[مصر]] را تشکیل می‌دهند. عرب‌ها عموما با ورود اسلام به [[مصر]] به این سرزمین مهاجرت کردند و در طول قرون متمادی با امتزاج با دیگر نژادها، جمعیت آنان رو به افزایش گذاشت. قبطی‌ها که مهمترین اقلیت نژادی در [[مصر]] به شمار می‌آیند، از بقایای مردم [[مصر]] قدیم‌اند که پس از ورود اسلام، همچنان بر دیانت مسیحی باقی ماندند. نوبهای‌ها نیز که از مهاجران آفریقایی‌اند، در گذشته‌های نه چندان دور، عمدتا در مناطق جنوبی [[مصر]] سکنی داشتند که با احداث سد اسوان ناگزیر از مهاجرت به مناطق دیگر شدند و امروز علیرغم تلاش برای حفظ آداب و سنت‌های خود، کم و بیش جذب جامعه و فرهنگ مصری شده‌اند. نوبهای‌ها نسبت به اعراب و قبطی‌ها، چهره تیره‌تری دارند.
| |
| | |
| بدوها، قبایلی عرب‌اند که در گذشته عمدتا صحراگرد بوده و به چوپانی روزگار می‌گذراندند و از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاصی برخوردار بودند. بدوها از دهه‌های اولیه قرن بیستم و در پی تحولات اجتماعی کم و بیش در [[جامعه مصر]] ادغام شده‌اند.<ref name=":02">موسوعة [[مصر]] الحدیثة (1996). [[مصر]]: الهيئة العامة للكتاب، [https://www.moc.gov.sa/ وزارة الثقافة]، ج 3، ص34.</ref>
| |
| | |
| گروه‌های دیگری از نژادهای غیر مصری نیز از قرون گذشته در این سرزمین سکنی داشتند. از جمله آنها نژادهای اروپایی است که در دوره‌های مختلف تاریخی به این سرزمین آمدند و به تدریج در [[جامعه مصر]] استحاله شدند. از مشهورترین اقلیت‌های نژادی که در جامعه مصری ادغام شده‌اند، ارمنی‌ها و یونانی‌ها هستند.<ref name=":13">حسانین، محمد احمد علي (2010). الهجرة الداخلية في [[مصر]] (الطبعة الاولي). بيروت: [https://caus.org.lb/ مركز دراسات الوحدة العربية]، ص 44.</ref>
| |
| | |
| === مهاجرت‌های داخلی ===
| |
| مهاجرت‌های داخلی، یکی از مسائل عمده و تأثیرگذار در رشد جمعیت مصر است که خود یکی از مهمترین و خطیرترین مسائل جامعه و عامل مستقیم بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی است. دو مسئله عمده جمعیتی در مصر، رشد رو به افزایش و دیگری توزیع نامتوازن جمعیت است که مهاجرت‌های داخلی ارتباط مستقیم با آن دارد. موضوع مهاجرت‌های داخلی به عنوان یک پدیده قابل ملاحظه اجتماعی و اقتصادی از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت. روند مهاجرت‌های داخلی را در طول قرن بیستم میتوان به 5 مرحله تقسیم کرد:
| |
| | |
| مرحله 1907 تا 1944 در این سال‌ها، حجم مهاجرت‌ها تقریبا ثابت بود. دلیل این مهاجرت‌ها هم کاهش فرصت‌های شغلی در پی اشغال مصر توسط انگلیس و بحران جهانی اقتصاد در دهه 30 قرن گذشته بود.
| |
| | |
| مرحله دوم، 1945 تا 1951 است. مهاجرت‌ها با آغاز جنگ جهانی دوم رو به رشد گزارد و همزمان با جنگ موج مهاجرت از روستاها به مراکز مهم شهری ([[قاهره]]، [[شهر اسکندریه مصر|اسکندریه]] و شهرهای اطراف کانال سوئز) آغاز و با ادامه جنگ افزایش یافت، به گونه‌ای که حجم مهاجرت‌ها در سال 1947 به 1/7 میلیون نفر با معدل تقریبی 9% رسید.
| |
| | |
| مرحله 1952 تا 1966 مصر شاهد گسترش و افزایش میزان مهاجرت‌ها بود. تحولات پس از انقلاب 1952 و اجرای پروژه‌های بزرگ توسعه محور دولتی به امواج دیگری از مهاجرت‌ها دامن زد. گروه‌های مهاجران از دلتای نیل به سوی مناطق جدید صنعتی و مراکز شهری روی آوردند. گروه‌هایی هم به سمت جنوب (اسوان و السد العالی) و وادی الجدید مهاجرت کردند. حجم این مهاجرت‌ها در سال 1960 به حدود 3 میلیون نفر و معدل 11/5% جمعیت رسید که بالاترین نرخ مهاجرت داخلی مصر در طول قرن بیستم بود.
| |
| | |
| مرحله 1967 تا 1972، مرحله کوچ‌های اجباری بود. جنگ ژوئن 1967 مصر و اسرائیل که به نابودی شهرهای اطراف کانال سوئز و تعطیل شدن تردد کشتی‌های تجاری در کانال منجر شد، مهاجرت بسیاری از ساکنان این مناطق را (حدود یک میلیون نفر) در پی داشت.
| |
| | |
| مرحله 1973 تا 1996، مرحله مهاجرت معکوس بود. به دنبال سازش مصر و اسرائیل و سپس بازگشایی کانال سوئز و فعال شدن مراکز تجاری، صنعتی و گردشگری در شهرها و مناطق اطراف آن، پدیده مهاجرت در این مناطق شکل معکوس به خود گرفت. میزان مهاجرت‌های داخلی مصر از 11/5% در سال 1960 به 6/5% در سال 1996 کاهش یافت.<ref name=":13" />
| |
| | |
| مهاجرت‌ها عموما در ترکیب جمعیتی مناطق مهاجرفرست و مهاجرپذیر، تغییراتی را پدید آوردهاست که مهمترین آن، افزایش جمعیت شهرهای [[قاهره]] و ا[[شهر اسکندریه مصر|سکندریه]] و شهرهای اطراف کانال سوئز است. علاوه بر آن، این مهاجرت‌ها، به افزایش معدل آسیب‌های اجتماعی در شهرها و مناطق مهاجرپذیر انجامیده است.<ref name=":13" />
| |
| | |
| پیشبینی می‌شود با اجرای طرح‌های توسعه (شامل ایجاد مجتمع‌های زراعی، صنعتی، سیاحتی و معدنی) با هدف آبادسازی مناطق صحرایی و مهمتر از آن، جذب جمعیت از وادی و دلتای نیل که به نظر می‌رسد تا نیمه‌های قرن بیست و یکم، بسیاری از اهداف این طرح تحقق یابد، به شکل‌گیری امواج دیگری از مهاجرت‌های داخلی در این کشور بیانجامد که البته، کاهش حجم مهاجرت‌ها رابه شهرهای [[قاهره]] بزرگ، [[شهر اسکندریه مصر|اسکندریه]] و منطقه کانال سوئز در پی خواهد داشت.<ref name=":13" /><ref>صدر هاشمی، سید محمد (1392). جامعه و فرهنگ [[مصر]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص20 - 24.</ref>
| |
| | |
| {{به روز رسانی}}
| |
| | |
| == نیز نگاه کنید به ==
| |
| [[جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه]]؛ [[جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سریلانکا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی چین]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اردن]]
| |
| | |
| == کتابشناسی ==
| |
