ترکیب جمعیتی مسلمانان ژاپن

در حال حاضر حدود دویست هزار نفر مسلمان در ژاپن زندگی می‌کنند[i]. مسلمانان اندونزیایی، بنگلادشی و پاکستانی به ترتیب بیشترین جمعیت را در ژاپن دارند. اهالی ایران، ترکیه، مصر، سریلانکا، مالزی، چین و ایغورها به ترتیب در رده‌های بعدی جمعیت قرار دارند. عمده نفرات جمعیت مسلمانان مهاجر به ژاپن را نیروی کار و در دو دهه اخیر دانشجویان تشکیل می‌دهند. جمعیت ژاپنی‌هایی که به اسلام ایمان آورده باشند بسیار کم است و این طیف از ژاپنی‌ها عمدتا به خاطر ازدواج با مرد یا زن مسلمان، اسلام آورده‌اند.

غذای حلال در ژاپن

تا زمان رشد اقتصادی ژاپن طی دهه‌های 1960 تا 1990 جمعیت مسلمانان ساکن این کشور چندان چشمگیر نبود. اما رشد اقتصادی که یکی از پیامدهای آن جذب نیروی کار و خدماتی بیشتر است موجب شد تا در این سه دهه مهاجران مسلمان به این کشوررهسپار شوند. طبیعتا این افزایش جمعیت خود به خود موجب پدید آمدن رستوران‌های حلال و فروشگاه های عرضه محصولات حلال (حلال فود) نیز شد.

پدید آمدن این نوع مکان‌ها هم بیشتر به دو صورت بوده است: یکی فعالیت تجاری منسجم گروهی از مسلمانان در منطقه‌ای خاص. نمونه مشخص این نوع کسب و کار نمایشگاه‌های فروش عمده خودروهای دست دوم است که مسلمانان پاکستانی بیشترین فعالیت را در آن دارند. حضور پر رنگ آنان در این گونه از نمایشگاه‌ها موجب پدید آمدن رستوران‌های حلال در چنین جاهایی شده است. دومی هم باز می‌گردد به ایجاد اشتغال برای مسلمانان مهاجر. به این معنی که این قشر از مسلمانان با راه اندازی رستوران یا فروشگاه‌های حلال کسب و کاری را برای خود ایجاد کرده‌اند.

رستوران‌ها و فروشگاه‌های حلال با وجودی که توسط مسلمانان پدید آمده است، رنگ بوی محلی و منطقه‌ای به خود گرفته است. مثلا مسلمانان ترکیه و ایران بیشتر بر روی فروش " کباب" متمرکزند. مسلمانان هندی و پاکستانی عمدتا در کار واردات برنج و ادویه جاتند. مسلمانان کشورهای عربی و ایغورها هم رستوران‌های حلال عربی یا اویغوری راه انداخته‌اند. تعداد اندکی از مسلمانان هم از روی ذوق و سلیقه کوشش کرده‌اند تا برخی از غذاهای سنتی ژاپنی مانند "رامن" (ラーメン/Rāmen) (غذایی است شبیه به سوپ که رشته بخش اصلی آن را تشکیل می‌دهد. چربی سوپ رامن عمدتا از خوک است) را به طور حلال (با چربی گاو یا مرغ حلال) عرضه کنند.

از شروع هزاره سوم به بعد دانشجویان مسلمان نیز به تدریج به جمع مسلمانان ساکن در ژاپن اضافه شدند. دانشگاه‌های اصلی و بین المللی نظیر دانشگاه‌های توکیو، کیوتو، مطالعات خارجی توکیو (東京外国語大学/Tōkyō gaikokugo daigaku) و ... که پذیرای جمع کثیری از دانشجویان مسلمان هستند، در رستوران‌های خود فروش غذای حلال را آغاز کرده‌اند. همین طور پاره ای از این دانشگاه‌ها نمازخانه کوچکی را به دانشجویان مسلمان اختصاص داده‌اند.

علاوه بر نیروی کار مهاجر و دانشجویان، مطابق با سیاست‌های افزایش توریست به ژاپن، برخی از رستوران‌های ژاپنی نیز برای افزایش مشتری غذاهای حلال عرضه می‌کنند. شکل بارز این نوع از خدمات را در رستوران های "یاکی نیکو"[ii] یا "سوشی" می‌توان دید که از "سس سویا" بدون الکل استفاده می‌کنند.

حضور نیروی کار و بعد دانشجویان که بیش از دو دهه است در ژاپن زندگی می‌کنند، به طور طبیعی زاد و ولد نیز در پی داشته است که در مجموع جمعیت مسلمانان ساکن در ژاپن را به حدود دویست هزار نفر رسانده است. البته در این بین حدود 152000 نفر مسلمانان خارجی‌ای هستند که با ویزای مختلف در ژاپن اقامت دارند؛ و حدود 40000 مسلمان ژاپنی هم در این آمار وجود دارند که بخش عمده‌ای از آنان یا بواسطه ازدواج با مسلمانان به اسلام گرویده‌اند یا فرزندان این نوع ازدواج‌ها هستند که بواسطه خانواده مسلمان محسوب می‌شوند. همین امر علاوه بر گسترش بیشتر فروشگاه و رستوران‌های حلال، موجب افزایش ساخت و ساز مسجد در ژاپن نیز شده است. در حال حاضر در سرتاسر ژاپن 81 مسجد[iii] ساخته شده است. البته این مساجد از نظر وسعت و کارکرد متفاوتند. مساجد بزرگ و قدیمی مانند مسجد جامع توکیو کارکردی گسترده دارد که علاوه بر مکانی برای انجام اعمال عبادی به عنوان بخش فعال رایزنی فرهنگی ترکیه هم فعالیت دارد. مساجد کوچکی هم مانند مسجد جامع یاشی‌ئو (八潮/Yashio) واقع در استان سایتاما (埼玉県/Saitama ken) عمدتا پیرامون جمعیت مستقر مهاجر از یک کشور (در مورد این مسجد مسلمانان پاکستان نقش پر رنگی دارند) به طور مشخص برای انجام اعمال عبادی ساخته شده‌اند.

پس از وقوع "بهار عربی"، ظهور داعش و به تبع آن پیچیده شدن اوضاع خاورمیانه، ژاپنی‌ها علاقه خاصی نسبت به فهم چرایی این مسائل از خود نشان دادند. همین امر نیز موجب چاپ کتاب و مقالات بیشتر درباره شیوه‌های زیستی مسلمانان و اوضاع خاورمیانه شد. برگزاری نشست‌های مختلف نیز از دیگر پیامدهای این رویداد بود. با این حال باید توجه داشت که بیشتر این فعالیت‌ها اعم از توصیف زندگی مسلمانان، ساخت مسجد، عرضه محصولات حلال به جهان اهل سنت تعلق داشته و حضور و شناخت جهان شیعه در آن نسبتا غایب است.

پاورقی

[i]  آمار از سایت انجمن تجارت حلال ژاپن:

http://www.halal.or.jp/halal/halal2.html

[ii]  焼肉/Yakiniku: در این رستوران‌ها گوشت خام به مشتری داده می‌شود. سپس مشتری گوشت را روی اجاقی که در مرکز میزش قرار دارد، به دل خواه کباب می‌کند و می‌خورد. این غذا بسیار طرفدار دارد.

[iii]  آمار از ژورنال "آژانس امور فرهنگی ژاپن" شماره 119، سال 2014.

نیز نگاه کنید به

• اسلام و مسلمانان ژاپن