مطبوعات در چین

مطبوعات چین در دوران حاکمیت حزب کمونیست

پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه ­ی مطبوعات و روزنامه­ ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی­ های خاص خود را دارند.

1-مرحله­ ی نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 آغاز و تا سال 1966 (آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه ­ها سلب و به تدریج همه ­ی رسانه ­ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه­ ی حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.

2-مرحله­ ی دوم از سال 1966 آغاز و تا سال 1978 (پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه­ های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه ­ها، به غیر از 43روزنامه­ ی متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه­ های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه ­ی خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می­ کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه ­ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می­ پنداشتند.

3-مرحله­ ی سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته ­ی مرکزی حزب کمونیست اندیشه ­های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه­ ها فراهم کرد. مهم­ترین هدف رسانه­ ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت ­ها و پرداختن به سایر فعالیت­ های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه ­های چین شاهد سریع­ترین رشدها بودند.

4-آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَن­مِن در سال1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به­ شمار می ­آید. در این دوران، روزنامه نگاران و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش ­های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آن­ها با حمل پلاکارت­ هایی با مضمون«ما را باور نکنید، ما دروغ می­ گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می ­کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می ­پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه­ ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آن­ها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین ­گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.

5-با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَن­مِن،  مطبوعات شاهد عقبگرد از صحنه­ ی سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می ­دهد رسانه­ ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[i]، و همزمان با محدودیت­ های فراوانی در زمینه­ های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی­ های امروز مطبوعات و رسانه­ های چینی است، اعمال می ­شود(Ting Ni,2005).

دسته بندی مطبوعات در چین

امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می توان رسانه­ های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آن­ها بالغ بر 2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از 6/96میلیون نسخه[ii] در روز است را در گروه ­های زیر دسته بندی کرد:

1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه ­ی پرتیراژ خلق (Peoples Daily)(به زبان­ های چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه­ های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.

2-مطبوعات تجاری و روزنامه ­های تخصصی: مانند روزنامه­ ی وِن خویی (Wenhui Ribao)، روزنامه­ ی خلق راه آهن (Renmin Tiedabao)، و روزنامه ­ی تجارت چین (Zhogguo Shengbao).

3-روزنامه ­های ارگان شهرها: مانند روزنامه ­ی جوانان پکن (Beijing Youth Daily)، روزنامه ­ی شهری غرب چین (Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه ­های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می­ شوند.

4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه ­ی تجاری چِنگ­دو (Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز (Economic Daily).

5-روزنامه ­های ارایه کننده­ ی اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه­ های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».

6-نشریات گزیده ­ی اخبار و مقالات: مانند روزنامه­ ی گزیده­ ی اخبار.

7-روزنامه ­ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه­ ی ارتش آزادی بخش خلق.

البته در کنار این روزنامه ­ها، طیف وسیعی از هفته نامه­ ها و مجلات هفتگی و یا شماره­ ی آخر هفته­ ی روزنامه ­های یومیه منتشر می ­شود که به خاطر گزارش ­های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آن­ها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می ­گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه ­ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می­ شوند، ولی برخی از روزنامه ­های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می­ گردند. در چین حدود 20روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می­ شود که روزنامه­ های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه­ ی آنلاین خلق، از جمله­ ی آن­ها هستند.

لازم به ذکر است­ که، همان گونه که هنوز در این کشور روزنامه ­ی خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه­ ی مستقل متعلق به اقوام و اقلیت ­های نژادی(55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی ­خورد.

سیستم توزیع مطبوعات و نشریات

تا سال1990میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده می­کردند، اکثر روزنامه­ها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع می­شد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانه­ها، زمینه برای چاپ آگهی­های تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمده­ای از هزینه­های خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامه­ها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکه­ی توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحوی­که با آغاز قرن 21تقریبا تمامی روزنامه­ها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکه­های مطبوعات، خرده فروشی­های خیابانی و... را دارند. (www.pressreference.com)

مجلات و نشريات مهم و تأثير گذار

زمانی مجله­ هايی هم­چون مروری بر پکن (Beijing Reviw)، چین مصور (China Pictorial)، چین امروز (China Today)، و چین خلقی (People’s China)، و روزنامه­ هايی مثل  روزنامه ­ی مردم، و راديو بين الملل چين، اصلی­ترین رسانه­ های گروهی برای معرفی کشور چين به خارجيان بودند، اما در سال­ های اخير، این کشور با بهره ­گيری از فن­اوری ­های نوین ارتباطی گام­ های بلندی در این زمینه برداشته است.  

گروه انتشارات بين المللی چين (China International Publishing Group. (CIPG))، در سال 1949 با هدف معرفی چين به دنيا از طريق كتاب، مجله و وب­سايت بنيان نهاده شد و اكنون بيش از 20 شعبه در چين و 12 شعبه در آمريكا، انگليس، آلمان، بلژيك، روسيه، مصر، مكزيك، ژاپن، و هنگ ­كنگ دارد. تعداد كاركنان آن 3000 نفر است كه 100 نفر آن­ها خارجی هستند. اين انتشاراتی هر سال بيش از 3000 عنوان كتاب و 30 نشريه­ ی ادواری به بيش از 10 زبان منتشر مي­ سازد. اين انتشاراتی وب­سايت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و­30 سايت ديگر را ساماندهی می كند. نمونه­ های مجلات آن عبارتند از:

مجله­ی مروری بر پکن (Beijing Review): از هفته نامه ­های معتبر سراسری چين است و به­ صورت هفتگی در پكن منتشر می ­شود. نخستین شماره ­ی آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش­ ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی و تحولات چين است . تيراژ هر شماره 70هزار نسخه اعلام می ­شود. این مجله، علاوه بر سراسر چين، در150 كشور و منطقه هم هم­زمان توزيع می شود. نسخه ­ی چاپی آن به زبان انگليسي است ولي نسخه ­ی آنلاين مجله به زبان­ های انگليسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چينی روی سایت قرار می ­گیرد. گفته می شود که سايت این مجله بيش از 700 هزار بازديد كننده دارد.

چین مصور (China Pictorial): این مجله در سال 1950 بنياد نهاده شد و هم اكنون به زبان ­های چينی، انگليسی، كره ­ای، و روسی به چاپ می رسد. نسخه­ ی آنلاين آن به زبان­ های چينی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ايتاليايی و عربی است.

مجله­ ی زنان چين (Women in China): اين مجله توسط فدراسيون سراسری زنان چين منتشر می ­شود. نخستین شماره­ ی آن در سال 1939 به چاپ رسيد. هم اكنون این نشریه به ­صورت دو ماهانه منتشر مي ­شود. اين مجله در سال ­های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به­ دست آورد.

روزنامه­ ی گلوبال تایمز (Global Times): اين روزنامه در آوريل سال 2009 به زبان انگليسی آغاز به انتشار نمود و هم اكنون از روزنامه­ های مطرح اين كشور است که توسط ليگ جوانان چين وابسته به حزب كمونيست منتشر می ­شود.

ماهنامه ­ی گلوبال (Global): اين ماهنامه توسط خبرگزاری شين­خوا منتشر می شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سياسی، اجتماعی، و اقتصادی كشورهای مختلف دنيا را منعكس می سازد.

مجله­ ی شهر مصور (City Pictorial): اين مجله ­ی مصور از مجلات محبوب چينی هاست.

مجله­ ی جامعه ­ی بین المللی در چین (International Community in China): مجله ­ای است ويژه­ ی خارجی های مقيم چين و هر دو هفته يك بار به زبان انگليسی منتشر می ­شود.

هفته نامه­ ی آخر هفته­ ی شهر (City Weekend): نخستین شماره ­ی آن در سال 1998 منتشر شد و مجله ­ی سرگرمی محسوب می ­شود. این مجله هر دو هفته يك­بار هم­زمان در شهرهای شانگهای و پكن منتشر می شود و اطلاعاتی در باره­ ی بازار، چه بخريم؟ كجا برويم؟ .. و معرفی گالري­ ها، رستوران­ ها و ... ارايه می دهد.

مجله ­ی چین و جهان (China and World): مجله ­ای است تمام الكترونيك و مسايل چين معاصر را منتشر می كند.

ماهنامه­ ی چین (China Monthly): اين مجله چين دموكراتيك را ترسيم می کند.

مجله ­ی بهار چین (China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشريات ادواری طرفدار دموكراسی در چين است.

مجلات و نشریات اسلامی

اگر چه انتشار نشريه­ های ادواری و غير منظم با محتوای اسلامی از گذشته ­های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چين در بين مسلمانان از سابقه ­ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش ­های غيردولتی و مساجد و مراكز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بيست سال آخر قرن بيستم از نظر تعداد و كميت در جامعه چين بی سابقه است.

انتشار حدود يكصد عنوان نشريه توسط مسلمانان مناطق مختلف چين در طول سه دهه­ ی گذشته، اگر چه در مقايسه با بيش از يازده هزار عنوان مجله و روزنامه­ ی منتشره در اين كشور از نظر كميت و كيفيت ناچيز و غيرقابل توجه است، ولی اين اقبال بيانگر رويكرد جامعه­ ی مسلمانان اين كشور به حفظ‌ هويت و استفاده از فرصت ايجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاريخ و گذشته ­ی خود و اثبات وجود جامعه­ ی چند ده ميليونی مسلمان در جامعه ­ی 3/1 ميليارد نفری چينی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه ­ی «المسلم الصينی» كه به دو زبان چينی و اويغوری منتشر می شود و ماهنامه­ ی «مطالعات قوم خوی» كه به ترتيب از سوی انجمن اسلامی سراسری چين و آكادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نينگ­شيا و با بودجه­ ی دولت چين منتشر و در دكه­ ی مطبوعات توزيع می ­شوند، تنها نشريات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می ­گردند. بقیه ­ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ­ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک­ های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می ­باشند:

  1-  ماهنامه ­ی«اطلاعات مسلمانان»: اين ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسيس شد.

2-  مجله ­ی«الفتح»: فصلنامه­ ی الفتح ابتدا در سال1992 از سوي مدرسه ­ی زبان­ های عربي ـ چينی شي­گو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می ­گردد.

3- فصلنامه­ ی«مسلمانان گانسو»: مجله ­ای است كه از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می گردد و سردبير آن آقای يانگ گوانگ­رونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار اين مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاكنون بيش از 47 شماره از آن منتشر گرديده است.

4ـ دو ماهنامه­ ی«هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبيات، نقاشی و خوشنويسی مسلمانان چين که از اوايل سال 2000 میلادی، توسط شركت با مسئوليت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.

5-‌‌ فصلنامه­ ی«پژوهش فرهنگ اسلامی»:  مجله ­ی علمی و تحقيقاتی است كه در سال 1994 توسط موسسه­ ی فرهنگ اسلامی شهر شي­آن، مركز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.

6 ـ فصلنامه ­ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهيه و منتشر می ­شود.

7ـ فصلنامه­ ی«مسلمانان جي­نَن»:‌ در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جي­نَن مركز استان شاندونگ تاسيس و منتشر گرديد.

8 - فصلنامه­ ی«امين»: در سال1997 از سوی مدرسه ­ی اسلامی شهر جو­كو  چاپ و منتشر گرديده است.

9 - گاهنامه­ ی«اخبار مسجد جنوب تيَن­مو»: از سوی مسجد تيَن­مو در شهر بندری تيَن­جين و توسط گروهی از مسلمانان تهيه و منتشر می ­گردد.

10- نشريه­ ی«حوزه ­ی تحصيل و آموزش»: دو هفته يكبار از سوی مسجد خَن­جونگ(در استان شيَن­سی) منتشر می شود.  

11- نشريه­ ی«آموزشگاه فنی حرفه­ ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه يك­بار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ­ای شهرستان دالی در استان يونن چاپ و منتشر می ­شود. 

12ـ «مسلمانان خوی و ايغور خونَن»: نام نشريه ­ای است كه هر 6 ماه يك­بار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مركز استان خو­بِی  چاپ و منتشر می ­گردد.

13- نشريه­ ی«هلال»: مجله­ ی ماهانه ­ای است كه توسط مركز تربيت فرهنگی مسلمانان شهر پينگ­ ليانگ در استان گَن­سو در زمينه ­ی علوم قرآنی و تعليمات اسلامی چاپ و منتشر می شود.

14- دو ماهنامه­ ی«نور ستاره»: نشريه­ ای است كه از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گويوان (از استان خودمختار مسلمان نشين نينگ شيا چاپ و توزيع می­ شود.

نیز نگاه کنید به

• رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین

پاورقی

[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.

[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود(Ting Ni- 2005).