زبان فارسی در چین: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:
به همین سبب، بنا به دستور امپراتوران چینی، در [[چین]] قدیم مدرسه و آموزشکده ­هایی برای تدریس زبان فارسی و تربیت مترجمان و کارکنان دولتی و گمرکی فارسی­دان تأسیس شده بود که در اسناد و کتاب­ های تاریخی [[چین]] به آن اشاره شده است. به همین جهت است که همیشه پژوهش پیرامون پیشینه­ و میزان نفوذ زبان فارسی در [[چین]] یکی از موضوعات مورد علاقه­ ی محققان و پژوهشگران ایران و [[چین]] بوده است.
به همین سبب، بنا به دستور امپراتوران چینی، در [[چین]] قدیم مدرسه و آموزشکده ­هایی برای تدریس زبان فارسی و تربیت مترجمان و کارکنان دولتی و گمرکی فارسی­دان تأسیس شده بود که در اسناد و کتاب­ های تاریخی [[چین]] به آن اشاره شده است. به همین جهت است که همیشه پژوهش پیرامون پیشینه­ و میزان نفوذ زبان فارسی در [[چین]] یکی از موضوعات مورد علاقه­ ی محققان و پژوهشگران ایران و [[چین]] بوده است.


افزون بر آن­چه ذکر شد، از ابتدای ورود اسلام به [[چین]]، زبان فارسی زبان فرهنگی و دینی مسلمانان این سرزمین بوده و هنوز هم در مدارس دینی و آموزشگاه­ های اسلامی که به«آموزش مسجدی» معروف است، زبان فارسی و کتاب­ های درسی که به زبان فارسی نوشته شده است، مورد استفاده است. نشانه ­های تاریخی رواج زبان فارسی در میان مسلمانان [[چین]]، هنوز هم در اصطلاحات روزمره­ ی آنان، به ویژه در امور دینی، قابل مشاهده است. هم­چنین، وجود کتیبه ­ها، سنگ نوشته ها، و سنگ قبرهای تاریخی نوشته شده به زبان فارسی که برخی از قدمت 800 ساله برخوردار هستند، بازگو کننده­ ی کاربرد وسیع زبان فارسی به عنوان زبان نخست ارتباطاتی، میان مسلمانان ملیت ­های مختلف ساکن و مرتبط با [[چین]]، از جمله مسلمانان چینی است. وجود برخی لغات و واژه ­های فارسی با کمی تغییر در [[زبان چینی]] و گویش ­ها و زبان­ های محلی و زبان­ های اقلیت ­هایی مانند مغولی، تبتی و اویغوری نیز دلیل دیگری بر گستره­ ی تأثیر، نفوذ و جایگاه زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سرزمین پهناور [[چین]] از گذشته ­های دور است. در واقع، به واسطه ­ی آمد و شد و مهاجرت بی­شمار ایرانیان به شرق آسیا، از قرن دهم میلادی به بعد، زبان فارسی زبان ادبی و دینی شرق جهان اسلام به شمار می­رفت و اسلام در این منطقه از ابتدا رنگ و مایه­ ی ایرانی به خود گرفته و هنوز هم پس از گذشت چندین قرن، کلمات و اصطلاحات فارسی در عبادات و گفتگوهای روز مره­ ی آنان جای دارد. واژه هایی هم­چون نماز، روزه، آب دست(وضو)، نماز بامداد(صبح)، نماز پیشین (ظهر)، نماز پسین(عصر)، نماز شامگاه(مغرب)، نماز خفتن(عشا)، و اسامی روزهای هفته مانند شنبه، یکشنبه، و تا آخر هفته، دوستی، دشمنی، آخوند(روحانی)، پاکی و... باگذشت زمان زبان و ادبیات فارسی آن­چنان درسه بخش بازار تجاری، دربار امپراتوری و جامعه ­ی مسلمانان [[چین]] گسترش یا فت که موجب شد در بخش تجارت وبازرگا نی وگمرکات و ادارات مالیاتی، خط استیفی یا همان خط سیاق که نوعی خط حساب وکتاب ایرانی است متداول شود. (لیو اینگ شنگ، 2002 ) هم­چنین، زبان فارسی در بخش اعتقادات دینی و احکام عبادی مسلمانان [[چین]] نیز تأثیر عمیقی نهاده است. حتی امروزه که زبان فارسی دیگر در این کشور کاربردی ندارد، ولی در برخی کتاب­ های آموزش احکام و مسایل دینی و شرعی، هنوز هم بخشی از نیت­ های نمازهای یومیه و اجرای خطبه­ ی عقد و ازدواج، هم­چنان با استفاده از جملات و عبارات کاملا فارسی اجرا می­شود که آن­چه در پی می­ آید پاره­ای از این موارد است که از کتابی به نام«دعوات العباد و فوائدها» منتشره از سوی [[انجمن اسلامی چین]] نقل می­شود.
افزون بر آن­چه ذکر شد، از ابتدای ورود اسلام به [[چین]]، زبان فارسی زبان فرهنگی و دینی مسلمانان این سرزمین بوده و هنوز هم در مدارس دینی و آموزشگاه­ های اسلامی که به«آموزش مسجدی» معروف است، زبان فارسی و کتاب­ های درسی که به زبان فارسی نوشته شده است، مورد استفاده است. نشانه ­های تاریخی رواج زبان فارسی در میان مسلمانان [[چین]]، هنوز هم در اصطلاحات روزمره­ ی آنان، به ویژه در امور دینی، قابل مشاهده است. هم­چنین، وجود کتیبه ­ها، سنگ نوشته ها، و سنگ قبرهای تاریخی نوشته شده به زبان فارسی که برخی از قدمت 800 ساله برخوردار هستند، بازگو کننده­ ی کاربرد وسیع زبان فارسی به عنوان زبان نخست ارتباطاتی، میان مسلمانان ملیت ­های مختلف ساکن و مرتبط با [[چین]]، از جمله مسلمانان چینی است. وجود برخی لغات و واژه ­های فارسی با کمی تغییر در [[زبان چینی]] و گویش ­ها و زبان­ های محلی و زبان­ های اقلیت ­هایی مانند مغولی، تبتی و اویغوری نیز دلیل دیگری بر گستره­ ی تأثیر، نفوذ و جایگاه زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سرزمین پهناور [[چین]] از گذشته ­های دور است. در واقع، به واسطه ­ی آمد و شد و مهاجرت بی­شمار ایرانیان به شرق آسیا، از قرن دهم میلادی به بعد، زبان فارسی زبان ادبی و دینی شرق جهان اسلام به شمار می­رفت و اسلام در این منطقه از ابتدا رنگ و مایه­ ی ایرانی به خود گرفته و هنوز هم پس از گذشت چندین قرن، کلمات و اصطلاحات فارسی در عبادات و گفتگوهای روز مره­ ی آنان جای دارد. واژه هایی هم­چون نماز، روزه، آب دست(وضو)، نماز بامداد(صبح)، نماز پیشین (ظهر)، نماز پسین(عصر)، نماز شامگاه(مغرب)، نماز خفتن(عشا)، و اسامی روزهای هفته مانند شنبه، یکشنبه، و تا آخر هفته، دوستی، دشمنی، آخوند(روحانی)، پاکی و... باگذشت زمان زبان و ادبیات فارسی آن­چنان درسه بخش بازار تجاری، دربار امپراتوری و جامعه ­ی مسلمانان [[چین]] گسترش یا فت که موجب شد در بخش تجارت وبازرگا نی وگمرکات و ادارات مالیاتی، خط استیفی یا همان خط سیاق که نوعی خط حساب وکتاب ایرانی است متداول شود. <ref><small>شنگ، لیوای(2002). تاریخ و نحوه شکل گیری خط نژاد هوی وسایر اقلیتهای نژادی مسلمان مجله دراسات قومیه هوی، شماره یک سال،شمال غرب چین.</small></ref> هم­چنین، زبان فارسی در بخش اعتقادات دینی و احکام عبادی مسلمانان [[چین]] نیز تأثیر عمیقی نهاده است. حتی امروزه که زبان فارسی دیگر در این کشور کاربردی ندارد، ولی در برخی کتاب­ های آموزش احکام و مسایل دینی و شرعی، هنوز هم بخشی از نیت­ های نمازهای یومیه و اجرای خطبه­ ی عقد و ازدواج، هم­چنان با استفاده از جملات و عبارات کاملا فارسی اجرا می­شود که آن­چه در پی می­ آید پاره­ای از این موارد است که از کتابی به نام«دعوات العباد و فوائدها» منتشره از سوی [[انجمن اسلامی چین]] نقل می­شود.


-        نیت کردم که آبدست می­سازم از برای برداشتن حدث را تا نماز بر من مباح شود، الهی از من قبول گردان.
-        نیت کردم که آبدست می­سازم از برای برداشتن حدث را تا نماز بر من مباح شود، الهی از من قبول گردان.
خط ۱۹: خط ۱۹:
«اكنون به فرمان خداوند جهان و خالق كون و مكان و مربی عالمیان و پادشاه ازل و حكیم لم یزل و به شرف سنت سنیه­ ی بهترین اولاد بنی آدم و برگزیده ­ی گلستان معرفت و كدخدای ملك خدا و شفاعت­ خواه روز جزا، یعنی به نام لطیف شریف محمدمصطفی(ص) و به اجماع صحابه­ ی كبار(رض) و به مذهب مهذب امام اعظم كوفی صوفی(رح) و به گواهی این جماعت مسلمین كه در این مجلس امر خیر حاضرند، شما كه وكیل ثابت الوكاله بالمشافه ه­اید از قبل مسماه فلانه بنت فلان بوده باشید، نفس نفسیه­ ی موكله­ ی خود را به زنی و نكاح صحیح مسلمانی و به چهار امور شرعی كه بین الناس معروف و مشهور است و به مِهرِ مذكور كه بعض او معجل و بعضی مؤجل است الی بقاءالنكاح به این جوان حاضر راغب كه فلان بن فلان بوده باشد دادیدش به زنی؟ باز وكیل گوید: دادیمش به زنی و شما كه جوان حاضر راغب اید نفس نفیسه­ ی موكله­ شان را به زنی و به نكاح مسلمانی در بدل املاكات مذكور خواستید و قبول كردیدش به زنی؟ داماد گوید: قبول كردیمش!»
«اكنون به فرمان خداوند جهان و خالق كون و مكان و مربی عالمیان و پادشاه ازل و حكیم لم یزل و به شرف سنت سنیه­ ی بهترین اولاد بنی آدم و برگزیده ­ی گلستان معرفت و كدخدای ملك خدا و شفاعت­ خواه روز جزا، یعنی به نام لطیف شریف محمدمصطفی(ص) و به اجماع صحابه­ ی كبار(رض) و به مذهب مهذب امام اعظم كوفی صوفی(رح) و به گواهی این جماعت مسلمین كه در این مجلس امر خیر حاضرند، شما كه وكیل ثابت الوكاله بالمشافه ه­اید از قبل مسماه فلانه بنت فلان بوده باشید، نفس نفسیه­ ی موكله­ ی خود را به زنی و نكاح صحیح مسلمانی و به چهار امور شرعی كه بین الناس معروف و مشهور است و به مِهرِ مذكور كه بعض او معجل و بعضی مؤجل است الی بقاءالنكاح به این جوان حاضر راغب كه فلان بن فلان بوده باشد دادیدش به زنی؟ باز وكیل گوید: دادیمش به زنی و شما كه جوان حاضر راغب اید نفس نفیسه­ ی موكله­ شان را به زنی و به نكاح مسلمانی در بدل املاكات مذكور خواستید و قبول كردیدش به زنی؟ داماد گوید: قبول كردیمش!»


به هرحال، اگرچه نفوذ زبان فارسی در کشور دور­دستی مانند [[چین]] در نگاه نخست بعید می نماید، ولی واقعیتی است که در دوره­ای از تاریخ [[روابط ایران و چین]] تحقق یافته و مراحلی را پشت سر گذاشته است که حقایق و شواهد تاریخی باقی مانده از آن دوران صحت آن را تأیید می­کند. (رسولی، حجت، 1386: 137)
به هرحال، اگرچه نفوذ زبان فارسی در کشور دور­دستی مانند [[چین]] در نگاه نخست بعید می نماید، ولی واقعیتی است که در دوره­ای از تاریخ [[روابط ایران و چین]] تحقق یافته و مراحلی را پشت سر گذاشته است که حقایق و شواهد تاریخی باقی مانده از آن دوران صحت آن را تأیید می­کند. <ref><small>-رسولی، حجت.(1386).زبان فارسی و ایران شناسی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. چاپ اول،چین.</small></ref>


== عوامل توسعه و ترویج زبان فارسی در چین ==
== عوامل توسعه و ترویج زبان فارسی در چین ==
خط ۳۲: خط ۳۲:
4-تهاجم مغولان به ایران به رهبری چنگیزخان و هلاکو خان، و به اجبار کوچاندن صدها هزار سرباز، زندانی، صنعتگر، هنرمند، دبیر و منشی ایرانی به [[چین]] جهت استفاده از آن­ها برای تمشیت امور سرزمین پهناور [[چین]] و به قدرت رسیدن برخی از آن­ها در دربار امپراتور و ولایات مختلف این کشور. این دولتمردان ایرانی، پس از کسب موقعیت اجتماعی و سیاسی در [[چین]] تحت سلطه­ ی سلسله­ ی یوان، هرکدام صدها نفر از خانواده، بستگان و هم کیشان خود را به [[چین]] منتقل و در مدیریت امور مملکتی از آن­ها به جای مردم [[چین]] و مغول­ ها استفاده می کردند. این مهاجرت اجباری-اختیاری گسترده، زمینه را برای گسترش و نفوذ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در [[چین]] را بیش از گذشته فراهم ساخت؛
4-تهاجم مغولان به ایران به رهبری چنگیزخان و هلاکو خان، و به اجبار کوچاندن صدها هزار سرباز، زندانی، صنعتگر، هنرمند، دبیر و منشی ایرانی به [[چین]] جهت استفاده از آن­ها برای تمشیت امور سرزمین پهناور [[چین]] و به قدرت رسیدن برخی از آن­ها در دربار امپراتور و ولایات مختلف این کشور. این دولتمردان ایرانی، پس از کسب موقعیت اجتماعی و سیاسی در [[چین]] تحت سلطه­ ی سلسله­ ی یوان، هرکدام صدها نفر از خانواده، بستگان و هم کیشان خود را به [[چین]] منتقل و در مدیریت امور مملکتی از آن­ها به جای مردم [[چین]] و مغول­ ها استفاده می کردند. این مهاجرت اجباری-اختیاری گسترده، زمینه را برای گسترش و نفوذ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در [[چین]] را بیش از گذشته فراهم ساخت؛


5- هم­چنان­که در فصول گذشته ذکر شد، از آن­جا که از یک سو، میان دوشاخه از مغولان حاکم در ایران و [[چین]] رابطه­ و ارتباط قوی وجود داشت و مبادلات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ­ای برقرار بود، و از سوی دیگر مغولان خود دارای زبان و فرهنگ پیشرفته نبودند و شاخه­ ی مغولان [[چین]] به مردم و زبان و فرهنگ مردم [[چین]] اعتماد نداشتند، به ناچار زبان فارسی، زبان رایج دربار هر دو شاخه از مغولان شد و دانشمندان ایرانی به عنوان منشیان و تاریخ نگاران در دربار سلسله­ ی یوان به کار گرفته شدند و اعلب نامه­ ها و پیام ­هایی که میان این دو دربار مبادله می­شد، به زبان فارسی بود. (امیری ، 1378: 165 تا 167) در نتیجه، زبان فارسی در کنار زبان­ های چینی و مغولی زبان رسمی دربار شد و برای تربیت مترجمان و کارکنان آشنا به زبان فارسی در دربار و سرحدات و گمرکات کشور چین، نخستین مدرسه­ ی آموزش زبان ­های خارجی از جمله زبان فارسی در پایتخت یوان([[پکن]] فعلی) راه اندازی و اولین لغتنامه ­ی فارسی به چینی تحت عنوان«لغت نامه ی مدرسه­ ی هوی هوی» تألیف گردید. تحت تأثیر همین فضای خوش زبان فارسی بود که نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارس زبان ­ها تحت عنوان«منهاج الطلب» توسط دانشمند ایرانی «چانگ جی مینگ» یا همان محمد ابن حکیم اصفهانی در [[چین]] تألیف و مورد استفاده قرار گرفت.     
5- هم­چنان­که در فصول گذشته ذکر شد، از آن­جا که از یک سو، میان دوشاخه از مغولان حاکم در ایران و [[چین]] رابطه­ و ارتباط قوی وجود داشت و مبادلات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ­ای برقرار بود، و از سوی دیگر مغولان خود دارای زبان و فرهنگ پیشرفته نبودند و شاخه­ ی مغولان [[چین]] به مردم و زبان و فرهنگ مردم [[چین]] اعتماد نداشتند، به ناچار زبان فارسی، زبان رایج دربار هر دو شاخه از مغولان شد و دانشمندان ایرانی به عنوان منشیان و تاریخ نگاران در دربار سلسله­ ی یوان به کار گرفته شدند و اعلب نامه­ ها و پیام ­هایی که میان این دو دربار مبادله می­شد، به زبان فارسی بود. <ref><small>- امیری، کیومرث.(1378). زبان فارسی در جهان-چین، انتشارات دبیرخانه­ ی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، تهران.</small></ref> در نتیجه، زبان فارسی در کنار زبان­ های چینی و مغولی زبان رسمی دربار شد و برای تربیت مترجمان و کارکنان آشنا به زبان فارسی در دربار و سرحدات و گمرکات کشور [[چین]]، نخستین مدرسه­ ی آموزش زبان ­های خارجی از جمله زبان فارسی در پایتخت یوان([[پکن]] فعلی) راه اندازی و اولین لغتنامه ­ی فارسی به چینی تحت عنوان«لغت نامه ی مدرسه­ ی هوی هوی» تألیف گردید. تحت تأثیر همین فضای خوش زبان فارسی بود که نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارس زبان ­ها تحت عنوان«منهاج الطلب» توسط دانشمند ایرانی «چانگ جی مینگ» یا همان محمد ابن حکیم اصفهانی در [[چین]] تألیف و مورد استفاده قرار گرفت.     


== نقش زبان فارسی در پیدایش زبان­ های بومی اسلامی ==
== نقش زبان فارسی در پیدایش زبان­ های بومی اسلامی ==
آنچه که در خصوص زبان فارسی در [[چین]]، توجه محققین وپژوهشگران علاقمند را به خود جلب می­کند، گستردگی به کارگیری زبان فارسی در اسناد و مدارک و کتاب­ های خطی و لوح­ ها وسنگ نوشته­ های اسلامی باقیما نده از دوران سلسله­ های مختلف امپراتوران چینی است. هادی العلوی یکی از نسخه شناسان معروف عرب که کتاب­ های خطی مسجد دونگ­سِه در [[پکن]] را مورد بررسی قرار داده، دراین خصوص می­گوید: «زبان فارسی و آشنایی با این زبان در کلیه کتاب­ های خطی عربی سایه ا نداخته است. درکتاب ­های خطی عربی، اغلب توضیحات و تفسیرهای ابتدا و ا نتهای کتاب به زبان فارسی است وعلاوه برآن متن بسیاری از کتاب ­های خطی عربی به سبک فارسی است. (هادی العلوی، 1978 : 475 )
آنچه که در خصوص زبان فارسی در [[چین]]، توجه محققین وپژوهشگران علاقمند را به خود جلب می­کند، گستردگی به کارگیری زبان فارسی در اسناد و مدارک و کتاب­ های خطی و لوح­ ها وسنگ نوشته­ های اسلامی باقیما نده از دوران سلسله­ های مختلف امپراتوران چینی است. هادی العلوی یکی از نسخه شناسان معروف عرب که کتاب­ های خطی مسجد دونگ­سِه در [[پکن]] را مورد بررسی قرار داده، دراین خصوص می­گوید: «زبان فارسی و آشنایی با این زبان در کلیه کتاب­ های خطی عربی سایه ا نداخته است. درکتاب ­های خطی عربی، اغلب توضیحات و تفسیرهای ابتدا و ا نتهای کتاب به زبان فارسی است وعلاوه برآن متن بسیاری از کتاب ­های خطی عربی به سبک فارسی است. <ref><small>هادی العلوی.(1978). المخطوطات العربیه فی جامع بکین.</small></ref>


پروفسور لیو اینگ­شِنگ(Liu Ying Sheng) استادتاریخ دا نشگاه نَن­جینگ، درمقاله ­ای تحت عنوان«تاریخ ونحوه­ ی شکل گیری خط ملت خویی وسایر اقلیت­ های نژادی مسلمان شمال غرب [[چین]]» می­گوید: «در دوران حاکمیت سلسله­ های تا نگ، سونگ و یوان، اجداد قوم خوی(مسلما نان) بیشتر به زبان فارسی حرف می­زدند و زبان فارسی در عین اینکه یک زبان خارجی بود، زبان اقلیت قوم خوی هم به شمار می­رفت. این امر قرن­ ها به همین وضع ادامه داشت ولی پس از گذشت صدها سال، به­ تدریج زبان چینی جایگزین زبان فارسی شد، اگرچه هم اکنون نیز تعداد زیادی از واژه ­های فارسی هم­چنان مورد استفاده­ ی قوم خوی می ­باشد که محا فل اسلامی این واژه ­ها را «زبان مسجدی» می­ گویند. » (لیو اینگ شینگ،2006)  به هرحال، توسعه­ ی فراگیری و استفاده از زبان فارسی برای چندین قرن و سپس ترکیب آن با زبان چینی، موجب شد که در برخی از مناطق دور افتاده­ ی مسلمان نشین، از تعامل این دو زبان و آمیزش آنها با یکدیگر، کلمات و واژه­ های ترکیبی جدیدی متشکل از فارسی، عربی، و چینی متولد و زبان خاصی به نام شیائو اِرجینگ(Xiao Erjing)شکل گرفته و برای چندین قرن مورد استفاده­ ی مسلمانان این مناطق قرار گیرد. (سابقی،. نقش زبان فارسی در پیدایش زبان های محلی اسلامی در [[چین]] ، 1385) اگرچه این زبان هیچوقت ازسوی دولت [[چین]] به رسمیت شناخته نشد، ولی چندین قرن متوالی به­ صورت وسیع توسط چهار اقلیت قومی مسلمان دونگ شیانگ، بائو، سالار و هوی مورداستفاده قرار می­گرفت وهنوز هم علی­رغم به فراموشی سپرده شدن آن درشهرهای بزرگ، هنوز هم در برخی از روستاهای مسلمان نشین دورافتاده ­ی مناطقی هم­چون خِه­نَن، شانسی، مغولستان داخلی، نینگ شیا، گَنسو، چینگ­های، سین کیانگ ویونن که طرح آموزش اجباری دولتی به صورت فراگیر اجراء نشده است، درسیستم آموزشی مساجد به­ عنوان زبان آموزشی و در برخی از محاورات عمومی استفاده می­شود. (لیواینگ شنگ، 2006)
پروفسور لیو اینگ­شِنگ(Liu Ying Sheng) استادتاریخ دا نشگاه نَن­جینگ، درمقاله ­ای تحت عنوان«تاریخ ونحوه­ ی شکل گیری خط ملت خویی وسایر اقلیت­ های نژادی مسلمان شمال غرب [[چین]]» می­گوید: «در دوران حاکمیت سلسله­ های تا نگ، سونگ و یوان، اجداد قوم خوی(مسلما نان) بیشتر به زبان فارسی حرف می­زدند و زبان فارسی در عین اینکه یک زبان خارجی بود، زبان اقلیت قوم خوی هم به شمار می­رفت. این امر قرن­ ها به همین وضع ادامه داشت ولی پس از گذشت صدها سال، به­ تدریج زبان چینی جایگزین زبان فارسی شد، اگرچه هم اکنون نیز تعداد زیادی از واژه ­های فارسی هم­چنان مورد استفاده­ ی قوم خوی می ­باشد که محا فل اسلامی این واژه ­ها را «زبان مسجدی» می­ گویند. » <ref><small>شنگ، لیواینگ. (2006). پیرامون منشأ سیستم تلفظ زبان شیائو ارجینگ- نحوه ی تلفظ کلمات چینی درجامع التواریخ رشیدالدین فضل الله ، بخش چین / دانشگاه نانجینگ.</small></ref>  به هرحال، توسعه­ ی فراگیری و استفاده از زبان فارسی برای چندین قرن و سپس ترکیب آن با زبان چینی، موجب شد که در برخی از مناطق دور افتاده­ ی مسلمان نشین، از تعامل این دو زبان و آمیزش آنها با یکدیگر، کلمات و واژه­ های ترکیبی جدیدی متشکل از فارسی، عربی، و چینی متولد و زبان خاصی به نام شیائو اِرجینگ(Xiao Erjing)شکل گرفته و برای چندین قرن مورد استفاده­ ی مسلمانان این مناطق قرار گیرد. <ref><small>سابقی، علی محمد. (1385). نقش زبان فارسی در پیدایش زبان های محلی اسلامی. نامه ی پارسی، سال یازدهم، شماره اول، در چین.</small></ref> اگرچه این زبان هیچوقت ازسوی دولت [[چین]] به رسمیت شناخته نشد، ولی چندین قرن متوالی به­ صورت وسیع توسط چهار اقلیت قومی مسلمان دونگ شیانگ، بائو، سالار و هوی مورداستفاده قرار می­گرفت وهنوز هم علی­رغم به فراموشی سپرده شدن آن درشهرهای بزرگ، هنوز هم در برخی از روستاهای مسلمان نشین دورافتاده ­ی مناطقی هم­چون خِه­نَن، شانسی، مغولستان داخلی، نینگ شیا، گَنسو، چینگ­های، سین کیانگ ویونن که طرح آموزش اجباری دولتی به صورت فراگیر اجراء نشده است، درسیستم آموزشی مساجد به­ عنوان زبان آموزشی و در برخی از محاورات عمومی استفاده می­شود. <ref><small>شنگ، لیواینگ. (2006). پیرامون منشأ سیستم تلفظ زبان شیائو ارجینگ- نحوه ی تلفظ کلمات چینی درجامع التواریخ رشیدالدین فضل الله ، بخش چین / دانشگاه نانجینگ.</small></ref>


زبان محلی دیگری که در برخی از مناطق مسلمان نشین [[چین]] با مبنا قرار دادن زبان فارسی شکل گرفت، زبان جینگ ­تانگ(Jing Tang) است. زبان جینگ ­تانگ، زبان محلی خاص با حروف و الفبای فارسی است که درمیان مسلمانان [[چین]] برای چندین قرن رایج بوده است که با دیگر زبان­ های موجود در این کشور فرق زیادی دارد. مصادر کلمات و واژه ­های این زبان را، واژه­ ها­ی فارسی، عربی و چینی تشکیل داده و یا ترکیبی از همه ­ی آن­ها است. ترکیب­ های مختلف فارسی- عربی، عربی- چینی و فارسی- چینی شاکله ­ی اصلی این زبان را شکل می­ دهد. از آن­جا که از ابتدا واژه ­ها وکلمات دینی مورد استفاده­ ی مسلمانان در [[چین]] بیش تر فارسی و عربی بوده است، لذا اکثر لغات و واژه­ های زبان جینگ ­تانگ هم از لغات و کلمات فارسی تشکیل شده و یا معنا و مفهوم کلمات فارسی و عربی در قالب لغات چینی بیان شده است. کلماتی هم­چون( نماز، روزه، بامداد، دشمن، پیشین، خفتن و ...) کلمات خاص فارسی، و لغاتی چون­( ایمان، حج، زکات، خلیفه، امام و ...) کلمات خاص عربی، و واژه­ هایی مانند( وانگ­رِن، به معنی مرگ، جیوی­کونگ، به معنای رکوع، وانگ ­شیانگ، به معنی امید واری و... ) کلمات خاص چینی هستند که در زبان جینگ­تا نگ از آنان استفاده شده است. هم­چنین، واژه ­های ترکیبی مانند«بی نصیب»، «ربا شی بوده» به معنای ربا حرام است، «بیمار لیاوو» به معنی مریض شدم، نمونه ­ای از کلمات ترکیبی فارسی، عربی و چینی است که در این زبان از آن­ها استفاده می­شود. (ابراهیم فنگ جین یوان : 201 تا 204 )
زبان محلی دیگری که در برخی از مناطق مسلمان نشین [[چین]] با مبنا قرار دادن زبان فارسی شکل گرفت، زبان جینگ ­تانگ(Jing Tang) است. زبان جینگ ­تانگ، زبان محلی خاص با حروف و الفبای فارسی است که درمیان مسلمانان [[چین]] برای چندین قرن رایج بوده است که با دیگر زبان­ های موجود در این کشور فرق زیادی دارد. مصادر کلمات و واژه ­های این زبان را، واژه­ ها­ی فارسی، عربی و چینی تشکیل داده و یا ترکیبی از همه ­ی آن­ها است. ترکیب­ های مختلف فارسی- عربی، عربی- چینی و فارسی- چینی شاکله ­ی اصلی این زبان را شکل می­ دهد. از آن­جا که از ابتدا واژه ­ها وکلمات دینی مورد استفاده­ ی مسلمانان در [[چین]] بیش تر فارسی و عربی بوده است، لذا اکثر لغات و واژه­ های زبان جینگ ­تانگ هم از لغات و کلمات فارسی تشکیل شده و یا معنا و مفهوم کلمات فارسی و عربی در قالب لغات چینی بیان شده است. کلماتی هم­چون( نماز، روزه، بامداد، دشمن، پیشین، خفتن و ...) کلمات خاص فارسی، و لغاتی چون­( ایمان، حج، زکات، خلیفه، امام و ...) کلمات خاص عربی، و واژه­ هایی مانند( وانگ­رِن، به معنی مرگ، جیوی­کونگ، به معنای رکوع، وانگ ­شیانگ، به معنی امید واری و... ) کلمات خاص چینی هستند که در زبان جینگ­تا نگ از آنان استفاده شده است. هم­چنین، واژه ­های ترکیبی مانند«بی نصیب»، «ربا شی بوده» به معنای ربا حرام است، «بیمار لیاوو» به معنی مریض شدم، نمونه ­ای از کلمات ترکیبی فارسی، عربی و چینی است که در این زبان از آن­ها استفاده می­شود. <ref><small>فِنگ جینگ یوان، ابراهیم (1390، 2003). الاسلام فی الصین. دار الهلال الازرق للنشر، هونگ کونگ.</small></ref>


== موقعیت زبان فارسی در چین معاصر ==
== موقعیت زبان فارسی در چین معاصر ==
از اوایل قرن بیستم، با فروپاشی نظام امپراتوری در [[چین]] و ایجاد جمهوری [[چین]] که همزمان با نهضت مشروطه طلبی در ایران بود، دور تازه­ای از فعالیت ­ها برای آشنایی میان ایران و [[چین]] آغاز شد که متأسفانه به دلیل درگیر شدن [[چین]] در جنگ ­های داخلی و تجاوز ژاپن به این کشور که سرتاسر نیمه ­ی نخست این قرن را به خود مشغول کرد، این تلاش ­ها راه به جایی نبرد. اما پس از استقرار [[جمهوری خلق چین]] در سال1949، و در اواسط دهه ­ی1950ميلادي که رابطه ­ی سیاسی میان ایران و [[چین]] به دلیل روی کارآمدن حزب کمونیست در این کشور قطع شده بود، یکی از اساتید تاريخ بخش شرق‌شناسي دانشگاه پكن به نام پروفسور جی شیان ­لین كه خود زبان فارسي را در دانشگاه كمبريج ياد گرفته بود، اولين دوره ­ی آموزش زبان فارسي را با يازده دانشجو در دانشگاه پكن آغاز كرد. در سال1960، از آن يازده نفر تنها 4 نفر مدرك تحصيلي(کارشناسی) خود را در رشته­ ی زبان و ادبيات فارسي اخذ نمودند و در همان دانشگاه تدريس زبان فارسي را پی گرفتند. (اسماعیل پور، 1385)
از اوایل قرن بیستم، با فروپاشی نظام امپراتوری در [[چین]] و ایجاد جمهوری [[چین]] که همزمان با نهضت مشروطه طلبی در ایران بود، دور تازه­ای از فعالیت ­ها برای آشنایی میان ایران و [[چین]] آغاز شد که متأسفانه به دلیل درگیر شدن [[چین]] در جنگ ­های داخلی و تجاوز ژاپن به این کشور که سرتاسر نیمه ­ی نخست این قرن را به خود مشغول کرد، این تلاش ­ها راه به جایی نبرد. اما پس از استقرار [[جمهوری خلق چین]] در سال1949، و در اواسط دهه ­ی1950ميلادي که رابطه ­ی سیاسی میان ایران و [[چین]] به دلیل روی کارآمدن حزب کمونیست در این کشور قطع شده بود، یکی از اساتید تاريخ بخش شرق‌شناسي دانشگاه پكن به نام پروفسور جی شیان ­لین كه خود زبان فارسي را در دانشگاه كمبريج ياد گرفته بود، اولين دوره ­ی آموزش زبان فارسي را با يازده دانشجو در دانشگاه پكن آغاز كرد. در سال1960، از آن يازده نفر تنها 4 نفر مدرك تحصيلي(کارشناسی) خود را در رشته­ ی زبان و ادبيات فارسي اخذ نمودند و در همان دانشگاه تدريس زبان فارسي را پی گرفتند. <ref><small>اسماعیل پور، ابوالقاسم.(1385). فارسی پژوه ی و ایرانشناسی، در دیدار با پروفسور جان هون نین، ایرانشناس برجسته­ ی چین. کتاب ماه ادبیات، شماره 105 سال در چین.</small></ref>


با گسترش روابط سياسي میان ايران و [[چین|چين]] در اوايل دهه­ 1970،(آغاز مجدد روابط بین دو کشور در سال 1971میلادی) از همين فارغ‌التحصيلان به عنوان مترجم در سفرهای ديپلماتيك استفاده شد و اين گونه بود كه آموزش زبان فارسی در چين، از ميانه­ ی دهه­ ی 1970و پس از بيست سال تجربه­ ی آموزش مستقل در اين كشور، از حمايت دولت وقت ايران نيز برخوردار شد. پس از انقلاب اسلامي نيز آموزش زبان فارسی در كشورهای مختلف مورد حمايت دولت‌های وقت قرار گرفت و تلاش اساتيد برجسته ­ی كشور همچون آقایان دكتر شهيدی، دكتر ستوده، دكتر دبيرسياقی و ذيبح الله صفا در تشويق و حمايت از ايران‌شناسان و مدرسان زبان فارسی در [[چین|چين]] قابل توجه و تقدير بوده است. ترجمه شاهكارهای ادبی زبان فارسی به زبان چينی شامل شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، بوستان و گلستان سعدی، رباعيات خيام، ديوان حافظ و نگاشتن فرهنگ لغت فارسی به چينی و بالعكس حاصل تلاش‌های اساتيد چينی و حمايت و همكاری اساتيد ايرانی زبان و ادبيات فارسي است. (فرازی ، 1391)
با گسترش روابط سياسي میان ايران و [[چین|چين]] در اوايل دهه­ 1970،(آغاز مجدد روابط بین دو کشور در سال 1971میلادی) از همين فارغ‌التحصيلان به عنوان مترجم در سفرهای ديپلماتيك استفاده شد و اين گونه بود كه آموزش زبان فارسی در چين، از ميانه­ ی دهه­ ی 1970و پس از بيست سال تجربه­ ی آموزش مستقل در اين كشور، از حمايت دولت وقت ايران نيز برخوردار شد. پس از انقلاب اسلامي نيز آموزش زبان فارسی در كشورهای مختلف مورد حمايت دولت‌های وقت قرار گرفت و تلاش اساتيد برجسته ­ی كشور همچون آقایان دكتر شهيدی، دكتر ستوده، دكتر دبيرسياقی و ذيبح الله صفا در تشويق و حمايت از ايران‌شناسان و مدرسان زبان فارسی در [[چین|چين]] قابل توجه و تقدير بوده است. ترجمه شاهكارهای ادبی زبان فارسی به زبان چينی شامل شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، بوستان و گلستان سعدی، رباعيات خيام، ديوان حافظ و نگاشتن فرهنگ لغت فارسی به چينی و بالعكس حاصل تلاش‌های اساتيد چينی و حمايت و همكاری اساتيد ايرانی زبان و ادبيات فارسي است. <ref><small>فرازی، مهدی.(1391). مهر ماه ضرورت تقویت روابط فرهنگی ایران و چین؛ آموزش زبان به مثابه ­ی دیپلماسی فرهنگی. ارایه شده در دومین سمینار بررسی [[روابط فرهنگی ایران و چین]]. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.</small></ref>


حال كه بيش از نيم قرن از آغاز آموزش زبان فارسی به ­صورت آكادميك در [[چین|چين]] مي‌گذرد، به نظر مي رسد علاقه و تلاش دولت مردان، زبان‌آموزان و مدرسان در اين كشور، حمايت‌های علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب فارسی در بدنه ­ی دولت‌ و مراکز آموزش عالی ايران از طريق رايزنی های فرهنگی و اعزام اساتید مجرب و پيگيری مفاخر علمی و فرهنگی كشورمان، شرايط به گونه‌اي رقم خورده كه آموزش زبان فارسی در [[چین|چين]]، برخلاف خیلی از کشورهایی که به صورت سنتی زبان فارسی در دانشگاه­ های آن­ها رواج خوبی داشت و تدریس می­ شد ولی اکنون درحال افول و تنزل است، از وضعيت نسبتا خوب و روبه رشدی برخوردار است. وجود مراكز مختلف آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های [[پکن|پكن]]، شانگهای و چند دانشگاه ديگر كه اخيرا تفاهم‌نامه‌های همكاری ميان دانشگاه‌های ايرانی و چينی منعقد شده است، در كنار پژوهشگاه فرهنگ ايران در دانشگاه [[پکن|پكن]] كه از سال 1991 به فعاليت خود مشغول است، آموزش‌های پراكنده و مقطعی زبان فارسی در دانشگاه نظامی لویانگ و دانشگاه راديو و تلويزيون [[چین|چين]]، سبب شده تا امروز در بسياری از مراكز دولتی [[چین|چين]] از وزارت خارجه و وزارت بازرگانی گرفته تا راديو [[چین|چين]]، نيروهايی متخصص و آشنا به زبان فارسی حضور داشته و روابط همه جانبه­ ی دو كشور را تسهيل و تسريع مي‌كنند. وجود مراكز متعدد ايران‌شناسی در [[چین|چين]] و تأسيس مراكزی جديد خبر از تخصصی شدن حوزه­ ی مطالعات ايران در این کشور می دهد. (سابقی،1390: 265)
حال كه بيش از نيم قرن از آغاز آموزش زبان فارسی به ­صورت آكادميك در [[چین|چين]] مي‌گذرد، به نظر مي رسد علاقه و تلاش دولت مردان، زبان‌آموزان و مدرسان در اين كشور، حمايت‌های علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب فارسی در بدنه ­ی دولت‌ و مراکز آموزش عالی ايران از طريق رايزنی های فرهنگی و اعزام اساتید مجرب و پيگيری مفاخر علمی و فرهنگی كشورمان، شرايط به گونه‌اي رقم خورده كه آموزش زبان فارسی در [[چین|چين]]، برخلاف خیلی از کشورهایی که به صورت سنتی زبان فارسی در دانشگاه­ های آن­ها رواج خوبی داشت و تدریس می­ شد ولی اکنون درحال افول و تنزل است، از وضعيت نسبتا خوب و روبه رشدی برخوردار است. وجود مراكز مختلف آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های [[پکن|پكن]]، شانگهای و چند دانشگاه ديگر كه اخيرا تفاهم‌نامه‌های همكاری ميان دانشگاه‌های ايرانی و چينی منعقد شده است، در كنار پژوهشگاه فرهنگ ايران در دانشگاه [[پکن|پكن]] كه از سال 1991 به فعاليت خود مشغول است، آموزش‌های پراكنده و مقطعی زبان فارسی در دانشگاه نظامی لویانگ و دانشگاه راديو و تلويزيون [[چین|چين]]، سبب شده تا امروز در بسياری از مراكز دولتی [[چین|چين]] از وزارت خارجه و وزارت بازرگانی گرفته تا راديو [[چین|چين]]، نيروهايی متخصص و آشنا به زبان فارسی حضور داشته و روابط همه جانبه­ ی دو كشور را تسهيل و تسريع مي‌كنند. وجود مراكز متعدد ايران‌شناسی در [[چین|چين]] و تأسيس مراكزی جديد خبر از تخصصی شدن حوزه­ ی مطالعات ايران در این کشور می دهد. <ref><small>- سابقی، علی محمد.(1390). روابط فرهنگی ایران و چین به قدمت تاریخ، به لطافت ابریشم. کتاب آسیا 7، ویژه­ی روابط ایران و چین. مؤسسه­ ی فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر. تهران.</small></ref>


== کرسی ­های زبان فارسی، مراكز آموزشی و استادان زبان فارسی در چين ==
== کرسی ­های زبان فارسی، مراكز آموزشی و استادان زبان فارسی در چين ==

نسخهٔ ‏۲ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۲:۴۱

زبان فارسی در چین: از دوران باستان تا عصر حاضر

پیشینه­ ی زبان فارسی در چین

امروزه، تمامی مورخان و پژوهشگران تاریخ، به ویژه تاریخ خاورمیانه، آسیای مرکزی، جنوب و شرق آسیا، بر این موضوع اجماع دارند که زبان فارسی و شاخه­ های مختلف آن(پهلوی، سغدی) از گذشته­ های خیلی دور یکی از زبان ­های رایج و ریشه دار در جهان باستان بوده و درحال حاضر نیز هیچ تحقیق تاریخی شایسته ­ای در زمینه ­های خاورشناسی و شرق شناسی، بدون دانستن زبان فارسی و مراجعه به اسناد و منابع فارسی امکان پذیر نیست. براساس نوشته­ های جهانگردان مشهوری هم­چون پادری اودوریک، مارکوپولو و ابن بتوته، در دوران اوج فعالیت جاده­ ی ابریشم، زبان فارسی زبان بین المللی و بازرگانی این جاده از بیزانس تا سواحل شرقی چین بوده است. براساس اسناد تاریخی چین، زبان فارسی، به­ عنوان زبان اصلی دیپلماسی چین در دوران یوان و مینگ تا دوران چینگ نه تنها در کشورها و مناطق مسلمان نشین مورد استفاده بوده است، بلکه در شهر«جان چِنگ(Zhan Cheng)» در ویتنام شمالی، «جِن لا(Zhen La)» در کامبوج امروز، مالاجا (نوار مالاکای مالزی امروز) نیز زبان دیپلماسی بوده است. (یائو جیدِه. پژوهش ­های ایرانشناسی در چین. مطلبی منتشر نشده نزد مؤلف) از این جهت می­ توان گفت زبان فارسی از دوران یوان تا دوران چینگ همیشه نقش بسیار مهمی در فعالیت ­های دیپلماسی چین ایفا می­کرد.

به همین سبب، بنا به دستور امپراتوران چینی، در چین قدیم مدرسه و آموزشکده ­هایی برای تدریس زبان فارسی و تربیت مترجمان و کارکنان دولتی و گمرکی فارسی­دان تأسیس شده بود که در اسناد و کتاب­ های تاریخی چین به آن اشاره شده است. به همین جهت است که همیشه پژوهش پیرامون پیشینه­ و میزان نفوذ زبان فارسی در چین یکی از موضوعات مورد علاقه­ ی محققان و پژوهشگران ایران و چین بوده است.

افزون بر آن­چه ذکر شد، از ابتدای ورود اسلام به چین، زبان فارسی زبان فرهنگی و دینی مسلمانان این سرزمین بوده و هنوز هم در مدارس دینی و آموزشگاه­ های اسلامی که به«آموزش مسجدی» معروف است، زبان فارسی و کتاب­ های درسی که به زبان فارسی نوشته شده است، مورد استفاده است. نشانه ­های تاریخی رواج زبان فارسی در میان مسلمانان چین، هنوز هم در اصطلاحات روزمره­ ی آنان، به ویژه در امور دینی، قابل مشاهده است. هم­چنین، وجود کتیبه ­ها، سنگ نوشته ها، و سنگ قبرهای تاریخی نوشته شده به زبان فارسی که برخی از قدمت 800 ساله برخوردار هستند، بازگو کننده­ ی کاربرد وسیع زبان فارسی به عنوان زبان نخست ارتباطاتی، میان مسلمانان ملیت ­های مختلف ساکن و مرتبط با چین، از جمله مسلمانان چینی است. وجود برخی لغات و واژه ­های فارسی با کمی تغییر در زبان چینی و گویش ­ها و زبان­ های محلی و زبان­ های اقلیت ­هایی مانند مغولی، تبتی و اویغوری نیز دلیل دیگری بر گستره­ ی تأثیر، نفوذ و جایگاه زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سرزمین پهناور چین از گذشته ­های دور است. در واقع، به واسطه ­ی آمد و شد و مهاجرت بی­شمار ایرانیان به شرق آسیا، از قرن دهم میلادی به بعد، زبان فارسی زبان ادبی و دینی شرق جهان اسلام به شمار می­رفت و اسلام در این منطقه از ابتدا رنگ و مایه­ ی ایرانی به خود گرفته و هنوز هم پس از گذشت چندین قرن، کلمات و اصطلاحات فارسی در عبادات و گفتگوهای روز مره­ ی آنان جای دارد. واژه هایی هم­چون نماز، روزه، آب دست(وضو)، نماز بامداد(صبح)، نماز پیشین (ظهر)، نماز پسین(عصر)، نماز شامگاه(مغرب)، نماز خفتن(عشا)، و اسامی روزهای هفته مانند شنبه، یکشنبه، و تا آخر هفته، دوستی، دشمنی، آخوند(روحانی)، پاکی و... باگذشت زمان زبان و ادبیات فارسی آن­چنان درسه بخش بازار تجاری، دربار امپراتوری و جامعه ­ی مسلمانان چین گسترش یا فت که موجب شد در بخش تجارت وبازرگا نی وگمرکات و ادارات مالیاتی، خط استیفی یا همان خط سیاق که نوعی خط حساب وکتاب ایرانی است متداول شود. [۱] هم­چنین، زبان فارسی در بخش اعتقادات دینی و احکام عبادی مسلمانان چین نیز تأثیر عمیقی نهاده است. حتی امروزه که زبان فارسی دیگر در این کشور کاربردی ندارد، ولی در برخی کتاب­ های آموزش احکام و مسایل دینی و شرعی، هنوز هم بخشی از نیت­ های نمازهای یومیه و اجرای خطبه­ ی عقد و ازدواج، هم­چنان با استفاده از جملات و عبارات کاملا فارسی اجرا می­شود که آن­چه در پی می­ آید پاره­ای از این موارد است که از کتابی به نام«دعوات العباد و فوائدها» منتشره از سوی انجمن اسلامی چین نقل می­شود.

-        نیت کردم که آبدست می­سازم از برای برداشتن حدث را تا نماز بر من مباح شود، الهی از من قبول گردان.

-        نیت کردم که بگزارم دو رکعت سنت نماز بامداد. متوجه شدم به جهت کعبه خالصا لله تعالی.

-        نیت کردم که بگزارم چهار رکعت فریضه ­ی نماز خفتن. وقتی متوجه شدم به جهت کعبه خالصا لله تعالی اقتدا کردم به امام الله اکبر.

در مورد نیت­ سایر نمازهای روزانه اعم از واجب و مستحب و غسل کردن واجب و مستحب نیز چنین عباراتی به کار می­برند. در کتاب زاشیوِ (Zaxiue) كه از متون و درسنامه­ های متداول معارف اسلامی و حوزوی(نظام آموزش مسجدی) در چین است، خطبه ­ها، نیت­ ها، دعاها و صیغه ­های شرعی كه بر مسلمانان واجب است در عبادات و مناسك و عقود شرعی به لفظ و عبارت فارسی ادا گردد ذکر شده است. هنوز هم طبق سنت برخی از حوزه ­های اسلامی چین، مانند حوزه­ ی شرقی شاندونگ، ادای صیغه ­ی ایجاب و قبول به عبارت فارسی شرط لازم برای مشروعیت و صحت عقد ازدواج است، هرچند دو طرف زبان فارسی را ندانند.  عبارت زیر متن خطبه­ ی کامل عقد به زبان فارسی است که در کتاب زاشیه آمده است.

«اكنون به فرمان خداوند جهان و خالق كون و مكان و مربی عالمیان و پادشاه ازل و حكیم لم یزل و به شرف سنت سنیه­ ی بهترین اولاد بنی آدم و برگزیده ­ی گلستان معرفت و كدخدای ملك خدا و شفاعت­ خواه روز جزا، یعنی به نام لطیف شریف محمدمصطفی(ص) و به اجماع صحابه­ ی كبار(رض) و به مذهب مهذب امام اعظم كوفی صوفی(رح) و به گواهی این جماعت مسلمین كه در این مجلس امر خیر حاضرند، شما كه وكیل ثابت الوكاله بالمشافه ه­اید از قبل مسماه فلانه بنت فلان بوده باشید، نفس نفسیه­ ی موكله­ ی خود را به زنی و نكاح صحیح مسلمانی و به چهار امور شرعی كه بین الناس معروف و مشهور است و به مِهرِ مذكور كه بعض او معجل و بعضی مؤجل است الی بقاءالنكاح به این جوان حاضر راغب كه فلان بن فلان بوده باشد دادیدش به زنی؟ باز وكیل گوید: دادیمش به زنی و شما كه جوان حاضر راغب اید نفس نفیسه­ ی موكله­ شان را به زنی و به نكاح مسلمانی در بدل املاكات مذكور خواستید و قبول كردیدش به زنی؟ داماد گوید: قبول كردیمش!»

به هرحال، اگرچه نفوذ زبان فارسی در کشور دور­دستی مانند چین در نگاه نخست بعید می نماید، ولی واقعیتی است که در دوره­ای از تاریخ روابط ایران و چین تحقق یافته و مراحلی را پشت سر گذاشته است که حقایق و شواهد تاریخی باقی مانده از آن دوران صحت آن را تأیید می­کند. [۲]

عوامل توسعه و ترویج زبان فارسی در چین

زمینه­ ها و عواملی که در گذشته موجبات رشد و گسترش زبان فارسی در چین را فراهم ساخته است را می­ توان به شرح زیر خلاصه کرد:

1-روابط گسترده و پایدار تجاری موجود بین ایران و چین از طریق دو جاده­ ی ابریشم زمینی و دریایی؛

2-مهاجرت بازرگانان، هنرمندان، دیوان سالاران، محققان، مبلغان دینی و صوفیان طریقت مسلک ایرانی به چین و اقامت و ازدواج با زنان و دختران چینی؛

3-گسترش روابط رسمی و دیپلماتیک میان امپراتوری چین و پادشاهی ایران و حکام محلی و اعزام سفرای متعدد از سوی دو کشور که پیام­ ها و نامه­ های مودت آمیز و دوستان ه­ای به زبان فارسی همراه خود داشتند،

4-تهاجم مغولان به ایران به رهبری چنگیزخان و هلاکو خان، و به اجبار کوچاندن صدها هزار سرباز، زندانی، صنعتگر، هنرمند، دبیر و منشی ایرانی به چین جهت استفاده از آن­ها برای تمشیت امور سرزمین پهناور چین و به قدرت رسیدن برخی از آن­ها در دربار امپراتور و ولایات مختلف این کشور. این دولتمردان ایرانی، پس از کسب موقعیت اجتماعی و سیاسی در چین تحت سلطه­ ی سلسله­ ی یوان، هرکدام صدها نفر از خانواده، بستگان و هم کیشان خود را به چین منتقل و در مدیریت امور مملکتی از آن­ها به جای مردم چین و مغول­ ها استفاده می کردند. این مهاجرت اجباری-اختیاری گسترده، زمینه را برای گسترش و نفوذ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در چین را بیش از گذشته فراهم ساخت؛

5- هم­چنان­که در فصول گذشته ذکر شد، از آن­جا که از یک سو، میان دوشاخه از مغولان حاکم در ایران و چین رابطه­ و ارتباط قوی وجود داشت و مبادلات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ­ای برقرار بود، و از سوی دیگر مغولان خود دارای زبان و فرهنگ پیشرفته نبودند و شاخه­ ی مغولان چین به مردم و زبان و فرهنگ مردم چین اعتماد نداشتند، به ناچار زبان فارسی، زبان رایج دربار هر دو شاخه از مغولان شد و دانشمندان ایرانی به عنوان منشیان و تاریخ نگاران در دربار سلسله­ ی یوان به کار گرفته شدند و اعلب نامه­ ها و پیام ­هایی که میان این دو دربار مبادله می­شد، به زبان فارسی بود. [۳] در نتیجه، زبان فارسی در کنار زبان­ های چینی و مغولی زبان رسمی دربار شد و برای تربیت مترجمان و کارکنان آشنا به زبان فارسی در دربار و سرحدات و گمرکات کشور چین، نخستین مدرسه­ ی آموزش زبان ­های خارجی از جمله زبان فارسی در پایتخت یوان(پکن فعلی) راه اندازی و اولین لغتنامه ­ی فارسی به چینی تحت عنوان«لغت نامه ی مدرسه­ ی هوی هوی» تألیف گردید. تحت تأثیر همین فضای خوش زبان فارسی بود که نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارس زبان ­ها تحت عنوان«منهاج الطلب» توسط دانشمند ایرانی «چانگ جی مینگ» یا همان محمد ابن حکیم اصفهانی در چین تألیف و مورد استفاده قرار گرفت.   

نقش زبان فارسی در پیدایش زبان­ های بومی اسلامی

آنچه که در خصوص زبان فارسی در چین، توجه محققین وپژوهشگران علاقمند را به خود جلب می­کند، گستردگی به کارگیری زبان فارسی در اسناد و مدارک و کتاب­ های خطی و لوح­ ها وسنگ نوشته­ های اسلامی باقیما نده از دوران سلسله­ های مختلف امپراتوران چینی است. هادی العلوی یکی از نسخه شناسان معروف عرب که کتاب­ های خطی مسجد دونگ­سِه در پکن را مورد بررسی قرار داده، دراین خصوص می­گوید: «زبان فارسی و آشنایی با این زبان در کلیه کتاب­ های خطی عربی سایه ا نداخته است. درکتاب ­های خطی عربی، اغلب توضیحات و تفسیرهای ابتدا و ا نتهای کتاب به زبان فارسی است وعلاوه برآن متن بسیاری از کتاب ­های خطی عربی به سبک فارسی است. [۴]

پروفسور لیو اینگ­شِنگ(Liu Ying Sheng) استادتاریخ دا نشگاه نَن­جینگ، درمقاله ­ای تحت عنوان«تاریخ ونحوه­ ی شکل گیری خط ملت خویی وسایر اقلیت­ های نژادی مسلمان شمال غرب چین» می­گوید: «در دوران حاکمیت سلسله­ های تا نگ، سونگ و یوان، اجداد قوم خوی(مسلما نان) بیشتر به زبان فارسی حرف می­زدند و زبان فارسی در عین اینکه یک زبان خارجی بود، زبان اقلیت قوم خوی هم به شمار می­رفت. این امر قرن­ ها به همین وضع ادامه داشت ولی پس از گذشت صدها سال، به­ تدریج زبان چینی جایگزین زبان فارسی شد، اگرچه هم اکنون نیز تعداد زیادی از واژه ­های فارسی هم­چنان مورد استفاده­ ی قوم خوی می ­باشد که محا فل اسلامی این واژه ­ها را «زبان مسجدی» می­ گویند. » [۵]  به هرحال، توسعه­ ی فراگیری و استفاده از زبان فارسی برای چندین قرن و سپس ترکیب آن با زبان چینی، موجب شد که در برخی از مناطق دور افتاده­ ی مسلمان نشین، از تعامل این دو زبان و آمیزش آنها با یکدیگر، کلمات و واژه­ های ترکیبی جدیدی متشکل از فارسی، عربی، و چینی متولد و زبان خاصی به نام شیائو اِرجینگ(Xiao Erjing)شکل گرفته و برای چندین قرن مورد استفاده­ ی مسلمانان این مناطق قرار گیرد. [۶] اگرچه این زبان هیچوقت ازسوی دولت چین به رسمیت شناخته نشد، ولی چندین قرن متوالی به­ صورت وسیع توسط چهار اقلیت قومی مسلمان دونگ شیانگ، بائو، سالار و هوی مورداستفاده قرار می­گرفت وهنوز هم علی­رغم به فراموشی سپرده شدن آن درشهرهای بزرگ، هنوز هم در برخی از روستاهای مسلمان نشین دورافتاده ­ی مناطقی هم­چون خِه­نَن، شانسی، مغولستان داخلی، نینگ شیا، گَنسو، چینگ­های، سین کیانگ ویونن که طرح آموزش اجباری دولتی به صورت فراگیر اجراء نشده است، درسیستم آموزشی مساجد به­ عنوان زبان آموزشی و در برخی از محاورات عمومی استفاده می­شود. [۷]

زبان محلی دیگری که در برخی از مناطق مسلمان نشین چین با مبنا قرار دادن زبان فارسی شکل گرفت، زبان جینگ ­تانگ(Jing Tang) است. زبان جینگ ­تانگ، زبان محلی خاص با حروف و الفبای فارسی است که درمیان مسلمانان چین برای چندین قرن رایج بوده است که با دیگر زبان­ های موجود در این کشور فرق زیادی دارد. مصادر کلمات و واژه ­های این زبان را، واژه­ ها­ی فارسی، عربی و چینی تشکیل داده و یا ترکیبی از همه ­ی آن­ها است. ترکیب­ های مختلف فارسی- عربی، عربی- چینی و فارسی- چینی شاکله ­ی اصلی این زبان را شکل می­ دهد. از آن­جا که از ابتدا واژه ­ها وکلمات دینی مورد استفاده­ ی مسلمانان در چین بیش تر فارسی و عربی بوده است، لذا اکثر لغات و واژه­ های زبان جینگ ­تانگ هم از لغات و کلمات فارسی تشکیل شده و یا معنا و مفهوم کلمات فارسی و عربی در قالب لغات چینی بیان شده است. کلماتی هم­چون( نماز، روزه، بامداد، دشمن، پیشین، خفتن و ...) کلمات خاص فارسی، و لغاتی چون­( ایمان، حج، زکات، خلیفه، امام و ...) کلمات خاص عربی، و واژه­ هایی مانند( وانگ­رِن، به معنی مرگ، جیوی­کونگ، به معنای رکوع، وانگ ­شیانگ، به معنی امید واری و... ) کلمات خاص چینی هستند که در زبان جینگ­تا نگ از آنان استفاده شده است. هم­چنین، واژه ­های ترکیبی مانند«بی نصیب»، «ربا شی بوده» به معنای ربا حرام است، «بیمار لیاوو» به معنی مریض شدم، نمونه ­ای از کلمات ترکیبی فارسی، عربی و چینی است که در این زبان از آن­ها استفاده می­شود. [۸]

موقعیت زبان فارسی در چین معاصر

از اوایل قرن بیستم، با فروپاشی نظام امپراتوری در چین و ایجاد جمهوری چین که همزمان با نهضت مشروطه طلبی در ایران بود، دور تازه­ای از فعالیت ­ها برای آشنایی میان ایران و چین آغاز شد که متأسفانه به دلیل درگیر شدن چین در جنگ ­های داخلی و تجاوز ژاپن به این کشور که سرتاسر نیمه ­ی نخست این قرن را به خود مشغول کرد، این تلاش ­ها راه به جایی نبرد. اما پس از استقرار جمهوری خلق چین در سال1949، و در اواسط دهه ­ی1950ميلادي که رابطه ­ی سیاسی میان ایران و چین به دلیل روی کارآمدن حزب کمونیست در این کشور قطع شده بود، یکی از اساتید تاريخ بخش شرق‌شناسي دانشگاه پكن به نام پروفسور جی شیان ­لین كه خود زبان فارسي را در دانشگاه كمبريج ياد گرفته بود، اولين دوره ­ی آموزش زبان فارسي را با يازده دانشجو در دانشگاه پكن آغاز كرد. در سال1960، از آن يازده نفر تنها 4 نفر مدرك تحصيلي(کارشناسی) خود را در رشته­ ی زبان و ادبيات فارسي اخذ نمودند و در همان دانشگاه تدريس زبان فارسي را پی گرفتند. [۹]

با گسترش روابط سياسي میان ايران و چين در اوايل دهه­ 1970،(آغاز مجدد روابط بین دو کشور در سال 1971میلادی) از همين فارغ‌التحصيلان به عنوان مترجم در سفرهای ديپلماتيك استفاده شد و اين گونه بود كه آموزش زبان فارسی در چين، از ميانه­ ی دهه­ ی 1970و پس از بيست سال تجربه­ ی آموزش مستقل در اين كشور، از حمايت دولت وقت ايران نيز برخوردار شد. پس از انقلاب اسلامي نيز آموزش زبان فارسی در كشورهای مختلف مورد حمايت دولت‌های وقت قرار گرفت و تلاش اساتيد برجسته ­ی كشور همچون آقایان دكتر شهيدی، دكتر ستوده، دكتر دبيرسياقی و ذيبح الله صفا در تشويق و حمايت از ايران‌شناسان و مدرسان زبان فارسی در چين قابل توجه و تقدير بوده است. ترجمه شاهكارهای ادبی زبان فارسی به زبان چينی شامل شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، بوستان و گلستان سعدی، رباعيات خيام، ديوان حافظ و نگاشتن فرهنگ لغت فارسی به چينی و بالعكس حاصل تلاش‌های اساتيد چينی و حمايت و همكاری اساتيد ايرانی زبان و ادبيات فارسي است. [۱۰]

حال كه بيش از نيم قرن از آغاز آموزش زبان فارسی به ­صورت آكادميك در چين مي‌گذرد، به نظر مي رسد علاقه و تلاش دولت مردان، زبان‌آموزان و مدرسان در اين كشور، حمايت‌های علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب فارسی در بدنه ­ی دولت‌ و مراکز آموزش عالی ايران از طريق رايزنی های فرهنگی و اعزام اساتید مجرب و پيگيری مفاخر علمی و فرهنگی كشورمان، شرايط به گونه‌اي رقم خورده كه آموزش زبان فارسی در چين، برخلاف خیلی از کشورهایی که به صورت سنتی زبان فارسی در دانشگاه­ های آن­ها رواج خوبی داشت و تدریس می­ شد ولی اکنون درحال افول و تنزل است، از وضعيت نسبتا خوب و روبه رشدی برخوردار است. وجود مراكز مختلف آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های پكن، شانگهای و چند دانشگاه ديگر كه اخيرا تفاهم‌نامه‌های همكاری ميان دانشگاه‌های ايرانی و چينی منعقد شده است، در كنار پژوهشگاه فرهنگ ايران در دانشگاه پكن كه از سال 1991 به فعاليت خود مشغول است، آموزش‌های پراكنده و مقطعی زبان فارسی در دانشگاه نظامی لویانگ و دانشگاه راديو و تلويزيون چين، سبب شده تا امروز در بسياری از مراكز دولتی چين از وزارت خارجه و وزارت بازرگانی گرفته تا راديو چين، نيروهايی متخصص و آشنا به زبان فارسی حضور داشته و روابط همه جانبه­ ی دو كشور را تسهيل و تسريع مي‌كنند. وجود مراكز متعدد ايران‌شناسی در چين و تأسيس مراكزی جديد خبر از تخصصی شدن حوزه­ ی مطالعات ايران در این کشور می دهد. [۱۱]

کرسی ­های زبان فارسی، مراكز آموزشی و استادان زبان فارسی در چين

تا كنون، با حمایت دولت و دانشگاه ­های چین، و همکاری دولت ایران و مراکز دانشگاهی و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در چین، در شش دانشگاه این کشور كرسی دایمی رشته­ ی زبان و ادبیات فارسی دایر و راه‌اندازی شده است، و در دو دانشگاه نيز كلاس مقدماتی آموزش زبان فارسی به ­صورت مقطعی داير است شده كه تاریخ راه اندازی، مقطع تحصیلی، تعداد و مشخصات اساتید، و میزان موفقیت آن­ها به شرح زیر است.

1-دانشگاه پكن: نخستین کرسی زبان و ادبیات فارسی در کشور چین، در سال1336(1957 ميلادي) و در دانشكده­ ی خاورشناسی دانشگاه پكن داير شد. این دانشگاه، هر چهار سال يك بار هشت دانشجو پذيرش می کند. اين كرسی آموزشی تا كنون بيش از 24دوره( 14دوره­ی کارشناسی، 8 دوره­ی کارشناسی ارشد و دو دوره در مقطع دکترا) فارغ التحصیل داشته و حدود 300 نفر دانشجوی چينی را با زبان و ادبيات فارسی و تاريخ و فرهنگ ايران آشنا ساخته است كه هم اكنون در مؤسسات و ادارات و بخش ­های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، امنیتی و نظامی این کشور در داخل و سفارت خانه­ های چين در ايران و بعضی از کشورهای دیگر و هم­چنین شركت­های تجاری كه با ايران ارتباط دارند، مشغول به كار هستند. عمده ­ی ايرانشناسان و فارسی دانان مشهور چين نیز از پرورش يافتگان اين دانشگاه هستند. در دانشگاه پکن که به عنوان دانشگاه مادر در رشته­ ی زبان و ادبیات فارسی در چین به شمار می­ رود، در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو پذیرفته می­شود. دوره­ ی پذیرش دانشجوی رشته­ ی زبان فارسی هر چهارسال یک بار است که معمولا ده دانشجو پذیرفته می­شود. مقطع دکترای این دانشگاه اغلب برای تربیت اساتید مورد نیاز سایر دانشگاه­ هایی که دارای رشته ­ی زبان و ادبیات فارسی هستند صورت می­ پذیرد. هم­ چنین، باتوجه به پیشینه و حضور اساتید مجرب در این دانشگاه(شاغل و بازنشسته)، بیش تر متون آموزشی زبان فارسی مورد استفاده در سایر دانشگاه ­ها، و ترجمه و تألیف آثاری پیرامون ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی نیز توسط این اساتید تهیه و تدوین و توسط انتشارت دانشگاه پکن چاپ ومنتشر شده است.

استاد جان‌خونگ نيِن(Zhang Hong Nien)(فارغ التحصیل نخستین دوره ­ی زبان فارسی دانشگاه پکن)، استاد زِن‌يان شِن(Zen Yanshen)(فارغ التحصیل دانشگاه کابل در افغانستان)، استاد يه‌يي‌ليانگ(Ye Yiliang)(فارغ التحصیل دانشگاه کابل در افغانستان)، استاد خانم لي‌شيانگ(Li Xiang)(همسر استاد جان­خونگ نیِن)، و خانم تِن‌خويي‌جو(Ten Hui Zhu)، از استادان ممتاز و پايه‌گذاران اصلي بخش فارسی دانشگاه پكن هستند كه اكنون همگی بازنشسته شده‌اند. درحال حاضر خانم دكتر وانگ‌اي‌دان(Wang Yidan) و آقای دکتر شی گوان(Shi Guang)(هر دو فارغ التحصیل دانشگاه تهران)، مسئوليت اداره­ی كرسی آموزش زبان فارسی و مركز پژوهش­ های فرهنگ ايران در اين دانشگاه را بر عهده دارند. فرهنگ بزرگ فارسی به چينی و فرهنگ بزرگ چينی به فارسی و ده ­ها کتاب ادبی، تاریخی، و آموزشی، در خصوص ایران، به همت این استادان تأليف، ترجمه ومنتشر شده است.

بخش فارسی دانشگاه پکن نه تنها قدیمی ­ترین کرسی زبان فارسی در چین است، بلکه از نظر سطح علمی و آموزشی نیز نسبت به سایر دانشگاه ­های دارای رشته­ ی زبان فارسی در این کشور بهتر و بالاتر است. این دانشگاه با دانشگاه تهران قرار داد همکاری ­های علمی و آموزشی و تبادل استاد و دانشجو دارد که تا سال1379 همیشه یکی از اساتید برجسته ­ی دانشکده ­ی ادبیات تهران برای تدریس به دانشجویان دانشگاه پکن به چین اعزام می­شد. در سال 1380، بنا به تشخیص مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی، با توجه به افزایش سطح علمی اساتید بومی این دانشگاه، اعزام استاد از ایران متوقف و پس از آن اساتید به صورت مقطعی و تحت شرایط خاصی به صورت موقت جهت همکاری با اساتید بومی به این دانشگاه اعزام می­شوند. دانشگاه پکن، به پاس هم­کاری­ های صادقانه­ ی مرحوم دکتر شهیدی با بخش فارسی دانشگاه پکن به نمایندگی از دانشگاه تهران، دکترای افتخاری خود را تقدیم این استاد فرزانه نمود، و متقابلا، دانشگاه تهران نیز به پروفسور جی شیان لین، بنیانگذار رشته­ ی زبان فارسی در دانشگاه پکن، دکترای افتخاری اعطا نمود.

مرکز پژوهش ­های فرهنگ ایران، وابسته به دانشگاه پکن نیز که زیر نظر بخش فارسی این دانشگاه است، در سال1369(1990میلادی) تأسیس و تا کنون فعالیت ­های علمی و پژوهشی بسیاری را انجام داده و سمینارهای متعددی را برگزار نموده است.

2-دانشگاه راديو و تلويزيون پكن: کرسی زبان فارسی در این دانشگاه در سال1957 و هم­زمان با تأسیس بخش فارسی رادیو بین المللی چین راه اندازی شد. نخستین گروه از فارغ التحصیلان اولین دوره­ ی رشته­ ی زبان فارسی این دانشگاه، در سال1961به بخش فارسی رادیو بین المللی چین پیوستند و خانم ­ها لیوبائوجین، چِن جین­یون، و وِن یِه­سون، هر سه از فارغ التحصیلان اولین دوره­ ی زبان فارسی این دانشگاه، از نخستین گویندگان فارسی زبان رادیو بین المللی چین به شمار می­روند. نخستین گویندگان (بخش فارسی رادیو بین المللی چین. www.persian.cir.cn.)  آموزش زبان فارسی در این دانشگاه مستمر نبوده و براساس نیاز مراکز و نهادهای رسانه ­ای دولتی چین به افراد فارسی­دان دوره برگزار می­ کند. لذا، از زمان تأسیس بخش فارسی در این دانشگاه تا كنون، تنها سه دوره­ ی آموزش زبان فارسی در مقطع کارشناسی، برگزار شده است كه در آخرین دوره­ ی آن که در سال1383به پایان رسید، 27 دانشجو از سراسر چين در رشته­ ی زبان و ادبیات فارسی در مقطع کارشناسی فارغ التحصیل شدند که اغلب پس از پایان دوره، در رسانه ­های مختلف از جمله بخش فارسی رادیو بین المللی چین مشغول به کار شده ­اند. اين دانشگاه مركز اصلی تربيت گويندگان، مجريان، خبرنگاران و دست‌اندركاران وسايل ارتباط جمعی چين شناخته می شود. خانم وِن‌يِه سون (Wen Ye Sun) که خود از فارغ التحصیلان نخستین دوره ­ی این دانشگاه بود، ریاست آخرین دوره از دانشجویان رشته­ ی زبان فارسی را بر عهده داشت که اینکه بازنشسته شده است.

3-دانشگاه نظامی لويانگ واقع در شهر لویانگ در استان خِه­نَن: كرسي آموزش زبان فارسی اين دانشگاه تا كنون فارسی دان‌هاي بسيار زيادی را تربيت كرده است که به دلیل نظامی بودن آن، اغلب فارغ التحصیلان در دستگاه­ های نظامی، انتظامی و امنیتی این کشور خدمت می ­کنند. در اين دانشگاه هم اكنون 10 نفر دانشجو به فراگيری زبان فارسی مشغول هستند. آقايان چي‌وِن­دونگ( Qi Wen Dong)، يائو­شيانگ(Yao Xiang) و جانگ‌لي‌مينگ(Zhang Liming) استادان بخش فارسی اين دانشگاه هستند. در این دانشگاه نیز زبان فارسی، تنها تا مقطع کارشناسی آموزش داده می­ شود.

4-دانشگاه زبان ­های خارجی شانگهای: كرسی آموزش زبان فارسی در اين دانشگاه از سال 1376(1997میلادی) راه‌اندازی شده است. اين كرسی براساس قرارداد امضا شده بين دانشگاه شهيد بهشتی و دانشگاه مذكور داير شده و بر پايه­ ی اين قرارداد، هم­زمان با تشكيل كرسی زبان فارسی دراين دانشگاه، كرسی زبان چينی هم در دانشگاه شهيد بهشتی آغاز به کار کرده و طبق توافق، همه ساله يك استاد چينی برای تدریس به دانشگاه شهيد بهشتی اعزام می­شود و يك استاد ايرانی هم از سوی دانشگاه شهید بهشتی برای تدریس دانشجویان به دانشگاه مطالعات خارجی شانگهای فرستاده می­­ شود. استادان اعزامی از دانشگاه شهید بهشتی از ابتدای آغاز این همکاری به ترتیب عبارت بودند از: آقایان  دکتر منصور ثروت، دکتر محمد خانی، دکتر حجت رسولی، دكتر ابوالقاسم اسماعيل پور، دکتر حسنی و در حال حاضر نیز دکتر محمد کاظم کهدویی با اين بخش همكاری دارد. درحال حاضر، اساتید چینی این بخش نیز عبارتند از: خانم ليوهويی، خانم وانگ جِنگ­رونگ، و آقاي چِن­تونگ( آقای چِن تونگ اخیرا به عنوان نفر دوم بخش فرهنگی سفارت چین در تهران مشغول به خدمت می­باشد.) این دانشگاه تا کنون 5 دوره فارغ التحصیل در مقطع کارشناسی داشته و از سال گذشته برای نخستین بار در مقطع کارشناسی ارشد نیز دو نفر دانشجو پذیرفته شده است.

5-دانشگاه مطالعات خارجی پکن: رشته­ ی زبان وادبیات فارسی برای نخستین بار در سال1388(سپتامبر 2009) در این دانشگاه راه اندازی شد. ریاست بخش فارسی این دانشگاه را خانم دکتر یولی(فارغ التحصیل دانشگاه تهران) بر عهده دارد. در سال اول تأسیس این بخش، خانم آمنه تقیان از فارغ التحصیلان رشته­ ی«آموزش زبان فارسی به دانشجویان خارجی، از دانشگاه علامه طباطبایی» با خانم دکتر یولی همکاری می­کرد. در سال دوم کلیه­ ی دانشجویان(26 نفر) با استفاده از بورس دولت جمهوری اسلامی ایران و شرکت ­های چینی فعال در ایران،  برای ادامه­ ی تحصیل به ایران اعزام و در مؤسسه­ ی دهخدا دو ترم را گذراندند. این دانشجویان، سال سوم و چهارم را در پکن ادامه داده و از همکاری آقای دکتر محمد خان که از دانشگاه شهید بهشتی بازنشسته شده بود، برای تدریس بهره بردند.

6-آخرین و جوان­ترین بخش زبان فارسی، در سال1391، در دانشگاه شمالغرب چین واقع در شهر شی­اَن از ابتدای سال جاری تحصیلی(2012-2013) با 35 دانشجو در مقطع کارشناسی راه اندازی شده است که خانم  وانگ جِن رونگ(Wang Zhen Rong)(فارغ التحصیل دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد) ریاست آن را بر عهده دارد.

7-در دانشگاه تربيت معلم سين كيانگ(شهر ارومچی) نیز اگرچه کرسی رسمی و رشته­ ی زبان فارسی وجود ندارد، ولی با توجه به نیاز این منطقه، تاكنون سه دوره ­ی ‌مقدماتی آموزش زبان فارسی در خلال سال‌هاي 98 تا 2004 ميلادی برگزار شده است. در این دوره­ ها، آقای دكتر ضمير سعدالله زاده(از نژاد تاجیک چینی و فارغ التحصیل دانشگاه دوشنبه در تاجیکستان) تدریس می­کرد. در این دوره ­ها مجموعا بیش از150 نفر از دانشجویان رشته­ های مختلف، زبان فارسی را به عنوان زبان دوم اختیاری انتخاب و به یاد گیری زبان فارسی اشتغال داشتند. قابل ذکر است که متن آموزشی تهیه شده توسط خانم لی­شیانگ از دانشگاه پکن، برای تدریس در دانشگاه تربیت معلم سین کیانگ به زبان اویغوری ترجمه و مورد استفاده ­ی این دانشجویان قرار گرفت.

8-در دانشگاه تربیت معلم نانجينگ نیز براي نخستين بار در سال 1385 یک دوره كلاس آموزش زبان فارسی با همكاري رايزنی فرهنگی و مديران دانشگاه مزبور، توسط آقای ارژنگ محقق دانشجوی ایرانی شاغل به تحصیل در این دانشگاه و با حضور هفت نفر از علاقمندان يادگيري زبان فارسی داير شد که بعدها به دلیل عدم حمایت متوقف شد.

منابع و متون آموزشی زبان فارسی در دانشگاه ­های چین

یکی از مهم­ترین پایه­ های اساسی آموزش هر زبانی، وجود منابع و متون آموزشی متنوع، روشمند، و متناسب با ذوق و سلیقه­ ی زبان آموزان است که زمینه را برای علاقمندی بیشتر و فراگیری سریع­تر آن زبان فراهم می­سازد. در خصوص منابع درسی آموزش زبان فارسی، به طور کلی باید گفت، علی­رغم تلاش­های فراوانی که از سوی دبیرخانه­ ی محترم شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و مرکز گسترش زبان فارسی و سایر نهادها و مراکز مسئول گسترش این زبان و اساتید بزرگوار و متخصص در این زمینه صورت گرفته و کتاب­ ها، نوارها و سی­دی های آموزشی نسبتا متنوع و زیادی تولید شده و تلاش ­های بسیاری برای رفع نواقص آن­ها صورت گرفته است، ولی متأسفانه تا کنون متن آموزشی استاندارد و متناسب با نیازهای مخاطبان و فارسی آموزان کشورهای مختلف که بتواند به روشی علمی و هدفمند و جذاب نیاز آن­ها را برآورده سازد، وجود ندارد. دولت چین، از سال2004 میلادی تصمیم گرفت تا با استفاده از راهبرد آموزش زبان چینی در جهان، به عنوان ابزاری در راستای توسعه­ ی فرهنگ و قدرت نرم خود استفاده کند. از آن سال تا کنون، و طی همین مدت چند ساله، سازمان متولی امر آموزش زبان چینی به خارجیان(خَن­بَن(Han Ban)) که مدیریت مؤسسات کنفوسیوس در خارج از کشور را بر عهده دارد، با بسیج امکانات دولتی و بخش خصوصی و اساتید و کارشناسان آموزشی و با استفاده از آخرین روش­ های علمی و ابزارها و فن­آوری­ های نوین آموزشی روز، بیش از 550 نوع کتاب، نرم افزار، اقلام صوتی و تصویری آموزشی و کمک آموزشی متنوع و سازگار با هر محیط و سن هر زبان آموز و به زبان­ های متنوع(انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، عربی، اردو، مالایی، تایلندی، بنگالی، و حتی فارسی) را تهیه، تدوین و منتشر نموده است تا بتواند نیازهای زبان آموزان از هر ملیت و قشر و در هر سطحی از زبان که مورد نیاز علاقمندان است برآورده سازد. طبعا، در نتیجه­ ی چنین تلاشی است­ که در حال حاضر، تعداد زبان آموزان چینی در سرتاسر جهان به بیش از 50میلیون نفر رسیده و پیش بینی شده است تا سال 2020 این تعداد از شمار100میلیون نفر نیز فراتر رود. باتوجه به اهمیت و زمینه­ ی گسترش زبان فارسی و تأکیدهای مقامات بلند پایه­ ی جمهوری اسلامی ایران نسبت به این موضوع، انتظار این است که مجریان این سیاست با تلاش مضاعف خود بتوانند نیازهای کرسی ­ها و کلاس ­های آموزش زبان فارسی در دانشگاه­ ها و مؤسسات و نهادهای آموزشی مختلف، از جمله رایزنی ­ها و نمایندگی ­های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را با تدوین و انتشار منابع آموزشی متنوع، به زبان ­های مختلف و با درنظر گرفتن نیازها و ذایقه و خصوصیات فرهنگی هر کشور، برآورده سازند.

وضعیت کتاب­ های درسی آموزش زبان فارسی در چین هم از این وضعیت کلی استثنا نیست. علی­رغم این که براساس شواهد تاریخی، نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبان­ ها(منهاج الطلب) چندین قرن پیش در چین تدوین شده که در آن زمان کار پیشرفت ه­ای در این زمینه بوده است، ولی منابع درسی موجود در مراکز آموزشی چین از استاندارد لازم و چارچوب واحدی برخوردار نیست. به طور کلی، کار تدوین کتاب­ های درسی زبان فارسی در چین را می­توان به سه مرحله­ ی زمانی تقسیم کرد:

مرحله­ ی نخست از آغاز تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه پکن تا سال1977. در این مرحله به دلیل تازه تأسیس و خود جوش بودن این رشته و نبود تجربه در این زمینه از یک­سو، و نبود رابطه­ ی علمی و آموزشی میان ایران و چین به دلیل قطع روابط دیپلماتیک از سوی دیگر، هیچ­گونه کتاب و منابع درسی آموزش زبان فارسی وجود نداشت. اساتید از مجلات و روزنامه­ های فارسی تاریخ گذشته ­ای که به سختی به دست می ­آوردند، مقالات و مطالبی را تهیه و بدون داشتن برنامه ­ی تدوین شده­ ی درسی و داشتن روش معین، آن­ها را در اختیار دانشجویان قرار داده و تدریس می ­کردند.

مرحله­ ی دوم که تقریبا برای مدت 20سال دوام داشت، از متن­ های فارسی تکثیر شده از متون مختلف برای تدریس استفاده می­شد. در این مرحله معلمین برای یک ترم تحصیلی متونی را انتخاب و همراه با توضیحات دستوری و تمرینات لازم آن­ها را در اختیار دانشجویان قرار می­دادند. در این مدت که روابط سیاسی بین دو کشور به حالت عادی بازگشته بود، کمک­ هایی نیز از نظر متون از سوی ایران در اختیار دانشگاه قرار می­گرفت و دسترسی به متون و کتاب­ها و مجلات فارسی آسان­تر بود. برای نمونه، در سال1363، استاد زِن یان­شِن جزوه ­هایی را برای دانشجویان سال اول و دوم تدوین کرده بود که در آن قسمت صداشناسی حروف فارسی و برخی از قواعد دستور زبان در آن­ها توضیح داده شده بود که در نوع خود یک نو آوری به شمار می­رفت. بعدها، همین جزوه­ ها خود برای تدوین کتب آموزشی الگوی خوبی بودند.

مرحله­ ی سوم از سال1360 آغاز شد. در این سال با پیگیری و حمایت رییس دانشکده ­ی زبان­ های شرقی و همکاری انتشارات دانشگاه پکن، وظیفه­ ی تدوین کتب درسی زبان فارسی براساس معیارهای دانشگاهی، بر عهده­ ی خانم لی­شیان گذاشته شد. در این دوران و پس از تجربه­ ی30 ساله در مورد آموزش زبان فارسی در این دانشگاه، زمینه برای تدوین کتب آموزشی استاندارد رسمی فراهم شده بود. در جریان تدوین کتاب­ های جدید، سایر اساتید زبان فارسی نیز با خانم لی­شیان همکاری قابل تقدیری داشتند. در سال1364، خانم لی­شان با هم­فکری استاد جان هون نین، با استفاده از متون و جزوات پیشین، کتاب آموزشی جدیدی تدوین کرد که همین کتاب به زبان اویغوری نیز ترجمه و در اختیار فارسی آموزان قرار گرفت. پس از سال­ ها تلاش و آزمون و خطا، سرانجام در سال1369، پس از جمع بندی و آسیب شناسی متون گذشته، و بهره ­گیری از تجارب اساتید مختلف، از جمله استادان ایرانی اعزامی از دانشگاه تهران هم­چون دکتر دبیر سیاقی، دکتر زنجانی و دکتر سید محمد ترابی، برای نخستین بار کتاب دو جلدی آموزش زبان فارسی(همراه با توضیحات لازم به زبان چینی، به منظور درک درست دانشجویان) برای تدریس دو ساله تدوین و در اول زمستان سال1369 منتشر گردید. این کتاب که حاصل تلاش دسته جمعی اساتید زبان فارسی چینی و ایرانی بود، افزون بر دانشگاه پکن، در سایر دانشگاه­ ها نیز مورد استقبال واقع شد و هنوز هم به عنوان یکی از کتاب­ های آموزشی از آن استفاده می­ شود. این مجموعه با 558 صفحه مطلب، شامل 64 درس است که طی 510 تا 640 ساعت درسی و در64 هفته به دانشجویان تدریس می­شود. بیش تر مطالب این مجموعه از کتاب­ های درسی مدارس ایران، و سایر منابع آموزشی برگرفته شده است. در این مجموعه هر درس شامل صداشناسی؛ جمله­ های برگزیده برای مکالمه؛ متن اصلی درس؛ توضیح واژه­ های جدید؛ تمرینات و متن کمکی می­شود که نسبت به کتاب ­های پیشین روشمند­تر و کامل ­تر بود. (امیری ، 1378) در این مجموعه اهدافی هم­چون تقویت مهارت دانشجویان در زمینه­ های شنوایی، بیان، نگارش و خواندن فارسی و ارایه­ ی اطلاعات مفید در خصوص زبان، ادبیات، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین مورد توجه بوده است. اگرچه این مجموعه برای تدریس در آن دوره خیلی خوب طراحی و تدوین شده است، ولی هنوز دارای نواقص زیادی است که بایستی مرتفع و تکمیل شود. لذا، انتشارات دانشگاه پکن بار دیگر از خانم لی­شیان در خواست کرده تا ضمن بازنگری در این کتاب، ضمن رفع نواقص موجود، مطالب و روش ­های جدید آموزشی را به آن اضافه نموده و همراه با سی­دی آموزشی تهیه نماید که سال گذشته چاپ جلد اول آن به اتمام رسید و انتظار می­ رود که جلد دوم آن هم به زودی منتشر شود.

اضافه می­ نماید که در کنار این کتاب آموزشی، هر دانشگاه و هر استادی، متون و جزوه ­های آموزشی خاص خود را نیز براساس نیاز دانشجویان تهیه و به­ صورت فتوکپی در اختیار دانشجویان قرار می­دهد. اخیرا خانم دکتر یولی، رییس بخش فارسی دانشگاه مطالعات خارجی پکن که از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده، تألیف کتاب آموزشی جدیدی را در دست اقدام دارد که با استفاده از روش ­های نوین آموزش زبان و تجربیات کسب شده در ایران و چین تدوین شده و امید است به زودی منتشر گردد. نگارنده در دوران مأموریت خود در پکن، در نشست آسیب شناسی آموزش زبان فارسی که در سال 1388 در دانشگاه پکن و با حضور تمام استادان این رشته برگزار شد، پیشنهاد کردم که با همکاری و هماهنگی اساتید ایرانی و چینی، سیلابس ­های جدید استاندارد و یکسانی با لحاظ نمودن تمام ملاحظات علمی، اقلیمی و فرهنگی و تاریخی برای تدریس زبان فارسی در چین تهیه شود تا در تمام دانشگاه ­هایی که اینک کرسی زبان فارسی دایر است همان متن استاندارد تدریس شود که مورد تأیید تمامی شرکت کنندگان قرار گرفت. انتظار می ­رود که این پیشنهاد مهم و ضروری به زودی جامه ­ی عمل پوشیده و این مشکل اساسی آموزش زبان فارسی در کشور چین برای همیشه مرتفع گردد.

موانع پیش روی گسترش آموزش زبان فارسی در چین

براساس آسیب شناسی میدانی صورت گرفته پیرامون موانع و مشکلات آموزش زبان فارسی در این کشور، برخلاف کشورهایی مانند هند و پاکستان، دشواری ­های موجود بیشتر نرم افزاری است و نه سخت افزاری. در حالی­ که در طول30 سال گذشته آموزش زبان فارسی در شبه قاره سیر نزولی داشته و هر سال از تعداد دانشگاه­ ها و مراکز آموزشی که در آن­ها کلاس ­های آموزش این زبان دایر بوده کاسته می­شود، در چین با رشد 50درصدی رو به رو بوده و هنوز هم زمینه برای توسعه ­ی آن وجود دارد. در واقع، در نتیجه­ ی توسعه ­ی روابط سیاسی و اقتصادی بین دو کشور، هم دولت و مراکز آموزش عالی چین از گسترش مراکز آموزش زبان فارسی در این کشور خوب استقبال کرده­ اند، و هم نهادها و مراکز علمی و آموزشی جمهوری اسلامی ایران، به ویژه رایزنی فرهنگی کشورمان در پکن، برای توسعه­ ی آن تلاش و همکاری ­های قابل تقدیری به عمل آورده ­اند. بنابراین، زبان فارسی در چین با موانع اصولی و مشکل توسعه ­ای مواجه نیست، بلکه مشکلات آن از جنس کمبود استاد، منابع درسی، مشکلات آموزشی و یاد گیری، کمک آموزشی و گسترش مبادلات استاد و دانشجو است.

به هرحال، مشکلات آموزش زبان فارسی در چین را می­ توان به دو بخش تقسیم کرد: ساختاری و عملکردی که هر دو نوع آن قابل حل و مرتفع شدن است.

الف-مشکلات ساختاری: تجربه ­ی تدریس چند دهه­ ی گذشته نشان داده است که دانشجویان چینی به دلیل وجود تفاوت ساختاری و تلفظی در دو زبان فارسی و چینی، در دو سال اول آموزش با سه مشکل اساسی روبه رو هستند. 1-مشکل تلفظ. فراگرفتن تلفظ صحیح کلمات و درست ادا کردن آن در امر آموزش هر زبان از اهمیت زیادی برخوردار است. اصولا، تلفظ برخی از حروف، صداها و آواهای زبان فارسی برای چینی ­ها به دلیل نبودن چنین حروف و صداهایی در زبان چینی، بسیار سخت است. لذا، در ابتدای کار اساتید به سختی تلاش می کنند تا دانشجویان را با صداها و مخارج آن­ها آشنا کرده و به آنان بیاموزند که صداهای مختلف حروف فارسی از چه اندام­ های گفتاری بیرون می ­آیند. این مشکل به ویژه در تشخیص صدا و نحوه­ ی تلفظ حروف ­هایی مانند(ث، س، و ص،) یا (ذ، ز، ظ، ض) دو چندان است. 2- صرف افعال براساس زمان و اشخاص. از نظر دستور زبان فارسی، یک فعل هشت زمان دارد و با صورت معلوم و مجهول آن و تغییر شکلی که در هر کدام پیدا می­ کنند، هر فعل فارسی به 96 شکل و صورت تغییر می ­یابد. و این وضعیت با زبان چینی که بسیار ساده است خیلی فرق می ­کند. لذا، یک زبان آموز چینی اگر بخواهد افعال فارسی را به خوبی فرا گیرد، باید یک روند نسبتا طولانی را طی کند.

3- ترتیب بندی و تشکیل جمله، سومین مشکل داشنجویان فارسی آموز چینی است. به این معنی که فعل فارسی معمولا در آخر جمله و در زبان چینی، معمولا بین فاعل و مفعول قرار می­گیرد. دانشجوی چینی برای آشنا شدن با این روند بایستی تلاش بسیاری کند. (امیری ، 1378)

ب- مشکلات عملکردی: افزون بر مشکلات کتب و منابع درسی که پیشتر به آن اشاره شد، نبود محیط فارسی آموزی که شاگردان بتوانند به صورت عملی آن­چه را که فرا گرفته ­اند در بوته ­ی آزمایش قرار دهند، مشکل دیگری است که دانشجویان با آن روبه رو هستند. اگرچه هر سال تعداد کمی از دانشجویان در دوره­ های دانش افزایی به ایران سفر می­کنند، ولی این امکان برای همه فراهم نیست. اعزام استاد ایرانی که بتواند با لهجه­ ی درست فارسی با دانشجویان صحبت کند نیز برای بسیاری از این کلاس­ ها ممکن نیست. هم­چنین، نبود امکان فراگیری مهارت­ های جنبی زبان فارسی مانند آموزش خوشنویسی، حضور در برنامه­ های هنری، شرکت در مراسم و مناسبت ­های ایرانی، سفرهای گردشگری به ایران و دیدن جاذبه ­های تاریخی و فرهنگی ایران نیز از دیگر مشکلات فارسی آموزان چینی است که با کمی برنامه ریزی درست و همکاری میان دو کشور، را می توان  اغلب این مسایل را به خوبی حل و فصل کرد.

دیگر خدمات اساتید زبان فارسی

شايان ذكر است كه يكی از خدمات قابل تقدیر و اقدامات برجسته­ ی استادان زبان و ادبيات فارسي چين در طي سال­ های اخير، ترجمه ­ی تعداد زیادی از آثار ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی به زبان چینی است که افزون بر دانشجویان این رشته، سایر علاقمندان به ادبیات ایران نیز از آن بهره مند شده اند. هم­چنین، تألیف دو جلد فرهنگ فارسی به چینی و چینی به فارسی با همکاری اساتید دانشگاه تهران، تألیف کتابی تحت عنوان«تاریخ ادبیات فارسی» توسط استاد جان هون­نین که به عنوان کتاب درسی در تمامی دانشکده­ های ادبیات خارجی چین از آن استفاده می­شود، تألیف دو جلد کتاب تحت عنوان«ققنوس» توسط خانم موخونگ یان از محققان برجسته­ ی مؤسسه­ی ادبیات خارجی فرهنگستان علوم اجتماعی چین پیرامون شعر سپید فارسی از نیما تا کنون، و ترجمه­ ی ده ­ها جلد از ادبیات کلاسیک و داستانی و نظم و نثر معاصر ایران، از دیگر خدمات این اساتید به زبان و ادبیات فارسی به شمار می­ آید. مهم ­ترین مجموعه­ ی ادبی ایرانی ترجمه شده به زبان چینی، مجموعه­ ی 18 جلدی گنجینه­ ی شاهكارهای ادبی ايران شامل شاهنامه­ ی فردوسی، مثنوی معنوی، دیوان حافظ، گلستان و بوستان سعدی، رباعیات عمر خیام و اشعار رودکی است که به زبان چينی ترجمه و با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در پکن و سرمایه­ گذاری انتشارات ادبی و هنری استان هونان، در سال 2002به صورت نفیسی منتشر و در اختیار اساتید، دانشجویان، و علاقمندان به ادبیات کلاسیک فارسی قرار گرفت. این مجموعه موفق شد جایزه­ ی جهانی دهمین جشنواره­ ی  جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را هم­زمان با جایزه­ ی بهترین کتاب ادبی خارجی ترجمه شده به زبان چینی در سال 2003 را به خود اختصاص دهد. هم­چنین، دو دوره از این مجموعه در سفر جیانگ زِمین رییس جمهور پیشین چین به ایران، به امضای رؤسای جمهور دو کشور رسید که اینک به عنوان نماد دوستی دو کشور در کتابخانه­ های ملی ایران و چین نگهداری می­شود.

کتابشناسی

  1. ↑ شنگ، لیوای(2002). تاریخ و نحوه شکل گیری خط نژاد هوی وسایر اقلیتهای نژادی مسلمان مجله دراسات قومیه هوی، شماره یک سال،شمال غرب چین.
  2. ↑ -رسولی، حجت.(1386).زبان فارسی و ایران شناسی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. چاپ اول،چین.
  3. ↑ - امیری، کیومرث.(1378). زبان فارسی در جهان-چین، انتشارات دبیرخانه­ ی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، تهران.
  4. ↑ هادی العلوی.(1978). المخطوطات العربیه فی جامع بکین.
  5. ↑ شنگ، لیواینگ. (2006). پیرامون منشأ سیستم تلفظ زبان شیائو ارجینگ- نحوه ی تلفظ کلمات چینی درجامع التواریخ رشیدالدین فضل الله ، بخش چین / دانشگاه نانجینگ.
  6. ↑ سابقی، علی محمد. (1385). نقش زبان فارسی در پیدایش زبان های محلی اسلامی. نامه ی پارسی، سال یازدهم، شماره اول، در چین.
  7. ↑ شنگ، لیواینگ. (2006). پیرامون منشأ سیستم تلفظ زبان شیائو ارجینگ- نحوه ی تلفظ کلمات چینی درجامع التواریخ رشیدالدین فضل الله ، بخش چین / دانشگاه نانجینگ.
  8. ↑ فِنگ جینگ یوان، ابراهیم (1390، 2003). الاسلام فی الصین. دار الهلال الازرق للنشر، هونگ کونگ.
  9. ↑ اسماعیل پور، ابوالقاسم.(1385). فارسی پژوه ی و ایرانشناسی، در دیدار با پروفسور جان هون نین، ایرانشناس برجسته­ ی چین. کتاب ماه ادبیات، شماره 105 سال در چین.
  10. ↑ فرازی، مهدی.(1391). مهر ماه ضرورت تقویت روابط فرهنگی ایران و چین؛ آموزش زبان به مثابه ­ی دیپلماسی فرهنگی. ارایه شده در دومین سمینار بررسی روابط فرهنگی ایران و چین. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  11. ↑ - سابقی، علی محمد.(1390). روابط فرهنگی ایران و چین به قدمت تاریخ، به لطافت ابریشم. کتاب آسیا 7، ویژه­ی روابط ایران و چین. مؤسسه­ ی فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر. تهران.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=زبان_فارسی_در_چین&oldid=2241»