سنت‌های اسلامی در سیرالئون

2-8-3- سنت‌های اسلامی

جدای از سنت‌های عمومی، مسلمانان این کشور دارای آداب و رسوم و سنت‌های خاصی می‌باشند که بیشتر نشأت گرفته از اسلام است. انجام این سنت‌ها خصوصا برای پیروان دین اسلام ساکن در شهرها و روستاهای کشور از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و آنان که اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند با وجود انبوه مشکلات معیشتی ناشی از فقر و تنگدستی خود همواره و در هر شرایطی پایبند به موازین اسلامی بوده و تلاش می‌کنند وظایف اسلامی خود را به نحو مناسب انجام دهند.

- برپایی نمازهای جماعت و جمعه:

یکی از سنت‌های اسلامی که از دیرباز برای مسلمانان شهرها و روستاهای کشور همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است قرائت نمازهای یومیه به صورت فردی یا جماعت است و در واقع برگزاری نمازهای جماعت و جمعه در مساجد و مراکز اسلامی تبلوری از وحدت و انسجام جامعه اسلامی سیرالئون به شمار می‌رود. مسلمانان سیرالئون در این ارتباط معمولاً با اعتقادی راسخ و استوار و با تأکید زیاد نمازهای یومیه را حتی‌الامکان به صورت جماعت و دسته‌جمعی به جای می‌آورند و در صورتی که در نزدیکی محل کار یا منزل آنها مسجدی وجود داشته باشد حتماً در مسجد به اقامه نماز می‌پردازند. آنها همچنین در زمینه انتقال فرهنگ نماز به فرزندان خود دقت نظر خاصی داشته و معمولاً فرزندان خود را نیز برای آشنایی با نحوه به جای آوردن نماز جماعت به مساجد می‌برند.

برگزاری نماز جمعه زیباترین نماد وحدت اسلامی در این کشور و تبلوری از هویت دینی مسلمانان به شمار می‌رود. در این ارتباط در روزهای جمعه هر هفته مسلمانان به سمت مساجد شهرها و روستاها براه افتاده و با بر تن کردن لباس‌های سفید بلند و با نظمی خاص در مساجد حضور می‌یابند.تأکید مسلمانان در برپای داشتن نماز جمعه به اندازه‌ای است که آنان حتی در مدت اشغال فریتاون و دیگر شهرهای کشور توسط شورشیان و اعلام حکومت نظامی توسط جبهه متحد انقلابی نیز حاضر به ترک نماز جمعه نشدند که این امر در چند مورد از جمله در یکی از مساجد فریتاون منجر به کشتار وحشیانه برخی از نمازگزاران گشت. (عرب احمدی 1387:105)

- جشن میلاد النبی(ص):

برگزاری جشن میلاد النبی در شهرها و روستاهای سیرالئون از دیگر آداب و رسوم مهم مسلمانان این کشور به شمار می‌رود. جشن‌های میلاد النبی همه ساله با فرا رسیدن سالروز تولد پیامبر اکرم (ص) به مدت چند ماه و گاه تا اوایل ماه مبارک رمضان در ایالات و مناطق مختلف این کشور برگزار می‌شود و با آداب و رسوم و تشریفات خاصی نیز همراه است.در این ارتباط معمولاً فرا رسیدن ایام میلاد النبی (ص) به‌صورت رسمی توسط کنگره مسلمانان سیرالئون اعلام گشته و 12 ربیع‌الاول از سوی دولت تعطیل رسمی اعلام می‌شود. از این زمان به بعد مراسم جشن و مولودی خوانی توأم با سخنرانی آغاز می‌گردد که با هیجان زایدالوصفی همراه بوده و موجی از شور و شعف را در بین مسلمانان فقیر و مستمند کشور پدید می‌آورد. در ابتدای برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر(ص) کمیته‌هایی به ریاست ائمه جمعه و جماعات و مسلمانان فعال هر منطقه از شهرها و روستاها، که تحت نظارت مساجد خاصی قرار دارند، تشکیل می‌شود و پس از آن اعضاء کمیته با ارسال نامه‌هایی به سفارتخانه‌ها و مراکز فرهنگی کشورهای اسلامی و دفاتر سازمان‌های بین‌المللی اسلامی از آنها درخواست مساعدت مالی و جنسی می‌نمایند. پس از گردآوری مبالغی که معمولاً با کمک‌های مالی و جنسی این مراکز و همچنین اندک مسلمانان نسبتاً متمول همراه می‌باشد انجمن‌های اسلامی مساجد از مردم برای حضور در این جشن‌ها که عمدتاً در مساجد شهرها و روستاها برپا می‌شود دعوت بعمل می‌آورند. مراسم میلادالنبی(ص) بعد از نماز عشاء آغاز می‌شود و تا پاسی از شب ادامه می‌یابد. پیش از شروع جشن‌های میلاد النبی اعضای گروه‌ها و انجمن‌های برگزارکننده مراسم در صفوفی منظم به مسجد جامع محل خود می‌روند و در حضور ائمه مساجد اشعاری در وصف حضرت محمد(ص) (به زبان‌های کریول و عربی) قرائت می‌شود. سپس امام مسجد ضمن تشکر از برگزارکنندگان این مراسم سخنرانی کوتاهی نموده و برای پیروزی و سعادت مسلمانان و پیشرفت دین اسلام به دعا و نیایش می‌پردازد و به همراه اعضای انجمن به سالن یا مسجد محل برگزاری مراسم میلاد النبی(ص) می‌رود. پس از آن کلیه مدعوین و اعضای کمیته برگزاری میلاد النبی(ص) که معمولاً در حدود یکصد و پنجاه تا دویست نفر می‌باشند در صفوفی منظم و به صورت دایره‌وار گرد پارچه‌ای سفید می‌نشینند و مراسم باشکوه مولودی خوانی آغاز می‌شود.

مراسم مولودی خوانی مسلمانان سیرالئون که از شهرت خاصی برخوردار است بدین گونه اجرا می‌شود که امام جمعه و تعدادی از علماء به ترتیب با در دست داشتن نوشته‌هایی خطی و قدیمی به زبان‌های محلی و عربی اشعاری در وصف حضرت محمد(ص) قرائت می‌کنند و حضار که به وجد آمده‌اند با تکان دادن بدن‌های خود بندهایی از این اشعار را که بیشتر عبارت «صلی الله علی محمد و آله و سلّم» است تکرار می‌نمایند. پس از آن کلیه شرکت‌کنندگان در حالی که به شدت اظهار شادمانی می‌کنند به فراخور وضعیت مالی خویش اسکناس‌هایی را بر روی پارچه سفیدرنگ پرتاپ می‌کنند. در پایان مراسم مولودی خوانی که یک ساعت به طول می‌انجامد این پول‌ها جمع‌آوری شده و برای هزینه در امور خیریه در صندوق‌های مخصوصی نگهداری می‌شوند. پس از آن از سخنرآنان که معمولاً از شیوخ صاحب نام به شمار می‌روند برای سخنرانی دعوت به عمل می‌آید و آنان با ذکر آیات و احادیثی در ارتباط با پیامبر اکرم (ص) به تشریح ابعاد مختلف دین اسلام و لزوم پیروی از اصول و شرایع این دین مبین می‌پردازند. پس از اتمام سخنرانی نیز مسلمانان با سرایش اشعاری به زبان‌های محلی به اجرای برخی حرکات موزون نمایشی و پایکوبی می‌پردازند که گاه ساعت‌ها به‌طول می‌انجامد. (قزل سفلی، شماره سند 11016)

مسلمانان سیرالئون اهمیت بسیار زیادی برای جشن‌های میلاد النبی قائل می‌باشند و برپایی این مراسم را موجب خیر و برکت و سلامتی مسلمانان و همچنین گسترش اسلام و انتقال آن به نسل‌های آینده می‌دانند.

- مراسم ماه مبارک رمضان:

ماه مبارک رمضان همواره برای مسلمانان سیرالئون از اهمیت خاصی برخودار است و فرا رسیدن این ماه برای آنان با شادی فراوانی به همراه است. آداب و رسوم ماه رمضان برای مسلمانان توأم با تشریفات ویژه‌ای است که به عنوان نمادی از وحدت جامعه اسلامی به شمار می‌رود. مسلمانان همه ساله از چند ماه پیش از فرارسیدن ماه رمضان خود را آماده استقبال از این ماه شریف می‌کنند که در این میان ماه‌های رجب و شعبان به‌عنوان مقدمه ورود به رمضان نزد آنان محترم شمرده شده و تقریباً تمامی مسلمانان با آغاز ماه رجب خود را موظف به برپای داشتن روزه در برخی از روزهای این دو ماه می‌دانند. در واقع این دو ماه مقدمه‌ای برای استقبال از ماه مبارک رمضان به شمار می‌روند.

مجموعه برنامه‌های ماه رمضان که صرفنظر از برخی تفاوت‌های جزئی در مناطق مختلف مسلمان تقریباً در سرتاسر شهرها و روستاهای مسلمان‌نشین کشور یکسان می‌باشد عبارت است از:تهیه مایحتاج، برگزاری مراسم ازدواج، پیشواز، نظافت منازل، افزایش فعالیت‌های اسلامی و فرهنگی، التزام به انجام نوافل، تهجد، گشایش جلسات قرائت و تفسیر قرآن مجید، برگزاری آئین مذهبی اجاوندو، سحری (سحور)، افطار، لیله القدر. (قزل سفلی، شماره سند 11016: 3-4)[20]

-مراسم احیاء شب قدر:

هرچند در طول ماه مبارک رمضان مراسم اسلامی جالبی انجام می‌شود ولی مهم‌ترین این مراسم درشب 27 رمضان انجام می‌شود. اکثر مسلمانان سیرالئون بر این باورند که شب 27 رمضان لیله‌القدر است و در این شب در مساجد اجتماع کرده و تا صبح مشغول اقامه نوافل، قرائت قرآن و استماع سخنرانی می‌گردند.در مراسم احیاء شب قدر، سی جزء جداگانه قرآن هم زمان توسط شب زنده داران قرائت می‌شود. در این ارتباط قبل از قرائت قرآن پارچه سفید رنگ بزرگی در وسط مجلس پهن شده و افراد دایره‌وار دور آن حلقه می‌زنند. بر روی پارچه سفید رنگ مقداری شکلات، تعدادی شمع، چند قوطی برای جمع‌آوری پول، مقدار قابل توجهی کولانات و بیتر کولا و یکی دو فانوس و دور تا دور آن نیز سی جزء قرآن مجید قرار می‌گیرد[21]. در پایان مراسم احیاء این خوراکی‌ها به‌عنوان تبرک و مشکل گشا بین افراد شرکت کننده و کسانی که مریض و یا هر نوع آرزوئی دارند توزیع می‌گردند.به هنگام قرائت قرآن، حضار به فرا خور حال خود به طرف پارچه سفید پول پرتاب می‌کنند. این پول‌ها در پایان مجلس جمع‌آوری شده و بین امام جماعت و برگزار کنندگان و کمک به هزینه‌های مسجد توزیع می‌گردند. در سیرالئون امامان جماعت معمولاً منبع درآمد و یا مقرری ویژه‌ای ندارند و بدین سبب مسلمانان به طور مخفیانه برای ائمه جماعات نیز کمک‌هایی نقدی جمع آوری می‌کنند. (قزل سفلی، شماره سند11016:5)

- سلسله جشن‌های عید فطر

بکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن‌های مسلمانان سیرالئون مراسم عید فطر است که به چند بخش تقسیم می‌شود و به‌مدت چند روز نیز ادامه می‌یابد. در طول این چند روز موجی از شادی سرتاسر مناطق مسلمان نشین را دربر می‌گیرد و مسلمانان با شور و شعف خاصی به جشن و پایکوبی می‌پردازند.انتخاب روز عیدفطر در سیرالئون موضوعی بسیار مهم است. معمولاً برای انتخاب روز عیدفطر ائمه جمعه و جماعات مساجد فریتاون گردهم آمده و در مورد تعیین روز عیدفطر به مشورت می‌پردازند. در نهایت نیز روزی که مورد اتفاق اکثریت باشد درنظر گرفته می‌شود و جالب است در انتخاب روز عیدفطر توجهی به رویت ماه نمی‌شود !. پس از مشخص شدن روز عید، این روز - برای اعلام تعطیل عمومی- به دولت سیرالئون ابلاغ می‌گردد. شب عید فطر در سیرالئون به شب بیداری و دیده­بانی (واچ نایت) [22] معروف است. در چنین شبی مسلمانان با اجرای مراسمی خاص تا صبح بیدار مانده و مراسم مختلفی انجام می­دهند. در این ارتباط گروه‌های مختلف مردم و اعضای سازمان­های اسلامی از اوایل شب با آرایش­هایی متفاوت و با همراهی مارش و موزیک دسته دسته به خیابان­ها آمده و هلهله­کنان به طرف جایگاه مخصوص از پیش تعیین شده حرکت می­کنند. در طی این مراسم سازمان‌های اسلامی برای متمایز ساختن خود از دیگر گروه‌ها و سازمان‌ها، معمولاً اقدام به ساخت برجک‌ها و گلدسته‌هایی بزرگ و کوچک رنگی از کاغذهای ملون، برگ درخت، چوب و شاخه‌ی نرم درخت و... می‌نمایند و برای جلب توجه‌ تماشاگران؛ برجک‌ها و گلدسته‌های خودرا به اشکال مختلف از جمله کلبه، حیواناتی نظیر شیر و پلنگ، تمثال‌های شخصیت‌های تاریخی و دینی و... می‌سازند. برخی از این ماکت‌ها نیز شامل برج‌ها و طاق نصرت‌های بزرگ و زیبایی است که توسط افراد قوی هیکل و ارابه حمل می‌شوند و مردم در دو طرف این ماکت‌ها به رقص و پایکوبی می‌پردازند. اعضای هر گروه به ویژه بانوان نیز لباس مخصوص و متحدالشکلی که به آنها «اشوبی» گفته می‌شود بر تن کرده و با همراهی موسیقی خاص حرکات موزون نمایشی را انجام داده و تلاش می‌کنند نظر تماشاگران را به خود جلب نمایند.راهپیمایان در ادامه در صفوفی منظم به سوی میدان بزرگ شهر و روستای خود که شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی، قضائی و دینی نیز حضور دارند حرکت می‌کنند. در این محل هیأت داوران پس از بررسی گروه‌های مختلف شرکت کننده در جشن و تجهیزات آنها از جمله نوع و کیفیت برج‌ها و گلدسته‌ها، آرایش ظاهری، سرود و اشعاری که قرائت می‌کنند و...اسامی برندگان را اعلام می‌کنند. به هر یک از برندگان جوایزی همچون پول نقد، کاپ نقره و همچنین گواهینامه شرکت در مراسم اهدا می‌گردد.[23] نتیجه مراسم نیز (که در واقع یک نوع مسابقه است) در رسانه‌های گروهی پخش می‌شود. این مراسم در تمام شهرهای مسلمان نشین، به ویژه مناطق تمنی نشین، برگزار می‌شود. (قزل سفلی، شماره سند 11016: 5-6) اعتقاد عمومی مسلمانان سیرالئون بر این است که در صبح عید فطر اموات برای دیدار اقوام و کسب رزق و روزی خود به منازل بازماندگانشان می‌روند. لذا زنان مسلمان از اولین ساعات روز عید فطر برای اطعام فقرا و اموات خود اقدام به پخت بهترین و خوشمزه‌ترین نوع غذاها که به آن «فول باندی» گفته می‌شود می‌نمایند و یک بشقاب کامل از این غذا را به همراه تعدادی «کولانات» در بالای تخت و یا مکانی که متوفّی در آنجا در گذشته است قرار می‌دهند. آنان بر این باورند که مردگان از غذاهای مذکور تناول می‌نمایند. این عمل تقریباً در تمام منازل پیش از رفتن به نماز عید فطر صورت می‌گیرد و آنان معتقدند در غیر این صورت ارواح مردگان مربوطه عصبانی شده و سال آینده برای اعضای خانواده سال خوبی نخواهد بود. بعد از اطعام، خانواده‌ها خود را برای برگزاری مراسم جشن عید فطر آماده می‌کنند از این روی کلیه مسلمانان اعم از زن و مرد لباس‌هایی نو بر تن کرده و زنان برای پذیرایی از میهمآنان و اقوام خود غذاهای مختلف پخت می‌کنند. مسلمانان سیرالئون قبل از اقامه نماز عید فطر، زکات فطر را که در محل «مود» نامیده می‌شود پرداخت می‌کنند. زکات عید فطر عمدتاً به صورت برنج پرداخت می‌شود و عده‌ای معتقدند اگر قبل از رفتن به نماز عید فطر «مود» پرداخت نشود روزۀ آنها مورد قبول درگاه خداوند متعال نخواهد بود. با این همه برخی دیگر از علماء اعتقاد دارند «مود» را در صورت وجود عذر شرعی تا سه ماه بعد از ماه رمضان نیز می‌توان پرداخت نمود. عده‌ای نیز شرط وجوب «مود» را استطاعت مالی می‌دانند به این معنا که اگر برنج کافی برای مصرف عید فطر و فردای آن داشته باشند مازاد آن را باید برای «مود» پرداخت نمایند. (مطالعات میدانی نویسنده، فریتاون، 1386)[24]

نماز عید فطر در میادین بزرگ و معروف شهرها خصوصاً فریتاون با حضور رئیس‌جمهور، وزرا، شخصیت‌های بزرگ سیاسی فرهنگی دینی، خبرنگاران، دیپلمات کشورهای اسلامی و جمع کثیری از مسلمانان تقریباً ساعت 10 صبح اقامه می‌گردد. قبل از اقامه نماز عید فطر نمازگزاران هماهنگ با مؤذن به ذکر «تکبیر» و «تهلیل» می‌پردازند و در بین اذکار ورود رئیس‌جمهور و امامان و شخصیت‌های برجسته به اطلاع مردم می‌رسد. برگزار کنندگان نماز عید در صورتی که رئیس‌جمهور مسیحی باشد مراسم نماز را طوری هماهنگ می‌کنند که وی بعد از سلام نماز در جایگاه حضور یابد و بر اساس اطلاعات خود در خصوص اهمیت و دستاوردهای ماه رمضان و همچنین حضور و مشارکت مسلمانان در توسعه کشور صحبت کند.خطبه‌های امام در عید فطر نیز معمولاً بسیار کوتاه و در ارتباط با حمد و ثنای خداوند متعال، حضرت پیامبر(ص) و تعریف و تمجید از شخصیت‌های سیاسی حاضر در نماز می‌باشد.عید فطر در سیرالئون تعطیل عمومی است و حضور مردم در این نماز بسیار گسترده است.بعد از اقامه نماز عید فطر مسلمانان جهت دید و بازدید به خانه‌های اقوام و دوستان خود می‌روند و مردها به همسران و فرزندان به مناسبت برپای داشتن روزه­های ماه رمضان عیدی می‌دهند. (مطالعات میدانی نویسنده، فریتاون، 1386:7)

- سلیمفو(عیدی) روز عید فطر:

یکی از سنت‌های جالب مسلمانان سیرالئون دریافت عیدی است که خصوصا در روز عید فطر اجرا می‌شود. سنت حسنه «سلیمفو» یا عیدی در بین مسلمانان سیرالئون از قدیم مرسوم بوده است و بر اساس سنت‌های بومی زمانی که دو نفر در بین راه و یا در منزل به یکدیگر می‌رسند کسی که اول سلیمفو بگوید باید عیدی را دریافت کند. البته این سنت بین تمام سیرالئونی‌ها اعم از مسلمانان و مسیحی‌ها مرسوم است به این معنا که سنت سلیمفو ممکن است بین مسلمانان و مسیحی‌ها نیز صورت پذیرد. فرهنگ سلیمفو در این کشور تا اندازه‌ای عمومیت دارد که ممکن است یک وزیر به مسلمانی فقیر و بی‌بضاعت سلیمفو گفته و عیدی دریافت کند!در روز عید فطر کودکان و نوجوانان با قرائت سرودهای اسلامی از علماء، ائمه جماعت و رؤسای قبایل عیدی دریافت می‌کنند که این عیدی ممکن است علاوه بر پول شامل قطعه‌ای نان برنجی باشد که خانواده‌ها برای اجداد خود تهیه کرده‌اند. (مطالعات میدانی نویسنده، فریتاون، 1386:9)

- نام‌های اسلامی مسلمانان:

یکی از زیباترین سنت‌های اسلامی مسلمانان کشور سیرالئون تأکید والدین بر اطلاق اسامی اسلامی و الفاظ جلاله بر فرزندان خویش است. مسلمانان بر اساس معتقدات دینی ملقب ساختن فرزندان خویش با اسامی اسلامی را بخشی از غرور و هویت دینی و ملی خود می‌دانند و در این ارتباط به نظر می‌رسد تا حدودی با مسیحیان که در به کارگیری نام‌های حواریون و قدیسان کتب عهد عتیق و جدید جدیت خاصی دارند نیز رقابت می‌کنند. به هر صورت امروزه شاخص‌ترین صفت ممیزه جوامع مسلمان شهری و روستایی سیرالئون اسامی اسلامی نوجوانان و جوانان مسلمان است که البته در این میان نام‌های شیعی و اسامی خاندان اهل البیت­(ع) و ائمه اطهار(ع) نیز جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده‌اند.

اسامی رایج در بین مسلمانان کشور سیرالئون عبارت است از:

الفاظ جلاله و اسماء الحسنی خداوند متعال:

عبدا....، عبدالرحمن، عبدالرحیم، عبدالرزاق، عبدالکریم که معمولاً با حذف عبد به‌صورت «رحمن»، «رزاق»، «لطیف»، «حفیظ» «لطیف»، «وهاب» و... خوانده می‌شوند.

نام‌ها و صفات حضرت محمد(ص): مسلمانان سیرالئون پیامبر اکرم (ص) را والاترین مخلوق خداوند می‌شمارند و نهادن نام او بر فرزندان خود را افتخاری بسیار بزرگ و موجب برکت و نعمت زندگی خویش می‌دانند. از این روی نام‌، القاب و صفات رسول اکرم(ص) را طی مراسمی خاصی برای فرزندان خود انتخاب می‌کنند. این اسامی البته بر طبق آداب و رسوم مسلمانان کشور به شرح ذیل تغییراتی می‌یابد:

- محمد: مومودو، مومو، میمی

- محمود: مامود، مودی، محامود

- احمد: امدو، احمدو، امد

- مدثر: مودو

- جامع: جمع، جمو، جمعو

- طاهر: طاهرو، اطاهر

- امین: امینو

- بشیر: بشیرو، بش

بعضی خانواده‌ها نیز در اثر عشق فراوان خود به حضرت پیامبر (ص) فرزندان پسر خودرا محمد اول، محمد ثانی، محمد ثالث و... می‌نامند. مسلمانان سیرالئون برای اهل البیت(ع) و ائمه اطهار(ع) نیز به‌عنوان نوادگان پیامبر بزرگ اسلام(ص) احترام زیادی قائل بوده و در روستاهای این کشور بسیاری از کودکان و نوجوانان با اسامی ائمه اطهار و خاندان مطهر اهل البیت(ع) نامیده می‌شوند بدون آن که این افراد شیعه بوده و یا از تشیع اطلاع چندانی داشته باشند.[25]

جالب اینجاست که مسلمانان مالکی سیرالئون معتقدند حضرات حسنین(ع) دوقلو بوده‌اند و به دلیل علاقه بسیار زیادی که به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دارند معمولاً برای فرزندان دوقلوی خود اسامی حسنتو و حسینتو را انتخاب می‌کنند. نام‌گذاری فرزندان تازه به دنیا آمده و مطهر ساختن آنان با نام‌های حضرت پیامبر(ص) و ائمه بزرگوار با تشریفات خاصی صورت می‌گیرد و معمولاً پسران در نهمین روز تولد و دختران در روز هفتم تولد به اسامی اسلامی خویش مفتخر می‌گردند. (مطالعات میدانی نویسنده، فریتاون، 1386)