تقسیمات اداری و سیاسی تاجیکستان

8-5. تقسیمات ادرای و سیاسی  استان­ها و شهرهای مهم، پایتخت

تاجيكستان به سه استان، 58 ناحيه، 29 شهر، 47 شهرك و 354 شوراي دهات تقسيم مي‌شود. استان خودمختار كوهستان بدخشان با مركزيت شهر خاروغ، با مساحت 7/63 هزار كيلومتر مربع، در سال 1925م. تأسيس شد كه 44% مساحت كل كشور را شامل مي‌شود. استان سغد (لنين‌آباد سابق) با مركزيت شهر خجند و مساحت 1/26 هزار كيلومتر مربع در سال 1970 تأسيس شد و داراي 700/902/1 نفر جمعيت مي‌باشد. استان ختلان با مركزيت شهر قرغان‌تپه با مساحت 6/24 هزار كيلومتر مربع در سال 1992م. تأسيس يافت كه اكنون 100/178/2 نفر جمعيت دارد و 44 ناحيه ديگر. نواحي تابع جمهوري داراي 300/384/1 نفر جمعيت مي‌ياشد.

در اواخر دوره اتحاد شوروي و اوايل استقلال، تاجيكستان چهار استان داشت: در شمال خجند (لنين‌آباد)؛ در جنوب استانهاي قرغان‌تپه و كولاب و در جنوب شرقي استان خودمختار كوهستان بدخشان.

در اوايل سال 1988م. قرغان‌تپه و كولاب به عنوان يك استان به نام ختلان ادغام شدند كه در سالهاي 1990 تا 1992م. مجدداً از هم جدا شدند و پس از مدتي كوتاه دوباره به هم پيوستند.

در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

جدول شماره 11 - تعداد شهرها و نواحی مهم تاجیکستان

نام ولایت یا ناحیه	مساحت به هزار کیلومتر	تعداد ناحیه	تعداد شهرها	تعداد شهرکها	تعداد شورای دهات	مرکزیت
بدخشان	7/63	6	1	-	38	خاروق
خجند	1/26	13	6	21	91	خجند
ختلان	6/24	19	4	19	109	کولاب
شهرهای شرق دوشنبه	3/0	-	1	1	1	-
نواحی تابعه مرکز	4/28	8	3	81	81	-
کل تاجیکستان	1/143	45	19	320	320	دوشنبه

منبع: نظراف، محبت­اف و رحیم­اف، 1991

ناحیه‌ها (شهرستان‌ها) و جماعت‌ها (بخش‌ها) در تاجیکستان به ترتیب زیر می باشند.

جدول شماره12 -  شهرستان­ها و بخش­های تاجیکستان

ولایت سغد

ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها 1 اسپیتمن آق‌تپه، تَغایاک،  شهرک نو، فرمان‌قورغان، قوشته‌گیرمان، کورکَت، ناو 2 استروشن پاشکند، پراودا، جوکَندَک، فرونزه، قلعه بلند، کمونیزم، گل سرخ، لنین‌آباد، نافَرای،  نیانی 3 اسفره چهارکوه، چهل‌قاضی، خان‌آباد، سرخ، شهرک، کول‌کند، لَکّان، نوگِلیم، واروخ 4 اَشت آشابه، اشت، پانگَز، جَربُلاغ، شَیدان، قرقودوک،کمیش‌قرغان 5 باباجان غفورف آوچی کَلَچه، اسماعیل، اوتکان‌سوی، اونجی، اِسفِسار، پخته‌کار، حیدر عثمانف، شهرک غفورف، غازیان، قِسته‌قوز، کَتَگَن، یاوه 6 پنجکنت امان‌دره، چنار، خلیفه حسن، خُرمی، رودکی، سویینه، سَرَزم، شِنگ،  فَراب  ، کاسه‌تراش، کالخازچیان، مُغیان، وارو، یاری 7 جبار رسولف ازبک‌قشلاق، دِه‌مای، شهرک پرولتارسک، گلخانه، گُلَک‌انداز، ینگی‌حیات 8 شهرستان ینگی‌قرغان، شهرستان 9 عینی اُرمیتَن، انزاب، دَردَر، رَرز، زرافشان، شَمتوچ، عینی، فان‌دریا 10 غانچی آوْچی، دَلیان بالا، راسراووت، غانچی، کالینین‌آباد، گَزَنتَرَک، مُجُم،یختن 11 کان بادام اُرتیکاو، پولَتَن، پَتَر، شَریپاو، لاهوتی، هَمرَبایف 12 ظفرآباد جامی، حامد علیف، روشن، ظفرآباد، محنت‌آباد 13 کوهستان مست‌چاه ایوان تاجیک، لنگر 14 مست‌چاه آب‌بُردان، اوزی‌کند، بوستان، پَلدارک، تَکِلی، قُرُقسای، مست‌چاه

ناحیه‌های تابع جمهوری

ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها 1 تاجیک‌آباد شاه‌گدایف، شیرین‌چشمه،  قلعه لب آب، لشگر شاه، نوشار 2 تورسون‌زاده پخته‌آباد، پیروامَی، جوره رحمانف، رباط، سه‌شنبه، قره‌تاق، گرو، نوآباد، ۱۰ سالگی استقلال 3 جرگه‌تال پــِلدان، جرگه‌تال، ینگی‌شهر، لَخش، اَلگه، سرخاب، مُغ‌سو، کَشات 4 حصار الماسی، حصار،خانه‌کاه، خانه‌کاه کوهی، دهقان‌آباد، دوربَت، شراره، کَرَم‌گُل،میرزا رضا، نوآباد 5 راغون قد آب، سی‌چراغ 6 رَشت آب محنت، اَسکَلان، تَگابه، جَفر، رحیم‌زاده، غَرم، قلعه سرخ، قلعه‌نَک، قَزناک، نوآباد، نوده، هایـِت، هیجبارَک، یَسمَنچچ 7 رودکی آق‌کورگان، اِسپـِچَک، چهارتپه، راحتی، زینب‌آباد، سامانیان، سردارف قره‌خان، سلطان‌آباد، کوکتاش، کیبلای، کُشته‌پین، گلستان، لاهور، ۴۰ لِت تاجیکستان 8 شهر نو اکتیابر، باغستان، چوزی، حسنف، سِلبور، شهر نو، صبا 9 طویل‌دره چهل‌دره، سنگوار، طویل‌دره 10 فیض‌آباد بوستان، جوانان، چشمه‌سار، شهرک فیض‌آباد، فیض‌آباد،قلعه­دشت، گُم‌بلاغ، مسکین‌آباد، ویشگَرد 11 نورآباد حکیمی، دربند، کامسامال‌آباد، موج حرف، نودانک، هومدان، یخاک - یوست 12 وحدت بهار، جویانگران، چهارسو، خواجه بایکول، رامیت، سیم گنج، عکس گذر، قره‌سو، کافرنهان، ینگی‌بازار 13 ورزاب چهارباغ، ده‌ملِک، ضدّی، عینی، لوچاب، ورزاب‌قلعه

ولایت خَتلان تاجیکستان

ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها 1 باختَر آوانگارد، اسماعیل سامانی، باختریان، بستان‌قلعه، زرگر، کالینین، محنت‌آباد، نوبهار 2 بَلجُوان بلجوان، دِکتور، ساتالمیش، ساری‌حصار 3 پنج پنج، تُغُل، سَرمَنتای، عرب، قُلدیمان، نمونه 4 تیمورملک بابایونس، سووِت، طنابچی، قره‌کَموش، کوشکیه، کَنگورت، وطن 5 جامی آرال، اتفاق، اکتیابر، کالینین، یکه‌توت، ۵۰ سالگی تاجیکستان 6 جیلی‌کول جیلی‌کول، دهقان‌آباد، سِوِردلوف، گرااوتی، نور وخش، نوزمین 7 خاوَلِنگ جام‌بخت، خاوَلِنگ، سرآسیاب، شوگ‌ناو، لاهوتی 8 خراسان آبیکیک، دهان‌عقیق، عینی، قزل‌قلعه، قلعه‌آباد، هلالی 9 دَنغَره آق‌سو، پوشِنگ، سنگ‌توده، سیبستان، شریپاو، کاریز، لاله‌زار، لاهور 10 سربند گلستان، وحدت 11 شهر توس آبشاران، پَخته‌آباد، شهر توس، صیاد، هالمتوف، یوری نظرف 12 شورآباد چغم، داغستان، دشت یوم، سر چشمه، شورآباد، لنگردره، یول 13 فَرخار درغد، دهقان‌اریق، ظفر، غلبه، غیرت فرخار، کمسمول‌آباد، گلشن، وطن 14 قبادیان اوتَکَری نظرف، سیدنظر خدای‌قولف، قبادیان، ناصرخسرو، نوآباد، نیازف، هالمتوف، ینگی‌یول 15 قوم‌سَنگیر پنج، تِلمَن، دوستی، قوم‌سنگیر، کروپسکی، یکه‌دین 16 کُلخوزآباد توگَلَن، عیسایف، فرونزه، کالینین، گلستان، مدنیت، نوآباد 17 کولاب دهنه، زیرکی، ضرب‌دار، کولاب 18 مؤمن‌آباد باغی، بلخابی، توتو، چهل‌دختران، ده‌بلند، کول‌چشمه، لنینگراد 19 ناصرخسرو استقلال، فیروزه، کمسومول

ولایت مختار کوهستان بدخشان

ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها 1 اِشکاشِم اشکاشم، اندرآب، برَنگ، پیتاب، زِنگ، شیت‌خَرْو، قاضی‌ده 2 درواز صغیردشت، قلعه خُمب، نول‌وَند، ویش‌خَرْو 3 راشت‌قلعه بَرواز، توسیان، تَودِم، راشت‌قلعه، سیج، میرشکر 4 روشان بَرتَنگ، بَسید، بَهروشان، پَست‌خوف، روشان، سَوناب، شیدز 5 شُغنان پارشینِو، درمارَخت، ساخ‌چَرْو، سوچان، نوآباد، وَن‌قلعه، وِر 6 مُرغاب الیچور، خداورد‌یف، رنگ‌کول، قره‌کول، قزل‌رباط، مرغاب 7 وَنج تِخَرْو، راوَند، ژاوید، وادخود، ونج، یازغُلام

1-8-5. شهر دوشنبه

خیابان رودکی

1-1-8-5. موقعيت تاريخي و جغرافيايي

به دليل موقعيت جغرافيايي، دوشنبه پايتخت تاجيكستان شهري است سرسبز و خرّم. خيابان رودكي خيابان اصلي و مركزي آن به شمار مي‌رود كه ميدان­هاي سامانيان و صدرالدين عيني در اين خيابان واقع‌اند.

شهر دوشنبه از جمله عمده‌ترين مراكز صنعتي جمهوري محسوب مي‌گردد. در كارخانه‌هاي اين شهر منسوجات نخي و حرير، يخچال، دستگاههاي نسّاجي، وسايل هيدروليك، ماشين آلات زراعتي، مصنوعات كشبافي، خياطي و چرم و كفش توليد مي‌شود.

شهر دوشنبه مركز عمدة فرهنگي جمهوري نيز مي­باشد. آكادمي علوم جمهوري، 19 پژوهشگاه، 5 مركز آموزش عالي و بيش از 100 باب مدرسه و مركز آموزش حرفه‌اي، 5 تئاتر، 10 تالار سينما و كنسرت، فيلارموني و 24 كتابخانه در اين شهر قرار دارند. ساخت ساختمانهاي اداري، مراكز فرهنگي و خدماتي و آپارتمانهاي چند طبقه‌اي هم اكنون نيز ادامه دارد. ساختمانهايي از قبيل خانة حكومت، تئاتر اپرا و بالت  صدرالدين عيني، كتابخانة ملّي فردوسي، تالار كنسرت و سينماي باربد، ميهمانخانه (هتل)‌هاي «دوشنبه» و «تاجيكستان»، دانشگاه دولتي تاجيكستان، چايخانة «راحت» از جملة نقاط ديديني پايتخت محسوب مي‌گردند. مؤسسه‌هاي نشريات «عرفان»، «اديب»، «معارف»، «دانش» و دائره‌المعارف تاجيك در شهر دوشنبه واقع‌اند. جرايد اين كشور كه اكثر در شهر دوشنبه نشر مي‌شوند، به زبانهاي تاجيكي، روسي و ازبكي است.

آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان

شهر دوشنبه به عنوان مركز سياسي، اداري و فرهنگي در ابتداي قرن بيستم انتخاب گرديد. در باب اشتقاق نام دوشنبه، روايتي متداول است كه طبق آن در حدود كنوني شهر دوشنبه روزهاي دوشنبه بازار برگزار مي‌شد و از اينرو بعدها اين نام به اين شهر اطلاق شد. اين روايت چندان هم از واقعيت دور نيست، زيرا در حدود دوشنبة كنوني، قصباتي موسوم به سه‌شنبه و چهارشنبه هم وجود دارد. دوشنبه به عنوان محل مسكوني در مآخذ منسوب به قرن 17 و وجود قلعة آن در تاريخنامه‌هاي ابتداي قرن 18 به ديده مي‌شود. در ابتداي قرن 18 دوشنبه قرارگاه حاكم در فصل تابستان بود. موقعيت جغرافيايي دوشنبه به انتخاب آن به عنوان مركز اداري و سياسي منطقه مساعدت كرده است.

حفريات باستان­شناسي بيانگر آن است كه دوشنبه از زمينة زراعت و پيشه‌وري دستاوردهاي چشمگيري داشته است. در ابتداي قرن 20 دوشنبه به مركز اداري و سياسي  برگزيده شد. سيد عالم‌خان امير بخارا قبل از فرار به افغانستان مدتي در اين شهر اقامت داشته است. در تاريخ 21 سپتامبر سال 1921 دوشنبه به اشغال اردوي سرخ درآمد و در حاكميت شوروي اعلام گرديد.

بدين ترتيب دوشنبه تا سال 1924 مركز اداري و سياسي نواحي بخاراي شرقي و از سال 1924 پايتخت جمهوري شوروي سوسياليستي تاجيكستان محسوب گرديد. در ابتداي قرن 20 دوشنبه قرية كوچكي بود و بعداً با دهاتي چون لوچاب، ايسپيچك، قرية بالا، يكه چنار، قزاقان، شاه منصور، سرآسياب، قريه مير خواجة انبياء ادغام شده سال 1925 عنوان شهر را به خود گرفت. شهر دوشنبه داراي محلّه‌ها بوده و از دسامبر سال 1926 به كوچه و خيابان­ها تقسيم شد. سال 1930 دوشنبه از 13 كوچه و خيابان عبارت بود. دوشنبه از سال 1930 تا سال 1961 به نام استالين‌آباد ياد مي‌شد، ولي سال 1961 مجدداً نام قبلي خود يعني دوشنبه را باز يافت.