تقسیمات اداری و سیاسی تاجیکستان

از دانشنامه ملل

تاجیکستان به سه استان، 58 ناحیه، 29 شهر، 47 شهرک و 354 شورای دهات تقسیم می‌شود. استان خودمختار کوهستان بدخشان با مرکزیت شهر خاروغ، با مساحت 63/7 هزار کیلومتر مربع، در سال 1925م. تأسیس شد که 44% مساحت کل کشور را شامل می‌شود. استان سغد (لنین‌آباد سابق) با مرکزیت شهر خجند و مساحت 26/1 هزار کیلومتر مربع در سال 1970 تأسیس شد و دارای 1/902/700 نفر جمعیت می‌باشد. استان ختلان با مرکزیت شهر قرغان‌تپه با مساحت 24/6 هزار کیلومتر مربع در سال 1992م. تأسیس یافت که اکنون 2/178/100 نفر جمعیت دارد و 44 ناحیه دیگر. نواحی تابع جمهوری دارای 1/348/300 نفر جمعیت می‌باشد.

در اواخر دوره اتحاد شوروی و اوایل استقلال، تاجیکستان چهار استان داشت: در شمال خجند (لنین‌آباد)؛ در جنوب استان‌های قرغان‌تپه و کولاب و در جنوب شرقی استان خودمختار کوهستان بدخشان.

در اوایل سال 1988م. قرغان‌تپه و کولاب به عنوان یک استان به نام ختلان ادغام شدند که در سال‌های 1990 تا 1992م. مجدداً از هم جدا شدند و پس از مدتی کوتاه دوباره به هم پیوستند.

در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

جدول شماره 11 - تعداد شهرها و نواحی مهم تاجیکستان[۱]

نام ولایت یا ناحیه مساحت به هزار کیلومتر تعداد ناحیه تعداد شهرها تعداد شهرکها تعداد شورای دهات مرکزیت
بدخشان 63/7 6 1 - 38 خاروق
خجند 26/1 13 6 21 91 خجند
ختلان 24/6 19 4 19 109 کولاب
شهرهای شرق دوشنبه 0/3 - 1 1 1 -
نواحی تابعه مرکز 28/4 8 3 81 81 -
کل تاجیکستان 143/1 45 19 320 320 دوشنبه

ناحیه‌ها (شهرستان‌ها) و جماعت‌ها (بخش‌ها) در تاجیکستان به ترتیب زیر می‌باشند.

جدول شماره12 -  شهرستان­‌ها و بخش‌­های تاجیکستان

ولایت سغد
ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها
1 اسپیتمن آق‌تپه، تَغایاک،  شهرک نو، فرمان‌قورغان، قوشته‌گیرمان، کورکَت، ناو
2 استروشن پاشکند، پراودا، جوکَندَک، فرونزه، قلعه بلند، کمونیزم، گل سرخ، لنین‌آباد، نافَرای، نیانی
3 اسفره چهارکوه، چهل‌قاضی، خان‌آباد، سرخ، شهرک، کول‌کند، لَکّان، نوگِلیم، واروخ
4 اَشت آشابه، اشت، پانگَز، جَربُلاغ، شَیدان، قرقودوک،کمیش‌قرغان
5 باباجان غفورف آوچی کَلَچه، اسماعیل، اوتکان‌سوی، اونجی، اِسفِسار، پخته‌کار، حیدر عثمانف، شهرک غفورف، غازیان، قِسته‌قوز، کَتَگَن، یاوه
6 پنجکنت امان‌دره، چنار، خلیفه حسن، خُرمی، رودکی، سویینه، سَرَزم، شِنگ، فَراب، کاسه‌تراش، کالخازچیان، مُغیان، وارو، یاری
7 جبار رسولف ازبک‌قشلاق، دِه‌مای، شهرک پرولتارسک، گلخانه، گُلَک‌انداز، ینگی‌حیات
8 شهرستان ینگی‌قرغان، شهرستان
9 عینی اُرمیتَن، انزاب، دَردَر، رَرز، زرافشان، شَمتوچ، عینی، فان‌دریا
10 غانچی آوْچی، دَلیان بالا، راسراووت، غانچی، کالینین‌آباد، گَزَنتَرَک، مُجُم،یختن
11 کان بادام اُرتیکاو، پولَتَن، پَتَر، شَریپاو، لاهوتی، هَمرَبایف
12 ظفرآباد جامی، حامد علیف، روشن، ظفرآباد، محنت‌آباد
13 کوهستان مست‌چاه ایوان تاجیک، لنگر
14 مست‌چاه آب‌بُردان، اوزی‌کند، بوستان، پَلدارک، تَکِلی، قُرُقسای، مست‌چاه
ناحیه‌های تابع جمهوری
ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها
1 تاجیک‌آباد شاه‌گدایف، شیرین‌چشمه، قلعه لب آب، لشگر شاه، نوشار
2 تورسون‌زاده پخته‌آباد، پیروامَی، جوره رحمانف، رباط، سه‌شنبه، قره‌تاق، گرو، نوآباد، ۱۰ سالگی استقلال
3 جرگه‌تال پــِلدان، جرگه‌تال، ینگی‌شهر، لَخش، اَلگه، سرخاب، مُغ‌سو، کَشات
4 حصار الماسی، حصار،خانه‌کاه، خانه‌کاه کوهی، دهقان‌آباد، دوربَت، شراره، کَرَم‌گُل،میرزا رضا، نوآباد
5 راغون قد آب، سی‌چراغ
6 رَشت آب محنت، اَسکَلان، تَگابه، جَفر، رحیم‌زاده، غَرم، قلعه سرخ، قلعه‌نَک، قَزناک، نوآباد، نوده، هایـِت، هیجبارَک، یَسمَنچچ
7 رودکی آق‌کورگان، اِسپـِچَک، چهارتپه، راحتی، زینب‌آباد، سامانیان، سردارف قره‌خان، سلطان‌آباد، کوکتاش، کیبلای، کُشته‌پین، گلستان، لاهور، ۴۰ لِت تاجیکستان
8 شهر نو اکتیابر، باغستان، چوزی، حسنف، سِلبور، شهر نو، صبا
9 طویل‌دره چهل‌دره، سنگوار، طویل‌دره
10 فیض‌آباد بوستان، جوانان، چشمه‌سار، شهرک فیض‌آباد، فیض‌آباد،قلعه‌­دشت، گُم‌بلاغ، مسکین‌آباد، ویشگَرد
11 نورآباد حکیمی، دربند، کامسامال‌آباد، موج حرف، نودانک، هومدان، یخاک - یوست
12 وحدت بهار، جویانگران، چهارسو، خواجه بایکول، رامیت، سیم گنج، عکس گذر، قره‌سو، کافرنهان، ینگی‌بازار
13 ورزاب چهارباغ، ده‌ملِک، ضدّی، عینی، لوچاب، ورزاب‌قلعه
ولایت خَتلان تاجیکستان
ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها
1 باختَر آوانگارد، اسماعیل سامانی، باختریان، بستان‌قلعه، زرگر، کالینین، محنت‌آباد، نوبهار
2 بَلجُوان بلجوان، دِکتور، ساتالمیش، ساری‌حصار
3 پنج پنج، تُغُل، سَرمَنتای، عرب، قُلدیمان، نمونه
4 تیمورملک بابایونس، سووِت، طنابچی، قره‌کَموش، کوشکیه، کَنگورت، وطن
5 جامی آرال، اتفاق، اکتیابر، کالینین، یکه‌توت، ۵۰ سالگی تاجیکستان
6 جیلی‌کول جیلی‌کول، دهقان‌آباد، سِوِردلوف، گرااوتی، نور وخش، نوزمین
7 خاوَلِنگ جام‌بخت، خاوَلِنگ، سرآسیاب، شوگ‌ناو، لاهوتی
8 خراسان آبیکیک، دهان‌عقیق، عینی، قزل‌قلعه، قلعه‌آباد، هلالی
9 دَنغَره آق‌سو، پوشِنگ، سنگ‌توده، سیبستان، شریپاو، کاریز، لاله‌زار، لاهور
10 سربند گلستان، وحدت
11 شهر توس آبشاران، پَخته‌آباد، شهر توس، صیاد، هالمتوف، یوری نظرف
12 شورآباد چغم، داغستان، دشت یوم، سر چشمه، شورآباد، لنگردره، یول
13 فَرخار درغد، دهقان‌اریق، ظفر، غلبه، غیرت فرخار، کمسمول‌آباد، گلشن، وطن
14 قبادیان اوتَکَری نظرف، سیدنظر خدای‌قولف، قبادیان، ناصرخسرو، نوآباد، نیازف، هالمتوف، ینگی‌یول
15 قوم‌سَنگیر پنج، تِلمَن، دوستی، قوم‌سنگیر، کروپسکی، یکه‌دین
16 کُلخوزآباد توگَلَن، عیسایف، فرونزه، کالینین، گلستان، مدنیت، نوآباد
17 کولاب دهنه، زیرکی، ضرب‌دار، کولاب
18 مؤمن‌آباد باغی، بلخابی، توتو، چهل‌دختران، ده‌بلند، کول‌چشمه، لنینگراد
19 ناصرخسرو استقلال، فیروزه، کمسومول
ولایت مختار کوهستان بدخشان
ردیف ناحیه‌ها جماعت‌ها
1 اِشکاشِم اشکاشم، اندرآب، برَنگ، پیتاب، زِنگ، شیت‌خَرْو، قاضی‌ده
2 درواز صغیردشت، قلعه خُمب، نول‌وَند، ویش‌خَرْو
3 راشت‌قلعه بَرواز، توسیان، تَودِم، راشت‌قلعه، سیج، میرشکر
4 روشان بَرتَنگ، بَسید، بَهروشان، پَست‌خوف، روشان، سَوناب، شیدز
5 شُغنان پارشینِو، درمارَخت، ساخ‌چَرْو، سوچان، نوآباد، وَن‌قلعه، وِر
6 مُرغاب الیچور، خداورد‌یف، رنگ‌کول، قره‌کول، قزل‌رباط، مرغاب
7 وَنج تِخَرْو، راوَند، ژاوید، وادخود، ونج، یازغُلام[۲]

شهر دوشنبه

خیابان رودکی

موقعیت تاریخی و جغرافیایی

به دلیل موقعیت جغرافیایی، دوشنبه پایتخت تاجیکستان شهری است سرسبز و خرّم. خیابان رودکی خیابان اصلی و مرکزی آن به شمار می‌رود که میدان­‌های سامانیان و صدرالدین عینی در این خیابان واقع‌اند.

شهر دوشنبه از جمله عمده‌ترین مراکز صنعتی جمهوری محسوب می‌گردد. در کارخانه‌های این شهر منسوجات نخی و حریر، یخچال، دستگاه‌های نسّاجی، وسایل هیدرولیک، ماشین آلات زراعتی، مصنوعات کشبافی، خیاطی و چرم و کفش تولید می‌شود.

شهر دوشنبه مرکز عمده فرهنگی جمهوری نیز می­‌باشد. آکادمی علوم جمهوری، 19 پژوهشگاه، 5 مرکز آموزش عالی و بیش از 100 باب مدرسه و مرکز آموزش حرفه‌ای، 5 تئاتر، 10 تالار سینما و کنسرت، فیلارمونی و 24 کتابخانه در این شهر قرار دارند. ساخت ساختمان‌های اداری، مراکز فرهنگی و خدماتی و آپارتمان‌های چند طبقه‌ای هم اکنون نیز ادامه دارد. ساختمان‌هایی از قبیل خانه حکومت، تئاتر اپرا و بالت صدرالدین عینی، کتابخانه ملّی فردوسی، تالار کنسرت و سینمای باربد، میهمانخانه (هتل)‌های «دوشنبه» و «تاجیکستان»، دانشگاه دولتی تاجیکستان، چایخانه «راحت» از جمله نقاط دیدینی پایتخت محسوب می‌گردند. مؤسسه‌های نشریات «عرفان»، «ادیب»، «معارف»، «دانش» و دائره‌المعارف تاجیک در شهر دوشنبه واقع‌اند. جراید این کشور که اکثر در شهر دوشنبه نشر می‌شوند، به زبان‌های تاجیکی، روسی و ازبکی است[۳].

آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان

شهر دوشنبه به عنوان مرکز سیاسی، اداری و فرهنگی در ابتدای قرن بیستم انتخاب گردید. در باب اشتقاق نام دوشنبه، روایتی متداول است که طبق آن در حدود کنونی شهر دوشنبه روزهای دوشنبه بازار برگزار می‌شد و از این‌رو بعدها این نام به این شهر اطلاق شد. این روایت چندان هم از واقعیت دور نیست، زیرا در حدود دوشنبه کنونی، قصباتی موسوم به سه‌شنبه و چهارشنبه هم وجود دارد. دوشنبه به عنوان محل مسکونی در مآخذ منسوب به قرن 17 و وجود قلعه آن در تاریخنامه‌های ابتدای قرن 18 به دیده می‌شود. در ابتدای قرن 18 دوشنبه قرارگاه حاکم در فصل تابستان بود. موقعیت جغرافیایی دوشنبه به انتخاب آن به عنوان مرکز اداری و سیاسی منطقه مساعدت کرده است.

حفریات باستان­‌شناسی بیانگر آن است که دوشنبه از زمینه زراعت و پیشه‌وری دستاوردهای چشمگیری داشته است. در ابتدای قرن 20 دوشنبه به مرکز اداری و سیاسی برگزیده شد. سید عالم‌خان امیر بخارا قبل از فرار به افغانستان مدتی در این شهر اقامت داشته است. در تاریخ 21 سپتامبر سال 1921 دوشنبه به اشغال اردوی سرخ درآمد و در حاکمیت شوروی اعلام گردید.

بدین ترتیب دوشنبه تا سال 1924 مرکز اداری و سیاسی نواحی بخارای شرقی و از سال 1924 پایتخت جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان محسوب گردید. در ابتدای قرن 20 دوشنبه قریه کوچکی بود و بعداً با دهاتی چون لوچاب، ایسپیچک، قریه بالا، یکه چنار، قزاقان، شاه منصور، سرآسیاب، قریه میر خواجه انبیاء ادغام شده سال 1925 عنوان شهر را به خود گرفت. شهر دوشنبه دارای محلّه‌ها بوده و از دسامبر سال 1926 به کوچه و خیابان­‌ها تقسیم شد. سال 1930 دوشنبه از 13 کوچه و خیابان عبارت بود. دوشنبه از سال 1930 تا سال 1961 به نام استالین‌آباد یاد می‌شد، ولی سال 1961 مجدداً نام قبلی خود یعنی دوشنبه را باز یافت[۴].

نیز نگاه کنید به

تقسیمات اداری و سیاسی روسیه؛ تقسیمات اداری چین؛ تقسیمات اداری و سیاسی تونس؛ تقسیمات اداری و سیاسی ژاپن؛ تقسیمات اداری و سیاسی کانادا؛ تقسیمات اداری و سیاسی کوبا؛ تقسیمات اداری و سیاسی لبنان؛ تقسیمات اداری و سیاسی مصر؛ تقسیمات اداری و سیاسی افغانستان؛ تقسیمات اداری و سیاسی سنگال؛ تقسیمات اداری و سیاسی سودان؛ تقسیمات اداری و سیاسی آرژانتین؛ تقسیمات اداری و سیاسی فرانسه؛ تقسیمات اداری و سیاسی اسپانیا؛ تقسیمات اداری و سیاسی ساحل عاج؛ تقسیمات اداری و سیاسی زیمبابوه؛ تقسیمات اداری و سیاسی اردن؛ تقسیمات اداری و سیاسی قطر؛ تقسیمات اداری و سیاسی اتیوپی؛ تقسیمات اداری و سیاسی سیرالئون؛ تقسیمات اداری و سیاسی اوکراین؛ تقسیمات اداری و سیاسی کشور مالی؛ تقسیمات اداری و سیاسی گرجستان؛ تقسیمات اداری و سیاسی بنگلادش؛ تقسیمات اداری و سیاسی قزاقستان؛ تقسیمات اداری و سیاسی امارات متحده عربی؛ تقسیمات اداری و سیاسی تایلند

کتابشناسی

  1. نظراف، محبت‌اف، رحیم‌اف(1991)، جغرافیای تاجیکستان(به خط سیرلیک)، دوشنبه: انتشارات معارف
  2. زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 143-146
  3. زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 147
  4. زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 148