زبان تاجیکی

از دانشنامه ملل

زبان تاجیکان، مانند ایرانیان و افغان‌ها زبان فارسی است. این زبان به شکل فعلی آن در حدود یک هزار و صد سال پیش در زمان حکومت سامانیان از تأثیر زبان عربی بر زبان فارسی قدیم (پیش از اسلام) به وجود آمد. در تاجیکستان به آن زبان نیاکان نیز گفته‌اند. به واقع یکی از شاخص­ترین عوامل هویت و همبستگی ملی در تاجیکستان، زبان و ادبیات فارسی است. تاجیکان از معدود اقوامی هستند که توانسته‌اند در طول تاریخ زبان خود را (که شاخص‌­ترین رکن هویت آنان است) حفظ کنند. زبان و ادبیات فارسی- تاجیکی میراث گرانقدری است که تاجیکان با چنگ و دندان از آن حراست کرده و آن را سرمایه هویت، عزت و شوکت خود ساخته‌اند[۱].

با هجوم اقوام ترک به ماوراء­النهر در قرن پنچم میلادی نفوذ ترکان در منطقه آغاز گشت که تا قرون پس از فتح منطقه به دست اعراب مسلمان نیز ادامه داشت. با وجود آنکه به دنبال جاگیرشدن ترکان در ماوراء­النهر زبان ترکی به عنوان زبان عامه مردم به سرعت فراگیر شد، لکن زبان فارسی علاوه بر آنکه به عنوان زبان قشر برگزیده و روشنفکر و اهل علم در سراسر ماوراء­النهر گسترش یافت، در بین مردم پامیر و تاجیکستان که خاستگاه و محل تولد زبان فارسی بود حتی پس از انقراض سامانیان و حاکمیت سلسله‌‌های بزرگ به عنوان زبان عموم مردم باقی ماند.

وجه تسمیه تاجیک همان وجه تمایز مردم منطقه از ترکان بوده است. زیرا این مردم یکجانشین غیر صحراگرد که ساکنین اصیل ماوراء­النهر بودند، زودتر از ترکان کوچ‌رو و صحرانشین به وسیله اعرابی که به ماوراء­النهر آمده بودند مسلمان شدند. به همین علت آنان که اسلام را نپذیرفتند آنان را «تازیک» یا «تاژیک» نامیدند که اعراب را نیز به همین نام می‌خواندند[۲].

زبان مردم تاجیک فارسی دری است. گفته شده است که وجه تسمیه این زبان انتساب آن به دربار ساسانی است. برخی نیز آن را برگرفته از «دره» دانسته‌اند و یا برگرفته از «در» به معنای «جای». فارسی دری، زبان خراسان بزرگ و ماوراء­النهر بوده است که در طول بیش از هزار سال زبان شعر و ادب منطقه آسیای مرکزی محسوب می‌گردید.[۳].

چهار گویش مختلف از این زبان در تاجیکستان وجود دارد. گویش شمالی در سمرقند، بخارا، فرغانه شرقی و غربی، اوراتپه و پنج­کنت؛ گویش مرکزی در زرافشان، رشتا و سوخ؛ گویش جنوبی در بدخشان، شمال و جنوب کولاب و قره­تگین؛ گویش جنوب شرقی (گروه درواز)[۴]. زبان رسمی کشور و نیز زبان تدریس در اکثر مدارس تاجیکستان همین زبان است. به علت پیشینه هفتاد ساله اتحاد جماهیر شوروی سابق زبان علمی و فنی و دانشگاهی زبان روسی بوده است و به تدریج با زبان فارسی جایگزین می‌شود. برنامه‌‌های رادیو و تلویزیون تاجیکستان نیز به فارسی تاجیکی است[۵][۶].

نیز نگاه کنید به

زبان ژاپنی؛ زبان روسی؛ زبان رسمی کانادا؛ زبان و خط تونسی؛ زبان افغانستان؛ زبان چینی؛ زبان سنگال؛ زبان و خط فرانسوی؛ زبان و خط آرژانتینی؛ زبان و خط رسمی مالی؛ زبان و خط رسمی ساحل عاج؛ زبان و خط رسمی تایلند؛ زبان اوکراین؛ زبان اسپانیایی؛ زبان و خط رسمی اردن؛ زبان و خط رسمی اتیوپی؛ زبان و خط رسمی سیرالئون؛ زبان و خط رسمی قطر؛ زبان گرجی؛ زبان و خط رسمی سریلانکا؛ زبان و خط رسمی بنگلادش؛ زبان و خط قزاقستان؛ خط ژاپنی؛ خط روسی؛ خط افغانی؛ خط چینی؛ خط سنگالی؛ خط گرجی؛ خط رسمی تاجیکستان

کتابشناسی

  1. رحمالدین، ولیجان (1376). فقر در تاجیکستان و راه‌های مقابله با آن. مجموعه مقالات برگزیده سمینار «اسلام دورنمای تاجیکستان». کمیته فرهنگی نهضت اسلامی، ص 136.
  2. رهنما، عبدالله (1376). جایگاه روحانیت در جامعه تاجیکستان. مجموعه مقالات سمینار «اسلام دورنمای تاجیکستان». کمیته فرهنگی نهضت اسلامی تاجیکستان، ص 142.
  3. روا، الویه (1375). بحران هویت ملی در تاجیکستان. فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 15. ص 99.
  4. روبین، بارنیت (1375). دلایل و عواقب جنگ داخلی تاجیکستان. فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 15. ص 83.
  5. تاجیکستان (1387). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ص 31.
  6. زهریی، حسن (1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص 258-259.