رهبران و عالمان برجسته اهل بیت در عراق

رهبران و عالمان برجسته شیعه در عراق

علی اکبر اسدی

جامعه شیعی عراق رهبران و عالمان برجسته‌ای دارد. در دوره جدید بعد از 2003، مراجع و علمای برجسته شیعی عراق از جمله شامل آیت‌الله العظمی علی سیستانی، آیت‌الله العظمی محمد اسحاق فیاض، آیت‌الله العظمی بشیر حسین نجفی و مرحوم آیت‌الله العظمی محمد سعید حکیم بوده است.

آیت‌الله سیستانی از جمله بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین مراجع شیعه در عراق و جهان تشیع محسوب می‌شود که پس از درگذشت آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی در سال 1992، رهبری مرجعیت را در نجف بر عهده گرفت. ایشان پس از سقوط حکومت صدام، در هدایت روند دموکراتیک عراق نقشی محوری ایفا کرد و بر برگزاری انتخابات آزاد، تدوین قانون اساسی و حفظ استقلال عراق از نفوذ خارجی تأکید داشت. از جمله اقدامات برجسته آیت‌الله سیستانی صدور فتوای جهاد کفایی علیه داعش در سال ۲۰۱۴ بود که به تشکیل حشد الشعبی و مقاومت مردمی در برابر داعش منجر شد. از دیگر اقدامات و رویکردهای ایشان حمایت از اصلاحات سیاسی و انتقاد از فساد و ناکارآمدی احزاب سیاسی در این کشور و همچنین تأکید بر حفظ وحدت ملی عراق و مقابله با طائفه‌گرایی محسوب می‌شود.[i]

آیت‌الله العظمی محمد اسحاق فیاض یکی از چهار مرجع اصلی نجف و از مراجع تقلید برجسته افغان‌تبار است که در عراق فعالیت دارد. ایشان نیز حمایت از  نظام دموکراتیک در عراق  اما بدون دخالت مستقیم در سیاست را مدنظر دارد. دیدگاه‌های وی نسبت به مسائل منطقه‌ای و سیاسی نسبت به  آیت‌الله سیستانی کمتر رسانه‌ای شده است، اما همچنان نقش مهمی در مرجعیت دارد.[ii]

آیت‌الله العظمی بشیر حسین نجفی به عنوان مرجع تقلید پاکستانی‌تبار است که یکی از چهار مرجع برجسته حوزه علمیه نجف است. تأکید بر آموزش علوم دینی و حفظ استقلال حوزه علمیه از سیاست از جمله دیدگاههای ایشان است. آیت‌الله نجفی مواضع شدیدتری نسبت به برخی جریان‌های سیاسی عراق داشته و در برخی موارد، انتقادات صریح‌تری را علیه فساد مطرح کرده است.[iii]

آیت‌الله العظمی محمد سعید حکیم که در سال 2021 درگذشت، از مراجع تقلید برجسته نجف بود که پس از سقوط صدام، نقش مهمی در تثبیت مرجعیت شیعه ایفا کرد. از جمله دیدگاههای ایشان تأکید بر لزوم حفظ استقلال عراق از نفوذ خارجی و تقویت نهادهای دموکراتیک، انتقاد از فساد حکومت در عراق و حمایت از اصلاحات در ساختار دولتی و همچنین حفظ میراث حوزه علمیه نجف و تقویت سیستم آموزشی حوزه بوده است.[iv]

علاوه بر مراجع تقلید فوق، شخصیت‌های دیگری نیز در تاریخ معاصر شیعه عراق نقش مهمی داشته‌اند. آیت‌الله سید محمد باقر صدر (۱۹۳۵-۱۹۸۰ ) از برجسته‌ترین اندیشمندان شیعه عراق بود که نظریه «اقتصاد اسلامی» و «ولایت فقیه مشروط» را مطرح کرد. وی منتقد جدی حزب بعث و حکومت صدام حسین بود و در سال ۱۹۸۰ به همراه خواهرش بنت‌الهدی صدر توسط رژیم بعث اعدام شد. آیت‌الله صدر بر جنبش‌های شیعی و اسلامی در عراق و منطقه تاثیرگذاری‌های زیادی داشت. آیت‌الله سید محمد باقر حکیم (۱۹۳۹-۲۰۰۳) رهبر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که در سال ۲۰۰۳ در انفجار حرم امام علی (ع) در نجف ترور شد نیز در بازگشت احزاب شیعه به قدرت پس از سقوط صدام نقشی کلیدی داشت. مقتدی صدر رهبر جریان صدر و یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های شیعی در سیاست عراق در سالهای پس از 2003 محسوب می‌شود. ایشان از جمله مخالفان اشغالگری و نقش آفرینی امریکا در عراق بوده و پایگاه اجتماعی مهمی در عراق دارد و همچنین از منتقدان فساد در نظام جکومتی عراق بوده است. با این حال مواضع و نقش‌آفرینی مقتدی صدر در عرصه سیاسی عراق با فراز و نشیبها و تناقضاتی نیز همراه بوده است.[v]

در دوره پس از صدام و با گشوده شدن فضای سیاسی، رهبران سیاسی و سیاستمداران شیعی مختلفی در عراق ظهور کرده‌اند که برخی از مهمترین آنها عبارت بوده‌اند از: ابراهیم الجعفری؛ ایاد علاوی؛ احمد چلبی؛ حیدرالعبادی؛ نوری المالکی؛ عمار الحکیم؛ عادل عبدالمهدی؛ مصطفی الکاظمی؛ محمد شیاع السودانی؛ هادی العامری؛ فالح الفیاض؛ ابومهدی المهندس؛ قیس الخزعلی؛ علی الادیب و ...

---

[i] كارولين مرجي صايغ، المرجعية الدينية ّ الموقف الوطني في العراق بعد 2003، ترجمة: نصر محمد علي ، مراجعة: حسن ناظم،  الطبعة األولى، بيروت/ لبنان، 2020، صص 129-205.

[ii]  المرجع السابق

[iii]  المرجع السابق

[iv]  المرجع السابق

[v]  المرجع السابق