سبک زندگی در عربستان سعودی

سبک زندگی در عربستان سعودی در فرهنگ و آداب و رسوم سنتی عربی و اسلامی در این کشور ریشه دارد. با این حال تحولات جدید نیز به صورت جدی بر سبک زندگی در این کشور تاثیرگذار بوده و به ایجاد تغییراتی در این خصوص منجر شده است. هر چند تغییرات فرهنگی در عربستان از دهه‌های گذشته آغاز شد، اما در دوره پس از 2015 و با انجام اصلاحات ذیل سند چشم‌انداز 2030 با دگرگونیهای عمیق‌تری مواجه شد.

فرهنگ عمومی و اوقات فراغت در عربستان

فرهنگ سعودی ریشه در آموزه‌های اسلامی و آداب و رسوم عربی دارد که از سنین پایین در خانواده و مدارس آموزش داده می‌شود^. مهمان‌نوازی و سخاوت از سنت‌های بسیار محترم و قدیمی هستند که هر خانواده سعودی در برابر غریبه‌ها، دوستان و خانواده خود ابراز می‌کند. ساده‌ترین نماد مهمان‌نوازی، سرو قهوه به همراه خرما و شیرینی‌جات است که آماده‌سازی آن خود یک سنت فرهنگی پیچیده محسوب می‌شود. همچنین، سوزاندن بخور (عود) برای خوشامدگویی به مهمانان مرسوم است.

اسلام دین رسمی کشور است و قوانین اسلامی در تمام جنبه‌های زندگی اجرا می‌شود^.. نمازهای پنج‌گانه روزانه بخش مهمی از زندگی است و فروشگاه‌ها در زمان نماز به طور موقت تعطیل می‌شوند.  روز جمعه یک روز مقدس است و اکثر کسب‌وکارها برای نماز جمعه تعطیل هستند. تکریم و گرامیداشت و مراسم خاص در مناسبت‌های دینی نیز بخش مهم دیگری از فرهنگ عمومی عربستان محسوب می‌شود. نقاط برجسته تقویم سالانه، ماه مبارک رمضان و فصل حج هستند. ماه رمضان که با روزه‌داری از سحر تا غروب همراه است، به تعطیلات عید فطر ختم می‌شود که در آن خرید لباس و هدیه برای کودکان و دید و بازدید از دوستان و اقوام رایج است.  فصل حج نیز که میلیون‌ها زائر مسلمان را به مکه می‌کشاند، با عید قربان به پایان می‌رسد و در آن خانواده‌ها به یاد حضرت ابراهیم، گوسفندی قربانی می‌کنند.

فرهنگ عمومی در عربستان سعودی عمیقاً با میراث اسلامی، سنت‌های محلی و ارزش‌های خانوادگی در هم آمیخته است. جامعه سعودی با وجود توسعه مدرن، به شدت به آداب و رسوم خود پایبند است. خانواده جایگاهی محوری در جامعه عربستان دارد. در این کشور روابط خانوادگی از طریق گردهمایی‌ها تقویت می‌شود و احترام زیادی برای بزرگسالان وجود دارد. بسیاری از خانواده‌های گسترده در نزدیکی یکدیگر زندگی می‌کنند که حس همبستگی و مسئولیت مشترک را تقویت می‌کند.  سخاوت و مهمان‌نوازی نیز از ویژگی‌های برجسته فرهنگ سعودی است. استقبال از مهمانان با قهوه عربی و خرما یک رسم رایج برای ابراز خوشامدگویی و احترام است. چانه‌زنی در بازارهای سنتی نیز بخشی از این روحیه دوستانه بین فروشنده و خریدار محسوب می‌شود.

در عربستان آداب و رسوم مختلف و هنجارهای خاصی از گذشته حاکم بوده که بسیاری از آنها به عنوان بخشی از فرهنگ عمومی این کشور تداوم یافته است. دید و بازدید یکی از رسوم دیرین عربستان است و در بازدید از خانه یک سعودی، باید کفش‌ها را هنگام ورود درآورد.  همچنین بردن یک هدیه ساده مانند خرما یا قهوه  برای مهمانیها و دید و بازدیدها نیز مرسوم است. در این کشور استفاده از دست راست برای دادن یا گرفتن هر چیزی ضروری است، زیرا دست چپ برای بهداشت شخصی در نظر گرفته می‌شود. همچنین پوشش متواضعانه، به خصوص در اماکن عمومی، توصیه می‌شود.  سعودی‌ها طبیعتاً اجتماعی هستند اما رفتاری آرام و محتاط را ترجیح می‌دهند؛ بنابراین از حرکات فیزیکی نامناسب و بلند صحبت کردن در ملاء عام خودداری می‌کنند.

در عربستان غذا خوردن یک تجربه جمعی است که پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کند. سعودی‌ها ترجیح می‌دهند وعده‌های غذایی را در گروه‌های خانوادگی یا با دوستان صرف کنند. هنگام بازدید از خانه‌ها، معمولاً مهمانان در اتاق نشیمن خصوصی به نام  مجلس پذیرایی می‌شوند و مناطق خصوصی خانواده جدا نگه داشته می‌شود. غذا معمولاً روی زمین و روی سفره سرو می‌شود و خوردن با دست راست انجام می‌شود. سرو گوشت خوک یا هر غذای حاوی الکل ممنوع است. در ماه رمضان، خوردن و آشامیدن در ملاء عام در طول روز نامناسب تلقی می‌شود.

اوقات فراغت در عربستان ترکیبی از فعالیت‌های سنتی و مدرن است. فوتبال محبوب‌ترین ورزش در عربستان سعودی است و لیگ این کشور طرفداران زیادی دارد. ورزش‌های سنتی مانند شترسواری و اسب‌دوانی نیز در این کشور در حال رشد هستند. دویدن یا پیاده‌روی برای زنان و مردان در اماکن عمومی مجاز است، به شرطی که لباس مناسب پوشیده شود.

شعر جایگاه ویژه‌ای در زندگی فرهنگی اعراب دارد و از دیرباز عالی‌ترین شکل بیان هنری محسوب می‌شده است.  شعر در فرهنگ سعودی نیز جایگاه برجسته‌ای دارد و برای بیان احساسات، روایت داستان‌ها و حفظ میراث ادبی استفاده می‌شود. در گذشته که بادیه‌نشینان دائماً در سفر بودند، شعر به صورت شفاهی برای سرگرمی و حفظ تاریخ، سنت‌ها و ارزش‌های اجتماعی منتقل می‌شد. امروزه نیز شعر همچنان محبوب است و مردم در رویدادهای فرهنگی، به ویژه جشنواره جنادریه، گرد هم می‌آیند و آثار شاعران را مطالعه می‌کنند. همچنین برخی مسابقه‌های شعر تلویزیونی محبوب نیز  در این کشور وجود دارد.

خوشنویسی به عنوان هنری قدیمی در عربستان است که قدمتی ۱۴۰۰ ساله دارد و  به دلیل اینکه موضوع اصلی آن به طور تاریخی قرآن کریم بوده، به عنوان هنر اسلامی اصلی در عربستان مورد احترام است. در واقع خوشنویسی عربی یکی از هنرهای سنتی برجسته است که برای تزئین مساجد و ساختمان‌های رسمی به کار می‌رود امروزه خوشنویسی در فلزکاری، سرامیک، منسوجات و نقاشی در سراسر کشور دیده می‌شود.

موسیقی و رقص محلی نیز جزئی از فرهنگ عربستان بوده و برای گذارندن اوقات فراغت مورد توجه است.  موسیقی محلی عربستان، که قطعه‌ای زنده از تاریخ این کشور است، تحت تأثیر بادیه‌نشینان و زائرانی شکل گرفته که تأثیرات موسیقیایی را از سراسر جهان به این منطقه آورده‌اند. رقص نیز محبوبیت زیادی دارد؛ رقص ملی این کشور، رقص شمشیر مردانه معروف به "العرضه" است. در این رقص باستانی، مردان شمشیر به دست در دو صف یا یک دایره می‌ایستند و یک شاعر در میان آن‌ها اشعار را می‌خواند و آن‌ها رقص سنتی را اجرا می‌کنند.

ترکیب سبد کالای خانواده و فرهنگ مصرف  در عربستان

فرهنگ مصرف و ترکیب سبد کالای خانواده در عربستان سعودی در حال تحولی سریع است. مصرف‌کننده سعودی با وجود چالش‌های اقتصادی جهانی، خوش‌بینی و تاب‌آوری قابل توجهی در هزینه‌های خود نشان می‌دهد و ویژگی‌هایی چون آگاهی دیجیتال، ارزش‌محوری و گرایش به تفریحات، رفتار خرید او را شکل می‌دهد. سبد هزینه خانواده‌های سعودی ترکیبی از اولویت‌دهی به کالاهای اساسی و رشد چشمگیر در هزینه‌های غیرضروری و تجربی است. در این کشور هزینه‌کرد برای کالاهای ضروری مانند مواد غذایی (خواربار) و پوشاک همچنان در اولویت قرار دارد و در تمام گروه‌های سنی و درآمدی ثابت است. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵،  ۵۶٪ از مصرف‌کنندگان  در عربستان هزینه‌های خود را در بخش خواربار و ۴۳٪ در بخش پوشاک افزایش دهند.

 مصرف کالاهای غیر اساسی رشد قابل توجهی را در عربستان تجربه می‌کند که عمدتاً توسط گروه‌های پردرآمد و جوانان انجام می‌شود. در بخش تفریح و سرگرمی تمایل به هزینه‌کردن  در میان سعودی‌ها بسیار بالاست. یک سوم (۳۳٪) مصرف‌کنندگان سعودی قصد دارند هزینه‌های خود را برای غذا خوردن در رستوران و سرگرمی‌های خارج از خانه افزایش دهند که این رقم بسیار بالاتر از میانگین جهانی (۱۹٪) است. همچنین با افزایش درآمدهای قابل تصرف، تقاضا برای کالاهای لوکس در بخش‌هایی مانند مد، خودرو و هتلداری در حال افزایش است. مساله دیگر اینکه اشتیاق زیادی برای خرید جدیدترین فناوری‌ها وجود دارد. ۶۲٪ از مصرف‌کنندگان سعودی تمایل دارند جزو اولین کسانی باشند که فناوری‌های پیشرفته را تهیه می‌کنند. تمایل به سفر  و گردشگری در عربستان نیز بسیار قوی است. ۷۰٪ از سعودی‌ها احتمالاً به سفرهای بین‌المللی می‌روند و ۶۶٪ به سفرهای داخلی تمایل دارند که هر دو آمار به طور قابل توجهی از میانگین جهانی بالاتر است. تمرکز اصلی در سفر بر تجربه فرهنگ و غذای محلی است.

رفتار مصرف‌کننده در عربستان سعودی پیچیده و چندوجهی است و تحت تأثیر عوامل دیجیتال، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد. مصرف‌کننده سعودی به شدت فناوری‌محور و در تصمیم‌گیری‌های خود آگاه است. تحقیق قبل از خرید بسیار رایج شده و بیش از ۴۰٪ از مصرف‌کنندگان به طور مکرر به صورت آنلاین درباره محصولات تحقیق می‌کنند، قیمت‌ها را در فروشگاه با استفاده از تلفن همراه خود مقایسه می‌کنند و نظرات دیگران را در رسانه‌های اجتماعی می‌خوانند. ۵۸٪ قبل از خرید، نظرات آنلاین محصولات را بررسی می‌کنند. مهم‌ترین ابزارها برای تحقیق محصول نیز عبارتند از: موتورهای جستجو (۱۹٪)، آمازون (۱۵٪)، وب‌سایت‌های خرده‌فروشان (۱۴٪)، و شبکه خانواده و دوستان (۱۴٪).   ضمن اینکه تبلیغات در رسانه‌های اجتماعی (۲۵٪) و تبلیغاتی که مستقیماً به تخفیف‌ها لینک دارند (۲۵٪) بیشترین تأثیر را در تصمیم‌گیری برای خرید دارند.

با وجود تمایل بالا به هزینه، مصرف‌کنندگان سعودی ارزش‌محور هستند و به دنبال بهترین معامله می‌گردند. افزایش هزینه‌ها باعث شده است که خانوارها رویکردی استراتژیک اتخاذ کنند. در خرید خواربار، گرایش واضحی به سمت خرید برندهای ارزان‌تر و برچسب‌های خصوصی وجود دارد. این رفتار منجر به رشد فروشگاه‌های تخفیفی در بخش‌های مختلف از خواربار گرفته تا مد شده است. در عرصه مصرف آگاهی نسبت به مسائل بهداشتی و زیست‌محیطی در عربستان در حال افزایش است. ترجیح فزاینده‌ای برای غذاهای ارگانیک، محصولات تناسب اندام و خدمات سلامتی وجود دارد. همچنین مصرف‌کنندگان سعودی به طور فزاینده‌ای به برندهایی که از شیوه‌های پایدار و محصولات سازگار با محیط زیست استفاده می‌کنند، تمایل نشان می‌دهند.

فرهنگ و سبک پوشش و پوشاک در عربستان

فرهنگ و سبک پوشش در عربستان سعودی نمادی از اصالت، هویت ملی و تاریخ غنی این کشور است که تنوع آن فراتر از تصورات رایج است. لباس‌های سنتی نه تنها میراث نسل‌های گذشته را منعکس می‌کنند، بلکه نمایانگر وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر منطقه نیز هستند.

پوشاک رسمی مردان سعودی که به سادگی و ظرافت شهرت دارد، از چند جزء اصلی تشکیل شده است. ثوب که به دشداشه نیز معروف است، ردایی بلند و معمولاً سفیدرنگ است که از پارچه‌های نخی و سبک برای تناسب با آب و هوای گرم عربستان دوخته می‌شود. وزن پارچه ثوب بسته به فصل تغییر می‌کند؛ در زمستان از پارچه‌های سنگین‌تر و در تابستان از پنبه سبک استفاده می‌شود. زیر ثوب، معمولاً شلوار و پیراهن زیرین (سروال و فنیله) پوشیده می‌شود. پوشش سر شماغ یا غتره است و  مردان برای محافظت از خود در برابر آفتاب، از آن استفاده می‌کنند. غتره پارچه‌ای ساده و معمولاً کاملاً سفید است، در حالی که شماغ دارای نقوش قرمز و سفید است. برای ثابت نگه داشتن شماغ یا غتره روی سر، از حلقه‌ای سیاه به نام عقال استفاده می‌شود که اغلب از پشم ساخته شده و نمادی از اصالت و متانت به شمار می‌رود. همچنین بشت که به آن "مشلح" نیز می‌گویند، عبایی بلند و رسمی است که از پشم یا ابریشم در رنگ‌های مشکی، قهوه‌ای یا بژ دوخته می‌شود و دارای تزیینات و گلدوزی‌های فاخر است. این لباس فقط در مناسبت‌های خاص و رسمی مانند عروسی‌ها روی ثوب پوشیده می‌شود.

پوشاک زنان سعودی ترکیبی از سنت و مد محسوب می‌شود.  لباس زنان سعودی به دلیل گلدوزی‌های دقیق و زیبا و رنگ‌های آرام شهرت دارد و از پارچه‌های سبکی تهیه می‌شود که با آب و هوای گرم سازگار است. عبایه جزء اصلی پوشش زنان در خارج از خانه است. عبایه که در گذشته ردایی بلند و ساده بود، امروزه به یک آیتم مُد تبدیل شده است و در رنگ‌ها، پارچه‌ها و طرح‌های متنوعی عرضه می‌شود که اغلب با گلدوزی، توری یا نقوش الهام‌گرفته از میراث فرهنگی تزیین شده‌اند. حجاب یا شال نیز بخشی از لباس رسمی زنان سعودی است. در برخی مناطق، زنان از  برقع که یک قطعه پارچه سنتی برای پوشاندن صورت است، استفاده می‌کنند. همچنین، خمار سیاه‌رنگی که صورت را به جز چشم‌ها می‌پوشاند، در اکثر مناطق رایج است.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های پوشاک در عربستان، تنوع بی‌نظیر آن در مناطق مختلف است که هر کدام هویت فرهنگی و تاریخی خود را به نمایش می‌گذارند. در منطقه شمالی زنان لباس‌هایی مانند المحوثل (ثوب گشاد و رنگارنگ که با کمربند بسته می‌شود)، الدراعه و الزبون (برای جشن‌ها) می‌پوشند. مردان نیز از الدقله، عقال و شماغ استفاده می‌کنند. منطقه جنوبی که تحت تأثیر میراث یمن است، به طرح‌های شاد و گلدوزی‌های دقیق شهرت دارد. زنان لباس‌هایی چون السدره (ثوب بلند و گشاد با دکمه‌های جلویی)، الثوب العسیری، المنجب و المخنق بر تن می‌کنند. مردان نیز  الجبة، الصمادة و المحزم می‌پوشند و گاهی خنجر به کمر خود می‌بندند. منطقه مرکزی یعنی نجد به سادگی و ظرافت معروف است و در آن لباس زنان شامل الدراعه و البشت رنگارنگ است. لباس مردان شامل عقال، غتره و  المرودن (ثوبی با آستین‌های بسیار بلند که هنگام رقص سنتی "العرضه" پوشیده می‌شود) است. پوشاک منطقه شرقی به دلیل نزدیکی، شباهت زیادی به منطقه مرکزی دارد. لباس زنان گشاد و بلند است و در مناسبت‌ها از ثوب‌هایی مانند المسرح و المنثور استفاده می‌کنند که از حریر مشکی و با گلدوزی‌های طرح گل و برگ تهیه شده‌اند. لباس مردان نیز شامل عقال، غتره و بشت است. پوشاک منطقه غربی (حجاز) نیز تحت تأثیر سبک عثمانی قرار گرفته است.

فرهنگ و سبک تغذیه و خوراک در عربستان

فرهنگ و سبک تغذیه و خوراک در عربستان سعودی یک جنبه عمیق و چندوجهی از هویت ملی و اجتماعی این کشور است که ریشه در تاریخ، جغرافیا و ارزش‌های فرهنگی دارد. غذا در عربستان صرفاً برای رفع گرسنگی نیست؛ بلکه یک زبان فرهنگی برای ابراز مهمان‌نوازی، حفظ سنت‌ها و تقویت روابط اجتماعی است. آشپزی سعودی به عنوان رکنی اساسی در فرهنگ و میراث این کشور، تاریخ غنی و هویت منحصر به فرد پادشاهی را بازتاب می‌دهد. وعده‌های غذایی، به‌ویژه ناهار که معمولاً سنگین‌ترین وعده روز است، نقشی محوری در گردهمایی‌های خانوادگی و مناسبت‌های اجتماعی ایفا می‌کنند.

آشپزی سعودی محصول قرن‌ها تعامل با محیط و تأثیرات فرهنگی گوناگون است. این تنوع از چندین عامل کلیدی از جمله تنوع جغرافیایی، تحولات تاریخی و زندگی بدوی نشأت می‌گیرد. گستردگی عربستان از مناطق ساحلی تا صحراهای وسیع، منجر به شکل‌گیری آشپزی‌های منطقه‌ای متفاوتی شده است. برای مثال، غذاهای دریایی در منطقه شرقی محبوبیت دارند، در حالی که غذاهای سنتی و بَدَوی در مناطق غربی و مرکزی برجسته‌تر هستند.  همچنین موقعیت عربستان به عنوان یک مسیر تجاری جهانی و مرکز زیارتی (حج)، باعث ورود ادویه‌جات متنوع از هند و تبادل دستورهای پخت با فرهنگ‌های ایرانی، عثمانی، آسیای شرقی و آفریقایی شده است. زندگی بَدَوی تاثیرات خاص خود را بر فرهنگ و عادات تغذیه در عربستان دارد و محیط خشن صحرا، مردم را به استفاده از مواد اولیه محلی مانند خرما، غلات و لبنیات و همچنین ابداع روش‌هایی برای نگهداری طولانی‌مدت غذا (مانند خشک کردن گوشت) سوق داد.

آشپزی سعودی بر پایه چند ماده اصلی استوار است که هویت منحصر به فردی به آن می‌بخشد. برنج به خصوص از قرن بیستم به بعد، به جزء اصلی بسیاری از غذاهای معروف عربستان مانند الکبسه و المندی تبدیل شده است. انواع گوشت نیز بخش مهمی از مواد آشپزی سعودی است و گوشت گوسفند، گاو، مرغ و شتر جایگاه ویژه‌ای در غذاهای سعودی، به خصوص در مهمانی‌ها، دارد. خرما نماد مهمان‌نوازی و جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ غذایی عربستان است. این ماده غذایی ارزشمند به عنوان میان‌وعده، همراه با قهوه عربی یا در تهیه دسرها استفاده می‌شود. استفاده گسترده از ادویه‌هایی مانند هل، زعفران، دارچین، زیره، گشنیز و لیموی خشک، طعم و عطر بی‌نظیری به غذاهای سعودی می‌بخشد. همچنین غلاتی مانند گندم و جو در تهیه غذاهای سنتی عربستان مانند الجریش و القرصان کاربرد فراوانی دارند.

هر منطقه از عربستان غذاهای خاص خود را دارد، اما برخی از غذاها شهرت ملی دارند و به عنوان غذاهای سنتی این کشور شناخته می‌شوندکه عبارتند از:

• الکبسه: مشهورترین غذای سعودی که از برنج دانه بلند، گوشت (مرغ یا گوسفند)، سبزیجات و ترکیبی از ادویه‌جات تهیه می‌شود؛
• الجریش: این غذا که از گندم بلغور شده همراه با گوشت یا مرغ و لبنیات پخته می‌شود، به طور رسمی به عنوان غذای ملی عربستان انتخاب شده است؛
• المندی: غذایی محبوب در جنوب کشور که در آن گوشت و برنج در تنورهای مخصوصی به نام «تنور» پخته می‌شوند که طعمی دودی و منحصر به فرد به آن می‌دهد؛
• المطبق: نوعی خمیر نازک و تُرد که با گوشت چرخ‌کرده یا سبزیجات پر شده و به عنوان یک غذای خیابانی محبوب شناخته می‌شود؛
• السلیق: غذای حجازی که از برنج سفید پخته شده در شیر و آب گوشت تهیه می‌شود؛
• القرصان: نان‌های نازک و خشک که در آبگوشت و سبزیجات خیسانده می‌شوند و غذایی ساده و سنتی است.

آداب و رسوم غذا خوردن

فرهنگ غذا خوردن در عربستان با آداب و رسوم خاصی همراه است که بر ارزش‌های اجتماعی تأکید دارد: اکرام مهمان با ارائه بهترین غذاها و نوشیدنی‌ها، به خصوص قهوه عربی (قهوه) و خرما، از اصول اساسی فرهنگ سعودی است. وعده‌های مشترک و غذا خوردن به صورت دسته‌جمعی و اغلب روی زمین، راهی برای تقویت پیوندهای خانوادگی است. شستن دست‌ها قبل و بعد از غذا مرسوم است و غذا خوردن با دست راست انجام می‌شود. معمولاً بزرگ‌ترها ابتدا شروع به خوردن می‌کنند و در محیط‌های سنتی‌تر، ممکن است زنان و مردان به صورت جداگانه غذا بخورند.

فرهنگ غذایی عربستان در سال‌های اخیر دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. جهانی شدن بر این فرهنگ موثر بوده و افزایش رستوران‌های بین‌المللی و فست‌فودها، ذائقه مردم را تغییر داده و وابستگی به غذاهای آماده را افزایش داده است. نوآوری در آشپزی تحول مهم دیگر است و  نسل جدیدی از سرآشپزهای سعودی با ترکیب تکنیک‌های مدرن و حفظ اصالت، در حال بازآفرینی غذاهای سنتی هستند.  ضمن اینکه نهادهایی مانند هیئت هنرهای آشپزی با برگزاری رویدادهایی چون "جشنواره فرهنگ غذا" و مستندسازی دستورهای پخت سنتی، برای حفظ و ترویج این میراث غنی تلاش می‌کنند. توجه به جنبه‌های سلامتی و گرایش به سالم‌سازی غذاهای سنتی از طریق کاهش چربی و نمک و افزایش سبزیجات در حال افزایش است. در نهایت، فرهنگ غذایی در عربستان سعودی ترکیبی پویا از سنت‌های ریشه‌دار و نوآوری‌های مدرن است که همزمان با حفظ هویت خود، با تغییرات جهانی نیز سازگار می‌شود.

تاثیرات رسانه‌ها بر سبک زندگی در عربستان

وضعیت رسانه‌ها و تاثیرات آن بر سبک زندگی در عربستان سعودی دوگانه است. رسانه‌های سنتی به شدت توسط دولت کنترل می‌شوند، در حالی که رسانه‌های اجتماعی به ابزاری قدرتمند برای دور زدن محدودیت‌ها و تغییر سبک زندگی تبدیل شده‌اند. عربستان سعودی یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ رسانه‌های اجتماعی در جهان را دارد.  این پدیده به شهروندان اجازه داده است تا محدودیت‌های موجود در دنیای واقعی را در فضای مجازی دور بزنند و سبک زندگی خود را در ابعاد سیاسی و اجتماعی متحول کنند.

رسانه‌ها به صورت کلی و رسانه‌های اجتماعی به صورت خاص، تاثیرات مثبت و منفی بر سبک زندگی مردم در این کشور دارند. رسانه‌های اجتماعی به عنوان ابزاری دو لبه عمل می‌کنند که هم می‌توانند تأثیرات مثبت و هم منفی بر سبک زندگی داشته باشند. رسانه‌های اجتماعی به ویژه بر سبک زندگی زنان تأثیر عمیقی گذاشته‌اند و به ابزاری برای کسب عاملیت و استقلال تبدیل شده‌اند. با توجه به محدودیت‌ها و تفکیک جنسیتی شدید در فضای عمومی، رسانه‌های اجتماعی به زنان این امکان را می‌دهند که با اعتماد به نفس در بحث‌های عمومی شرکت کنند و هویت خود را ابراز نمایند. این پلتفرم‌ها به ابزاری کلیدی برای کمپین‌های حقوق زنان تبدیل شده‌اند. جنبش حق رانندگی زنان با هشتگ #Women2Drive در توییتر و صفحاتی مانند "بهار زنان سعودی" در فیس‌بوک، حمایت گسترده داخلی و بین‌المللی را جلب کرد.

زنان سعودی از رسانه‌های اجتماعی، به ویژه اینستاگرام، برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای آنلاین استفاده کرده اند تا محدودیت‌های مربوط به نیاز به "کفیل مرد" برای شروع یک تجارت رسمی را دور بزنند.^. این کار به آن‌ها استقلال مالی و آزادی عمل بیشتری داد.  در نتیجه، در حالی که رسانه‌های سنتی در عربستان فضایی بسته و کنترل‌شده را به تصویر می‌کشند، رسانه‌های اجتماعی به عنوان یک نیروی تحول‌آفرین عمل کرده و سبک زندگی شهروندان را با ایجاد فرصت‌هایی برای بیان سیاسی، مشارکت اجتماعی و استقلال اقتصادی، به طور بنیادین تغییر داده‌اند.

آسیب های سبک زندگی در عربستان

برخی از ابعاد و مشخصه های سبک زندگی در عربستان بر سلامت و شرایط اجتماعی و فرهنگی شهروندان این کشور پیامدهای منفی داشته و بیانگر آسیبهایی برای مردم این کشور است. یافته‌های موجود در مورد سبک زندگی در عربستان سعودی دلگرم‌کننده نیست و به خصوص سلامت عمومی را با چالشهایی مواجه می کند. مطالعات انجام شده چهار حوزه اصلی آسیب‌زا در سبک زندگی سعودیها را برجسته می‌کند که عبارتند از: استعمال دخانیات، کمبود فعالیت بدنی، عدم کنترل وزن بدن و عدم استفاده از کمربند ایمنی.

استعمال سیگار به عنوان یک مشکل بهداشتی مهم در عربستان سعودی شناخته می‌شود. استعمال دخانیت در میان جوانان شیوع دارد. مطالعات نشان می‌دهد که ۳۳٪ از دانشجویان پزشکی پسر در ریاض و ۳۷٪ از سایر دانشجویان پسر دانشگاه سیگار می‌کشند. همچنین ۲۲٪ از دانش‌آموزان پسر دبیرستانی به سیگاری بودن خود اعتراف کرده‌اند. با وجود اینکه سیگار کشیدن برای زنان از نظر اجتماعی پذیرفته شده نیست، تا ۱۲٪ از دانشجویان دختر دانشگاه خود را سیگاری معرفی کرده‌اند.  ضمن اینکه آمار منطقه ای متفاوتی در مورد استعمال دخانیت در عربستان وجود دارد و در استان شرقی (سال ۱۹۸۷)، نرخ سیگار کشیدن در مردان بزرگسال ۳۷٪ و در زنان ۹٪ بوده است. این نرخ در استان الباحه (سال ۱۹۸۹) برای مردان بزرگسال حتی به ۵۳٪ نیز می‌رسید.

در عربستان شیوع اضافه وزن و چاقی از سال ۱۹۷۵ به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. تا سال ۲۰۱۶، حدود ۶۰٪ از بزرگسالان و بین ۲۰٪ تا ۶۰٪ از کودکان و نوجوانان دچار اضافه وزن یا چاقی بوده‌اند. عوامل اصلی این بحران، سبک زندگی کم‌تحرک و رژیم غذایی ناسالم (مصرف بالای قند و محصولات حیوانی) هستند. به چند آسیب جدی ناشی از سبک زندگی مدرن در عربستان سعودی می‌توان اشاره کرد  که عامل اصلی بحران چاقی هستند.  یکی از بزرگترین آسیب‌ها، رواج گسترده کم‌تحرکی است. یک بررسی در سال ۲۰۰۴ نشان داد که ۸۰ درصد از بزرگسالان در عربستان سعودی دچار کم‌تحرکی فیزیکی هستند. به خصوص افرادی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند و سبک زندگی مدرن دارند، به طور متوسط شاخص توده بدنی (BMI) بالاتری نسبت به ساکنان مناطق روستایی با سبک زندگی سنتی دارند.

در عربستان الگوهای غذایی در دهه‌های اخیر به شدت تغییر کرده و ناسالم‌تر شده‌اند. تحلیل داده‌های غذایی بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۷ نشان داد که مصرف سرانه قند، شیرین‌کننده‌ها و محصولات حیوانی (شامل گوشت، تخم‌مرغ و لبنیات) در عربستان به طور قابل توجهی افزایش یافته است. در همان زمان، سهم چربی گیاهی در رژیم غذایی ثابت مانده است، که نشان می‌دهد مصرف  سبزیجات و میوه‌ها به نسبت کافی افزایش نیافته و در رژیم غذایی کمرنگ‌تر شده‌اند. این سبک زندگی مستقیماً به یک اپیدمی چاقی منجر شده است که از دهه‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. تداوم این سبک زندگی و روند چاقی، آسیب‌های جدی‌تری در آینده به همراه خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود که این روند تا سال ۲۰۴۰ باعث ایجاد ۲.۲۶میلیون مورد جدید دیابت نوع ۲، بیماری کبد و سرطان کبد شود.

عدم استفاده از کمربند ایمنی و حوادث رانندگی یکی از نگران‌کننده‌ترین موارد مرتبط با سبک زندگی در عربستان است. افزایش تصادفات در عربستان جدی است و  با افزایش ۲۴۰۰٪ تعداد خودروها در عربستان طی ده سال منتهی به ۱۹۸۶، موارد تروما ۴۶۹٪ و مرگ‌ومیر ناشی از آن ۵۶۱٪ افزایش یافت. تصادفات جاده‌ای علت اصلی مرگ‌ومیر در گروه سنی ۱۶ تا ۳۶ سال است. در یک مطالعه، مشخص شد که هیچ یک از قربانیان حوادث رانندگی عربستان کمربند ایمنی خود را نبسته بودند. مطالعات کوچک دیگر نرخ استفاده از کمربند ایمنی را بین ۷٪ تا ۱۹٪ تخمین زده‌اند.

رویدادهای شاخص در حوزه سبک زندگی

عربستان سعودی در حال تجربه برخی تحولات بنیادین در بخشهای فرهنگی- اجتماعی و سرگرمی و اوقات فراغت است که به صورت مستقیم بر سبک زندگی در این کشور تأثیر گذاشته است. این تغییرات، که عمدتاً ذیل چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان هدایت می‌شوند، منجر به چندین رویداد و تحول شاخص شده است که مهمترین آنها در زیر مورد اشاره قرار می‌گیرد.

یکی از شاخص‌ترین تحولات، لغو ممنوعیت چند دهه‌ای سینماها بود^.  این اقدام یک نقطه عطف قابل توجه در نوسازی بخش سرگرمی عربستان محسوب می‌شود و به شهروندان سعودی اجازه داده است تا دوباره "جادوی پرده بزرگ" را تجربه کنند.  این رویداد درهای سرمایه‌گذاری را باز کرد و مجموعه‌های سینمایی بزرگی همچون وُکس و سینه‌پولیس(VOX Cinemas and Cinepolis) در حال برنامه‌ریزی برای گسترش و افتتاح سالن‌های جدید در سراسر  عربستان هستند.

دولت عربستان سعودی برای تبدیل این کشور به یک قطب سرگرمی، سرمایه‌گذاری هنگفتی را آغاز کرده است. شاخص‌ترین اقدام در این زمینه، راه‌اندازی یک صندوق سرمایه‌گذاری ۶۴ میلیارد دلاری برای توسعه و ارتقای بخش‌های سرگرمی و گردشگری به عنوان بخشی از چشم‌انداز ۲۰۳۰ است. سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی برای توسعه زیرساخت‌های مدرن سرگرمی، از جمله سالن‌های کنسرت، تئاترها و سالن‌های برگزاری رویداد انجام شده است. این زیرساخت‌ها از رشد صنعت حمایت کرده و تجربه کلی سرگرمی را بهبود می‌بخشند. علاوه بر این میزبانی از رویدادهای بین‌المللی و فرهنگی در عربستان نیز افزایش یافته و با کاهش محدودیت‌ها، این کشور به مقصدی جذاب برای هنرمندان و مجریان بین‌المللی تبدیل شده است.

کنسرت‌ها و نمایش‌های بزرگ نیز از چمله رویدادهای شاخص است و اکنون کنسرت‌ها، نمایش‌ها و اجراهای بزرگ بین‌المللی به طور منظم در عربستان برگزار می‌شود. این کشور میزبان طیف گسترده‌ای از جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی است که هنر، موسیقی، تئاتر و سایر اشکال سرگرمی را جشن می‌گیرند. این رویدادها به ایجاد یک صحنه فرهنگی پرجنب‌وجوش و تشویق استعدادهای محلی کمک می‌کنند.

تحولات در صنعت فیلم و محتوای داخلی نیز تحول مهم دیگری است و تلاش‌ها برای تقویت تولید محتوای داخلی نیز افزایش یافته است. تاسیس استودیوهای فیلم‌سازی بخشی از این فعالیتهاست و شرکت سینماهای مووی (MUVI Cinemas) در سال ۲۰۲۲ "استودیوهای مووی" را  با این هدف راه‌اندازی کرد که به طور متوسط سالانه حدود ۲۰ فیلم بلند تولید کند. این رویدادها و تحولات در مجموع نشان‌دهنده یک تغییر استراتژیک در سیاست‌های عربستان برای تنوع‌بخشی به اقتصاد، بهبود کیفیت زندگی شهروندان و تبدیل شدن به یک مرکز مهم برای سرگرمی و گردشگری در سطح منطقه و جهان است.

طرح ها و برنامه ها و سیاست های عربستان در عرصه سبک زندگی

بر اساس سند "برنامه کیفیت زندگی ۲۰۲۰"، دولت عربستان سعودی  طرحی جامع و چندوجهی را برای بهبود سبک زندگی و رفاه شهروندان و ساکنان این کشور تدوین کرده است. این برنامه یکی از ۱۲ برنامه تحقق چشم‌انداز ۲۰۳۰ است و هدف نهایی آن قرار دادن حداقل سه شهر عربستان در فهرست ۱۰۰ شهر برتر جهان برای زندگی تا سال ۲۰۳۰ است. این برنامه مفهوم "کیفیت زندگی" را به دو بخش اصلی زیست پذیری و سبک زندگی تقسیم می‌کند. زیست‌پذیری شامل استانداردهای اساسی برای یک زندگی رضایت‌بخش است. سبک زندگی نیز شامل گزینه‌هایی برای داشتن یک زندگی لذت‌بخش و راحت است. این بخش بر حوزه‌های زیر متمرکز است:

• سرگرمی: فعالیت‌های سرگرمی در داخل و خارج از خانه؛
• میراث، فرهنگ و هنر: فعالیت‌های متنوع فرهنگی و هنری برای پویایی جامعه؛
• ورزش: مشارکت شهروندان در فعالیت‌های ورزشی برای سلامت و تندرستی؛
• تفریح: طیف وسیعی از فعالیت‌های تفریحی از رستوران‌ها تا گزینه‌های خرید؛
• مشارکت اجتماعی: تقویت تعامل بین ساکنان و ایجاد پیوندهای اجتماعی.

استراتژی دولت  سعودی برای تحقق اهداف برنامه کیفیت زندگی بر پایه نه محور اصلی طراحی شده است که سه محور به زیست‌پذیری، سه محور به سبک زندگی و سه محور به توانمندسازهای فراگیر اختصاص دارد. محورهای مربوط به سبک زندگی عبارتند از:

• توسعه زیرساخت‌ها به معنی ایجاد زیرساخت‌های جامع و در دسترس برای سبک زندگی؛
• ارائه گزینه‌ها به مفهوم عرضه گزینه‌های متنوع و باکیفیت در حوزه‌های سبک زندگی و افزایش مشارکت به معنی تشویق مشارکت مردم در فعالیت‌های مرتبط با سبک زندگی.  

همچنین برنامه  کیفیت زندگی شامل حدود 220 طرح اجرایی است که ۱۰۱ مورد آن مستقیماً توسط خود برنامه کیفیت زندگی مدیریت می‌شود. برخی از مهم‌ترین و تحول‌آفرین‌ترین طرح‌ها عبارتند از:

• بازگشایی بخش سینما؛  
• ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی؛
• توسعه سرگرمی؛
• ترویج ورزش و؛
• توسعه فضاهای شهری.

تغییرات در سبک زندگی یکی از محورهای اصلی «چشم‌انداز ۲۰۳۰» با مشکلات و چالش‌های متعددی همراه است. که از جمله شامل چالش‌های اجتماعی ناشی از تحولات سریع است. خطر  واکنش محافظه‌کارانه یکی از چالشهای احتمالی است. ایجاد گزینه‌های سرگرمی و سبک زندگی جدید، مانند سینماها، رویدادهای ورزشی بزرگ و جشنواره‌های موسیقی مانند که در آنها اختلاط جنسیتی وجود دارد، این خطر را به همراه دارد که با واکنش منفی از سوی بخش‌های محافظه‌کارتر جامعه و نهادهای مذهبی سنتی مواجه شود. چالش مهم دیگر شکاف‌های اجتماعی و جغرافیایی ناشی از اجرای این برنامه هاست. تحولات سبک زندگی عمدتاً مورد استقبال جوانان شهری، طبقه متوسط و به ویژه زنان تحصیل‌کرده شهری قرار گرفته است. با این حال، اطلاعات کمی در مورد نحوه تجربه این تغییرات سریع توسط قبایل روستایی، شیعیان کشور یا فقرای شهری وجود دارد. این امر می‌تواند به ایجاد شکاف‌های عمیق اجتماعی بین گروه‌های مختلف منجر شود.

احساس به حاشیه رانده شدن مردان نیز موضوع مهم دیگری است و توانمندسازی سریع زنان و افول نظام‌های پدرسالارانه، ممکن است منجر به احساس رو به رشد به حاشیه رانده شدن مردان شود که خود می‌تواند چالشی اجتماعی در آینده باشد. فرهنگ کاری فرسایشی نیز معضلی دیگری در این راستاست. تمرکز شدید بر دستیابی به شاخص‌های عملکرد کلیدی  چشم‌انداز ۲۰۳۰، یک "فرهنگ کاری افراطی" ایجاد کرده است. ساعات کاری طولانی و فشار زیاد، به ویژه در میان مدیران ارشد، پایدار نیست و برخی معتقدند این وضعیت در چند سال آینده می‌تواند به فرسودگی شغلی گسترده منجر شود.

منابع:

---

[1] The Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia (2025), "Culture & Art, accessed November 13, 2025, https://www.saudiembassy.net/culture-art.

[2] Ibid.

[3] Esraa Shehta  (2025), Saudi Arabia Beliefs and Customs: A Cultural Guide, February 11, 2025, at:

saudiprivatetours.com/saudi-arabia-beliefs-and-customs/

[4] ibid.

[5] Ibid.

[6]  The Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia, op.cit.

[7]   The Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia, op.cit.

[8]  The Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia, op.cit.

[9] Alix Partners (2025), Saudi consumers are shifting their shopping and spending decisions, 04 February 2025 , at: https://www.consultancy-me.com/news/10178/saudi-consumers-are-shifting-their-shopping-decisions-says-alixpartners

[10] Ibid.

[11] Ibid.

[12] Ibid.

[13] Tahani Nassar Alajaji (2019), Traditional Embroidery as a Method of Decoration in Najd Desert Tribes, Journal of Textile Science & Fashion Technology, pp.1-8

[14]  بیوت السعودیه (2025)، تعرف على الزي السعودي التراثي للنساء والرجال، علی الموقع:

https://www.bayut.sa/blog/%D8%A7%D9%83%D8%AA%D8%B4%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9/%D8%B2%D9%8A-%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A/

[15]  المرجع السابق.

[16]  سلمان بن أحمد العيد (2024)، التنوع الثقافي الملموس في المطبخ السعودي، (الأحد 04 اغسطس 2024)، علی الموقع:

https://www.al-jazirah.com/2024/20240804/rj2.htm

[17]  المرجع السابق.

[18] المرجع السابق.

[19] المرجع السابق.

[20] المرجع السابق.

[21] المرجع السابق.

[22] Fiona Hayman (2017), Agency, Expression, and the Virtual Sphere: Social Media in Saudi Arabia, Global Societies Journal Vol. 5, pp. 4-16.

[23] Ibid.

[24] Ibid.

[25] Mohammad Z AI-Shahri (1996) , HEALTH AND LIFESTYLE: A SAUDI PROFILE, J Family Community Med. 1996 Jul;3(2), pp.13-21. PMID: 23008551; PMCID: PMC3437157.

[26] Rasha A Almubark and Saleh A Alqahtani (2023), Epidemiology of obesity and control interventions in Saudi Arabia, EMHJ – Vol. 29 No. 12 , pp. 987-999.

[27] Ibid.

[28] Mohammad Z AI-Shahri, op.cit.

[29] VOX Cinemas and Cinepolis

[30] Aastha Garg and Anchal Gupta (2023), KSA Leisure & Entertainment Market Outlook to 2027, Driven by Increased Consumer Spending, Government Regulations, and Investments by National and International brands, July 2023, at: https://www.kenresearch.com/industry-reports/saudi-arabia-leisure-and-entertainment-market

[31] Ibid.

[32] Ibid.

[33] Ibid.

[34] vision2030 (2020), The Quality of Life Program 2020, at: https://www.vision2030.gov.sa/en/explore/programs/quality-of-life-program

[35] Ibid.

[36]  Erwin van Veen and Sebastian Sons (2024), Drivers and strategic puzzles of Saudi modernization, Clingendael and CARPO Report, September 2024, at: https://www.clingendael.org/sites/default/files/2024-09/Drivers_and_strategic_puzzles_of_Saudi_modernization.pdf

[37] Ibid.