آئین‌های بومی در سیرالئون

آئین‌ها و مكاتب غیر دینی(آئین‌های بومی در سیرالئون)

با وجود گسترش قابل ملاحظه دین اسلام و فعالیت تبلیغی توأم با هزینه‌های زیاد میسیونرهای تبلیغی در کشور سیرالئون، آئین‌های بومی برجای مانده از نسل‌های پیشین هنوز از پیروان نسبتاً زیادی در این کشور برخوردارند و برخی آمارها از وجود نزدیک به نیم میلیون نفر از مردم سیرالئون که همچنان در زمره معتقدان به این آئین‌های بومی و سنتی به‌شمار می‌روند حکایت دارند.

شاخصه اصلی آئین‌های بومی و سنتی در کشور سیرالئون همچون دیگر کشورهای قاره آفریقا مبتنی بر دو اصل آنیمیسم و فیتیشیزم است و این به اصطلاح ادیان سنتی براساس نوع تفکر پیروان آنها در پرستش ارواح درگذشتگان و اعتقاد به نیروهای ماوراءالطبیعه در قالب اشیائی نظیر سنگ، درخت، استخوان، شاخ حیوانات و... به چند آئین مجزا از یکدیگر تقسیم می‌شوند. (ناس، 1370: 104)[38] با این حال اصول کلی حاکم بر این آئین‌های سنتی همچون پرستش و تقدیس اجداد و نیاکان، اعتقاد به ارواح و نقش آنها در زندگی روزمره انسان‌ها، وحشت از جادوگران شرور، استمداد از افراد موسوم به پزشک جادوگر در هنگام بروز مشکلات روحی و جسمی، انجام اعمال عبادی گوناگون و قرائت یرخی اوراد در هنگام پدید آمدن برخی حوادث طبیعی، مقدس شمردن مجسمه‌هایی که تجسمی از قدرت خدایان محسوب می‌شوند، اعتقاد به طلسم و جادو به‌عنوان نیروهایی ناشناخته خارج از قدرت بشر و...مشترک است.در مورد جزئیات آئین‌های بومی و سنتی سیرالئون اطلاعات چندان زیادی وجود ندارد با این حال این آئین‌ها نیز همچون دیگر کشورهای قاره آفریقا بر چند محور عمده تکیه دارند که ستون فقرات و شالوده این به اصطلاح ادیان را تشکیل می‌دهند. یکی از مهم‌ترین اصول این آئین‌ها خداباوری و اعتقاد به خداوندی است که جهان هستی را خلق کرده است و همواره زندگی می‌کند و مرگ و نیستی در او راه ندارد. قبایل مختلف سیرالئون بر مبنای اعتقاد به خداوندی که دارای قدرت مطلق است، خلق می‌کند و می‌میراند و زندگی تمامی موجودات زمین در دست اوست تمام پدیده‌های طبیعی را نماد و مظهری از قدرت خداوند می‌دانند. آنان خداوند را قدرتمند، مصون از گناه و اشتباه، خردمند و توانا می‌دانند با این حال معتقدند هرگاه انسان‌ها مرتکب عمل خطایی شوند که خشم خداوند را برانگیزد با حوادث و فاجعه‌هایی طبیعی نظیر مرگ، زمین‌لرزه، طوفان‌های سهمگین، باران‌های سیل‌آسا و گرمای عذاب‌آور و کشنده مواجه خواهند شد که موجب از بین رفتن محصولات کشاورزی و حیوانات آنان می‌شود. در این گونه موارد بومیان باید با انجام سلسله اقداماتی عبادی از خداوند عذرخواهی نموده و رضایت خاطر وی را فراهم آورند.پیروان آئین‌های سنتی سیرالئون نام‌های مختلفی را برای خالق برتر خود در نظر گرفته‌اند که این اسامی در قبایل مختلف کاملاً متفاوت است. معتقدان به آئین‌های سنتی در قبیله منده خداوند را «دگوو»[39] می‌نامند که ترکیبی از دو واژه «انگله»[40] و «وی»[41] به معنای «در آسمان از زمان‌های دور» است. برخی از قبایل زیرمجموعه قبیله بزرگ تمنه که در زمره پیروان آئین‌های سنتی سیرالئون به‌شمار می‌روند خداوند را «کورو ماسابا»[42] به معنای خدای عصر کهن می‌نامند و برخی اقوام مندینگو خداوند را «مانسا با» به معنای شاه بزرگ می‌خوانند. [43]پیروان آئین‌های سنتی در قبیله لیمبا پروردگار عالم را «کانو ماسالا»[44] به معنای خورشیدگونه نام نهاده‌اند. خداوند در بین طرفداران آئین‌های بومی در قبیله کونو «مه‌که‌تا»[45] خوانده می‌شود.اعتقاد به ارواح در گذشتگان از دیگر اصول مهم آئین‌های بومی سیرالئون است. بومیان ارواح مردگان را ناظر بر اعمال و رفتار زندگان می‌دانند و معتقدند انسان‌ها در صورت گناه و خطا از سوی ارواح نیز مجازات می‌شوند و تأکید دارند در این گونه موارد باید موجبات رضایت‌خاطر ارواح خشمگین را فراهم آورد. جلب رضایت این ارواح معمولاً از طریق افرادی که روح‌گیر نامیده می‌شوند و در طی مراسمی توام با تشریفات خاص صورت می‌گیرد و فرد یا افرادی که مورد خشم ارواح قرار گرفته و روح‌زده شده‌اند در پایان این مراسم شفا می‌یابند. قبایل سیرالئون نام‌های مختلفی بر ارواح پیشینیان خود نهاده‌اند. مردمان منده این ارواح را «انگافانگا»[46]، تمنه‌ها «کارفی»[47] و لیمباها «فورنی به»[48] می‌خوانند و آئین‌ها و جشن‌های مختلفی را برای آنان برپا می‌کنند که از سلسله مراتب جالبی برخوردار است. پیروان آئین‌های بومی سیرالئون ارواح درگذشتگان خود را به چند گروه خاص تقسیم می‌کنند که دربرگیرنده ارواح منتسب با افراد از طریق شجره‌نامه، ارواح قهرمآنان و ارواح مشهور به دارا بودن هنر یا پیشه‌ای خاص می‌شود. (Conteh, 2009:55)

جادو و سحر از دیگر ارکان آئین‌های بومی و سنتی سیرالئون به‌شمار می‌رود که مورد وحشت شدید پیروان این آئین‌ها قرار دارد. آنان سحر و جادو و دست یازیدن به اعمالی این گونه را موجب بدبختی مردم و آزار و زیان رسیدن به آنها می‌دانند. در رأس این نیروی شیطانی افرادی موسوم به جادوگران و ساحران قرار دارند که بر این نیروهای ماوراءالطبیعه تسلط دارند و از این طریق مردم را به بلایای مختلفی دچار می‌سازند. بنابر اعتقادات پیروان آئین‌های سنتی، جادوگران می‌توانند به اشکال مختلف جلوه‌گر شده و در قالب حیواناتی نظیر فیل، ببر، شیر، مار و خفاش بر مردم ظاهر شوند. تقدیس و بزرگداشت پیشینیان به‌ویژه رؤسای قبایل و سرسلسله و بنیاگذاران دودمان‌ها و قهرمآنان از دیگر اصول مسلم و بدیهی آئین‌های سنتی سیرالئون است و قبایل مختلف این کشور که در زمره پیروان آئین‌های بومی کشور به‌شمار می‌روند جایگاه و احترام بسیار زیادی برای اجداد خود قائلند. آنان در مکان‌های خاصی که حالت معبد و نیایشگاه دارد به گرامیداشت نیاکان و اجداد خود پرداخته‌ و از ارواح آنها درخواست می‌کنند به یاری آنان در مقابله با مشکلات پرداخته و از بومیان در مقابل جادوگران و نیروهای شرّ و موذی حمایت کنند. درواقع پیروان آئین‌های سنتی این کشور نیز همچون دیگر کشورهای قاره سیاه ارواح درگذشتگان خود را به‌عنوان واسطه و شفیعی بین آنان و خداوند بزرگ درنظر می‌گیرند و معتقدند در صورت رضایت این ارواح از انسان‌ها خوشبختی و سعادت به زندگانی آنها روی می‌آورد و در عین حال این ارواح می‌توانند در هنگام بروز بلایای طبیعی ناشی از خشم خداوند به یاری انسان‌ها پرداخته و موجباب رضایت خاطر و خشنودی پروردگار از زنده‌ها را فراهم آورند. (Conteh, 2009:56)

حفظ طبیعت و احترام به اشیاء و اجسام مختلف همچون مجسمه، سنگ‌های بزرگ، چوب‌هایی عجیب و برخی سنگریزه‌ها از دیگر ارکان آئین‌های سنتی به‌شمار می‌رود و پیروان این آئین‌ها اشیاء مزبور را دارای قدرتی ماوراءالطبیعه می‌دانند که می‌توانند به انسان‌ها کمک کرده و از آنها در مقابل دشمنان شان محافظت به‌عمل آورند. این اشیاء گاه ساخته دست انسان‌ها است و بومیان معتقدند ماسک‌ها و مجسمه‌هایی که توسط آنان ساخته می‌شوند در صورت خواست پروردگار بزرگ می‌توانند دربرگیرنده قدرتی جادویی شده و از انسان‌ها در برابر دشمنان اعم از ارواح موذی و جادوگران محافظت کنند. از این روی تا حد امکان حفظ محیط‌زیست و عدم آلوده کردن جنگل، رودخانه، کوهستان و دشت‌ها به پیروان آئین‌های سنتی توصیه می‌شود. به‌عنوان آخرین رکن اساسی آئین‌های بومی سیرالئون می‌توان به احترام فوق‌العاده به رؤسای قبایل و در نظرگرفتن موقعیتی واسطه‌گونه بین مردم و خدای بزرگ برای آنان اشاره کرد. پیروان آئین‌های بومی در قبایل مختلف سیرالئون رؤسای قبایل را موجوداتی مقدس می‌دانند که از سوی خداوند به رهبری و هدایت جامعه خود برگزیده شده‌اند و کلیه افراد قبیله باید به فرامین دستورات آنان گردن نهند.

Conteh, 2009:72

در سخن نهایی باید گفت آئین‌های سنتی سیرالئون دربرگیرنده مجموعه‌ای از آداب و رسوم و قوانین پیچیده نهان و آشکار است که در عمق وجود اکثر مردم این کشور رسوخ نموده و تمامی جنبه‌های زندگی مردمان سیرالئون اعم از طرفداران آئین‌های مزبور و حتی مسلمانان و مسیحیان را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. از این روی صرف‌نظر از پیروان این آئین‌ها، حتی پیروان ادیان ابراهیمی همچون اسلام و مسیحیت نیز در بخشی از زندگی خود همچون روابط اجتماعی داخلی، ازدواج، طلاق، تولد فرزند، مرگ، مجازات‌های سنتی و... علاوه بر رعایت قوانین و اصول ادیان خود گوشه چشمی نیز به آداب و رسوم برجای مانده از این آئین‌های سنتی داشته و برخی از اصول و ارکان این آئین‌ها را در قالب سنت‌های قدیمی برجای مانده از پیشینیان به اعمال و مراسم عبادی خود وارد کرده‌اند.