جغرافیای طبیعی سریلانکا

2-1.      جغرافياي طبيعي:

سریلانکا، جزیره­ای است به شکل یک گلابی، در نیم­کره شمال شرقی، در اقیانوس هند که در 888 کیلومتری شمال خط استواء واقع شده (A Country Study) و تنگه پالک[1] و خلیج منّار[2] این کشور را از کشور هندوستان جدا کرده­اند. فاصله این کشور با جنوبی­ترین بندر هندوستان سی و یک کیلومتر است (Internet world stats). کل وسعت جزیره شصت و پنج هزار و ششصد و ده (65610) کیلومتر مربع، که 64630 کیلومتر آن را زمین و 980 کیلومتر آن را آب تشکیل می­دهد (The Sri Lanka economic statistics). طول کشور حدود چهار صد و چهل (440) کیلومتر و عرض آن در وسیع­ترین نقطه از کلمبو در غرب تا سانگامنکاندا[3] در شرق دویست و بیست و پنج (225)کیلومتر و طول سواحل این کشور تقریبا یکهزار و سیصد و چهل کیلومتر است (Encyclopedia, 1995, ص. 550). واقع شدن در شاهراه کشتیرانی شرق و غرب آسیا در اقیانوس هند، از روزگاران قدیم تا امروز به این جزیره ارزش و اهمیتی استراتژیک داده است (Internet world stats).

در باره حاکمیت بر آب­های داخلی و آب­های آزاد و مجاور، بر پایه معاهده حقوق دریاها   (1982, p. 3 Law of the Sea)، سریلانکا حاکمیت خودش در دریای سرزمینی[4] را 12 میل دریایی(22/22 کیلومتر)، منطقه مجاور[5] را 24، منطقه انحصاری اقتصادی[6] و فلات قاره[7] 200  را اعلام کرده است. دریای سرزمینی که دریای ساحلی و یا آب­های ساحلی نیز خوانده می­شود،­ شامل منطقه دریایی، کف و زیر کف و فضای بالای آن است که در حاکمیت کشور ساحلی است. کشورها مجاز هستند از خطِ پست ترین جزر کامل دریا و حداقل از سه تا حد اکثر 12 میل دریایی را به عنوان دریای سرزمینی خود اعلام کنند. کشور ساحلی در این منطقه صلاحیت تام و تمامی دارد. منطقه مجاور خارج از دریای سرزمینی است و صلاحیت امنیتی، پلیسی، مالی، گمرکی، بهداشت و آلودگی آن با کشور ساحلی است. کشورهایی مانند سریلانکا که دریای سرزمینی خودشان را تا 12 میل دریایی تعیین کرده­اند، منطقه جداگانه­ای به عنوان مجاور نخواهند داشت (بیگدلی, 1369, ص. 181-185 ). 

سرسبزی سراسری و همیشگی کلیه مناطق پست و بلند، از ویژگی­های این جزیره است. از نقطه نظر جغرافیایی این سرزمین را می­توان به سه بخش مناطق بلند و کوهستانی، درّه­ها، دشت­ها و نواحی کم ارتفاع و نوار ساحلی تقسیم کرد. مناطق بلند با کوه­های بی شمار در بخش جنوب مرکزی واقع شده­اند. بلندترین قله این ارتفاعات "پیدوروتاگاله[8]" یا "آدامز پیک[9]" (قدمگاه حضرت آدم) است که دو هزار و پانصد و بیست و چهار متر(2524) ارتفاع  دارد. دشت­ها و سرزمین­های پَست همچون دامنی سبز از هر سو، از مناطق کوهستانی تا سواحل اقیانوس کشیده شده اند. وسیع­ترین دشت­ها در بخش شمالی جزیره قرار گرفته­اند؛ و اما نوار ساحلی با ارتفاع سی متر از سطح دریا شامل تالاب­ها، اکثرا شنی و ماسه­ای هستند هر چند به ندرت سواحل صخره­ای با شیب­های تند در شمالشرقی و جنوب غربی نیز وجود دارد. 

شانزده رودخانه­ مهم سریلانکا با بیش از نود و شش کیلومتر طول از ارتفاعات و مناطق کوهستانی مرکزی سرچشمه می­گیرند و از آن جا به صورت مارپیچ به سوی مناطق و دشت­های پایین دست سرازیر شده، گاهی در سراشیب­های تند و عمیق آبشارهای دیدنی و زیبایی را به وجود می­آورند، دشت­ها و مزارع پایین­تر را سیراب کرده و سرانجام به دریا و اقیانوس می­پیوندند. طولانی­ترین رودخانه­ کشور مهاولی[10] است که سیصد و سی و دو (332)کیلومتر طول دارد. این رود در یک مسیر طولانی از ارتفاعات مرکزی به سوی شمال شرق جریان پیدا کرده و در نزدیکی بندر ترینکومالی به خلیج بنگال می­ریزد. پس از مهاولی، اراوی ارو[11] با دویست و بیست (220) کیلومتر طول، دومین رودخانه­ای است که در مسیرش به سوی شمال و خلیج منّار سرزمین­های زیادی را پشت سر می­گذارد (Encyclopedia, 1995, ص. 550).

سریلانکا هیچ دریاچه طبیعی ندارد. سدهای ساخته شده روی رودخانه مهاولی و سایر رودخانه­ها مخازن بزرگ آبی را در این جزیره درست کرده­اند. جدای از این سدها، آبگیرهایی در مناطق مرکزی و خشک نیز هستند که در فصول بارندگی از آب سرشار می­شوند. پیشینه احداث بعضی از این آبگیرها به بیش از دو هزار سال قبل بر می­گردد (Vidyamal, 2009).

2-1-1.        آب و هوا

سریلانکا دارای آب و هوای گرمسیر و استوایی است. سیستم بادهای بزرگ سبب تغییر و دگرگونی فصول می­شوند. تغییرات فصول تاثیر چندانی در اختلاف گرما و درجه آب و هوایی کشور ندارد؛ این پستی و بلندی مناطق است که سبب تغییرات آب و هوایی می­گردد. دشت­ها و مناطق پَست دارای آب و هوای گرم استوایی هستند ولی در ارتفاعات هوا خنک­تر است. برای مثال در حالی که متوسط گرمای هوا در شهر ساحلی کلمبو در طول سال بیست و هفت (27) درجه است، در شهر نورالیا که هزار و هشتصد و نود متر از سطح دریا بالاتر است معدل گرما شانزده (16) درجه سانتیگراد است (Vidyamal, 2009).

جدول آب و هوای شهرهای مهم به درجه سانتیگراد

نام شهر	ژانویه تا آوریل		می تا اوت		سپتامبر تا دسامبر
	حداقل	حداکثر	حداقل	حداکثر	حداقل	حداکثر
کلمبو	22	31	24	30	22	29
کندی	17	31	21	29	18	28
نورالیا	14	21	16	18	15	18
ترینکومالی	24	32	25	23	23	33

سریلانکا در طول سال دو نوع بارندگی موسمی دارد. باران­های سنگین مناطق جنوب غربی که از ماه می آغاز و تا اکتبر ادامه می­یابد. این تغییرات آب و هوایی و بارندگی­­ها که حتی مناطق جنوب، غرب و مرکزی را از آب بی نصیب نمی­گذارند، رطوبت فشرده و متراکمی را از اقیانوس هند با خود به این جزیره می­آورند. موج بارندگی­های موسمی دیگری طی ماه­های دسامبر تا مارس مناطق شمال شرقی این کشور را سیرآب می­کند؛ اما این بار رطوبت فشرده و متراکمی از سوی خلیج بنگال به این سرزمین وارد می­شود. سریلانکا سرزمین آفتاب تابان است؛ به رغم برخورداری از باران­های موسمی و غیر موسمی شرایط جوی حاکم بر جزیره، آفتاب و گرما است؛ به گونه­ای که حتی در فصول باران­های موسمی، کشور تغییرات آب و هوایی فصلی ندارد (Vidyamal, 2009).

این دو موسم آب و هوایی با ویژگی­های فیزیکی و جغرافیایی سریلانکا، سبب پیدایش دو اقلیم آب و هوایی مرطوب و خشک در جزیره شده است: اقلیم مرطوب در جنوب غربی و اقلیم خشک در شمال و شرق. اقلیم مرطوب در موسم بارندگی با بارش و سیلاب­های فراوان روبرو است و در بین دو موسم نیز شاهد بارندگی است. نوار غربی ارتفاعات مرکزی بارانی­ترین مناطق کشور هستند و سالانه بیش از سه هزار و هشتصدوده میلیمتر باران دارند؛ اما اقلیم خشک فقط در موسم بارانی شمال شرقی دارای بارندگی است و در ماه­های تابستان با قحطی و خشکی روبرو است. این مناطق در طول سال به طور متوسط به میزان یکهزار و نهصدو پنج میلیمتر بارندگی دارند.

2-1-2.        منابع طبیعی

در سریلانکا منابع طبیعی ارزشمندی مانند سنگ جواهرهای مختلف، گرافیت، سنگ آهن، سنگ آهک، گوآترز، شیشه معدنی، خاک رُس و نمک وجود دارد. فلزات غیر آهنی تیتانیم، منازیت، زیرکن در بعضی مناطق ساحلی قابل استخراج است. این کشور از عهد باستان به داشتن سنگ­های گرانبهای مختلف مانند یاقوت کبود، زرد و سرخ، چشم گربه (cat’s-eye) و سنگ­های کم ارزش­تری چون گرانیت، شبه مروارید شهرت داشته است (Vidyamal, 2009)؛ اما منابع گاز و نفت ندارد (Encyclopedia, 1995, ص. 550 a).

2-1-3.        پوشش گیاهی

پوشش گیاهی در سریلانکا بر حسب منطقه آب و هوایی و مناطق مرتفع متفاوت و تنوع آن به بیش از سه هزار نوع گل و گیاه می­رسد. انبوه درخت­ها و روییدنی­های همیشه سرسبز جنگلی شامل  یاسمن، سوسن، زنبق، گل های آهاری، همیشه بهار، پنبه، بوته های مختلف درختان ماهون، چوب قرمز[12] و انواع نخل مانند نخل نارگیل، منگو، جک فرووت، تنبول[13]، موز، پاپایا در جنوب غرب در دشت و دره­ها وجود دارد. در ارتفاعات مرکزی جنگل­های همیشه سبز، علفزارها و نیزارها در همه جا گسترده است (Encyclopedia, 1995). درختان آبنوس، چوب سبز، در جنگل­های همیشه سبز مناطق خشک­تر در شمال و شرق می­رویند. در مناطق خشک جنگل گیاهان مقاوم در برابر بی آبی مانند خارها و بوته­ها هستند. در طول سواحل جنگل­های مردابی، تالابی و دهانه رودخانه روییده­اند. جنگل­های کاج و نخل در اطراف رودخانه­ها وجود دارند. گل سنبل، اقاقیا، سرخس، ارکیده در اکثر مناطق مشاهده می­شوند (Vidyamal, 2009).         

2-1-4.        زندگي جانوري

بر اساس مطالعات انجام شده، حدود هشتاد و هشت گونه جانوران در سریلانکا زندگی می­کنند که بیست و یک گونه از آن­ها شامل فیل آسیایی، چیتا، گربه وحشی و چندین گونه از میمون­ها، میمون دُم دراز ابرودار، میمون بی دُم، میمون تنبل، میمون پوز دار، بوفالو، چند گونه آهو و گراز وحشی در معرض انقراض و رسماً مورد حمایت هستند. همچنین خزندگان بیشماری در این کشور وجود دارند که یک صد و چهل و چهار  گونه از آن­ها شناخته شده­اند. برخی از این جانوران مانند مار کبرا، افعی، اژدها، تمساح، سوسمارها و چهار نوع از لاک پشت نیز در معرض انقراض هستند. سریلانکا یکی از کشورهایی است که بیش از یکصد نوع مختلف و فراوان قورباغه و وزغ و انواع آبزیان را دارد. بیش از چهارصد گونه پرنده (Encyclopedia, 1995)، شامل کلاغ جاره، مگس­خوار، فلامینگو و طوطی در این جزیره زندگی می­کنند (Vidyamal, 2009). 

2-1-5.        مشکلات و مسایل محیط زیستی

فشار جمعیت بر منابع محدود طبیعی شدید است. فقط چهل درصد از اراضی کشور قابل استفاده برای کشاورزی است؛ در حالی که بیشتر مردم روستا نشین هستند (Encyclopedia, 1995, ص. 550 b).  جنگل­زدایی یکی از مهمترین معضلات محیط زیستی سریلانکا است. در دهه 1920 میلادی چهل و نه درصد این سرزمین زیر پوشش جنگل بود. در سال دو هزار و پنج میلادی این میزان به بیست و نه و نیم درصد کاهش یافت. درختان جنگل به منظور توسعه دادن اراضی کشاورزی، تولید تخته و مصرف سوخت قطع می­شوند. جنگل­­زدایی موجب فرسایش خاک، رانش زمین و سیل شده است. نابودی جنگل­ها بقای بسیار از جانوران را تهدید می­کند. در سال دو هزار و هفت، پناهگاه­ها و مناطق حفاظت شده­ای که برای حمایت از جنگل­ها و حیات وحش ایجاد شده تنها پانزده درصد از کل کشور را شامل می­شد. منطقه حفاظت شده جنگلی سینهاراجا (Sinharaja) که آخرین و گسترده ترین جنگل­ها زمین­های کم ارتفاع مناطق گرمسیری و استوایی است، سال یکهزار و نهصد و هشتاد و هشت به عنوان یک منطقه حفاظت شده میراث جهانی (World Heritage Site) اعلام گردیده است (Vidyamal, 2009).

آلودگی آب نیز یکی دیگر از مشکلات محیط زیستی در سریلانکا است. آلودگی­هایی مانند گندآب­­ها، کودهای شیمیایی، آفت کش­ها و فلزات سمی کیفیت آب مصرفی مردم را کاهش داده است. آلودگی­ها به دلیل این که به رودخانه­ها و دریا سرازیر می­شوند به زیستگاه­های دریایی و جانوری آسیب جدّی می­زند. استخراج صخره­های مرجانی دریا به منظور تولید مواد صنعتی و مصرفی نیز از جمله آسیب­ها به محیط زیست دریایی است.

در کنار این معضلات و از جمله آلودگی هوای شهر کلمبو  که مشکلات مصنوعی محیط زیستی هستند، مهمترین بلایای طبیعی این کشور، طوفان­ها و سیلاب­های موسمی و گاهی سونامی است. در سونامی سال 2004 سی و یک هزار نفر کشته، بیش از شش هزار و سیصد نفر ناپدید و چهارصد و چهل و سه هزار نفر بی خانمان شدند و خسارات مالی وارده یک و نیم میلیارد دلار برآورد شده است (State, 2008).

یکی از اقدامات مهم در جهت حفاظت از محیط زیست، تصویب قوانین و ملحق شدن کشورها به قراردادهای بین­المللی است. دولت سریلانکا قراردادهای بین­المللی در باره تغییرات آب و هوایی، جنگل­زدایی، گونه­های جانوران در معرض انقراض، زباله­های خطرناک، قانون دریاها و مناطق مرطوب را تصویب کرده است (Vidyamal, 2009).

2-1-6.        جاذبه ها و ديدنيهاي طبيعي

جنگل های استوایی، مناظر طبیعی، سواحل زیبا، تنوع زیستی جانوری و گیاهی، فرهنگ باستانی، جشن های دینی، میراث فرهنگی و تنوع مذاهب از جاذبه های این کشور هستند. در باره هر کدام از این موضوعات در قسمت­های دیگر بحث خواهد شد.

---

[1] -The Palk Strait.

[2] - The Gulf of Mannār.

[3] - Sangamankanda.

[4] - Territorial Sea.

[5] - Contiguous Zone.

[6]- Exclusive Economic Zone.

[7] - Continental Shelf.

[8] - Pidurutalagala.

[9] - Adam’s Peak.

[10] - The Mahaweli.

[11] - The Aravi Aru.

[12] - Mahogany.

[13] - Betel.