زبان و خط چینی

الف- زبان

مقدمه:

زبان در حیات فرهنگی یک ملت، همیشه نقشی بنیادین داشته و چنان پر اهمیت است که وقتی یک نظام خاص زبانی پدید می‌­آید، گویی ملتی نوین ظهور کرده است. لذا، زبان مشترک، یکی از معیارهای تعیین هویت یک ملت به­‌شمار می­‌آید. صورت­‌های بیانی در ضمیر آگاه مردم، معیارهایی می­شوند که فعالیت­‌های فکری را به صورت الگویی ثابت تبدیل و فعالیت­‌ها را به نتیجه­‌گیری خاصی سوق می­دهند. بنابراین می­توان گفت زبان، تجلی آوایی، نوشتاری، و رفتاری، مفهومی است‌­که در جریان فعالیتهای فکری پدید آمده است. (ناکامورا ، 1378)

تاریخچه: در خصوص ماهیت زبان چینی بحث­‌های زیادی شده است. گروهی ترجیح می­دهند زبان چینی را زبانی واحد و زیر مجموعه‌­های آن را گویش تلقی کنند. ترجیح گروه دیگر آن است­که از واژه­ی«خانواده­‌ی زبان‌­های چینی» برای مجموعه‌­ی زبان­‌ها در چین استفاده شود و هر کدام از زیر مجموعه­‌ها مستقلا زبان تلقی شوند. به هرحال، طبق نظر برخي از زبان شناسان، ریشه‌­ي بسیاری از زبان­‌های شرقی، زبان سنتی چینی است که قدمتی بالغ بر ۵۰۰۰ سال دارد. البته اخیرا در شمال چین سنگ نوشته‌­هایی متعلق به  قرن چهاردهم پيش از میلاد، کشف شده است که روی آن­ها آثاري از كاراكترهاي کهن چینی مشاهده مي­شود. علاوه بر زبان چینی مدرن که امروزه در کشور پهناور چین به کار می­رود، خط نوشتاري زبان­‌های کره‌­ای و ژاپنی، زبان نواحی هنگ­‌کنگ و تایوان، و زبان چینی مورد استفاده در سنگاپور و مالزی، همگي از زبان چيني منشعب شده‌­اند. در عين حال، زبان مورد استفاده در ۴ کشور آخر، بیشترین قرابت را با زبان چینی سنتی (قدیمی) دارد. زبان چینی که به زبان مردم این کشور خَن­یو (Han Yu) و یا پوتونگ خوا نامیده می­شود، زبانی است آهنگین که در گذشته نگارش آن به‌­صورت عمودی و از بالا به پایین و از راست به چپ بوده، ولی بعدها تغییر جهت داده و به صورت افقی و از چپ به راست نوشته می­شود.

در تمام زبان­‌هاي مردم متمدن جهان، فراگرفتن خواندن و نوشتن، با يكديگر همراه است. اما، در زبان چيني اينگونه نيست. هستند افراد بسياري كه به زبان چيني مي­توانند صحبت كنند، ولي از نوشتن و خواندن آن عاجزند. در واقع، چيني گفتاري و نوشتاري در حكم دو زبان جداگانه هستند كه رسانه­‌ي يكي شنيداري و رسانه­‌ي ديگري ديداري است. مشهور است كه چيني گفتاري يكي از ساده ترين زبان­هاي جهان است، در حالي­كه چيني نوشتاري از دشوارترين آن_­ها. در اصل تعداد نویسه‌­های آن بین 70 تا 80 هزار برآورد شده که در حال­‌حاضر اغلب آن­ها منسوخ شده و جز برای کاربردهای ادبی و مطالعه­‌ی متون کهن از آن­ها استفاده نمی­شود. در حال حاضر نگارش به خط چینی به دو صورت سنتی و یا کلاسیک، و ساده شده صورت می­گیرد. ساده شدن کاراکترهای زبان چینی پس از روی کار آمدن حزب کمونیست و به دستور مائو انجام شد. از سال 1958 نیز برای آوانویسی نویسه­‌های چینی، سیستمی به نام پین­ یین (Pin Yin) ابداع شد تا تلفظ آن برای غیر چینی زبان­‌ها نیز آسان شود. خط نوشتاری و زبان گفتاری چینی انواع مختلفی دارد که عمده­‌ترین آن­ها 14 زبان است که در نواحی مختلف چین مورد استفاده قرار می­گیرد.

تکامل تدریجی زبان چینی نیز شبیه زبان­‌های لاتین است. اما زمینه­‌های سیاسی و اجتماعی که زبان چینی در آن رشد کرده با زبان لاتین کاملا متفاوت است. در اروپا تجزیه­‌ی سیاسی باعث پیدایش کشورهای مستقلی شد که هر کدام به بزرگی یکی از استان­‌های چین هستند. تشکیل کشور مستقل، باعث پیدایش تمایل سیاسی برای ایجاد فرهنگ و ادبیات جدا و مستقل شد تا هر کشوری را از دیگری متمایز سازد و زبان ویژه­ای برای هر کدام از دولت-ملت­ها ایجاد شود. اما در چین فرهنگ و ادبیات واحد به حیات خود ادامه داد، در حالی­که زبان گفتاری در شهرها و مناطق مختلف به لحاظ ویژگی‌­های جغرافیایی از یکدیگر متفاوت بودند. جنوب چین که کوهستانی است، تنوع زبانی آن از شمال چین که دشت است بیش تر است. هم چنین، در اروپا زبان هر کشور، بر اساس زبان پایتخت استاندارد می­شد و این مسأله دسته بندی زبان­‌ها را به تناسب کشورها آسان می­کرد و این شیوه باعث عمیق شدن تفاوت­‌های زبانی شد. مثلا یک کشاورز در یک سوی مرز می­بایست شیوه­‌ی سخن گفتن خود را با پاریس تنظیم کند، در حالی­که کشاورز دیگری در آن سوی خط مرزی، از الگوی مادریدی استفاده می­کرد. افزون براین، سبک نوشتن نیز از پایتخت الگو برداری می­شد و استفاده از زبان محلی یا آمیختن زبان پایتخت با زبان محلی خوشایند نبود. اما این شیوه­‌ی استاندارد سازی زبان گفتاری هم در چین اتفاق نیفتاد. لذا زبان گفتاری استانداردی که در سرتاسر چین مورد استفاده قرار گیرد، به وجود نیامد.

در زبان چيني، قاعده‌­هاي صرف و نحو چنان ساده است كه مي­توان گفت اصلا صرف و نحو ندارد. هر يك از واژه­‌هاي چيني برحسب جايگاهش در جمله و بر اساس تغيير لحن و تأكيد گوينده روي واژه­‌ها مي­تواند در حكم اسم يا فعل، صفت يا قيد باشد. در زبان معمول چيني، واژه‌­ها عموما تك هجايي هستند، و هرچند كه گويش‌­هاي آن در مناطق مختلف با هم تفاوت دارند، ولي همگي در اين اصل مشتركند. از ديگر ويژگي­‌هاي زبان چيني اين است كه آواهاي هر واژه به چهار گونه تلفظ مي­­شود(زبان ماندارین یا زبان شمال چین دارای 4 آهنگ و زبان کانتونی 8 آهنگ است) و هر تلفظي معناي متفاوتي دارد و از نوع قرار گرفتن كاراكترها در كنار هم هزاران واژه­‌ي تازه ساخته مي­شود. بنابراين، هر كلمه داراي معاني بسياري مي­تواند باشد كه تنها با تغيير در لحن و تأكيد روي هجا­ها و كاراكترها از هم باز شناخته مي­شوند. در زبان چيني اصل براين است كه هر واژه داراي معاني گوناگون و بدون حد و حصر باشد. براي نمونه، واژه­‌ي يك هجايي«فو» با تغییر نواخت به معناي شوهر، پدر، زن، مربي، كاخ، جامه، پوست، تير، ديگ، سعادت، توانگر، نيرو دادن، پايبند كردن، پاك كردن، موافقت، باز و فرو افتاده به كار مي­رود. در اين زبان گاهي با به كار بردن كلمات مترادف در كنار هم و يا تكرار يك كلمه، واژه ­ساخته مي­شود، مانند«كَن- چي يِن» به معناي( نگاه كردن- ديدن) و يا «مَن- مَن» به معناي(آهسته).

زبان چینی از لحاظ داشتن افعالی که ظرافت تغییر و به تبع آن دگرگونی معنایی داشته باشد فقیر است، ولی به لحاظ داشتن واژه­‌هایی که اَشکالی هستند، قوی است. این زبان تک سیلابی غیر صرفی است. واژه‌­ها بیشتر تصورات عینی را به شنونده منتقل می­کنند تا مفاهیم انتزاعی قابل درک از آن واژه را. توضیح و تفسیرها هم اغلب با کمک نمادهای مشهود انجام می­گیرد و چیزی که قابل مشاهده و حسی نباشد، مورد شک و تردید قرار می­گیرد. مطلوب آن­ها، درک بی­‌واسطه است. می­توان گفت زبان چینی زبانی هنری است، زیرا میل به خوش آهنگی دارد و جمله‌­هایش آکنده از معانی ظریف و زیباست که بر پایه‌­ی مفاهیم انتزاعی و کلی نیست، بلکه بر استفاده­ی آزاد از عبارات و اشارات تاریخی استوار است. لذا، ادبای چینی علاقه به کاربرد اصطلاحات غامضی دارند که سرشار از واژه­‌های پرآب و تاب و ایما و اشاره باشد. و به همین دلیل است­که چینی که در گذشته حتی 3درصد از جمعیتش نیز باسواد نبوده­اند، از ادبیات وسیع و پرباری و گسترده‌­ای برخوردار است.

محدوده­‌ي سرزميني زبان چيني: این زبان با حدود 4/1میلیارد نفر کاربر، پر گويش­ترین زبان دنیاست. علاوه بر سرزمين اصلي، در مناطقي هم­چون هنگ­‌كنگ، ماكائو، تايوان، سنگاپور، مالزي، و هركجاي دنيا كه اقليتي از نژاد چيني زندگي مي­كنند( طبق آمار در حال حاضر بيش از 50 ميليون چيني مهاجر در سرتاسر جهان و در قاره_­‌هاي مختلف دنيا سكونت داشته و به همين زبان صحبت مي­كنند.) از این خط و زبان استفاده مي­نمايند. باتوجه به رشد سرسام آور اقتصادي اين كشور در سه دهه­‌ي گذشته، اينك كشور چین مانند گلوله­‌ي برفی غلتان، لحظه به لحظه در حال بزرگ شدن است و پيش بيني مي­شود كه به زودی به عنوان قدرت برتر اقتصادي، تمام دنیا را خواهد بلعید. به همین دلیل اقبال به یادگیری زبان چینی به شدت در حال افزایش است. در حال حاضر افراد خارجی بسیار زیادی در حال آموختن این زبان هستند و هر روز هم به تعداد آنان افزوده می شود. .(برآورد شده كه در حال حاضر بيش از 100ميليون نفر در سرتاسر جهان درحال فراگيري زبان چيني هستند.) و در دانشگاه­‌های بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی می­توان این زبان را به عنوان زبان خارجی دوم انتخاب کرد. (سابقی ، 1384)

ب- خط چینی

خط رسمی چینی تا قرن بیستم«چینی کلاسیک» نام داشت که با انواع زبان­‌های گفتاری رایج بسیار متفاوت بود(همان­گونه که زبان لاتین از زبان‌­های کنونی اروپا متفاوت است). از زمان نهضت چهارم ماه می در سال1919میلادی، استاندارد رسمی کتابت در چین به بَی­خوا (Baihua)، یا«چینی کشوری» تغییر کرد و ماندارین شد. هر چند به لحاظ صرفی و نحوی، کاملا منطبق با ماندارین نیست. لذا، امروزه«چینی استاندارد نوشتاری» به آن­چه که در سال 1919در نتیجه­‌ی جنبش چهارم ماه می تصویب شد اطلاق می­شود و اگرچه فرهنگ لغت مکتوب برای همه­‌ی گویش‌­ها مشترک است، اما فرهنگ لغت شفاهی هر زبان، اختصاصی است.

خط چيني در واقع، نماينده‌­ي معناهاست نه آواها و به اصطلاح انديشه نگاري است(ايدئوگرافي) نه خط الفبايي. در نتیجه، با شناخت معنای نویسه­‌ها می­توان از موضوع نوشته آگاه شد بی آن­که نیازی به دانستن زبان باشد. چینی­‌ها برای نگارش افکار و اندیشه‌ی خود ابتدا با رسم اشکال اشیاء منظور خود را به دیگران تفهیم می کردند، ولی بعدها به دلیل نا رسا بودن این روش ترکیباتی ساختند تا بهتر بتوانند اندیشه‌­های خود را بیان کنند. خط چینی همراه با هنر خوشنویسی یکی از جلوه‌­های عالی هنر چینی و ظرافت آن به شمار می­رود و با نگارگری پیوندی بسیار نزدیک دارد. در این زبان، با شناخت معناي كاراكترهاست كه معناي واژه نیز درك مي­شود. به همين سبب است كه مردماني با گويش‌­هاي كاملا متفاوت، از طريق نگارش همانند، با هم پيوند يافته و هركس به زبان خود متن واحد را مي­خواند و مي­فهمد. براي نمونه، در زبان ماندارين(پكني) به واژه­‌ي رود«چيانگ»، و در زبان كانتوني آن را«كونگ»، و به زبان وِنچو«كوا» گفته مي­شود، ولي هنگام نوشتن هر سه زبان اين واژه را به يك نوع مي­نويسند. ولذا، در طول تاريخ، اين خط بي­‌الفبا که بیشتر از راه چشم فهمیده می­شود تا گوش، برای کشور پهناوری با مانع­‌های طبیعی بسیار و گروه­‌های زبانی گوناگون، موهبتی با ارزش به­‌شمار می­رود و هميشه به عاملي براي وحدت سرزميني و ملي مردمان اين سرزمين پهناور تبديل شده و فرمان امپراتور در همه جا بي­كم و كاست فهميده مي­شد. در نتيجه، هر چيني با سواد در هر نقطه از خاك اين كشور مي­تواند آثار ادبي كشور خويش، از جمله، نوشته‌­هاي سده­‌ها و هزاره­‌هاي پيشين را بخواند و بفهمد. بدين ترتيب، زبان نگارشي چيني در كوتاه گويي و توان بيان و رساندن مفهوم به جايي رسيده است كه زبان گفتاري در برابر آن كم مي­آورد. (آشوری، داریوش ، 1358)

بعضی معتقدند زبان چینی بسیار زیبا و عمیق است و برای راهیابی به اعماق فرهنگ شرقی باید با این کاراکترهای ناآشنا مانوس شد و راز درون آن کاراکتر را کشف کرد. برخی هم معتقدند این طور نیست.

کتاب شناسی

_{سابقی محمدعلی(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی جلد اول ص 1033}