نظام آموزش، تحقیقات و فناوری چین

آموزش؛ گوهر گران­بهای فرهنگ و تمدن چینی

(از دوران باستان تا دوران معاصر)

ضرب المثل چینی:

«اگر برنامه ­ای یک ساله داری­، گندم بکار،

اگر برنامه ­ای ده ساله داری­، درخت گردو بکار

و اگر برنامه ­ای صد ساله داری­، مدرسه باز کن.»

مقدمه

آموزش و پرورش، همیشه کلید فتح آینده بوده و از دیر باز انتظار آن بوده که آموزش و پرورش انسان­ های فردا را تربیت و نسل امروز را برای زندگی در جامعه ­ی فردا آماده سازد. مسلماً از مهم ترین ارکان پیشرفت هر جامعه، نظام آموزش و پرورش آن جامعه است. تجربه نشان داده که چگونگی وضعیت آموزش و پرورش در کشورهای مختلف، در مسیر رشد و یا انحطاط هر کشور در طول حیات تاریخی آن، تاثیرگذار بوده است.

آموزش همیشه از نزدیک با فرهنگ مرتبط بوده است. تنها از طریق آموزش است که سنت و روح فرهنگی یک ملت می­ تواند گسترش یافته، توسعه پیدا کند و بازسازی شود. از همان دوران باستان، مدارس ابتدایی ترین راه ­های پرورش ذوق و استعدادها بوده اند، اگر چه تنها راه آموزش هم مدارس نبوده اند. در چین باستان، دو نوع مدرسه وجود داشت که توسط دولت و یا اشخاص اداره می شد. در طول تاریخ، ممکن است گاهی یکی از این نوع از مدارس بر دیگری تفوق پیدا کرده باشد، ولی غالباً آن ها در کنار هم و هم­­یار یکدیگر بوده، و هر دو به عنوان ارایه دهندگان آموزش، تجربیات غنی ­ای را از خود بر جای گذاشته اند.

پیشینه­ ی آموزش در چین باستان

ظهور نخستین مدارس در جامعه­ ی ابتدایی چین

در طول تاریخ بلند توسعه و پیشرفت چین، نیاکان مردم این سرزمین در زندگی و تولیدات خود، دانش و تجربه­ های مختلفی را کسب کرده ­اند. نسل­ های پیشین برای کمک به ادامه­ ی حیات نسل­ های جدید، به طور طبیعی تجربیاتشان را در مورد استفاده از آتش و دیگر ابزارها به آنان منتقل می­ ساختند. از این طریق بود که آموزش ­های ابتدایی شکل گرفت. بر اساس اسناد تاریخی، «سُوی رِن (Sui Ren) به مردم آموزش داد تا از آتش برای پختن غذا استفاده کنند، و فو شی (Fu Xi) به مردم چگونگی شکار کردن را آموخت چون جانوران فراوانی وجود داشت». سپس «توسط شِن نونگ (Shen Nong)[i] به مردم آموزش داده شد تا بذرهای کشاورزی را کِشت کنند». همه­ ی این فعالیت­ ها می­ توانند در قلمرو آموزش قرار گیرند. ولی این­ها آموزش ­های پایه ­ای و ساده ­ای بودند که برای تولید و ادامه­ ی زندگی آموخته می شدند، بدون این که مکان خاص و ویژه ­ای برای آموزش یا فراگیران آن ها وجود داشته باشد. به هر حال، در این دوران، سازمان رسمی آموزشی وجود نداشت.

وقتی این افراد احساس کردند لازم است دانش و تجارب به دست آمده را با آگاهی و طبق برنامه ریزی به فرزندان خود منتقل کنند، زمینه برای ایجاد مؤسسات خاص آموزشی فراهم شد.

جامعه­ ی برده داری و ظهور و سقوط مدارس دولتی  

براساس مدارک تاریخی، مدارس ابتدا در دوران سلسله­ ی شیا (Xia) (2100 تا 1600 پیش از میلاد) پدید آمدند. وجود مدارس را نه تنها می­ توان از طریق مدارک تاریخی اثبات کرد، بلکه از طریق یافته­ های باستان شناسی، به ویژه از نوشته ­های روی استخوان­ ها یا لاکِ لاک پشت­ های خرابه­ های یین هم می­ توان به این حقیقت پی برد. در آن زمان مدارس «شیانگ (Xiang)»، «شیائو (Xiao)» یا «شو (Xu)» نامیده می شدند. مدارس دیگر«شوه (Xue)»، «دَ شوِه (Da Xue)» یا «گو زونگ (Gu Zong)» نام داشتند. در این ایام، کم کم مدارس دولتی ایجاد و بیش از پیش توسعه پیدا کرد. در این مدارس نوشتن و ریاضیات آموزش داده می شد و آموزش در زمینه­ های دینی، امور نظامی، آیین ­ها و به ویژه موسیقی نیز مورد تأکید بود. در دوران جو غربی (قرن یازدهم تا سال 771 پیش از میلاد)، یک نظام واقعی آموزشی مدرسه ­ای آغاز به کار کرد. در آن زمان، دو سیستم آموزش وجود داشت: مدارس ملی و مدارس محلی. مدارس ملی مدارس مرکزی دولتی بودند که در منطقه­ی پادشاهی و پایتخت کشور­های وابسته به حکومت مرکزی دایر می شدند. مدارس محلی، مدارس دولت­ های محلی بودند که در مناطق تحت مدیریت مدیران محلی قرار داشتند. در این دوران، آموزش بر محور«هنرهای ششگانه» متمرکز بود که عبارتند از: آداب و رفتار، موسیقی، تیر اندازی، ارابه­ رانی، نوشتن و ریاضیات. از اواسط تا اواخر دوران سلسله­ های بهار و پاییز، مدارس خصوصی پا به عرصه ­ی وجود گذاشتند، و به سرعت در همه جا گسترش یافتند.

جامعه ­ی فئودالی و شبکه ­های متنوع مدارس 

برجسته ترین دستاورد فرهنگی مردم چین، در طول بیش از 2000 سال عمر جامعه ­ی فئودالی به وجود آمد، که عبارت بود از گسترش، توسعه و بازسازی اندیشه ­ی آموزش در مدارس. در این مدت طولانیِ جامعه ­ی ارباب و رعیتی، سیستم مدارس با آن­چه در دوران جو غربی بود کاملاً تفاوت پیدا کرد. سنت طولانی مدت مدارس دولتی هم­چنان حفظ شد، ولی مدارس غیر دولتی متنوع و گسترده تر شدند.

الف- مدارس دولتی.

در نتیجه ­ی سقوط حکومت اشرافی، سیستم مدارس دولتی سلسله­ های شیا، شانگ و جو غربی، از میان رفت. به محض وقوع این اتفاق، به سرعت مدارس غیر دولتی شکل گرفتند. روش­ های قدیمیِ اداره­ ی مدارس دولتی سه سلسله­ یِ پیشین به فراموشی سپرده شد، و روش جدیدتری که آزادی بیشتری به مدارس غیردولتی می­داد، به کار گرفته شد. این موضوع تأثیر ژرفی در توسعه ­ی سیستم بعدی مدارس با مدیریت دولتی گذاشت. در عصر سلسله­ ی مینگ(1644-1368 میلادی)، روش جدیدی برای کارآموزی در مدیریت آموزشی (عالی ترین مؤسسه ی آموزشی) ایجاد شد. دانشجویانی که در این مؤسسه تحصیل می کردند به مدت سه تا شش ماه برای کارآموزی به ادارات دولتی فرستاده می شدند.

مدارس خصوصی، شکل جدیدی از آموزش بود که ریشه در  زوال مدارس دولتیِ تحت سیستم برده داری دارد. پیدایش آن­ ها نه تنها توفیقاتی برای تحقیقات علمی و فرهنگی به وجود آورد و موجب شکوفایی مکاتب مختلف فکری شد، بلکه موجب پرورش تعداد زیادی از شخصیت ­های برجسته و با ذوق و استعدادی شد که به شکل گیری سلسله­ ی متمرکز فئودالی خدمات شایسته ­ای کردند. به طور کلی، مدارس خصوصی در جامعه ­ی فئودالی با دو جنبه زیر مشخص می­شوند.

1- به طور نسبی، یک سیاست اجرایی آموزش آزاد و سبک آموزشی خاصی ایجاد شد که موجب پیشرفت و توسعه ­ی جامع تفکر علمی، فناوری، فرهنگی و آموزشی فئودالی چین در جامعه ­ی فئودالی شد.

2- مدارس خصوصی نقش مهمی در ترویج علم و فناوری و هنر و ادبیات چین باستان ایفا کردند.

ب- مدارس خصوصی

در طول تاریخ، مدارس خصوصی، با موفقیت بار مسئولیت آموزش ابتدایی در جامعه ­ی فئودالی را بر دوش کشیده و از تلاش­ های ناچیز دولت حمایت کرده است. از آنجا که دولت از نظر مالی مشکل اداره­ ی مدارس ابتدایی را داشت، این مسئولیت را مدارس خصوصی بر دوش کشیدند. این مدارس بنیاد آموزش در جامعه ­ی فئودالی را شکل دادند، و در طول قرن­ ها معلمان زیادی به تدریج گروه کاملی از متن­ ها و کتاب­ های آموزشی معلومات عمومی، اخلاقیات و ... را تولید کرده، و جذب اینگونه مدارس شدند.

اولاً، آن­ ها بر ترکیب آموزش و تحقیق تأکید داشتند و جو آزاد بحث و مناظره پیرامون مشکلات علمی در آنجا پرورش می­ یافت.

دوماً، آموزشگاه ­ها بر ترکیب دانشجویان، بین مطالعات خصوصی و راهنمایی معلمان تأکید داشتند، و بر اهمیت پرورش توانایی و استعداد دانشجویان برای تعقیب مطالعات مستقل خود اصرار می ­کردند.

سوماً، آنان در نظر داشتند محیطی طبیعی و ایده ­آل (ساختمان محیط آموزشگاه) و یک محیط فرهنگی هماهنگ (رابطه­ ی بین دانشجویان و اساتید) ایجاد کنند، و سنت خوب احترام گذاشتن دانشجویان نسبت به استادان، و محبت استادان نسبت به شاگردانشان را به ارث گذاشته و توسعه دهند.

به طور خلاصه، سیستم مدرسه ­ای در جامعه ­ی فئودالی چین اساساً ترکیبی از مدارس دولتی، مدارس خصوصی و مدارج عالی تر آن­ ها، آموزشگاه ­های عالی بود. مدارس دولتی نقش اساسی در جامعه ­ی فئودالی داشتند، ولی وقتی که این نوع از مدارس دولتی با سقوط سلسله­ ها تنزل می ­کردند، به جای آن­ ها مدارس خصوصی توسعه یافته و پیشرفت می ­کردند. قابل ذکر است که ساختار دوره­ های آموزشی در سرتاسر چین بر محور آموزش ­های اخلاقی به عنوان پایه و اساس آموزش متمرکز، و از ویژگی ­های اصلی آموزش سنتی و اخلاقی بود.

نظام آموزش و پرورش در چین معاصر

گسترده ترین سیستم آموزش و پرورش جهان

تا سال1860میلادی، کشور چین تنها با سیستم آموزشی سنتی این کشور که بیش از دو هزار سال در این سرزمین سابقه داشته و اجرا می شده آشنا بود. در نیمه­ی دوم قرن نوزدهم بود که مردم چین با سیستم آموزشی مدرن غرب آشنا شدند. در این دوران، با ورود نیروهای نظامی و میسیونرهای مسیحی غرب، دولت امپراتوری چینگ تصمیم گرفت تعدادی از دانشجویان چینی را برای تحصیل در غرب، به اروپا اعزام کند. نخستین گروه از دانشجویان چینی برای ادامه­ ی تحصیل عازم فرانسه و انگلستان شدند. و همین دانشجویان بودند که پس از فارغ التحصیلی و بازگشت به چین، پایه­های جنبش و انقلابی را نهادند که در سال 1911میلادی، منجر به سقوط سیستم امپراتوری و جایگزین شدن نظام جمهوری گردید.

به هرحال، علی­رغم این اعزام­های دانشجویی به غرب و آشنایی با سیستم مدرن آموزشی، تغییر سیستم آموزشی چین در سال 1905میلادی بود که صورت گرفت و سیستم سنتی آموزشی تقریبا کنار گذاشته شد. ولی در عین حال، برای چندین دهه از قرن بیستم، گروهی از مردم و دست اندرکاران آموزشی کشور هم­چنان، به همان رویه­ی سابق آموزشی ادامه داده و گروهی نیز که عمدتا از سوی میسیونرهای مسیحی حمایت می شدند و یا در مدارسی که توسط خود میسیونرها مدیریت می شد، سیستم آموزشی مدرن غربی را به مورد اجرا می­گذاشتند. پس از روی کار آمدن جمهوری چین در سال 1911، تا استقرار جمهوری کمونیستی خلق چین در سال 1949، به دلیل درگیر بودن دولت­ها و نیمه دولت­ های حاکم بر این کشور در جنگ­های داخلی، جنگ ضد ژاپنی و جنگ جهانی اول و دوم، هرگز فرصتی برای اصلاح کامل ساختار آموزشی و مدرن سازی آن پیش نیامد. پس از روی کار آمدن جمهوری خلق چین و فارغ شدن کشور از هرج و مرج و استقرار نسبی ثبات بود که فرصت لازم برای اصلاح ساختار و سیستم آموزشی فراهم گردید. اگرچه این ثبات سیستم آموزشی هم در دوران انقلاب فرهنگی(1966-1976)، بار دیگر دچار آشفتگی شد. اگرچه در دوران مائو برای کاهش بی­سوادی و فراگیر کردن آموزش تلاش فراوانی به عمل آمد و جوانان داوطلب با سازماندهی اعضای گاردسرخ مائو برای سواد آموزی تا اقصی نقاط این کشور گسیل شده و نرخ با سوادان را نسبت به قبل به­صورت معجزه آسایی افزایش دادند، ولی تنها پس از اجرای سیاست اصلاحات و در اواخر دهه­ی1970و اوایل دهه­ی 1980بود که دولت این کشور با اصلاح اساسی سیستم و ساختار آموزشی، مقررات و قوانین و دستورالعمل­های مناسب و مدرن و استاندارد آموزشی را در این کشور به­کار گرفت و این روند در دهه­ی1990نیز ادامه یافت تا این­که نرخ باسوادی از 20 درصد پیش از سال1949، به بیش از 94درصد(نرخ با سوادی میان افراد میان 15تا24 سال به 99درصد رسیده و چین را در ردیف92 از میان 180کشور جهان قرار داده است) (China’s Quiet Education Revolution, 2010)

در حال­حاضر و نرخ ثبت نام از کودکان در سن مدرسه به 9/99درصد رسیده و بیش از200میلیون دانش آموز و دانشجو درمدارس و دانشگاه­ها و در سطوح مختلف آموزشی و به اشکال گوناگون تحت آموزش و پرورش تمام وقت و یا نیمه وقت و آموزش بزرگسالان قرار دارند. این جمعیت عظیم دانش آموزی و دانشجویی موجب شده تا کشور چین نه تنها پرجمعیت ترین کشورجهان از نظر جمعیت به شمار آید، بلکه عظیم­ترین و گسترده­ترین سیستم و شبکه­ی آموزشی و دانش­آموزی جهان را نیز به خود اختصاص دهد. در عین حال، در این کشور بیش از 70میلیون نفر بی سواد 15سال به بالا وجود دارد که دو سوم آنان را زنان تشکیل می­دهند و اغلب در مناطق محروم و صعب العبور اقلیت نشین روستایی زندگی می­کنند. (همان) طبق آمار، هزینه­های سرانه­ی آموزشی سالانه در شهرهای توسعه یافته مانند پکن و شانگهای 18 برابر مناطق و استان­های محروم و توسعه نیافته است. لذا دولت درصدد است تا سیستم آموزش اجباری 9 ساله را در این مناطق به 12 سال افزایش دهد.

شش دهه توسعه و تحول در آموزش و پرورش چین (1949 تا 2009میلادی)

پیشبرد و توسعه ­ی اصلاحات اقتصادی و تداوم و تکمیل سیاست درهای باز، توسعه ­ی تجارت خارجی، حفظ ثبات و آرامش سیاسی و اجتماعی، همراه با دستیابی به وحدت و یکپارچگی ملی، از سال 1978که سیاست اصلاحات اقتصادی آغاز شد تا به امروز، محور تغییرات ساختاری و جوهری همه جانبه­ی چین بوده‌است. ولی این تغییر و تحولات اقتصادی هرگز چینی‌ها را از توجه به اهداف و مصالح ملی غافل نکرده و هماهنگ با رشد اقتصادی، توسعه ­ی بنیادین آموزش به­عنوان زیر بنایی­ترین تغییرات اجتماعی، مورد تأکید فراوان بوده است. در این خصوص، نگاه دولت و حزب به سیاست­های آموزشی و نظارت­ و حمایت­ ویژه از بخش آموزش و پژوهش و تدوین برنامه­های توسعه­ای، به ویژه در دهه­های اخیر، نگاهی راهبردی، نو­گرایانه، دوراندیشانه، و کاربردی بوده است تا این کشور بتواند با تربیت متخصصان و تأمین منابع انسانی مورد نیاز جامعه ­ی توسعه یافته­ی فردای چین، پایداری این توسعه و پیشرفت را تضمین نماید. لذا طی چند دهه­ی گذشته، دولت این کشور موفق شده است با استفاده از فناوری نوین، و بسیج امکانات و سرمایه و دانش فنی و مدیریت داخلی و خارجی و اصلاح مقررات آموزشی کشور، و هم­چنین، اعمال سیاست‌های تشویقی و ارایه­ی تسهیلات ویژه، منابع مادی و معنوی آموزشی، پژوهشی وتحقیقاتی را در قالب راهبرد توسعه ­ی بخش آموزش به چین سرازیر کند. این حرکت و سیاست دور‌اندیشانه­ی دولت، زمینه­ های  توسعه ­ی بخش آموزش و تربیت نسل جدیدی از  مدیران چین را به خوبی  فراهم ساخته  است. (گزارش دریافتی از رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن،1389)

مدیریت آموزش و پرورش در چین

در کشور چین، سیستم مدیریت بر بخش آموزش این کشور دولتی است و وزارت آموزش این کشور که بالاترین مرجع و نهاد مسئول آموزش است و زیر نظر شورای دولتی فعالیت می­کند، متولی امر آموزش از پیش دبستانی گرفته تا پایان تحصیلات دانشگاهی در سرتاسر کشور به­شمار می­رود.

وظایف و مسئولیت­ها و اختیارات وزارت آموزش و پرورش چین عبارتند از: تهیه و تدوین و ارایه­ی سیاست­های آموزشی؛ تهیه، تدوین و ابلاغ قوانین و مقررات آموزشی؛ هدایت و مدیریت و نظارت و اجرای کلیه­ی مسایل مربوط به بخش آموزش کشور؛ اصلاح ساختار آموزشی؛ توسعه ­ی ساختار و زیر ساخت­های آموزشی؛ تأمین بودجه و هزینه­های آموزشی از منابع داخلی و اخذ وام­های خارجی؛ تحقیق و پژوهش لازم برای رشد استانداردهای آموزشی؛ تهیه و تأمین مواد و منابع مورد نیاز سیستم آموزشی؛ برگزاری آزمون­های لازم و تأمین مواد آموزشی مورد نیاز آزمون­ها در مقاطع و سطوح مختلف؛ اجرا، مدیریت و ارزیابی آموزش اجباری 9 ساله، ریشه کن سازی بی­سوادی در سطح کشور؛ مدیریت آموزش عالی در مقاطع و سطوح و انواع مختلف آموزش عالی در کشور؛ هدایت و مدیریت آموزش مناطق اقلیت نشین؛ تهیه قوانین و مقررات لازم برای تحصیل دانشجویان چینی در خارج از کشور و دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه­های چین؛ مدیریت مؤسسات و مراکز آموزشی چین در سایر کشورها؛ تهیه تدوین و سیاست­های اعطای تحصیلات و بورس­های آموزشی به دانشجویان چینی جهت تحصیل در خارج و دانشجویان خارجی در داخل چین؛ همکاری لازم با نهادهای آموزشی مناطق هنگ­کنگ، ماکائو و تایوان؛ همکاری و مبادله­ی تجارب با نهادها و سازمان­های آموزشی بین المللی از جمله یونسکو؛ و همکاری­های علمی و آموزشی و مبادلات علمی-آموزشی با سایر کشورها در چارچوب قوانین و مقررات کشور چین.

این وزارت­خانه در چارچوب و محدوده­ی وظایف و اختیارات خود، تا کنون بیش از 2000قانون و مقررات و بخشنامه را در زمینه­ های آموزشی، مدیریتی، استخدامی، آزمون و صدور گواهینامه­ی تحصیلی و اصلاح روش­ها و مقررات، تهیه و تدوین و ابلاغ نموده است.

تشکیلات اداری وزارت آموزش و پرورش چین

تشکیلات وزارت آموزش و پرورش چین، افزون بر وزیر، دفتر وزیر، معاونت­های شش­گانه و دو پست مشاور وزیر، دارای ادارت و بخش­های مختلفی به شرح زیر است:

1-    بخش روابط عمومی: مسوولیت امور جاری  و ارتباطات و هماهنگی­ها در کلیه­ی سطوح داخلی و خارجی.

2-    بخش سیاست­ها و قوانین و مقررات: انجام پژوهش­های استراتژیک در زمینه­ی اصلاحات و توسعه ­ی امور آموزشی و پرورشی.

3-    بخش توسعه و برنامه ریزی: برنامه ریزی برای توسعه ­ی آموزش و پرورش در سراسر کشور.

4-    بخش پرسنلی: مسوول امور پرسنلی ومنابع انسانی وزارت آموزش و پرورش و نهادهای وابسته، آموزشگاه های عالی وابسته به این وزارت، رایزنی­های آموزشی سفارت خانه­های چین در سراسر جهان، هدایت و نظارت بر امور تأسیساتی و بناهای آموزشی در سراسر کشور.

5-    بخش امور مالی: تدوین برنامه­ها و سیاست­های مالی و هزینه­های آموزشی و پرورشی، تخصیص بودجه به طرح­های آموزشی، اعطای کمک­های مالی به دانشجویان و دانش­آموزان، بهره گیری از وام­های بین المللی برای توسعه ­ی آموزش و پرورش در چین.

6-    اداره­ ی یکم آموزش و پرورش:  مسئول رسیدگی به امور آموزش و پرورش اجباری، پیشبرد اصلاحات آموزشی، هدایت آموزش اخلاقی  و آموزشی  دانش آموزان در خارج از  محیط مدرسه.

7-    اداره­ ی دوم آموزش و پرورش: مسئول بخش آموزش و پرورش دوره­­های پیش دبستانی، ابتدایی، راهنمایی (سیکل اول) و دبیرستانی(سیکل دوم)، و دانش آموزان استثنایی.

8-    اداره­ ی آموزش فنی و حرفه­ای و آموزش بزرگسالان: مسئول آموزش ­های فنی و حرفه­ای در دوره­ی متوسطه، امور آموزشی بزرگسالان، و ریشه­کن کردن بی­سوادی در میان جوانان و سالمندان.

9-    اداره­ ی آموزش عالی: متولی امور آموزش عالی و اجرای برنامه­های اصلاحی در سطح آموزش عالی، و  آموزش از راه دور.

10-     دفتر هیأت نظارت و بررسی: هدایت و نظارت بر امور آموزشی در سراسر کشور.

11-     اداره­ ی آموزش و پرورش اقلیت­های قومی: هماهنگی و هدایت امور آموزشی و پرورشی اقلیت­های ملی در سراسر کشور.

12-     اداره­ ی آموزش و پرورش آموزشگاه ­های تربیت معلم: مدیریت دانشسراهای تربیت معلم و اجرای برنامه های اصلاحات آموزشی در آموزشگاه ­های تربیت معلم.

13-     اداره­ ی امور ورزش، بهداشت و آموزش ­های هنری: رسیدگی به امور آموزش ­های بهداشتی، سلامت، امور هنری، و آموزش دفاع ملی در مدارس ابتدایی، دبیرستان­ها و دانشگاه­های سراسر کشور.

14-     اداره­ ی امور فکری و اندیشه­های سیاسی: مسئول رسیدگی به امور فکری و اندیشه­های سیاسی معلمان و دانشجویان در آموزشگاه ­های عالی و هم­چنین هدایت آن­ ها به سوی سازندگی تمدن و فرهنگ.

15-     اداره­ ی امور اجتماعی: برنامه­ریزی و هماهنگی برای تدریس دروس، اندیشه­های سیاسی، و تئوری­های آموزشی در آموزشگاه ­های عالی، انجام پژوهش­هایی در زمینه­ی فلسفه، علوم اجتماعی و نظارت و مدیریت بر نشریات و شبکه­های مطبوعاتی و رسانه­ای در سیستم آموزشی.

16-     اداره­ ی علوم و فنون: رسیدگی به مسایل علمی و فنی در مراکز آموزش عالی، هدایت امور پژوهشی در این  زمینه و ایجاد پیوستگی میان تدریس، تولید و پژوهش.

17-     اداره­ ی امور دانشجویان: رسیدگی به امور امتحانات، کنکور، سوابق تحصیلی دانشجویان و ایجاد اشتغال برای دانشجویان فارغ التحصیل.

18-     اداره­ ی امور آموزشگاه ­های عالی وابسته به وزارت آموزش: سامان­دهی آموزشگاه ­های عالی در جهت تدوین برنامه­های استراتژیک برای توسعه، اجرای اصلاحات در سیستم اداری.

19-     اداره­ ی مدیریت علمی در سطوح عالی آموزشی: پیگیری مقررات آموزشی جمهوری خلق چین در زمینه­ی«رتبه­ی علمی»، تدوین برنامه­های اصلاحی و توسعه ­ی امور مربوطه و امور آموزشی دانشجویان در دوره­ی فوق لیسانس و دکتری.

20-     اداره­ ی مدیریت زبان­ها و خطوط نوشتاری: تدوین برنامه­ها و سیاست­های کاری برای زبان و خط در سراسر کشور، نظارت بر چگونگی بهره­گیری از زبان­ها و خطوط، هدایت برنامه­های ترویج زبان چینی.

21-     اداره­ ی مدیریت بر اطلاعات زبان و خط: پژوهش و تعیین استاندارد­های لازم زبانی و خطی و معیار رسیدگی و نظارت بر اطلاعات مربوط به زبان و خط، هدایت استاندارد سازی زبان­ها و خطوط اقلیت­های ملی و هم­چنین، اطلاعات مربوط به زبان و خط اقلیت­های ملی.

22-     اداره­ ی همکاری­ها و مبادلات بین المللی: هدایت ونظارت بر همکاری­ها و مبادلات بین المللی در زمینه­ی آموزش و پرورش، تدوین سیاست­های لازم برای تحصیل دانشجویان چینی در خارج از کشور، تحصیل دانشجویان خارجی در چین، همکاری دانشگاه­های چینی با کشور­های خارجی، مدیریت بر رایزنی­های  آموزشی در سفارتخانه­های چین در خارج از کشور. و ترویج زبان چینی در خارج.

(Ministry of Education of the Peoples Republic of china, 2011)

منابع مالی بخش آموزش در چین

عمده هزینه­های آموزشی کشور بر عهده­ی دولت مرکزی، دولت­ های محلی و برخی نهادهای اجتماعی غیر دولتی است[ii]. هزینه­ی آموزشی ابتدایی و متوسطه را نیز دولت­ های مرکزی و محلی از بودجه­ی عمومی کشور تأمین می­نمایند، هزینه­های آموزش عالی بر عهده­ی دولت مرکزی و دولت­ های محلی و نهادهای اجتماعی غیر دولتی است[iii]. در کنار بخش دولتی، برخی از افراد حقیقی و حقوقی و نهادهای غیر دولتی داخلی و خارجی نیز در تأمین منابع مالی برای توسعه ­ی آموزش به ویژه در مناطق محروم و روستایی، به کمک دولت شتافته­اند. اجرای پروژه های آموزشی غیر دولتی هم­چون «پروژه­ی امید[iv]» و «پروژه­ی غنچه­ی بهار[v]» و پروژه­­های دولتی«آموزش اجباری 9 ساله» و «آموزش اجباری روستایی» از جمله نهادهایی هستند که در کنار وزارت آموزش و پرورش در امر توسعه ­ی آموزشی تلاش­ های فراوانی نموده­اند.

پروژه ­ی آموزشی «امید»: در دهه­ی1990میلادی، از سوی بنیاد توسعه ­ی جوانان چین، پروژه­ی آموزشی «امید» با هدف جلوگیری، کاهش، و به تحصیل بازگرداندن دانش آموزانی که به دلایل اقتصادی از ادامه­ ی تحصیل باز می­مانند، به ویژه در مناطق محروم و روستایی، تأسیس شد. منابع مالی این پروژه از طریق جمع آوری کمک­های مردمی از داخل و خارج کشور تأمین می گردد. «پروژه­ی امید» گسترده­ترین نهاد غیر دولتی است که طی 20 سال گذشته توانسته بیش از 2/3میلیارد یوان کمک­های مردمی جمع آوری و از این طریق 9/2میلیون دانش آموز ترک تحصیل کرده را برای ادامه­ ی تحصیل کمک مالی کند. این پروژه هم­چنین هزینه­ی ساخت 12700باب مدرسه، و برگزاری دوره­ های باز آموزی معلمان 30هزار روستا را تأمین کند. این پروژه در تغییر سرنوشت دانش آموزان بسیاری مؤثر بوده و حساسیت دولت و جامعه را نسبت به ضرورت توسعه ­ی آموزش در مناطق محروم کشور جلب نموده است.

پروژه­ ی آموزشی «غنچه­ ی بهار»: این پروژه در سال 1989میلادی، از سوی بنیاد کودکان و نوجوانان چین راه اندازی شد. هدف این پروژه بازگرداندن دانش آموزان دختر ترک تحصیل کرده در مناطق محروم به مدرسه و ادامه­ ی تحصیل آن­ ها بود. بودجه­ی این پروژه از منابع مختلف غیر دولتی تأمین می­شود. این تشکیلات تا سال 2007میلادی، بیش از 600میلیون یوان کمک مردمی جمع آوری و از آن برای کمک به بازگردان 7/1 میلیون از دختران ترک تحصیل کرده­ی 30 استان و منطقه به مدرسه جهت ادامه­ ی تحصیل استفاده کرده و بیش از 600مدرسه­ی دخترانه و 5000کلاس در این مناطق ایجاد کرده است. این پروژه هم­چنین، توانسته برای 416هزار از دختران و زنان محروم دوره­ های کارآموزی برگزار و ایجاد شغل نماید.

پروژه ­ی دولتی «آموزش اجباری 9ساله»: دولت چین، به منظور ریشه کن ساختن بی سوادی در این کشور، در سال1986میلادی، قانون آموزش اجباری 9ساله را تصویب و به مورد اجرا گذاشت. براساس این قانون، تمامی کودکان بالای 6 سال این کشور بدون استثنا، بایستی حد اقل دوره­ی آموزشی 9ساله­ی ابتدایی و راهنمایی را اجبارا طی کنند. دانش آموزانی­که مشمول این قانون می­باشند از پرداخت شهریه­ی آموزشی معاف هستند. طبق قانون تکمیلی سال1994، آموزش اجباری 9ساله بایستی در سه مرحله اجرا شود: نخست در مناطق توسعه یافته از نظر اقتصادی؛ دوم در مناطق نسبتا توسعه یافته؛ و سوم در مناطق درحال توسعه. در سال 1955وزارت آموزش و پرورش با همکاری وزارت اقتصاد در 21 استان و منطقه­ی خودمختار با بودجه­ای بالغ بر6/11میلیارد یوان، این قانون را به مورد اجرا گذاشتند. تاکنون اهداف تعیین شده برای این پروژه در اکثر مناطق کشور محقق شده و تنها مناطق کاملا دور افتاده و صعب العبور هستند که تا کنون به صددرصد اهداف نایل نشده اند. طبق آمار اعلام شده از سوی وزارت آموزش چین، تا پایان سال 2008، جمعا بیش از 3038 شهرستان و ناحیه به استاندارد تعیین شده در آموزش اجباری دست یافته­اند که 1/99درصد شهرستان­ها و ناحیه­های سراسر چین را که  بالغ بر 3/99 درصد از کل جمعیت را شامل می­شود، پوشش داده است.

پروژه ­ی دولتی «آموزش اجباری روستایی»: دولت چین، اجرای پروژه­ی اجباری آموزش روستایی را از سال 2006 تا 2010با هدف توسعه ­ی آموزش در مناطق روستایی و محروم به مورد اجرا گذاشت. دولت مرکزی با همکاری دولت­ های محلی و با اختصاص218میلیارد یوان، بیش از 36میلیون دانش آموز روستایی را در این مناطق تحت پوشش قرار داده و ضمن تأمین هزینه­های آموزشی آنان از قبیل کتاب و لوازم التحریر آموزشی،  بازسازی و نوسازی و تعمیر مدارس روستایی را نیز انجام داده است. در این برنامه­ی آموزشی، موضوعات درسی به دو دسته­ی دروس متمرکز دولتی و دروس محلی تقسیم می­شود که عناوین محلی توسط دولت­ های استانی مطابق با نیازهای محلی ارائه می­گردد.

تأثیر اصلاحات اقتصادی در سیستم آموزشی چین

اعمال اصلاحات و سیاست درهای باز، تغییرات اساسی در زندگی اجتماعی به ویژه در نظام ارزشی و آموزشی چین ایجاد نموده، شیوه زندگی را تغییر داده و تحولی جدی در کشور به وجود آورده است. در نظام جدید آموزشی این کشور به کلیه­ی توانایی­های ذهنی، جسمانی و فیزیکی دانش آموز اهمیت داده شده و به شکلی برابر نگریسته می­شود که با روش یادگیری و آموزش در گذشته کاملاً متفاوت است. در حال­حاضر، در مدارس ابتدایی و متوسطه متون آموزشی و برگه­های آزمون به منبع کلیدی تعلیم و تربیت افراد مبدل شده و خلاقیت، نو آوری و قابلیت انطباق دانش آموزان و ارتقای توانایی­های رقابتی آنان به­عنوان راهگشای ورودی آنان به مراکز آموزش عالی و دانشگاه­ها مطرح شده است. به دستور کمیته­ی مرکزی حزب کمونیست و شورای دولتی چین، از 10سال پیش نظام جدیدی در آموزش به مورد اجرا در آمده که در آن تأکید شده که دانش آموزان باید علاوه بر پیشبرد قابلیت­­های ذهنی و انجام تکالیف درسی، به سلامت جسمانی، فیزیکی و تربیت بدنی نیز اهمیت داده شود. آنچه مهم می­نماید این است که کشورچین با توجه به گشودن درهای خود به روی دنیای خارج، در حال حاضر، نیازمند نیروهای کارآزموده با توانایی­های همه جانبه جهت حضور درصحنه­ی جهانی است. طی سال­های اخیر، برنامه­های آموزشی مختلفی در زمینه­ های گوناگون برای  دانش آموزان و دانشجویان در نظر گرفته شده است تا از این طریق به ارتقای مهارت­های آنان در کلیه­ی زمینه­ها توجه شود. آمار نشان می­دهد که سالانه از هر13 شهروند چینی، 1 نفر به گذراندن دوره­ های آموزش مهارت­های جنبی آموزشی می­پردازد.

نظام آموزشی چین

نظام کلی آموزشی چین، شامل آموزش پایه، آموزش فنی و حرفه­ای، آموزش عالی و آموزش بزرگسالان است. آموزش پایه شامل پیش دبستانی، ابتدایی، راهنمایی(سیکل اول)، و دبیرستان(سیکل دوم) می باشد.

آموزش پایه (پیش دبستانی)

منظور از آموزش«پیش دبستانی» آموزش کودکان از آغاز تولد تا شش سالگی در کودکستان و آمادگی است. وزارت آموزش وپرورش، با در نظر گرفتن توانایی جسمی و روحی کودکان در این سن، برنامه­ی مناسب آموزشی برای آن­ ها تنظیم کرده است. در این پایه، کودکان سه تا شش ساله می­ توانند وارد کودکستان شوند. درحال حاضر در چین بیش از150 هزار کودکستان و مهد کودک وجود دارد و تنها کمی بیش از30 درصد از کودکانی که سن آن­ ها به حد تحصیل در مدرسه نرسیده است، در این مقطع تحت آموزش هستند و بقیه با توجه به سن و مسایل اقتصادی و خانوادگی، تحت مراقبت والدین قرار دارند.

کودکستان­ها و مراکز پیش دبستانی چین، به دو گروه دولتی و خصوصی تقسیم می­شوند. کودکستان­های دولتی با هزینه­ی دولت دایر است و مبلغ کمی نیز از والدین دریافت می­کنند، درحالی­که کودکستان­های غیردولتی تمام هزینه­های آموزشی را از والدین کودکان می­گیرند. باتوجه به رشد اقتصادی و اشتغال پدر و مادر، در سال­های اخیر تعداد کودکستان­های خصوصی با برنامه­های متنوع آموزشی، از جمله فراگیری زبان انگلیسی، و هزینه های آن­ ها به شدت درحال افزایش است.

سرمایه گذاری­های بخش خصوصی و خارجی در حوزه­ی آموزش پیش دبستانی در دو دهه­ی گذشته موجب رشد فزاینده­ی این بخش از آموزش شده و مؤسسات و مراکز مراقبتی کودکان خارجی و بین المللی هم­چون بِی­بی­کِیر[10]، فان­دازِل[11]، کودکان شرق[12]، و... با ارایه­ی برنامه­های مختلف به­صورت تمام وقت، پاره وقت و یا پانسیونی و اجرای طرح­هایی مثل «معلمان در نقش والدین[vi]» و راه اندازی مراکز مشاوره­ای درخصوص تغذیه و بهداشت و سلامت کودکان، در جهت رشد بدنی، اخلاقی، فکری و زیبایی شناسی کودکان و کسب آمادگی لازم جهت بهره برداری از آموزش ضابطه مند، فراهم سازی محیط مناسب جهت ایجاد شرایط و فرصت­هایی جهت مواجه کودک با مسائل و مشکلات واقعی زندگی و تقویت درک معانی، استفاده از سرگرمی­های آموزنده، با میلیون­ها دلار سرمایه گذاری، نقش مهمی در این فرایند ایفا می­کنند. درحال­حاضر، در کشورچین بیش از20 میلیون خانواده­ی برخوردار از کودکان رده­های سنی 3-1 سال وجود دارند که هم­چنان به این رقم افزوده می­شود. به اعتقاد کارشناسان، درکشوری که هرخانواده ازحق برخورداری از 1 فرزند بهره مند است، 30 درصد هزینه­های خانواده متعلق به کودک خانواده است که این رقم خود به جذب سرمایه­های گسترده در بخش آموزش پیش دبستانی منتهی می­گردد. در عین حال، از آن­جا که اغلب روش­ های آموزشی و ارزش­های تربیتی به­کار گرفته شده در این­گونه مراکز از کشورهای غربی برگرفته شده و با فرهنگ سنتی چینی سازگار نیست، چالش بزرگی برای خانواده­ها، دولت و مدیران این مراکز فراهم آورده است.

توسعه ­ی فراگیری زبان انگلیسی در دوره­ های آموزش پیش دبستانی بخش خصوصی، و روند رو به افزایش علاقه­ی والدین به آماده سازی فرزندان خود برای آینده، منجر به استفاده از معلمان خارجی، به­ویژه انگلیسی، آمریکایی و کانادایی جهت تدریس در مراکز پیش دبستانی شده است. بنابر آمار منتشره، هم اینک بیش از 3هزار مؤسسه­ی آموزش زبان خارجی در کشور چین فعالیت دارند که در آمد آن­ ها به بیش از15میلیارد یوان (معادل 2میلیارد دلار آمریکا) می­رسد که اغلب بایستی توسط والدین پرداخت شود و هزینه­های آموزشی در این مقطع را بالا می­برد. همین مسایل موجب شده تا در کنار افزایش هزینه­ها، به دلیل اجرای برخی از برنامه­­های پرهزینه و غیر ضرور، کیفیت آموزشی کودکان در این مراکز با افت قابل توجهی مواجه شود.

آموزش پایه (دوره ­ی ابتدایی)

درچین کودکان از سن شش سالگی باید تحصیلات خود را ازدبستان آغاز کنند. طبق مقررات قانون آموزش و پرورش اجباری چین، دولت برای کودکانی که به سن تحصیل رسیده اند، سیستم آموزش اجباری بدون دریافت شهریه را اجرا می­کند. با این حال والدین باید هزینه­ی کتاب و نوشت افزار را که سالانه تقریبا به چند صد یوان می­رسد، پرداخت کنند.

دوران آموزش مقطع ابتدایی درچین عموما بین پنج تا شش سال است. دروس این مقطع عمدتا عبارتند از: زبان چینی، ریاضیات، علوم، زبان خارجی، آموزش ­های اخلاقی، موسیقی، و ورزش. باتوجه به تعداد زیاد کاراکترهای چینی، در این مقطع بیشتر روی فراگیری کاراکترها تأکید می­شود. جدیدترین آمارها نشان می­دهد که درحال حاضر در چین، 120 میلیون دانش آموز دوره­ی ابتدایی در بیش از400 هزار دبستان به تحصیل اشتغال داشته و میزان ثبت نام و تحصیل کودکان این مقطع بیش از 49/99 درصد جمعیت سنی این گروه را تحت پوشش قرار داده است.

از آن­جا که آموزش دوره­ی ابتدایی تحت سیستم آموزش اجباری 9 ساله قرار دارد، اکثریت مطلق مدارس ابتدایی چین زیر نظر دولت(مرکزی-محلی) اداره می­شود و دانش آموزان با توجه به محل سکونت خود نزدیک ترین مدرسه به محل سکونت را انتخاب می­کنند. درعین حال، در برخی از نواحی روستایی که دارای جمعیت پراکنده است و امکان تأسیس مدرسه به دلیل کم بودن تعداد دانش آموزان وجود ندارد، آموزش متمرکز اجرا شده و کودکان منطقه برای استفاده از امکانات تحصیلی بهتر، درمدارس متمرکز شبانه روزی که دارای شرایط نسبتا خوبی هستند تحصیل می­کنند. دوره­ی یکساله­ی تحصیلی در مقطع ابتدایی به 38 هفته­ی آموزشی(پنج روز در هر هفته) با چند هفته رزرو و 13 هفته تعطیلی تقسیم می­شود و در این مقطع دانش آموز بایستی حتما در آزمون پایان سال در دروس زبان چینی و ریاضیات نمره­ی قبولی کسب کند تا بتوانند به مقطع بالاتر بروند.

براساس برنامه ریزی درسی انجام شده برای طول دوره­ی5تا6 ساله­ی ابتدایی، دانش آموز بایستی مجموعا4800 ساعت آموزش در کلاس داشته باشد که به ترتیب اهمیت بیش از یک سوم این میزان(1666ساعت) برای فراگیری زبان و ادبیات چینی، و حدود یک چهارم(986 ساعت) برای ریاضیات، (544ساعت) ورزش، موسیقی وهنر(هرکدام 404ساعت)، علوم طبیعی(272ساعت)، علوم اجتماعی و اخلاق(هرکدام 204ساعت) و کار و دانش(136ساعت) را به خود اختصاص داده­اند.

طبق آمار منتشره از سوی وزارت آموزش و پرورش چین، در سال2010میلادی، تعداد کودکان در سن مدرسه­ی این کشور بالغ بر 000/500/9501نفر بوده که از این تعداد جمعا 000/300/9501 نفر(7/99درصد) در مدارس ثبت نام کرده اند. (سایت وزارت آموزش و پرورش چین. www.moe.edu.cn.)

مقطع آموزشی راهنمایی (سیکل اول)

آموزش مقطع راهنمایی(سیکل اول دبیرستان) درچین، جزو آموزش اجباری 9ساله­ی کشوراست. ازاین جهت تحصیل در این مقطع برای دانش آموزان رایگان و بدون پرداخت هزینه است، ولی مانند مقطع ابتدایی، باید والدین هزینه­های کتاب و نوشت­افزار را خود بپردازند. دوران آموزش در مقطع راهنمایی حد اکثر3 سال است و عمده دروس آن شامل: زبان چینی، ریاضیات، زبان خارجی، فیزیک، شیمی، تعلیمات ایدئولوژیکی، آموزش ­های اخلاقی و اطلاعات عمومی است. جدید ترین آمارها نشان می­دهد که در حال­حاضر، در سرتاسر چین بیش از 60 هزار مدرسه­ی راهنمایی(شامل 300مدرسه­ی راهنمایی فنی و حرفه ای) دایر و 60 میلیون دانش آموز در این مقطع تحصیل می­کنند. میزان ورودی دانش آموزان این مقطع به بیش از 98 درصد جمعیت گروه سنی را تحت پوشش قرار داده و اغلب مدارس دوره­ی راهنمایی(سیکل اول) توسط دولت اداره می­شود.

آموزش دوره­ی راهنمایی، جزو آموزش اجباری 9 ساله است و دانش آموزان می­ توانند بدون شرکت در آزمون ویژه، مستقیما از دبستان وارد مقطع راهنمایی شوند. دانش آموزان این مقطع نیز در نزدیک­ترین مدارس به محل زندگی خود ثبت نام می­کنند. در عین­حال، در برخی از مناطق روستایی آموزش متمرکز اجرا می­شود و دانش آموزان در مدارس مرکزی که از امکانات و شرایط بهتری آموزشی و خوابگاه شبانه روزی دارند به تحصیل می­پردازند. دولت هم­چنین، در برخی از مناطق برای کمک به توسعه ­ی آموزش تلاش می­کند سیستم آموزش از راه دور را توسعه دهد تا به اهداف گسترش آموزش در مناطق مختلف دست یابد.

یک سال تحصیلی در مقطع راهنمایی به 39 هفته­ی آموزشی(پنج روز در هفته) با چند هفته کم و زیاد و 12هفته­ی تعطیلی تقسیم می­شود.

مقطع آموزش دبیرستانی (سیکل دوم)

آموزش دوره­ی دبیرستان(سیکل دوم) درچین، ادامه­ ی آموزش دوران راهنمایی به­شمار می­رود که شامل انواع دوره­ها­ی دبیرستان عمومی، دبیرستان آموزش حرفه­ای، مدرسه­ی متوسطه­ی فنی و غیره می­شود. آموزش مقطع دبیرستان(سیکل دوم) درچین اجباری نیست. از این­جهت، دانش آموزان موظف به پرداخت شهریه هستند. میزان شهریه با توجه به وضعیت اقتصادی مناطق مختلف متفاوت است. که معمولا سالانه به چند هزار«یوان» می­رسد. دوران آموزش دبیرستان(سیکل دوم) درچین عموما سه ساله است و عمده دروس آن عبارتند از: زبان و ادبیات چینی، ریاضیات، زبان خارجی، فیزیک، شیمی، علوم تجربی و اطلاع رسانی. دبیرستان­ها در چین عمدتا از سوی دولت اداره می­شوند ولی از آن­جا که آموزش در این مرحله اجباری نیست، لذا درسال­های اخیر، بخش غیر دولتی نیز در امر آموزشی این مقطع فعال شده است. دانش آموزان پس از پایان تحصیل در دوره­ی راهنمایی، برای ورود به مقطع دبیرستان باید در آزمون شرکت کنند وآموزشگاه ­ها با توجه نتایج آزمون دانش آموزان ممتاز را برای ادامه­ ی تحصیل در مقطع دبیرستان گزینش کرده و از آن­ ها ثبت نام می­کنند. موضوعات امتحانی برای ورود به مقطع دبیرستان و میزان نمرات قبولی توسط ادارات آموزش و پرورش مناطق مختلف تعیین می­شود. جدید­ترین آمارها نشان می­دهند که در حال­حاضر، در چین بیش از31300 دبیرستان دایر است که30 میلیون دانش آموز دبیرستانی در آن­ ها مشغول به تحصیل هستند و این میزان معادل66درصد جمعیت واجد شرایط از نظر سنی برای ادامه­ ی تحصیل دراین مقطع است.

یک سال تحصیلی در دوره­ی دبیرستان شامل 40 هفته­ی آموزشی(پنج روز در هفته) با چند هفته کم و زیاد و 11هفته­ی تعطیلی می گردد.

آمار تعداد دانش آموزان و معلمان مدارس دولتی و غیردولتی مقاطع پیش دبستانی تا دبیرستان (2010[vii])

	تعداد مدرسه	تعداد فارغ التحصیل	ورودی جدید	کل شاغلان به تحصیل	تعداد کارکنان	تعداد معلمان
پیش دبستانی دولتی	150420	10575502	17003581	29766695	1849301	1144225
پیش دبستانی غیر دولتی	102289	3889350	7116312	13994694	1168429	680404
دوره ابتدایی دولتی	290597	19279332	16917007	101353616	6175629	5645777
دوره ابتدایی غیر دولتی	5351	864287	947235	5376255	313927	229480
راهنمایی دولتی	56479	18130799	17165815	53423332		3529728
راهنمایی غیر دولتی	4259	1298601	1532080	4421129
دبیرستان دولتی	28635	14626302	17043787	46705958	7080290	2389122
دبیرستان غیر دولتی	5622	1709986	1941400	5370649	629281	447069

منبع: Educational Statistics in 2010. Ministary of Education. PRC.

سیلابس ­های درسی دانش آموزان مقاطع ابتدایی و راهنمایی

وزارت آموزش و پرورش چین برای نخستین بار در سال 1950، سیلابس­های درسی استانداردی را برای تدریس در مدارس ابتدایی و راهنمایی سراسر کشور تعیین و کتب درسی لازم را منتشر و در اختیار دانش آموزان تمام مناطق قرار داد. این سیلا بس­ها چهار بار در سال­های1956، 1963، 1978 و1986، اصلاح شده و تغییر پیدا کرد و به روز رسانی شد و بر مبنای آن­ ها، 8 گروه کتاب درسی تهیه و تدوین و از سوی انتشارات آموزشی خلق چاپ و منتشر شد. از آن­جا که کشور چین از نظر جغرافیایی گسترده و دارای تنوع قومی و زبانی و مذهبی است، انتظار می­رفت که متون آموزشی در مناطق مختلف این کشور براساس نیازها و تنوع فرهنگی ساکنان این مناطق باشد. لذا، در سال1986، کمیسیون آموزشی کشور تصمیم گرفت برای تولید کتب درسی، سیاست ویژه ­ای را اعمال کند تا بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع مناطق مختلف از نظر فرهنگی و قومی باشد. در مناطقی که شرایط اجازه می­داد، ادارات آموزشی منطقه، مؤسسات آموزشی، متخصصان، محققان و معلمان و اشخاص را ترغیب کردند تا کتب درسی مقاطع ابتدایی و راهنمایی این مناطق را براساس نیاز شرایط محیطی و فرهنگی و اقلیمی خاص خود را در چارچوب سیاست آموزش اجباری 9 ساله­ی کشور تهیه و تدوین نمایند. در نتیجه، کتاب­ های آموزشی مختلفی در رقابت با کتب استاندارد آموزش سراسری و طبق نیازها و شرایط منطقه­ای تدوین و منتشر شد که تأثیر بسزایی در تحقق اهداف توسعه ­ی آموزش در این مناطق داشت. بر این اساس، تا سال 1998، بیش از 2000عنوان کتاب آموزشی تألیف و منتشر گردید. افزون بر کتاب­ های درسی، کتاب­ های مختلف کمک آموزشی، کتاب­ های مرجع، کتابچه­های تصویری، اطلس­های آموزشی، جدول­ها و لوحه­های دیواری، اسلاید و فیلم، مشق در خانه، نرم افزارهای کامپیوتری و...، مطابق با تنوع و ذایقه­ی فرهنگی دانش آموزان و راهنمای روش تدریس برای اساتید و معلمان تألیف و منتشر گردیده است. هم­چنین، برنامه­های متنوع آموزشی خارج از مدرسه در زمینه­ های مختلف هم­چون موسیقی، ورزش، نقاشی، کامپیوتر، تئاتر، طراحی و مدل­سازی، صنایع دستی و اختراعات و ابداعات تهیه و تدارک دیده شده است که در مراکزی مانند کاخ دانش­آموزان، باشگاه­های دانش­آموزی، مراکز علمی و تکنولوژیکی دانش­آموزی، مراکز فعالیت­ های کودکان و نوجوانان که تعدادشان به بیش از 10هزار مرکز می­رسد، در نظر گرفته شده که هرچه بیشتر به شکوفایی استعدادها و خلاقیت­های علمی-آموزشی دانش آموزان کمک می­کند.

مدارس ویژه ­ی دانش آموزان ناتوان و کم­توان ذهنی و جسمی

طبق آمار منتشره از سوی دولت چین، در این کشور بیش از 6 میلیون دانش آموز کم­توان و معلول از نظر جسمی و ذهنی وجود دارد که تحت پوشش آموزشی قرار دادن این بخش از دانش آموزان مورد توجه دولت قرار گرفته است. وزارت آموزش و نهادهای مسئول نگهداری و مراقبت از اینگونه افراد، برای تضمین تحصیلات و آموزش آن­ ها برنامه­ها و سیاست­های مختلفی را براساس شرایط جسمانی آنان تدوین و به مورد اجرا گذاشته­اند. این قشر از دانش آموزان بین 7 تا 9 سال از امکانات و تسهیلات در نظر گرفته شده برای آموزش پایه بهره­مند می­شوند. در سال 1985، با برنامه ریزی­های به عمل آمده از سوی دولت چین، زمینه­ی ادامه­ ی تحصیل در مقاطع بالاتر و دانشگاه­ها هم برای این افراد فراهم شد. در حال­حاضر، 4 کالج ویژه برای تحصیلات اینگونه دانشجویان راه اندازی شده و بقیه در سایر دانشگاه­های کشور به ادامه­ ی تحصیل می­پردازند.

هم­چنین، بیش از 1000مرکز آموزشی فنی و حرفه­ای برای کارآموزان کم توان و ناتوان راه اندازی شده و افزون بر این مراکز، شرایط برای کارآموزی این حرفه­آموزان در 2200مرکز حرفه و فن عادی دیگر نیز فراهم گردیده و از داوطلبان ثبت نام به عمل می­آید. تاکنون بیش از 6/2میلیون نفر در این آموزشگاه ­ها و مراکز فنی و حرفه­ای موفق به گذراندن دوره­ های آموزشی شده اند. هم­چنین، وزارت آموزش با تدوین قانون و مقررات لازم، این­گونه دانش آموزان و فارغ التحصیلان را از نظر آموزشی و شغلی تحت پوشش و حمایت قانونی قرار داده است.

آموزش ­های فنی و حرفه ­ای

آموزش ­های فنی و حرفه­ای در 3 سطح: راهنمایی، دبیرستان و آموزش عالی فنی و حرفه­ای صورت می­گیرد. افزون بر این موارد، آموزش ­های فنی و حرفه­ای شامل آموزش کار­محور و آموزش شغلی نیز می­شود. این نوع از آموزش­ها نقش مهمی در مؤسسات آموزش عالی فنی حرفه­ای، مدارس راهنمایی تکنیکی، مدارس مهارت افزایی، مراکز آموزش شغلی، مدارس آموزش تکنیکی بزرگسالان و سایر نهادهای آموزش اجتماعی در طول حیات افراد ایفا می­کند.

نخستین قانون آموزش فنی و حرفه­ای چین در سال 1996تدوین و به مورد اجرا گذاشته شد و زمینه­ی قانونی توسعه ­ی این نوع از آموزش را فراهم ساخت. آموزش فنی و حرفه­ای افزون بر آموزش تئوریک در کلاس شامل برخی از آموزش ­های عملی مورد نیاز نیز می­گردد. مراکز آموزش فنی و حرفه­ای عمدتا از سوی دولت راه اندازی و مدیریت می­شود ولی بخش هایی از جامعه نیز برای مشارکت و سرمایه گذاری در این زمینه تشویق به همکاری می­شوند.

سیستم آزمون سراسری ورود به دبیرستان

دانش­آموزان مقطع راهنمایی در چین در پایان تحصیلات این مقطع و برای ورود به مقطع دبیرستان بایستی در یک آزمون ویژه شرکت نمایند. با توجه به اینکه کم­تر از60 درصد دانش آموزان دوره­ی راهنمایی می­ توانند مقطع دبیرستان به ادامه­ ی تحصیل به پردازند، و لذا "رقابت برای ورود به دبیرستان خیلی سخت و آزمون ورود به دبیرستان یکی از مشکل­ترین آزمون­های دوران تحصیلات متوسطه است.

سئوالات و مواد درسی این آزمون توسط ادارات آموزش و پرورش مناطق مختلف تعیین می­شو. در رشته­های عمومی موضوعات امتحانی عبارتند از: زبان و ادبیات چینی، زبان خارجی، ریاضیات، فیزیک، شیمی و سایر دروس.  این آزمون معمولا همه ساله در ماه ژوئن برگزار و دانش آموزان درصورت کسب نمره­ی قبولی می­ توانند برای ادامه­ ی تحصیل وارد دبیرستان شوند. در این­صورت، از شانس بیشتری برای ورود به دانشگاه و یافتن شغل مناسب برخوردار خواهند شد. در غیر این­صورت، فرصت ادامه­ ی تحصیل در دبیرستان را نخواهند داشت. ازاین جهت بسیاری از دانش­آموزان چینی­، آزمون متوسطه را امتحان تعیین سرنوشت می­نامند.

آزمون سراسری کنکور

آزمون کنکور در کشور چین هم مثل سایر کشورهای جهان به امتحاناتی اطلاق می­شود که برای ورود به دانشگاه و آموزشگاه ­های عالی برگزار می­شود. براساس برنامه­ی امتحانی منتشره از سوی وزارت آموزش و پرورش، موضوعات آزمون کنکور توسط ادارات آموزش و پرورش در سطوح دولتی و یا استانی تعیین می­شود. تاریخ برگزاری این امتحانات 7 ژوئن هرسال بوده و مدت آن دو تا سه روز است.

در دوران انقلاب فرهنگی(1966تا1976میلادی)، تعداد زیادی از جوانان چینی به خاطر سیاست غلط دولت و باند چهارنفره، به دلیل تعطیلی دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی، فرصت ادامه­ ی تحصیلات عالیه را از دست دادند. در سال1977 که برای نخستین بار پس از انقلاب فرهنگی آزمون جامع کنکور سراسری برگزار شد، بیش از 7/5میلیون نفر برای ورود به دانشگاه و به دست آوردن شانس ادامه­ ی تحصیل به رقابت پرداختند که از این تعداد، تنها 270هزار نفر موفق به ورود به دانشگاه شدند. از این رقابت فشرده، به عنوان اولین نشانه­های اصلاحات در آموزش نام برده می­شود. این در حالی است که براساس آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین، در سال 2008، بیش از5/10 میلیون نفر در آزمون کنکور شرکت کردند که حدود 50 درصد آنان(99/5میلیون نفر) موفق به ثبت نام در یکی از دانشگاه­های چین شدند. (خبرگزاری شین هوا، 2008) در واقع، این آزمون رقابتی برای جوانان چینی، به منزله­ی تلاش هزاران سرباز از یک پل کوچک است که اغلب سربازان در رقابت با یکدیگر از روی پل به رودخانه افتاده و موفق به عبور نمی­شوند.

در حال­حاضر، موضوعات امتحانی کنکور در چین، به«3 باضافه­ی ایکس» معروف است. مقصود از«سه»، آزمون زبان و ادبیات چینی، ریاضیات و زبان خارجی است و منظور از«ایکس» رشته­های مورد نظر در امتحانات سراسری کشور و استان­های مختلف است. در برخی از مناطق«ایکس» یعنی امتحانات جامع رشته­ی علوم انسانی و علوم طبیعی است. به عبارت دیگر، دانش آموزانی­که برای شرکت در رشته­های علوم انسانی ثبت نام ­کنند، می­ توانند در امتحان جامع علوم انسانی شرکت و دانش آموزانی­که در رشته­ی علوم طبیعی ثبت نام کنند، در آزمون جامع علوم طبیعی شرکت خواهند کرد. ولی در برخی از مناطق«ایکس» نه تنها شامل آزمون جامع علوم انسانی وعلوم طبیعی است، بلکه امتحانات یک رشته­ای نیز معنا می­دهد. دانش آموزانی که برای شرکت درامتحانات ثبت نام می­کنند با توجه به رشته­ی تخصصی مورد نظر خود و خواست دانشگاه مد نظر، در آزمون فیزیک، شیمی، بیولوژی و تاریخ نیز شرکت می­کنند. آزمون کنکور در چین همواره مورد توجه فراوان مردم بوده ولی در سال­های اخیر، به­دنبال افزایش شمار داوطلبان و نسبت قبولی، از فشار آن بر داوطلبان و والدین تا اندازه­ای کاسته شده است. با این حال آزمون کنکور همه ساله یکی از دغدغه­های مهم و مورد توجه والدین و دانش­آموزان در چین است.

احداث مدارس با سرمایه گذاری مشترک چینی و خارجی

به­رغم گرایش شدید نسل جدید چینی برای تحصیل در خارج کشور، به نظر می­رسد که هنوز بسیاری از مردم این کشور هم­چنان مایل به تحصیل در داخل کشور، بویژه در مدارس مشترک چینی و خارجی هستند که تعداد آن­ ها مانند قارچ در سرتاسر چیـن در حال افزایش است. این مدارس اغلب توسط دانشگاه­ها، مؤسسات و یا سازمـان­های بین المللی آموزشـی تأسیس و اداره می­شوند. پس از عضویت چین در سازمان تجارت جهانی و افزایش نیازهای این کشور به افراد متخصص و تحصیل کرده در رشته­های مختلف از یک سو، و عدم پاسخگویی سرمایه­های داخلی و سیستم سنتی گذشته آموزشی به این نیازها از سوی دیگر، دولت چین برای رفع این نیاز اساسی، طبق شرایط و مقررات خاصی به سرمایه گذاران خارجی مجوز فعالیت در عرصه ­ی آموزشی این کشور را داد. کشور چین پس از ورود به سازمان تجارت جهانی، بازار تعلیم و تربیت خود را به روی سرمایه گذاران اعم از حقیقی و حقوقی با محدودیت­های نسبتاً کمتری گشود. چین معتقد است که دارای بزرگترین بازار بالقوه­ی آموزش وپرورش در جهان است و آمـار نشـان می­دهـد که پکنـی­ها برای بهبود زبان انگلیسـی خود سالانه بیش از 300 میلیون دلار هـزینه می­کنند. هزینه­ی سالانه­ی آموزش و پرورش در چین هنوز نزدیک به 4/1درصد از هزینه­ی تعلیم و تربیت عمـومـی در جهان توسعه یافته پایین­تر است. لذا، با عنایت به بهبود شرایط زندگی جامعه و تمایل والدین به هزینه کردن برای آموزش هرچه بهتر تک فرزند خانواده، سرمایه گذاری بخش غیر دولتی و خارجی در بخش آموزش به سرعت رشد کرد. در حال­حاضر تنها در شهرهای بزرگی مانند پکن و شانگهای صدها مدرسه­ی مشترک چینی و خارجی به فعالیت آموزشی اشتغال داشته و ده­ها هزار دانش آموز در اینگونه مدارس به تحصیل می­پردازند. این مدارس توسط چینی­های خارج از کشور و سازمان­ها و دانشگاه­های بین المللی مانند مؤسسه­ی زبان و تجارت شهر سیدنی، مؤسسات و مراکز دانشگاهی ژاپن، آمریکا، کانادا، انگلیس، هنگ­کنگ،  مالزی و... اداره می­شوند. آنچه قابل توجه است، هزینه­های  تقریبا سنگین شهریه­ی این مدارس است که اغلب والدین در یک رقابت و چشم و هم چشمی تنگاتنگ این هزینه­ها را می­پردازند.

طرح تقویت ساختار اخلاقی کودکان و دانش آموزان چینی

در فوریه­ی سال2000میلادی، پروژه­ای تحت عنوان«ساختار اخلاقی شهروندان خردسال چینی» به­صورت مشترک توسط فدراسیون زنان چین، کمیته­ی مرکزی لیگ جوانان حزب کمونیست و وزارت آموزش و پرورش چین به مورد اجرا گذاشته شد. در حال­حاضر، این پروژه در میان کودکان و دانش آموزان سراسر چین با جدیت پی گیری و برنامه­ی فوق تحت عنوان فعالیت­ هایی هم­چون«من شهروند شایسته­ی خردسال می­شوم» به مورد اجرا گذاشته می­شود. اجرای چنین فعالیت­ هایی به تأمین سلامت روحی و اخلاقی صدها میلیون دانش آموز چینی منجر شده است. این طرح برای مقابله با تأثیرات منفی و عوامل فرهنگی نادرست داخلی و خارجی و رشد فکری و اخلاقی کودکان چینی به اجرا درآمده است. در پروژه­ی فوق، از کودکان رده­های سنی3 تا 18 سال سراسر چین خواسته می شود که به­صورت داوطلبانه در برنامه­های اخلاقی و آموزشی«من شهروند شایسته­ی خردسال می­شوم» شرکت نموده و عادات نیک و اخلاق پسندیده­ی خود را طبق فرهنگ سنتی چین پرورش دهند. از جمله مهمترین اهداف پروژه­ی فوق می­ توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1- تبدیل کودکان به دستیاران خردسال خانواده و اطاعت از پدر و مادر و توجه به خویشاوندان؛

2- تبدیل کودکان به نمونه­های کوچکی از افراد میهن پرست، مؤدب، صادق، وفادار و منضبط جامعه؛

3- تبدیل کودکان به نمونه­های کوچکی از انسان دوستی، کمـک به یکدیگر، احترام به حقوق دیگران و علاقـه مند به همکـاری با سایرین؛

4- تبدیل کودکان به نگهبانان کوچک اموال دولتی و عمومی، مراقب بهداشت، محافظ محیط زیست و نظم و انظباط اجتماعی؛

5- تبدیل کودکان به افرادی راست گو، درستکار، زحمتکش و با شهامت.

باتوجه به این­که کشور چین دارای بیش از 300میلیون کودک و دانش آموز است، اجرای پروژه­ی«تقویت ساختار اخلاقی شهروندان خردسال چینی» از مهم­ترین اقدامات بخش آموزش برای پرورش اخلاقی نسل جوان این کشور به­شمار می­آید.

میزان سرمایه گذاری در توسعه­ ی بخش آموزش

در سال2001میلادی، دولت چین بالغ بر 5/35میلیارد دلار در زمینه­ی توسعه ­ی بخش آموزش این کشور سرمایه گذاری کرد که 48/16درصد نسبت به سال 1997افزایش داشته است. به گزارش وزارت آموزش وپرورش این مبلغ عمدتا در جهت توسعه ­ی آموزش و پرورش در مدارس ابتدایی و سایر نهادهای آموزشی برای بهبود و ارتقای شیوه­های تدریس هزینه شده است. طبق این گزارش، بودجه­ی اختصاص یافته به بخش آموزش در سال2002 شامل 55/2 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی کشور بوده که 06/0 در صد بیشتر از سال1997 بوده است. از آغاز قرن بیست و یکم، دولت چین توسعه ­ی بخش ‎آموزشی و ارتقای سطح تعلیم و تربیت در این کشور را در دستور کار خود قرار داده و از آن به­عنوان مهم­ترین برنامه­ی توسعه ­ی ملی کشور نام می­برد. کشور چین در نخستین دهه از قرن21، به دستاوردهای چشمگیری در عرصه ­ی آموزش و پرورش نائل شده و به طراحی نظام آموزشی با ویژگی خاص این کشور پرداخته است که از آن جمله می­ توان به افزایش نرخ سرمایه گذاری در بخش اموزش به میزان190/3 درصد از رشد تولید ناخالص کشور اشاره کرد. به طور کلی می­ توان گفت که نرخ سرمایه گذاری آموزشی طی سال­های2003 تاکنون سالانه افزایش قابل توجهی داشته است. بر اساس گزارش منتشره از سوی وزارت آموزش چین مجموع هزینه­های بخش آموزش در سال2003 مبلغ 549 میلیارد دلار، در سال2004 مبلغ632 میلیارد دلار، در سال2005 مبلغ 742 میلیارد دلار، در سال2006 مبلغ 896 میلیارد دلار و در سال 2007 بالغ بر یک تریلیون و 158 میلیارد دلار بوده است . ( سایت وزارت آموزش و پرورش چین www.moe.edu.cn.) بدین ترتیب طی 5 سال، سرمایه گذاری در این بخش تقریبا دو برابر شده است. اگرچه این کشور هنوز تا رسیدن به نرخ جهان پیشرفته که 6 درصد از تولید ناخالص ملی است، فاصله دارد.

(China’s Quiet Educational revolution,2010)

تحصیلات تکمیلی یا آموزش عالی در چین

در کشور چین، هدف اصلی از آموزش عالی، تربیت متخصصان جهت توسعه ­ی بخش­­های مختلف کشور است. دوره­ی آموزش عالی به صورت ارایه­ی مدرک و بدون مدرک در چین، بیش از یکصد سال سابقه داشته و به چند مقطع ازجمله کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و فوق­دکترا تقسیم می­شود. مراکز آموزش عالی و دانشگاه­های این کشور هم شامل دانشسرای عالی معمولی، هنرستان­های عالی حرفه­ای، مدارس عالی بزرگسالان، دانشگاه­های رادیو و تلویزیون، دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی بزرگسالان و دانشگاه­های عادی، می­گردد. به­صورت کلی، دانشگاه­های چین به چند دسته تقسیم می­شوند: برخی از دانشگاه­ها مستقیما تحت نظارت وزارت آموزش عالی قرار داشته و برخی نیز توسط شهرداری­های مستقل و حکومت­های محلی در استان­­ها اداره می­شوند. افزون بر این موارد، برخی دیگر از مراکز آموزش عالی نیز توسط مراکز محلی شهر­ها میریت می­شوند. مقررات ثبت­نام در دانشگاه­های چین بسیار دشوار است تا نظارت بر کیفیت و روند ثبت نام دانشجویان به نحو احسن صورت گیرد. سال تحصیلی در مؤسسات آموزش عالی تمام وقت به دو ترم تقسیم می­شود. برخی از دانشگاه­ها نیز سه ترم تحصیلی دارند. ترم اول از اوایل سپتامبر و ترم دوم از اواسط فوریه آغاز می­شود. هر ترم شامل بیست هفته­ی آموزشی بوده و دانشجویان پنج روز در هفته به کلاس می­روند. علاوه بر تعطیلات تابستانی و زمستانی، دانشجویان روز اول سال نو و سه روز نیز در روز جهانی کار و روز ملی تعطیل هستند. در طول ترم تعطیلات دیگری وجود ندارد. تعطیلات آموزشی نیز از اول ماه ژوئیه آغاز و تا 31 ماه اوت هر سال ادامه می­یابد.

دوران تحصیل در کالج­ها و مقطع کاردانی بین2 تا 3 سال، دوره­ی لیسانس در دانشگاه­ها معمولا 4 سال و در رشته­ی پزشکی و برخی از رشته­های مهندسی 5 سال، فوق لیسانس 2 تا3 سال و مقطع دکترا 3 سال است. از سال 1981، در چین سیستم لیسانس، فوق لیسانس و دکترا و فوق­دکترا به مورد اجرا گذاشته شد. جدید ترین آمارها نشان می­دهد که در حال­حاضر در کشور چین بیش از 3152 آموزشگاه عالی دایر است که دو سوم آن­ ها(2455باب) دولتی است و بقیه(388باب) خصوصی و(309باب) نیز به کالج­های مستقل در مقطع کاردانی اختصاص دارد (سایت وزارت آموزش چین. www.moe.edu.cn. ) که در سال­های اخیر تعداد دانشگاه­های غیر­دولتی با کیفیت­های مختلف در حال افزایش است. در مجموع بیش از 20 میلیون دانشجو در مراکز آموزش عالی دولتی و غیر دولتی مشغول تحصیل هستند. درصد ورود دانشجویان به مراکز آموزش عالی چین اینک بالغ بر 17 درصد از جمعیت در سن دانشگاه شده است.

دانشگاه_­های دولتی از نظر کیفیت آموزشی نسبت به مراکز آموزش عالی غیر­دولتی در سطح بالاتری قرار داشته و تمامی دانشگاه­های معروف و مشهور چین دولتی هستند. معمولا کسانی که به دانشگاه­های دولتی راه نیافته و یا افراد شاغلی که خواهان ادامه­ ی تحصیل هستند، مراکز آموزش عالی غیر­دولتی و یا دانشگاه­های رادیو و تلویزیون و مراکز آموزش عالی بزرگسالان را انتخاب می­کنند.

تحول در سیستم پذیرش دانشجو

در گذشته، که در چین سیستم اقتصاد برنامه ریزی شده حاکم بود، گزینش دانشجویان ورودی به دانشگاه­ها و تعداد افراد پذیرش شده در مراکز آموزش عالی چین نیز متمرکز و براساس نیازهای اعلام شده از سوی بخش­های مختلف دولتی، وزارت­­خانه­ها و مراکز اقتصادی و تولیدی دولت صورت می­گرفت. طبق این سیستم، تحصیل در دانشگاه­ها کاملا رایگان و شغل آتی و محل اشتغال هر دانشجویی از روز نخست ورود به دانشگاه مشخص بود، اما در دهه­ی1980، پس از اجرای اصلاحات و جایگزین شدن سیستم اقتصاد مبتنی بر بازار، به ویژه پس از رشد و توسعه ­ی اقتصادی کشور و نیاز شدید بخش­های مختلف دولتی و غیر دولتی به افراد تحصیل کرده و متخصص، سیاست تحصیل رایگان و گزینش دانشجو بر اساس نیاز مؤسسات سیاسی و اقتصادی متمرکز دولتی تغییر و جای خود را به پذیرش انبوه دانشجو در رشته­های مختلف و از سال1997اخذ هزینه­های تحصیلی از دانشجویان سپرده و همه ساله رقابت برای یافتن شغل مناسب با رشته­ی تحصیلی در میان فارغ التحصیلان و تأمین هزینه­های تحصیلی را تشدید کرده و سخت­تر ساخته است. در سال­های اخیر، ادارات آموزش و پرورش چین با تلاش به منظورتوسعه ­ی آموزش­عالی، میزان پذیرش دانشجویان در دانشگاه­های دولتی را افزایش داده و در زمینه­ی آموزش در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا نیز پیشرفت­های زیادی حاصل شده است.

مقاطع تحصیلی در مراکز آموزش عالی

1- دوره ­ی آموزشی در مقطع کاردانی

حداقل زمان لازم برای به پایان رساندن دوره­ی کاردانی 2 تا 3 سال است. دانش آموزانی که مقطع تحصیلات تکمیلی متوسطه را با موفقیت پشت سر بگذارند، می­ توانند در آزمون ورودی این مقطع که توسط مؤسسات تخصصی و پلی تکنیک برگزار می­شود شرکت نمایند. در مجموع بیش از 309مرکز آموزشی در سرتاسر چین وجود دارد که در مقطع کاردانی دانشجو می­پذیرند. (سایت وزارت آموزش و پرورش چین. (www.moe.edu.cn.

تعداد مدارس و مراکز آموزش عالی (2009)

بخشهای غیر آموزشی رسمی	دانشکده های تربیت معلم	دانشکده های محلی	تحت پوشش سایر وزارتخانه ها	تحت پوشش وزارت آموزش	تحت پوشش وزارتخانه ها و سازمانهای مرکزی	تعداد کل	مقطع
63	360	423	300	73	372	796	مؤسسات ارایه کننده تحصیلات تکمیلی
24	359	383	25	73	98	481	مؤسسات آموزش عالی منظم
39	1	40	275		275	315	مؤسسات پژوهشی
661	877	1538	38	73	111	2305	مؤسسات آموزش عالی منظم
71	543	614	33	73	106	1090	دانشگاههای دارای دوره های کامل کارشناسی
590	334	924	5		5	1215	کالجهای دارای دوره های تخصصی
516	274	790	2		2	1071	آموزشکده های فنی و حرفه ای
214	154	368	13	1	14	384	مؤسسات آموزش عالی بزرگسالان
						812	سایر مؤسسات خصوصی آموزش عالی

China statistical Year Book- 2010, China statistic Press.منبع:

2- دوره­ ی  آموزش در مقطع  کارشناسی

مقطع آموزشی دوره­ی کارشناسی شامل یک دوره­ی 4 ساله­ی آموزشی است که در دانشگاه­ها یا دانشکده­ها برگزار می­شود. این در حالی است­که مدت زمان تحصیل در دانشکده­­های پزشکی و برخی از مؤسسات پلی تکنیک 5 ساله است. آن­دسته از دانش آموزانی که مقطع تحصیلات تکمیلی متوسطه را با موفقیت پشت سر بگذارند، می­ توانند پس از قبولی در آزمون کنکور ورودی دانشگاه در این دوره ادامه تحصیل دهند. دانشگاه­ها، مؤسسات تخصصی و مراکز آموزشی پلی تکنیک­ها ارائه دهنده­ی برنامه­های آموزشی مقطع لیسانس هستند. طبق آمار منتشرهاز سوی وزارت آنوزش چین، در سال 2010میلادی، 6617551 نفر دانشجوی جدید در مقطع لیسانس پذیرش شده و5754245نفر در همین سال فارغ التحصیل گردیده و جمعا تعداد 22317929نفر در رشته­های مختلف در مقطع لیسانس در مراکز آموزش عالی چین به تحصیل اشتغال داشتند. (همان)

3- دوره ­ی آموزشی در مقطع  کارشناسی ارشد

در کشور چین تحصیل در مقطع فوق لیسانس یا کارشناسی ارشد، از سال 1978میلادی آغاز شد. از سال 1981 به بعدبود که دانشجویان توانستند پس از گذراندن از دو ونیم تا سه سال تحصیلی، مدرک کارشناسی ارشد را دریافت نمایند. دوره­ی کارشناسی ارشد شامل حضور در کلاس درس، کار عملی، نوشتن ودفاع از پایان نامه/ تز می­شود. برای شرکت در مقطع کارشناسی ارشد، ارایه­ی مدرک کارشناسی لازم است. طبق آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین، در سال2010، از 538177 دانشجوی جدید در مقطع کارشناسی ارشد ثبت نام به عمل آمده و تعداد 383600نفر در همین سال فارغ التحصیل گردیده و مجموع دانشجویان درحال تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در رشته­های مختلف، به بیش از 1538416 نفر بالغ می­گردد.

آزمون پذیرش دانشجو برای مقطع کارشناسی ارشد، در دو بخش به­صورت کتبی و حضوری برگزار می­شود. سئوالات امتحانی بخش کتبی و پائین ترین نمره­ی قبولی در این مقطع توسط وزارت آموزش وپرورش تعیین می­شود. ثبت نام کنندگان در رشته­های علوم انسانی افزون بر رشته­ی تخصصی، باید در آزمون علوم سیاسی و زبان خارجی نیز شرکت کنند. و ثبت نام کنندگان در رشته­های علوم طبیعی، علاوه بر آزمون رشته­ی تخصصی، باید به سئولات مربوط به علوم سیاس، زبان خارجی و ریاضیات نیز پاسخ دهند. دانشجویان پس از کسب نمرات قبولی در آزمون کتبی، برای آزمون حضوری دعوت خواهند شد. دانشگاه­ها و نهاد­های پژوهشی براساس نمرات آزمون­های کتبی و حضوری، از دانشجویان ممتاز پذیرش به­عمل می­آورند.  

4- دوره ­ی آموزشی در مقطع دکتری

دوره­ی تحصیل و دریافت دانشنامه­ی دکتری در دانشگاه­ها و مراکز عالی پژوهشی چین، حداقل به سه سال زمان نیاز دارد. در­ این مقطع، دانشجویان ملزم به ارائه­ی رساله­ی آموزشی برای اثبات برخورداری از توانایی لازم جهت انجام تحقیقات مستقل و تلاش و خلاقیت در رشته­ی تحصیلی مربوطه هستند. تنها دانشجویانی که از مدرک کارشناسی ارشد یا مدرک معادل آن برخوردار باشند می­ توانند در این مقطع پذیرفته شوند. براساس آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین، در سال2010میلادی، جمعا1105529نفر در مقطع دکتری از دانشگاه_­های مختلف این کشور و در رشته های گوناگون فارغ التحصیل شده و در همین سال بیش از1663655نفر دانشجوی جدید در این مقطع ثبت نام کرده و مجموع شاغلان به تحصیل دکتری در این سال بالغ بر 4531443نفر بوده است. (همان)

آزمون پذیرش دانشجو در مقطع دکتری، عموما به ­ابتکار آموزشگاه ­های عالی و نهادهای پژوهشی واگذار شده است. چنان­چه داوطلب خواهان ادامه­ ی تحصیل در همان رشته­ی قبلی(کارشناسی ارشد) خود باشد، تنها در آزمون­های زبان خارجی و کتبی و حضوری دو و یا سه درس در رشته­ی تخصصی مورد نظر شرکت می­کنند، ولی اگر در رشته­ی تخصصی دیگری غیر از رشته­ی تحصیلی مقطع کارشناسی ارشد شرکت کند و یا با مدرک معادل کارشناسی ارشد درآزمون دکترا شرکت نماید، باید در آزمون­های 5 الی 6 رشته­ی تحصیلی حضور یابد.

5-دوره ­ی آموزشی در مقطع فوق دکتری

ازسال 1985میلادی، برنامه­ی آموزشی در مقطع فوق دکتری در چین طراحی و به مورد اجرا گذاشته شد. در اجلاس سال2002 کنگره­ی خلق چین، پس از بررسی موفقیت­ها و تجارب به­دست آمده در زمینه­ی پیشرفت نظام آموزشی فوق دکتری ظرف 16سال گذشته، برنامه­ی آموزشی فوق دکتری در«دهمین برنامه­ی 5 ساله» (2001 ـ 2005 ) تدوین و ابلاغ گردید. از آن تاریخ تا کنون، سیستم آموزشی چین در زمینه­ی تحصیلات مقطع فوق دکتری به موفقیت­های چشمگیری دست یافته است.

در حال­حاضر، بیش از 947 رشته­ی دانشگاهی و پژوهش­ علمی چین و در310 دانشگاه و مؤسسه­ی پژوهشی، مقطع فوق دکتری در رشته های مختلف راه اندازی شده و بالغ بر 15هزار پژوهشگر دراین مراکز فعالیت می کنند. در حال­حاضر، اغلب فارغ التحصیلان دوره­ های فوق دکتری، به عنوان استاد پروفسور و پژوهشگر به استخدام مراکز علمی-پژوهشی در آمده و برخی نیز ریاست شعبه­های از علوم مختلف را برعهده دارند. تعداد مراکز پژوهش­های علمی فوق دکتری در مؤسسات بزرگ دولتی به 256 ایستگاه بالغ شده است.

آمار تعداد دانشجویان مقاطع مختلف شاغل به تحصیل در مؤسسات آموزش عالی رسمی(2009)

صدور مدرک	فارغ التحصیلان با مدرک دیپلم	کل ثبت نام شده ها	ثبت نام جدید	مقطع
367871	371273	1404942	510953	تحصیلات تکمیلی
46616	48658	246319	61911	دکتری
321255	322615	1158623	449042	کارشناسی ارشد
2298200	5311023	21446570	6394932	کارشناسی
2298200	2455359	11798511	3261081	دوره های تخصصی
	2855664	9648059	3133851	کارشناسی بزرگسالان
108750	1943893	5413513	2014779	کارشناسی نا پیوسته
	1078472	3156851	1198981	دوره های مجازی
24404	983521	4172721	1625687	کارشناسی ارشد نا پیوسته
	577972	2600079	1074400	ضمن خدمت دکتری وارشد
9013	55251	117548	73266	دانشجویان خارج از کشور

China statistical Year Book- 2010, China statistic Press.منبع:

آزمون­ های  کسب گواهینامه

افزون بر آزمون­هایی که با توجه به سابقه­ی تحصیلی افراد انجام می­شود، در چین آزمون­های زیادی نیز برای کسب گواهینامه­های گوناگون برگزارمی­گردد. این آزمون­ها اکثرا به منظور دستیابی به فرصت­های شغلی بهتر و تأیید توانایی و مهارت شرکت کننده برگزار می­شود. براساس گزارشی از وزارت آموزش چین، در حال­حاضر و در سرتاسر این کشور بیش از 50 میلیون نفر در سطوح مؤسسات زبان، مدارس و دانشگاه­ها به یاد گیری 60 زبان خارجی اشتغال دارند. طبق این آمار، در بیش از 900کالج و دانشکده رشته­ی زبان انگلیسی دایر است که در 600کالج در مقطع لیسانس و در 200کالج در مقطع فوق لیسانس دانشجوی زبان انگلیسی پذیرش می­کنند. هم اکنون بیش از 800هزار نفر دانشجو تنها در این کالج­ها اشتغال به تحصیل و زبان آموزی دارند. (خبرگزاری شین هوا، 2008) آزمون­هایی که در حال­حاضر داوطلبان بیشتری دارد عبارتند از: تعیین سطح زبان خارجی و کامپیوتر؛ آزمون سطح موسیقی و رقص؛ آزمون­های حقوق وحسابداری و آزمون­های تعیین صلاحیت حرفه­ای در برخی از مشاغل بین المللی است.

آموزش عالی آزاد

در سپتامبر سال 1992میلادی، نخستین دانشگاه آزاد کشور چین در شانگهای افتتاح شد. از جمله مهم­ترین رشته­های ارائه شده در این دانشگاه می­ توان به علوم کاربردی، کامپیوتر، تجارت بین الملل و حسابداری اشاره کرد.

دوره ­های آموزش عالی کوتاه مدت

در کشور چین، دانشکده­های آموزشی مختلفی مبادرت به برگزاری دوره­ های کوتاه مدت ویژه­ی برای کشاورزان و کارگران نموده و دوره­ های آموزش مکاتبه­ای بسیاری توسط کارخانه­ها، استانداری­ها، شهرداری­ها و مقامات محلی اداره می­شوند. افزون بر این، بخش­های صنعتی نیز نقش مهمی در گسترش آموزش تکنسین­ها ایفا می­کنند. دانشکده های مذکور تأثیر بسزایی در ارتقای سطح علمی کارگران و کشاورزان دارند. درحال حاضر دوره­ های آموزش کوتاه مدت در بسیاری از رشته­ها نظیر ادبیات چینی، خوشنویسی، اقتصاد، معماری، داروسازی، هنر و ورزش های چینی در طول ترم و نیز هنگام تعطیلات دانشگاه­های رسمی برگزار و گواهینامه­ی مربوطه به شرکت کنندگان  ارائه می­شود که دریافت کنندگان از مزیت­های آن در ارتقای جایگاه اداری و شغلی خود بهره­مند می­شوند. هم­چنین، در اکثر دانشگاه­های چین دوره­ های آموزشی کوتاه مدت به خارجیان ارائه می­شود. با افزایش مبادلات فرهنگی چین با کشورهای دیگر، بسیاری از افراد خارجی مایل به شرکت در دوره­ های کوتاه مدت آموزشی دررشته­های مختلف از قبیل زبان چینی، ادبیات چینی، خوشنویسی چینی، اقتصاد، معماری حقوق، داروسازی، طب سوزنی، هنر و انواع ورزش های رزمی چینی هستند. دوره­ های مذکور طی سال تحصیلی و در زمان تعطیلات ارائه شده و بین 4 تا 20 هفته ادامه می­یابد. شهریه­ی تحصیلی دوره­ های آموزشی کوتاه مدت فوق، بر حسب مدت زمان دوره و نوع مؤسسه­ی برگزار کننده متغیر است.

آموزش عالی فنی و حرفه ­ای

پس از پایان مقطع آموزش متوسطه، مدارس فنی در سطوح غیر دانشگاهی آموزش ­هایی را در 400 رشته­ی تخصصی ارائه می­کنند که شامل صنایع سبک ونساجی، الکترونیک، موتور سازی وبازرگانی می­شود. طول دوره­ی آموزش عالی حرفه­ای 2 سال است که در نهایت به فارغ التحصیلان گواهینامه­ی دیپلم داده می­شود. در واقع، آن دسته از افرادی که پس از تحصیل در مراکز آموزش متوسطه به آموزش فنی-حرفه ای می­پردازند، از طریق شرکت در این دوره­ها در مشاغل خاص آمادگی لازم را کسب می­کنند.

مراکز تحقیقاتی علمی-آموزشی

آموزش ­های ارائه شده در دانشگاه­های چین کاملا مطابق با برنامه­های استاندارد آموزشی است که شامل برگزاری کنفرانس، مباحثه­ی آزاد در کلاس، حضور در کلاس­های آموزشی و مشاوره­ای می­گردد. همزمان با برگزاری کلاس­های درسی، آموزش ­های دیگری از جمله تئوریک، بازدید علمی، تدریس عملی و تحقیقات اجتماعی نیز ارائه می­گردد. جهت ارتقای سطح علمی دانشجویان، کتابخانه­های دانشگاه­ها فعال می­شوند تا دانشجویان اهل تحقیق و مطالعه پرورش یابند. کلیه­ی مراکز آموزش عالی به تجهیزات پیشرفته­ای مجهز شده اند تا برنامه­های آموزشی شکل اجرایی به خود بگیرند. اجرای تحقیقات علمی در مراکز دانشگاهی چین نقش مؤثری در توسعه ­ی تکنولوژی و شکوفایی ساختار اقتصادی کشور به همراه داشته و دانشگاه­ها و دانشکده­ها نیز نقش مهمی در انجام تحقیقات علمی ایفا می­نمایند. در حال­حاضر، بیش از 3402 مؤسسه­ی تحقیقاتی در زمینه­ های گوناگون در دانشگاه­های کشور فعالیت دارند تا نیاز­های کشور در زمینه­ های مختلف را برآورده سازند. برخی از این مؤسسات تحقیقاتی دانشگاهی، با رایه­ی خدمات علمی-پژوهشی به بخش­های تولیدی دولتی و خصوصی، در تأمین هزینه­های آموزشی و توسعه ­ی علمی دانشگاه مربوطه نقش مؤثری دارند. چاپ و انتشار مقالات و رساله­های علمی دانشمندان چینی در نشریات بین المللی در رده بندی جهانی سال 2003 مقام پنجم را به خود اختصاص داد و میزان امتیازهای انحصاری در اختراعات کشور نیز فزونی گرفته که بیانگر توسعه پایدارنوآوری در چین است .

چگونگی اجرای پروژه­ های تحقیقاتی

در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی چین، معمولا افزون بر طرح­های تحقیقاتی بلند مدت که نوعا طرح­های بنیادین هستند، برخی از مطالعات به صورت کوتاه مدت و براساس نیاز و عموما در قالب گزارش یا بررسی انجام می گیرد. این بررسی­ها نوعا کاربردی بوده و به شرایط سیاسی و اجتماعی داخلی، منطقه­ای و جهانی بستگی داشته و موضوع و زمان انجام آن متفاوت است. معمولا بر اثر تحولات سیاسی و اجتماعی، دولتمردان می بایست از اوضاع و احوال شرایط جدیدی که در برخی از کشورها و مناطق جهان اتفاق می­افتد آگاه شوند. هم­چنین، در ارتباط با کشورهای مختلف و عقد قراردادها یا بستن پیمان­های دو جانبه، چند جانبه و منطقه­ای یا اظهار نظر در مجامع بین المللی نیازمند تحلیل درستی از اوضاع کشورها و مناطق هستند. در این مواقع دولت و نهادهای دولتی یا مراکز تصمیم گیرنده از مراکز پژوهشی می­خواهند که در حوزه­ی کاری خود موضوع مورد نظر را بررسی کرده و گزارش تحلیلی ارایه کنند. گاهی نیز برای شرکت در سمینارهای علمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از مراکز پژوهشی دعوت به عمل می­آید که پیش از آن بحث و بررسی لازم در خصوص سمینار را به عمل آورند و سپس رییس مرکز یا محققان نتیجه ­ی تحقیقات انجام شده را در آن سمینار ارایه کنند.

موضوع این گزارش­ها بسته به اوضاع و شرایط متفاوت و متنوع است ولی عموما شامل مسایل سیاسی و اقتصادی است. مسایلی مانند نفت و انرژی، حضور چین در بازارهای بین المللی و مناطق قاره­ای، آینده­ی وضعیت نفت و موضع چین در قبال تحولات جهانی و منطقه­ای در صدر این­گونه بررسی­ها و گزارش­ها قرار دارد. باتوجه به رقابتی بودن عرصه ­ی پژوهش در چین، هزینه کردن بودجه­های تحقیقاتی، انجام پژوهش­های ضروری و مفید، بالا بردن کیفیت­های کارهای تحقیقاتی و ایجاد پویایی و روحیه­ی شاداب در مراکز پژوهشی از ویژگی ­های این­گونه مراکز به شمار می­آیند.

پروژه­ ی 211 یا دانشگاه ­های جامع

در سال 1997میلادی، دولت چین به منظور تکمیل و تقویت 100دانشگاه جامع و برتر چین به عنوان دانشگاه مادر، پروژه­ای را تحت عنوان«پروژه­ی211» به عنوان اولویت نخست ملی چین در قرن 21طراحی و به مورد اجرا گذاشت. در این پروژه 100 دانشگاه بزرگ و برتر کشور با شاخص­ها و معیارهای خاص از میان دانشگاه­های سراسر کشور انتخاب و با در اختیار گذاشتن سرمایه و امکانات مادی و معنوی، آنان را بلحاظ علمی، تجهیزات، مراکز پژوهشی و ارتباطات بین المللی کاملا تقویت نموده و به عنوان دانشگاه مدل و مادر اعلام کردند. در این دانشگاه­ها، در درجه­ی اول شرایط کلی دانشگاه­ها، رشته­های کلیدی و خدمات رسانی عمومی آموزشی آن­ ها مورد توجه ویژه قرار گرفت. سپس هرکدام از این دانشگاه­ها در یک زمینه­ی علمی خاص یک پروژه­ی بزرگ تحقیقاتی-آموزشی را اجرا و از طریق سیستم کامپیوتری و دیجیتالی کردن دستاوردهای خود، آن را در اختیار سایر دانشگاه­ها و مراکز علمی و پژوهشی قرار داده و بقیه­ی دانشگاه­ها را در این زمینه تحت حمایت علمی-آموزشی خود قرار دادند.

با اجرای «پروژه­ی آموزشی 211» در واقع 100 دانشگاه و دانشکده­ی کشور چین جهت تحقیق پیرامون مسائل و مشکلات اقتصادی، فنی و اجتماعی کشور به پایگاه­های عمده­ی  پژوهشی مبدل شدند که به تقویت رشته­های علمی جدید و پژوهش­های زیربنایی در کشور منجر گردیده است. افزون بر این، در قالب طرح فوق، بر ایجاد سیستم خدمات اطلاع رسانی مرکب از شبکه­ی جهانی اینترنت، بانک­های اطلاعاتی و کتابخانه­های دیجیتالی در دانشکده­ها و دانشگاه­های کشور تاکید شده است. با اختصاص بودجه­ای بالغ بر2200 میلیون دلاری جهت اجرای این طرح، وضعیت آموزشی و پژوهشی در بسیاری از دانشگاه­های کشور، به ویژه دانشگاه­های مشمول طرح، بهبود زیادی یافته است.

برای نمونه، دانشگاه چینگ­خوا[13]، در پکن با ایجاد شبکه­ی اطلاع رسانی دیجیتالی مجهز به  سیستم­های پژوهشی و اطلاعاتی در رشته­های کلیدی که بتواند به دانشگاه­های سراسر کشور خدمات ارایه دهد را آغاز کرد. پس از تکمیل فاز اطلاعات کامپیوتری«پروژه­ی 211» در این دانشگاه، شبکه­­ای از اطلاعات با دسترسی حدود 10هزار دستگاه کامپیوتر و کتابخانه­ی الکترونیکی مجهز به پشتوانه­ی سی­دی­رام[14] از داده­های قابل بازیابی ایجاد شد که این کتابخانه­ی کامپیوتری، نخستین امکانات از نوع خود در سرتاسر چین به­شمار می­آمد. پروژه­ی ساخت و ساز«اقتصاد تجربی» در دانشگاه خلق پکن[viii]، برای تأثیر گذاری در رشته­های ادبیات، هنر و علوم از طریق به اشتراک گذاشتن منابع، منبع عظبمی از اطلاعات و داده­های علمی پیشرفته در رشته­ی علوم انسانی را فراهم ساخته و مجهزترین پژوهشگاه علمی- آموزشی را برای اساتید و پژهشگران رشته­ی علوم انسانی به وجود آورد. هم­چنین، دانشگاه پکن، بزرگترین موزه­ی مجهز زمین شناسی آسیا را در این دانشگاه ایجاد و بیشترین نمونه­های معدنی و انواع و اقسام فسیل­های متعلق به ادوار مختلف زمین شناسی را در این موزه جمع آوری و نگهداری می­کند. این موزه اطلاعات و داده­های اساسی رشته­ی زمین شناسی و رشته­های وابسته را در اختیار سایر مراکز علمی-پژوهشی سراسر چین قرار می­دهد.

آموزش از راه دور

در دهه­ی 1990، با توسعه ­ی فناوری اطلاعات و شبکه­ی اینترنت و تلویزیون­های ماهواره­ای، سیستم آموزش از راه دور وارد مرحله­ی جدیدی شد. در سال 1996، دانشگاه چینگ­خوا در طراحی و راه اندازی شبکه­ی آموزش از راه دور پیشقدم شد. هم­چنین، در سال1998، نخستین شبکه­ی تلویزیون ماهواره­ای با هدف تحت پوشش آموزش قرار دادن مناطق محروم و دور افتاده فعالیت خود را آغاز کرد. ابتدا این شبکه روزانه 12 ساعت برنامه­ی آموزش زبان انگلیسی برای دانش آموزان راهنمایی و دبیرستانی پخش می­کرد.

در حال­حاضر، این نوع برنامه­های آموزشی گسترش بسیاری یافته و تا کنون وزارت آموزش چین برای 66 کالج و دانشگاه رسمی و دانشگاه رادیو تلویزیون چین مجوز رسمی برای اجرای سیستم آموزش از راه دور صادر کرده است. در ابتدای سال1999، وزارت آموزش پروژه­ی«برنامه­ی اجرایی بازسازی آموزش برای قرن 21[ix]» را با محور قرار دادن آموزش از راه دور به مورد اجرا گذاشت. با وجه به وابستگی آموزش از راه دور به تجهیزات شبکه­ی اینترنتی و ماهواره­ای، این وزارت اقدام به ایجاد خطوط و شبکه های پرسرعت و سرعت متوسط برای شبکه­ی آموزش از راه دور نمود که به صورت ترکیبی از ماهواره و ویدیو دیجیتالی است و از این طریق اطلاعات و داده­های آموزشی را در اختیار علاقمندان به آموزش از راه دور قرار داد. در حال­حاضر، این تلاش­ها و تجهیزات و وسایل و سیستم­های مدرن آموزش از راه دور، برنامه­ها و اطلاعات لازم را در اختیار دانشجویان در مناطق سخت کوهستانی و شرایط نامناسب جوی در جزایر این کشور قرار می­دهد. 66 کالج و دانشگاه دارای مجوز فعالیت در این زمینه، بیش از 2027 مرکز آموزش پس از فراغت از کار روزانه­ی مدارس در سرتاسر کشور ایجاد کرده و به میلیون­ها دانش آموز و دانشجو در امر آموزش و توسعه ­ی آموزش در سراسر کشور خدمات لازم را ارایه می­کنند. به همین خاطر، در این کالج­ها و دانشگاه­ها مدیریت آموزش از راه دور راه اندازی شده است.

(China Encyclopedia. 2008)

از جمله مؤسسات و مراکز آموزش از راه دور در چین می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-رادیو و تلویزیون­های آموزشی: در حال­حاضر، 43 شبکه­ی تلویزیونی و ایستگاه رادیویی در سرتاسر چین به ارایه­ی دروس آموزشی می­پردازند. داوطلبان با شرکت در آزمون ورودی اینگونه دانشگاه­ها، ادامه­ ی تحصیل می­دهند. ثبت نام در این دانشگاه­ها برای عموم آزاد است.

2-دانشگاه رادیو و تلویزیون مرکزی چین: این دانشگاه مستقیما زیر نظر وزارت آموزش بوده که به­صورت سراسری و با استفاده از امکانات چند رسانه­ای به آموزش از راه دور می­پردازد. در این دانشگاه رشته­هایی هم­چون اقتصاد، مهندسی، تربیت معلم، زبان­های خارجی، هنر، حقوق، مدیریت، تاریخ و کشاورزی دایر است.

3-شبکه­ی آموزشی-پژوهشی چین: این شبکه از سوی دولت مرکزی حمایت شده و زیر نظر وزارت آموزش قرار دارد. مدیریت این شبکه­ی گسترده­ی آموزشی بر عهده­ی دانشگاه چینگ­خوا است. این شبکه بیش از 200شهر در 31 استان کشور را تحت پوشش آموزشی خود دارد و دارای 10 مرکز منطقه­ای و 38 واحد استانی است.

4-تلویزیون آموزشی چین: این تلویزیون در سال1987راه اندازی شده و وابسته به وزارت آموزش چین است. این تلویزیون دارای 5 کانال آموزشی است و از کلاس ابتدایی تا مقاطع دانشگاهی را در شهرها و روستاها در بر می­گیرد.

5-مرکز آموزشی صوتی و تصویری مرکزی چین: این مرکز که به مرکز منابع اصلی آموزشی نیز معروف است، زیر نظر وزارت آموزش چین قرار دارد. این مرکز با بیش از 80هزار مدرسه در سرتاسر کشور در ارتباط بوده و به دانش آموزان برنامه­های درسی ارایه می­کند. در این مرکز پیشرفته­ترین روش­ های آموزشی ارایه می­گردد.

6-شبکه­ی آموزش ماهواره­ای باند پهن چین: این شبکه در سال 2000میلادی فعالیت آموزشی خود را آغاز نمود. در این شبکه دروس به صورت صوتی و تصویری«IP» ارایه می­کند. در این شبکه آموزش ­های مدارس، آموزش کشاورزی، آموزش ­های بهداشتی، آموزش ­هایی در خصوص پروژه­های ملی و... آموزش داده می­شود.

7-آموزش از راه دور مدرن دانشگاه جِه­جیانگ: دانشگاه جیه­جیانگ یکی از چهار دانشگاه انتخابی برای ارایه­ی  آموزش از راه دور به صورت پایلوت و زیر نظر وزارت بهداشت فعالیت می کند. این شبکه در سال 1998راه اندازی شده و در 18 استان کشور 129مرکز دایر نموده است. استفاده از ابزار آموزشی آنلاین موجب گسترش مخاطبان آموزشی این شبکه شده است.

8-آموزش از راه دور مدرن دانشگاه پکن: این شبکه نیز با ارایه­ی دروس از طریق انلاین، چند رسانه­ای، ماهواره­ای، و اینترنتی و مجازی، دانشجویان زیادی را به خود جلب کرده است. ثبت نام کنندگان دانشگاه مجازی دانشگاه پکن، سالانه بین 3000تا4500یوان شهریه پرداخت می­کنند. این شبکه انواع آموزش ­های رسمی منجر به مدرک را در اختیار متقاضیان قرار می­دهد.(همان)

وضعیت تحصیل دانشجویان خارجی در چین

ورود نخستین گروه از دانشجویان خارجی به چین

نخستین گروه 33 نفره از دانشجویان خارجی در سال 1950میلادی از کشورهای اروپای شرقی برای تحصیل وارد چین شدند. اگرچه مشکلات داخلی چین اجازه­ی افزایش این روند را در دهه­های بعد نداد، ولی پس از اجرای اصلاحات در چین دانشگاه­های این کشور نیز آغوش خود را برای پذیرش دانشجویان خارجی بیش از پیش گشودند. طبق آمار وزارت آموزش چین، مجموع دانشجویانی که برای تحصیل بین سال­های 1979تا1999 وارد دانشگاه­های چین شدند از مرز342هزار نفر گذشت. این روند با اجرای سیاست«گسترش کمی، ارتقای سطح علمی، تضمین کیفیت و قانونی سازی مقررات و مدیریت» موجب شد تا بیش از 500دانشگاه چینی مجوز پذیرش دانشجوی خارجی را از دولت و وزارت آموزش این کشور دریافت نمایند. رقابت فشرده­­ای که میان دانشگاه­های چین برای گسترش مبادلات علمی با دانشگاه­های خارجی و جذب دانشجوی خارجی آغاز شده بود، خیلی زود نتیجه داد و روند ورود داوطلبان تحصیل در چین به شدت افزایش یافت. براساس آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین تنها در سال2006میلادی بیش از 162695دانشجوی خارجی از 184کشور حهان برای تحصیل در 519 دانشگاه چینی ثبت نام کردند که نسبت به سال قبل(2005) بیش از 3/15درصد افزایش داشته است. از این تعداد 8484نفر با استفاده از بورس تحصیلی دولت چین و بقیه(154211نفر) با پرداخت هزینه­ از سوی دانشجو یا کشور فرستنده تحصیل می­کنند. در همین سال، تعداد دانشجویان خارجی که بیش از 6ماه در این کشور اشتغال به تحصیل داشته­اند به 119733نفر رسید. از آمار فوق 33/74درصد از کشورهای آسیایی، 71/12درصد از اروپا، 6/9درصد از آمریکا، 3/2درصد از آفریقا و70/1درصد از اقیانوسیه بوده­اند. دانشجویان کره­ای، ژاپنی، آمریکایی، ویتنامی، و اندونزیایی به ترتیب بیشترین درصد دانشجویان خارجی را در این سال تشکیل می­دادند. از این تعداد 114864نفر در رشته­های مختلف علوم انسانی به تحصیل اشتغال داشته اند. طبق این گزارش از سال1950 تا2006، جمعا40/1میلیون دانشجوی خارجی در چین تحصیل و فارغ التحصیل شده اند. (خبرگزاری شین هوا ، 2007)

درسال­های اخیر، با رشد سریع اقتصاد چین، جایگاه بین المللی این کشور نیز در عرصه­های مختلف، از جمله آموزشی، به­صورت روز افزونی افزایش یافته است و به این ترتیب دانشجویان بیشتری ازکشورهای خارجی برای تحصیل به چین می­آیند. براساس آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین، در سال 2010تعداد دانشجویان خارجی جدید الورود به 620 دانشگاه­ و کالج در این کشور از مرز 265هزار نفر گذشت. 66درصد این دانشجویان از آسیا و بقیه از قاره­های اروپا، آمریکا، آفریقا و اقیانوسیه می­باشند. در همین سال، تعداد دانشجویان چینی که برای تحصیل به خارج از کشور رفته اند نیز بالغ بر 284هزار نفر بوده است. (بولتن خبری سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن،1389)  دانشجویان خارجی عمدتا در رشته­هایی مانند زبان چینی، فرهنگ چین، تاریخ چین، طب سنتی چین و داروهای چینی که اغلب ویژگی چینی دارند به تحصیل می­پردازند. شهریه­ی سالانه­ی دانشگاه های چین بستگی به رشته و دانشگاه محل تحصیل داشته و متفاوت است، ولی به­صورت متوسط سالانه حدود 3000دلار است که در مقایسه با سایر کشورها ارزانتر است. هزینه­ی زندگی نیز در این کشور نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکا پایین­تر است.

دولت چین برای جلب دانشجوی خارجی بیشتر و کمک به توسعه ­ی مراکز علمی کشورهای درحال توسعه برنامه های مختلفی را طراحی و به مورد اجرا گذاشته است که برخی از این برنامه­ها به شرح زیر است:

-جلب دانشجوی خارجی: اعطای حدود 10 هزار بورس تحصیلی سالانه به دانشجویان کشورهای درحال توسعه به ویژه کشورهایی که چین با آن­ ها روابط تجاری گسترده داشته و یا در آن کشورها سرمایه گذاری اقتصادی نموده است(مثل کشورهای آفریقایی که سالانه 4000بورس از چین دریافت می کنند).

-برنامه ریزی برای تربیت هرچه بیشتر اساتید و مدیران دانشگاهی کشورهای درحال توسعه؛

-اختصاص بودجه برای اجرای برنامه­های آموزشی و پژوهشی مشترک با اینگونه کشورها(آفریقایی)؛

-کمک به احداث دانشگاه­ها و مراکز آموزشی در این کشورها؛

-کمک به بخش آموزشی کشورهایی که از حوادث طبیعی متضرر می­شوند. (China Encyclopedia, 2008)

متقابلا، سالانه تعداد زیادی نیز دانشجوی چینی برای تحصیل به خارج از کشور می­روند که طبق آمار وزارت آموزش این کشور، از سال 1978 که نخستین گروه از دانشجویان چینی از سوی دولت برای تحصیل به خارج از کشور اعزام شدند(800 نفر) تا سال 2008، مجموعا بیش از 70/1میلیون نفر دانشجو به خارج از چین سفر کرده ­اند که اکثریت قریب به اتفاق آنان با هزینه­ی خود تحصیل می­کنند و تعدادی نیز با استفاده از بورس دولتی در خارج تحصیل می­نمایند. در همین سال حدود 792هزار دانشجوی چینی در رشته­ها و مقاطع مختلف در دانشگاه­های کشورهای پنج قاره­ی جهان به تحصیل اشتغال داشتند. (همان) بیشتر دانشجویان چینی برای تحصیل به کشورهای انگلیسی زبان مانند آمریکا، استرالیا، و بریتانیا می­روند. لذا،    بعضی از دانشگاه­های خارجی علی­رغم بحران مالی اروپا، به دلیل تقاضای بیش از حد داوطلبان چینی، برای پذیرش دانشجویان این کشور سقف تعیین کرده ­اند. برای نمونه، دانشگاه کمبریج انگلستان در سال تحصیلی ۲۰۱۰ - ۲۰۰۹ تنها به۱۰۰۰  دانشجوی چینی پذیرش داده است.

در حال­حاضر، بخش آموزش به ویژه بخش تحصیل دانشجویان خارجی در کشور چین به یک صنعت سود آور تبدیل شده که با سرمایه­ی خارجی­ها(دانشجویان) افزون بر گسترش زبان و فرهنگ چینی در جهان[x] و کسب اعتبار برای آموزش این کشور، سالانه میلیاردها دلار از این طریق وارد صنعت آموزش چین می­شود.

تحصیل در رشته­ ی زبان چینی

بسیاری ازدانشجویان خارجی برای آموختن زبان چینی به این کشور سفرمی­کنند. حدود 60 درصد دانشجویان خارجی درچین در این رشته تحصیل می­کنند. دوره­ی تحصیلی برای آموزش زبان چینی بسیار منعطف و تغییر پذیر است. دانشجویان می­ توانند زبان چینی را دردوره­ های چند ماهه و یا چند هفته­ای، و یا دوره­ی 4 ساله در مقطع کارشناسی فراگیرند. برای دانشجویان خارجی کتب درسی مختلفی با توجه به شرایط آنان برای آموزش زبان چینی تنظیم شده است. آموزشگاه ­های عالی نیز با توجه به تفاوت سطح زبان دانشجویان، به دو زبان یعنی انگلیسی و چینی ویا فقط به زبان چینی آموزش می­دهند. درحال حاضر بیش از 300 آموزشگاه عالی در چین  برای یادگیری زبان چینی دانشجوی خارجی می­پذیرند.

چین ازسال 1992 آزمون تعیین سطح زبان چینی که«تافل» زبان چینی یا«HSK» نامیده می­شود، دایر کرده است که به سطوح مختلفی تقسیم می­شود. در حال­حاضر، این آزمون هم­زمان در چین و ده­ها حوزه­ی امتحانی در 28 کشور و منطقه در سراسرجهان برگزار می­شود. کسانی­که موفق به گذراندن این آزمون شوند(چه در داخل چین و یا در خارج) می­ توانند مستقیما وارد دانشگاه مورد نظر در این کشور شوند.

بورس تحصیلی دولت چین

دولت چین در راستای مبادلات آموزشی و اعطای بورس تحصیلی و فرصت مطالعاتی به استادان و دانشجویان خارجی، برنامه­های گوناگونی را تدوین نموده و مسئولیت واگذاری بورس تحصیلی را بر عهده­ی شورای بورس چین[xi]گذاشته است. شورای بورس چین یک نهاد غیر انتفاعی است که مستقیما زیر نظر وزارت آموزش چین فعالیت می­کند و در چارچوب قانون و مقررات تنظیم شده از سوی این وزارت، مسئولیت اعطای بورس­های تحصیلی که دولت چین سالانه در اختیار متقاضیان چینی برای تحصیل در خارج از کشور و خارجیان متقاضی تحصیل در چین قرار می دهد را بر عهده دارد. بودجه­ی این بورسیه­ها از منابع دولت و هم­چنین کمک­های اشخاص و نهادهای حقیقی و حقوقی در داخل و خارج از کشور تأمین می­شود. بورس­هایی چین در اختیار دانشجویان خارجی قرار می­دهد بر دو نوع است. نخست؛ براساس قرار دادها و مبادلات دانشجویی که میان دولت چین و یک دولت خارجی و یا مجموعه­ای از دولت­ها( مانند برنامه­ی مبادلات دانشجویی میان چین و اتحادیه­ی اروپا و یا اجلاس وزرای آموزش چین و آفریقا) منعقد شده است، دولت این کشور سالانه تعدادی بورس تحصیلی در اختیار آن دولت­ها قرار می­دهد. دوم؛ اعطای یکجانبه­ی بورس و تسهیلات تحصیلی در دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی چین به اشخاص حقیقی طبق شرایط و مقررات خاص( مانند، بورس تحصیلی به زبان آموزان چینی؛ بورس تحصیلات تکمیلی برای دانشجویان رشته­ی زبان چینی؛ بورس تحصیلی به افرادی که مایل به تحصیل ومطالعه در رشته­ی فرهنگ و ادبیات چینی هستند؛ بورس تحصیلی به رتبه­های اول تا سوم آزمون زبان چینی «HSK»؛ بورس و فرصت مطالعاتی به اساتید زبان چینی در دانشگاه­های کشورهای خارجی؛ و...) بورس تحصیلی اعطا می­کند[xii].

براساس گزارش منتشره در روزنامه گلوبال تایمز چین، دولت این کشور در نظر دارد در سال­های2012تا2013 بیش از 238میلیون دلار برای دانشجویان بورسیه­ای هزینه کند. تنها در سال 2011بیش از 25680دانشجو از بورس تحصیلی چین استفاده کرده ­اند که نسبت به سال 20107/14درصد افزایش داشته است. سرانه­ی متوسط هزینه­های بورس دانشجویی در سال2011بالغ بر60 هزار یوان بوده است. در همین سال بیش از23290دانشجو از آمریکا وارد چین شده اند که2100نفر از آنان از بورس تحصیلی چین استفاده کرده اند. براساس برنامه­ی ده ساله­ی آموزش و پرورش چین، این کشور تا سال 2020 باید سالانه 500هزار دانشجوی خارجی را جذب کند و تا سال2013بیش از 100هزار دانشجوی آمریکایی در دوره­ های کوتاه مدت و بلند مدت آموزشی این کشور جذب خواهند شد. (روزنامه گلوبال تایمز چین، 9/2/1391)  بنا بر آمار منتشره، در سال2011میلادی، بیش از269611 دانشجوی خارجی برای تحصیل وارد چین شده اند که نسبت به سال گذشته 4/10درصد رشد داشته است. این افراد در بیش از660 دانشگاه و مرکز آموزش عالی تحصیل می­کنند. از این تعداد، 25687 نفر از بورس دولت چین استفاده می­کنند که نسبت به سال2010 حدود 7/14 درصد رشد را نشان می­دهد.

برنامه ­های توسعه­ ی  علوم و فنون چین

توسعه­ ی علوم، از کپی برداری تا بومی سازی

دولت چین در دهه­های پایانی قرن بیستم، برای دستیابی به توسعه ­ی علمی و فناوری پیشرفته، بیشتر از سیاست کپی برداری از نتایج علمی سایر کشورها تبعیت می­کرد، ولی پس از دستیابی به رشد و توسعه ­ی پایدار اقتصادی و کسب موفقیت­هایی در زمینه های علمی-پژوهشی، در آغاز قرن بیست و یکم به سیاست کپی سازی خود خاتمه داده و اعلام نمود، سیاست کپی برداری علمی از دستاورد سایر کشورها دیگر نیازهای فزاینده­ی علمی این کشور را برآورده نمی­سازد. لذا، ضمن تربیت منابع انسانی و اختصاص بودجه­های لازم و هم­چنین تهیه و تدوین راهبرد علمی و فناوری مستقل خود برای هزاره­ی جدید، اجرای پروژه­های متعددی در زمینه­ های مختلف را طراحی کرد که برخی از این پروژه­ها به شرح زیر است:

-پروژه­ ی تحقیقاتی بنیادی و پایه:

برنامه­ی پژوهش ابتدایی، برای توسعه ­ی علمی و فنی، از ماه مارس سال 1997 به مورد اجرا گذاشته شد و لذا برنامه­ی« 973 » نیز گفته می­شود. عرصه­های پژوهش محوری برنامه­ی«973» شامل کشاورزی، انرژی، اطلاع رسانی، محیط زیست، جمعیت و بهداشت، مواد و مصالح و سایر عرصه­های رشد اقتصاد ملی، پیشرفت اجتماعی، و توسعه ­ی علمی و فنی می­شود. دولت چین درچند سال گذشته، چند میلیارد یوان برای اجرای این برنامه اختصاص داده و بیش از 300 پژوهش را به نتیجه رسانده است. عرصه­هایی هم­چون نانومتری، ژنتیکی، زیست شناسی و تنظیم و همتاسازی ژن برنج با موفقیت انجام گرفته است.

-پروژه ­ی تحقیقاتی فناوری پیشرفته و جدید:

پروژه­ی تحقیقاتی فناوری پیشرفته وجدید، در ماه مارس سال 1986 توسط چهار دانشمند مشهور چینی مطرح شد و به برنامه­ی«863» نامیده شد. این برنامه با در نظر گرفتن گرایش توسعه ­ی فناوری پیشرفته­ در جهان و نیاز و توانایی چین، 15موضوع اصلی در 7 عرصه ­ی فناوری بیولوژیکی، فضانوردی، اطلاع رسانی، لیزر، اتوماتیک، انرژی و مواد و مصالح جدید را در اولویت پژوهشی و توسعه­ای قرار داد.

با اجرای برنامه­ی«863»، راهبرد تحقیق و توسعه ­ی فناوری پیشرفته را طبق شرایط کشور شکل داده و به پژوهش در این زمینه پرداخته است. پایگاه­های تحقیق و بررسی و توسعه ­ی فراورده­های فناوری پیشرفته را ایجاد و نسل جدیدی از محققان و کارشناسان این رشته را تربیت و دست آورد­های بین المللی حاصل کرده است. دستیابی به توانایی محاسبات سوپرکامپیوتری« شین­تان»، «لِنووا» جزو 500 مؤسسه­ی برتر جهان قرار گرفته و مقام پنجم را به خود اختصاص داده است.

-پروژه­ ی علمی و فنی کشاورزی

پروژه­ی علمی و فنی در زمینه­ی کشاورزی در سال 1986 به تصویب رسید. هدف اصلی آن توسعه ­ی علوم کشاورزی و انتقال آن به روستاها و کمک به صد­ها میلیون کشاورز روستایی و توسعه ­ی مستمر، سریع و سالم کشاورزی و اقتصاد روستایی است.

طی این برنامه، دانشمندان چینی بیش از 300 نوع محصولات جدید کشاورزی را پرورش داده و آن­ ها را در بیش از 10میلیون هکتار مزرعه کشت و روش آبیاری جدیدی را مورد استفاده قرار دادند که بیش از 30 درصد در منابع آب صرفه جویی شده است.

پروژه ­ی تعمیم دستاوردهای فناوری پیشرفته و جدید

این پروژه به«برنامه­ی مشعل» معروف است. هدف از این برنامه، گسترش برتری­های منابع انسانی موجود و بالقوه براساس قانونمندی بازار، کمک به تبدیل نتایج فناوری پیشرفته و جدید به کالا، صنعتی کردن کالا و در نهایت جهانی ساختن آن­ ها است. اجرای این برنامه از سال 1988 آغاز و عرصه­های توسعه محوری آن عبارت است از: الکترون و اطلاع رسانی، فنون بیولوژیک، مواد و مصالح جدید، انتگرال نور، مکانیک و برق، انرژی­های پاک، کارایی بالا و صرفه جویی در انرژی و حفاظت از محیط زیست است.

در حال­حاضر، 53 ناحیه­ی توسعه ­ی فناوری پیشرفته و جدید درسطح ملی ایجاد شده که شاخص عمده­ی رشد سالانه­ی اقتصادی این نواحی به طور میانگین40درصد بوده است.

درآمد تجاری این نواحی هزاران میلیارد یوان بوده که درآمد پارک علوم و فنون«جون گوان­چون» در پکن و ناحیه­ی فناوری پیشرفته­ی شانگهای از 200 میلیارد یوان گذشته است.

برنامه­ ی فضایی چین

برنامه­ی فضایی چین برای اعزام انسان به فضا از سال 1992 آغاز شد. این یک برنامه­ی سه مرحله­ای است: اعزام فضانورد به فضا، حل مسئله­ی اتصال دو فضاپیما در فضا و ایجاد آزمایشگاه درکوتاه مدت، و ایجاد ایستگاه فضایی در درازمدت جهت حل مسائل پژوهش علوم فضایی و فنون کاربردی.

در پایان سال 1999، چین فضاپیمای« شن جو-1» نخستین سفینه­ی آزمایشی را با موفقیت پرتاب و به زمین بازگرداند. سه سال بعد، در 15اکتبر سال2003، نخستین فضاپیمای سرنشین­دار«شن جو- 5» را با یک فضانورد، به فضا پرتاب کرد و به سومین کشور پس از روسیه و آمریکا درخصوص پرتاب مستقل فضاپیمای سرنشین دار به فضا تبدیل شد. و در سال 2005، فضاپیمای« شن جو - 6 » را پرتاب کرد که گنجایش چند فضانورد را داشت.

پروژه ­ی اکتشاف کره ­ی ماه

برنامه­ی چین برای اکتشاف کره­ی ماه در سه مرحله طراحی شده است. در مرحله­ی نخست، ماهواره­ی اکتشافی برای گردش علمی و اکتشافی در دورکره­ی ماه پرتاب شد. درمرحله­ی دوم، کاوشگری پرتاب شده سطح کره­ی ماه را مورد اکتشاف و بررسی قرار می­دهد. درمرحله­ی سوم، کاوشگر پس از انجام بررسی و اکتشاف سطح کره­ی ماه و نمونه برداری، به زمین باز خواهد گشت. مرحله­ی اول در حال اجرا ست.

مرحله­ی نخست این طرح در ژانویه­ی سال 2004 به اجرا گذاشته شده و در پایان سال2006 «چیان ئه» نخستین ماهواره­ی اکتشافی سطح ماه پرتاب شد. اولویت این اکتشاف تجزیه و تحلیل تصاویر سه بعدی سطح کره­ی ماه، تشخیص ضخامت آن، تجزیه و تحلیل عوامل مفید موجود در کره­ی ماه و اکتشاف محیط فضایی بین کره­ی زمین و کره­ی ماه بود.

علی­رغم این­که چین در توسعه ­ی امور فضانوردی بیش از40 سال تجربه داشته و توانایی پژوهش و ساخت مستقل راکت حامل ماهواره را دارد و سفینه­ی فضایی سرنشین دار را نیز پرتاب کرده است، ولی دانشمندان چینی عقیده دارند که برای انجام عملیات اکتشافی در کره­ی ماه هنوز با مشکلات فنی بسیاری مواجه هستند.

مؤسسات علمی و پژوهشی چین

مؤسسات علمی و پژوهشی چین به دو دسته، مؤسسات مستقل و یا وابسته به مراکز آموزش عالی و یا دیگر مؤسسات تقسیم می­شود. مؤسسات مستقل علمی و پژوهشی اغلب با بودجه­ی دولتی اداره می­شوند. در کشور چین تقریبا بیش از دو هزار مؤسسه­ی مستقل علمی و پژوهشی وجود دارد که از این میان حدود 500 مؤسسه دولتی هستند. مؤسسات وابسته به مراکز آموزش عالی و سایر مؤسسات بسیار زیاد است.

این مؤسسات به صورت کلی به سه دسته مؤسسات پایه، کاربردی و رفاه اجتماعی تقسیم می­شوند. مؤسسات پژوهشی پایه، عمدتا فرهنگستان علوم چین و انستیتوهای وابسته به دانشگاه­ها را در بر می­گیرد. مؤسسات پژوهشی کاربردی، وابسته به ادارات صنعتی هستند و مؤسسات تحقیقاتی رفاه اجتماعی مؤسساتی هستند که بیشتر در عرصه­های کشاورزی و هواشناسی به پژوهش پایه ­ای پرداخته و کارایی اجتماعی دارند.

مؤسسات علمی و پژوهشی چین به دو دسته، مؤسسات مستقل و یا وابسته به مراکز آموزش عالی و یا دیگر مؤسسات تقسیم می­شود. مؤسسات مستقل علمی و پژوهشی اغلب با بودجه­ی دولتی اداره می­شوند. در کشور چین تقریبا بیش از دو هزار مؤسسه­ی مستقل علمی و پژوهشی وجود دارد که از این میان حدود 500 مؤسسه دولتی هستند. مؤسسات وابسته به مراکز آموزش عالی و سایر مؤسسات بسیار زیاد است.

این مؤسسات به صورت کلی به سه دسته مؤسسات پایه، کاربردی و رفاه اجتماعی تقسیم می­شوند. مؤسسات پژوهشی پایه، عمدتا فرهنگستان علوم چین و انستیتوهای وابسته به دانشگاه­ها را در بر می­گیرد. مؤسسات پژوهشی کاربردی، وابسته به ادارات صنعتی هستند و مؤسسات تحقیقاتی رفاه اجتماعی مؤسساتی هستند که بیشتر در عرصه­های کشاورزی و هواشناسی به پژوهش پایه ­ای پرداخته و کارایی اجتماعی دارند.

میزان بودجه ­ی تحقیقاتی در چین

در سال 1995میلادی، نسبت هزینه­های پژوهشی و تحقیقاتی چین به تولید ناخالص این کشور تنها6/0 درصد بود در حالی که این میزان در سال2004 به2/1درصد رسید. هم­چنین، تعداد محققان و پژوهشگران عرصه­های مختلف در این مدت با 77درصد افزایش به926هزار نفر بالغ شد که نسبت به3/1میلیون نفر پژوهشگر در آمریکا در جایگاه دوم جهان قرار دارد. طبق آمار، بودجه­ی تحقیقاتی کشور چین، سالانه با بیش از20درصد افزایش در سال 2006بالغ بر136میلیارد دلار رسید که پس از آمریکا(با 330میلیارد دلار) در جایگاه دوم جهان جای گرفته و ژاپن(با130میلیارد دلار) در مقام سوم است.

هم­چنین، براساس پیش بینی آکادمی ملی علوم بریتانیا، با بازگشت فارغ التحصیلان چینی از خارج از کشور، چین از نظر تولید تحقیقات علمی به­تواند در سال ۲۰۱۳،  یعنی به مراتب زودتر از آنچه قبلا تصور می شد، از آمریکا پیشی بگیرد. به نظر می­رسد کشوری که روزی قطب نما، باروت، کاغذ و چاپ را اختراع و به جهان عرضه داشته است، بار دیگر و به زودی از نظر علمی، در صدر جهان قرار گیرد. داده­های این تحقیق نشان می­دهد که در سال۱۹۹۶، سال آغاز این تحقیق، آمریکا (513 ،292) مقاله علمی منتشر کرده، که بیش از ده برابر مقالات علمی چین در حدود (474 ،25) بوده است. این در حالی است­که در سال ۲۰۰۸، تعداد مقالات علمی منتشره در آمریکا با کمی افزایش به بیش از ۳۱۶هزار مورد رسیده است ولی تحقیقات علمی منتشر شده در چین بیش از هفت برابر شده است. در پیش بینی­های قبلی تصور می شد که چین احتمالا بعد از سال۲۰۲۰میلادی از آمریکا جلو بیافتد، اما تحقیقات  جدید نشان می­دهد که این کشور پس از پیشی گرفتن از بریتانیا، اکنون دومین کشور بزرگ تولید کننده­ی تحقیقات علمی در جهان است، و تا دو سال دیگر از آمریکا هم پیشی خواهد گرفت.

پروفسور کریس لوولین اسمیت، مسئول ارشد این تحقیقات می­گوید:«با توجه به میزان سرمایه گذاری چین در زمینه­ی تحقیق و توسعه، از شنیدن این پیش بینی تعجب نکردم.» چون دولت چین از سال ۱۹۹۹ به بعد، میزان سرمایه گذاری در زمینه­ی تحقیقات را سالانه بیست درصد افزایش داده و این رقم اکنون به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار می­رسد.

این میزان سرمایه گذاری و افزایش سالانه 20درصدی آن در زمینه­ های پژوهشی در چین، موجب شده که مجله­ی آمریکایی«تحقیق و توسعه» به مؤسسات پژوهشی آمریکا هشدار دهد که به زودی از مؤسسات پژوهشی چین در این زمینه عقب­تر خواهند ماند. باتوجه به رشد اقتصادی چین و سرمایه گذاری شرکت­های چند ملیتی در این کشور، بسیاری از شرکت­های بین المللی و چند ملیتی مراکز تحقیقاتی خود را به خاطر وجود نیروهای برجسته­ی علمی در چین، به این کشور منتقل کرده ­اند. برخی از کارشناسان معتقدند جهان پس از پشت سر گذاشتن مسابقات تسلیحاتی وارد مسابقه­ی نیروی کار ارزان شد و اینک وارد رقابت تحقیق و توسعه(مغز و سر) در زمینه­ی توسعه ­ی فناوری شده است.

براساس گزارش­های منتشره، بودجه­ی تحقیقاتی در جهان بالغ بر یک تریلیون دلار است که کشور چین4/13 درصد آن را به خود اختصاص داده است و طی چند سال آینده این میزان به بیش از 16درصد خواهد رسید. این درحالی است که آمریکا 7/32درصد بودجه­ی تحقیقات در جهان را به خود اختصاص داده است.

(Bloomberg،2006)

آمار پایه ­ای سرمایه گذاری در زمینه ­ی تحقیق و توسعه (R and D)

توسط شرکت­ های صنعتی بزرگ و کوچک (2009)

نوع شرکت	براساس تعداد محققان تمام وقت(نفر-سال)	هزینه های پژوهشی (ده هزار یوان)	پروژه های تحقیقاتی تأمین اعتبار شده
جمع کل	1306179	32115692	133994
سرمایه گذاری توسط شرکتهای داخلی	952103	23449930	103427
شرکتهای دولتی	141029	3222891	16537
شرکتهای با مالکیت اشتراکی	9748	436754	1821
سرمایه گذاری توسط شرکتهای تعاونی	4508	96938	739
شرکتهای با مالکیت مشترک	1901	73116	127
شرکتهای با مالکیت مشترک دولتی	1636	66431	99
شرکتهای با مسئولیت محدود	418484	10793313	45245
شرکتهای با سرمایه گذاری انحصاری	116775	3111622	11852
شرکتهای خصوصی	134941	3218079	14843
سایر شرکتها	2778	98446	444
انواع شرکتهای سرمایه گذار هنگ کنگ، ماکائو و تایوان	136209	3123358	12850
انواع شرکتهای سرمایه گذار خارجی	217866	5542403	17717

منبع:China statistical Year Book- 2010, China statistic Press.

همکاری­ های بین المللی چین در زمینه­ های پژوهشی

گفته می­شود که علم مرز و انتها ندارد، کشور چین نیز ضمن توسعه ­ی رشته­های علمی و فنی با اتکا به منابع انسانی خود، به استفاده از منابع بین المللی نیز اهمیت می­دهد. بدین منظور، به مبادلات وهمکاری­های علمی و فنی بین المللی پرداخته و در فعالیت­ های بین المللی مشارکت و شمار زیادی پژوهشگر را برای تحصیل و شرکت در کارهای تحقیقاتی به خارج از کشور اعزام می­کند. این کشور ضمن ارایه­ی دستاوردهای علمی و پژوهشی خود به همتایان خارجی، از شرکت مؤسسات علمی و پژوهشی و پژوهشگران و تکنیسین­های خارجی نیز و این­گونه مبادلات علمی بین کشورها را تشویق می­کند.

دانشمندان چینی دربرنامه_­ی مشهور تعیین گروه« ژنوم بشر» مشارکت کرده و به توفیقاتی نیز نایل شده اند. چین در سال 2003، چین برای هم­کاری در برنامه­ی فضایی«گالیله» با اتحادیه­ی اروپا به توافق رسید و در جریان ساخت و پرتاب ماهواره، توسعه ­ی فراورده­ها و تنظیم استاندارد­های این برنامه شرکت خواهد کرد. هم­چنین در برنامه­ی بین المللی راکتور هسته­ای و پروژه­ی بین المللی تعیین گروه پروتئین کبدی بشر مشارکت دارد.

این کشور هم­چنین، با همکاری برخی از کشورها، تعدادی مؤسسه­ی علمی و پژوهشی مانند پژوهشگاه نرم افزار مخابراتی چین و آلمان، مرکز هوشمند راه­وترابری چین و اسپانیا و چین و انگلستان، پارک نوآوری علمی مالیرن با همکاری چین و آمریکا، پارک نوآوری علمی چین و انگلستان را ایجاد کرده است.

(سایت بخش فارسی رادیو بین المللی چین. (www.cir.cn.

مراکز علمی و پژوهشی چین برای دستیابی به پیشرفت­های علمی و توسعه ­ی فناوری و تکنولوژیک خود، افزون بر بهره برداری از منابع انسانی چینی که از دانشگاه­ها و مراکز علمی-پژوهشی داخل و یا خارج از کشور فارغ التحصیل می­شوند، از محققان و کارشناسان خارجی نیز بهره برداری می نمایند. طبق گفته­ی آقای جی یون­شی، رییس اداره­ ی کارشناسان خارجی چین، این کشور در طول برنامه­ی پنج ساله­ی گذشته­ی خود 2میلیون و 300هزار کارشناس خارجی را در زمینه­ های کشاورزی، صنایع راهبردی، صنعت خدمات، حفاظت از محیط زیست و کاهش مصرف انرژی جذب کرده و این روند هم­چنان ادامه دارد. (بولتن خبری سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن 1389)

معرفی اجمالی برخی از دانشگاه ­های مشهور چین

دانشگاه پکن[xiii] (پکن)

دانشگاه پکن، دانشگاهی جامع و دولتی است که در زمینه­ی تدریس و پژوهش علوم انسانی و علوم طبیعی، در سطح عالی قرار داشته و در سرتاسر چین و محافل دانشگاهی جهان از اعتبار ویژه ­ای برخوردار است. این دانشگاه در سال 1898 میلادی تأسیس و از دانشگاه­های پر سابقه­ی کشور چین است. این دانشگاه جامع با سابقه­ای بیش از 100 ساله، اکنون در 5 بخش ازجمله علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم طبیعی، اطلاع رسانی، مهندسی و علوم پزشکی، با 42دانشکده، 216 مرکز پژوهشی، 18بیمارستان آموزشی تحت پوشش دانشگاه، مشغول تربیت دانشجویانی از چین و سراسر جهان است که رشته­های زبان چینی، زبان­های خارجی، تاریخ، فیزیک و بیولوژی آن درسراسر چین معروفیت زیادی دارد. این دانشگاه در میان دانشگاه­های چین در رشته­ی علوم انسانی جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است.

اکنون دراین دانشگاه بیش از 15هزار دانشجو در مقطع کاردانی و کارشناسی، 12هزار دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به تحصیل اشتغال دارند. هم­چنین، دانشجویان خارجی بسیاری در دانشگاه پکن به تحصیل اشتغال دارند. کتابخانه­ی دانشگاه پکن بزرگ­ترین کتابخانه­ی دانشگاهی آسیا به­شمار می­آید که بیش از6 میلیون و290 هزار جلد کتاب را در خود جای داده است. برای آشنایی بیشتر با این دانشگاه می­ توان به آدرس پایگاه اینترنیتی آن به شرح زیر مراجعه کرد.( www.pku.edu.cn)

دانشگاه فنی مهندسی  چینگ خوا[xiv]

دانشگاه فنی مهندسی«چینگ­خوا» در شهر پکن پایتخت چین، مشهور ترین دانشگاه مختلط دولتی در زمینه­ی پژوهش و مباحث علوم طبیعی و فنی است که با قدمتی یک صد ساله یکی از مهمترین پایگاه­های پرورش نیروهای متخصص درچین به­شمار می­رود.

این دانشگاه، در حال­حاضر دارای 44 دانشکده و 11 مؤسسه­ی تحقیقاتی در زمینه­ های علوم طبیعی، معماری، مهندسی عمران، آبیاری، مهندسی مکانیک، علوم و فنون اطلاع رسانی، علوم انسانی و اجتماعی، مدیریت اقتصادی، حقوق، هنرهای زیبا، ارتباطات عمومی و تکنیک عملی است. رشته­های مهندسی و معماری، کامپیوتر، طراحی خودرو، فناوری اطلاعات و فیزیک عالی این دانشگاه درسراسر چین از شهرت بسیاری برخوردار است. دانشگاه چینگ هوا در میان دانشگاه­های چین در رشته­­های مهندسی و فناوری اطلاعات، جایگاه نخست را دارد و معمولا بین این دانشگاه و دانشگاه پکن برای کسب مقام نخست، همیشه رقابت سختی جریان دارد.

در20 سال گذشته، دانشگاه«چینگ­خوا» به دانشگاهی جامع تبدیل شده است که رشته­های مختلف علوم اجتماعی ازجمله علوم ارتباطات، زبان چینی و رسانه را نیز در بر می­گیرد و در حال راه اندازی دانشکده­ی پزشکی نیز هست.

دراین دانشگاه، تقریبا 7100 نفر استاد و کارمند اشتغال دارند، و بیش از 20 هزار دانشجوی تمام وقت ازجمله 12هزار دانشجوی کارشناسی و قریب به10 هزاردانشجوی کارشناسی ارشد و دکترا درحال تحصیل می­باشند. بسیاری ازدانشجویان خارجی نیز به خاطر کیفیت بالای آموزشی، این دانشگاه را برای تحصیل انتخاب می­کنند.

دانشگاه فنی مهندسی(پلی­تکنیک) چینگ­خوا، با سطح علمی و دانشگاهی عالی و کیفیت بالای تدریس،  درسراسر چین و جهان از اعتبار و شهرت زیادی برخورداراست. برای آشنایی بیشتر با این دانشگاه می­ توان به پایگاه اینترنتی آن به آدرس زیر مراجعه کرد..( www.tsinghua.edu.cn)

دانشگاه فو دان[xv] در شانگهای

دانشگاه«فودان» درشهر شانگهای(بزرگ­ترین شهر صنعتی وتجاری چین)، یکی از معروف­ترین دانشگاه­های جامع چین است که درزمینه­ی علوم انسانی وطبیعی جایگاه برتری دارد و یکی از با سابقه­ترین آموزشگاه ­های عالی چین به­شمار می­رود.

در حال­حاضر، در این دانشگاه رشته­های مختلف علوم انسانی، اجتماعی، طبیعی، فنی، مدیریت وعلوم پزشکی دایر و دارای 15مؤسسه­ی تمام وقت پژوهشی، ازجمله انستیتوی زبان­های خارجی، مطبوعاتی، علوم حیاتی، پزشکی و نرم افزاری است. فودان دارای 72 دانشکده، 65 گروه پژوهشی و91 مرکز تحقیقاتی است. این دانشگاه اینک یکی از مراکز علمی و دانشگاهی معروف جهان است که با بیش از200 مرکز آموزش عالی و نهاد پژوهشی از قریب به30کشور و منطقه­ی جهان ارتباط و همکاری و مبادله­ی علمی و آوزشی برقرارکرده است. دراین دانشگاه بیش از 25هزار دانشجوی تمام وقت تحصیل می­کنند و شمار دانشجویان خارجی آن به 1650 نفررسیده است. برای آشنایی بیشتر با این دانشگاه می­ توان به پایگاه اینترنتی آن به شرح زیر مراجعه کرد.

(www.fudan.edu.cn)

دانشسرای عالی پکن[xvi]

دانشسرای عالی پکن که در سال1902میلادی دایر شده است، نخستین دانشسرای عالی چین در تاریخ این کشور و مشهور ترین آموزشگاه عالی از نوع دانشسرایی است و پایگاه مهمی برای پرورش و تربیت معلمان در رشته­های گوناگون به­شمار می­آید.

در دانشسرای عالی پکن، 15 دانشکده از جمله دانشکده­ی آموزش و پرورش، تربیت معلم، فرهنگ و زبان چینی و روان­شناسی با 48 رشته­ی کارشناسی دایر است. رشته­های علمی آموزش وپرورش، روان شناسی و آموزش پیش دبستانی این دانشسرا درچین شهرت زیادی دارد.

در حال­حاضر، دردانشسرای عالی پکن حدود 2500 معلم و کارمند اشتغال داشته و بیش از20 هزار دانشجو در آن تحصیل می­نمایند که از این تعداد، بیش از 7000 دانشجوی تمام وقت مقطع کارشناسی و بیش از10هزار نفر دانشجوی خارجی هستند.

درسال­های اخیر، دانشسرای عالی پکن ضمن توسعه ­ی رشته­های علمی وتحصیلی خود، آموزش و پرورش غیر دانشسرایی را نیز گسترش داده است. این دانشسرا، هم­چنین با استفاده از برتری منابع درسی و انسانی خود، به تدریس ومدیریت و بازآموزی معلمان و کادرهای شاغل در آموزش و پرورش نیز مبادرت ورزیده است. برای آشنایی بیشتر با این دانشسرا می­ توان به پایگاه اینترنتی آن به آدرس زیر مراجعه کرد.( www.bnu.edu.cn.)

دانشگاه نَن­جینگ[xvii] (نَن کَن)

دانشگاه نن­جینگ، درشهرنان­جینگ مرکز استان جیانگ­سو، درجنوب شرق چین واقع شده و دانشگاهی است که رشته­های مختلف علوم و مهندسی، بخش عمده­ی رشته­های آموزشی آن را تشکیل می­دهد. با وجود این که قدمت آن چندان زیاد نیست، اما دارای آتیه­ای درخشان است.

در حال­حاضر، دردانشگاه نَن­جینگ، 16 مؤسسه­ی تحقیقاتی ازجمله در زمینه­ های ادبیات، علوم طبیعی، زمین شناسی و پزشکی، و 43 دانشکده دایر است و قریب 2هزار استاد و بیش از31 هزار دانشجو درمقاطع مختلف در آن به تحصیل اشتغال دارند که بیش از 8500 دانشجو در مقطع دکترا و کارشناسی ارشد هستند.

دانشگاه نَن­جینگ یکی ازفعال­ترین دانشگاه­هایی است که به مبادلات علمی و دانشگاهی بین المللی می­پردازد. برندگان جایزه­ی نوبل ازجمله لی جین­دائو، دین جیای­جون، ین جن­نین، پلیگاجن، و گراسیا، پرفسوری افتخاری و یا دکترای افتخاری دانشگاه نان­جینگ را کسب کرده ­اند. برای آشنایی بیشتر با این دانشگاه می­ توان به پایگاه اینترنتی آن به شرح زیر مراجعه کرد.. (www.nju.edu.cn)

پاورقی

[i] - امپراتور زرد که به پدر ملت چین هم مشهور است. مترجم.

[10] - Baby Care.

[11] - Fun Dazzle.

[12] - Eastern Kids.

[13] - Tsinghua.

[14] - CD-Rom.

کتابشناسی

[ii] - براساس آمار منتشره از سوی وزارت آموزش چین، هزینه­های آموزشی 58/14درصد کل بودجه­ی دولت در سال 2007را به خود اختصاص داده است. طبق این خبر، در سال 2005 مجموعا82/2درصد GDP چین صرف آموزش شده و دولت قصد دارد طی چند سال آینده این میزان را به 4 درصدGDP کل کشور برساند. سایت Chinaview.cn. اول ژانویه 2007.

[iii] - طبق آمار منتشره در خبرگزاری شین هوا(مورخ 21 ژوئیه سال 2007) بودجه­ی آموزشی کشور چین در سال 2007، بیش از 70میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال پیش 5/6میلیارد دلار افزایش داشته است.

[iv] - Project Hope .

[v] - Project Spring Bud .

[vi] - Teachers as Parents.

[vii] - اطلاعات مربوط به آمار دانش آموزان و مدارس غیر دولتی از منبع زیر گرفته شده است.

Data on The Number of Non State/privet Schools of all levels 2012. Ministary of Education of PRC.

[viii] - Beijing’s Remin University.

[ix] - 21^st  Century Education Rejuvenation Action.

[x] - از آن­جا که زبان آموزشی در کشور چین عمدتا به زبان چینی است، لذا تمام دانشجویان خارجی متقاضی تحصیل در دانشگاه­های چین( به ویژه در مقطع کارشناسی) بایستی یک سال صرف یاد گیری زبان چینی نمایند و پس از موفقیت در آزمون بین المللی (HSK) که معادل تافل زبان انگلیسی برای زبان چینی است، می توانند وارد رشته­ی تحصیلی مورد نظر خود گردند. البته در سال­های اخیر از میان بیش از 3000مرکز آموزش عالی د راین کشور، 34 دانشگاه دروس را به زبان انگلیسی ارایه می کنند که اغلب در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری است.

[xi] - China Scholarship Council(CSC).

[xii] - برای استفاده از بورس تحصیلی دولت چین متقاضیان می­ توانند از طریق مراجعه به سفارتخانه و سرکنسولگری­های چین و یا از طریق سایت اینترنتی شورای بورس این کشور به آدرسwww.en.csc.edu.cn. اقدام نمایند.

[xiii] - Beijing University.

[xiv] - Tsinghua University.

[xv] - Fudan University.

[xvi] - Beijing Normal University.

[xvii] - Nanjing University.