تشیع در بنگلادش
6. 2. 1. شیعیان بنگلادش
پيروان مكتب اهل بيت در بنگلادش بین 16 تا 20 هزار نفر هستند (تا تاریخ تدوین این تحقیق، 2012م)، كه بیش از چهار هزار نفر از آنان را مهاجران بيهاري تشكيل مي دهند. مسايل سياسي في مابين بنگلادش و پاكستان، در زمان درگيري های استقلال طلبانه بنگلادش (پاكستان شرقي)، موجب شد كه آن ها از لحاظ موقعيت اجتماعي و آموزشي در وضعيت بدي قرار بگیرند. بیشتر جمعیت شیعیان را بنگالي هاي اصيل تشکیل می دهند، همچنین از کل جمعیت آن ها، بین 35 تا 40 درصد از مستبصريني هستند كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران تمايلي به افكار و عقايد شيعه پيدا كردند و عمدتاً نيز از ميان تحصيلكرده ها و روشنفكران جامعه بنگلادش مي باشند. مركزيت اهل تشيع در داكا و در حسينيه دالان است؛ در بين اهل سنت و شيعيان بنگلادش به علت اينكه تبليغات منفي عليه همديگر ندارند و موقعيت شيعيان نيز خطري براي جامعه بزرگ اهل سنت ايجاد نمي كند، همزيستي و محبت برقرار است. برادران اهل سنت به دليل علاقه شديد به اهل بيت (ع ) در مراسم عاشوراي شيعيان شركت مي كنند. روز عاشورا نيز در تقویم تعطیلات کشور روزی مذهبي و تعطيل رسمي سراسری است.
از کل جمعیت شیعی در بنگلادش، حدود 5 هزار نفر در داكا در منطقة حسنيه دالان، حسنيه ميرپور، حسنيه محمدپور و حسنيه كربلا زندگي مي كنند؛ در شهر چيتاگنگ حدود 1250 نفر شيعه به صورت پراكنده زندگي مي كنند. تعداد آن ها در شهر شاتخیرا حدود 5 هزار نفر است كه همه در روستاهاي اطراف به نام هاي پاروليا، ديوبت ها دباتا و حبیب پور به كشاورزي مشغولند و اخيراً در شهر شاتخيرا اقدام به خانه سازی كرده اند.
در منطقه كولنا وتوابع و شهر جیسور، بیش از 2750 نفر شيعه زندگي مي كنند كه با توجه به فعاليت هاي مؤمنين، مستبصر شده اند. بقیه شیعیان در سایر نواحی کشور پراکنده اند.
رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در داکا (به خامه کارشناس باتجربه، آقای محمد علی شاه حسینی)در خصوص شیعیان در بنگلادش، تحقیقی بسیار جامع انجام دادهداست که عینا در زیر می آید.
«بنگلادش جمعيتي بالغ بر يكصد و چهل ميليون نفر را در خويش جاي داده است. طبق آمارهاي منتشره 3/88 در صد از اين جمعيت را مسلمانان تشكيل مي‌دهند. 85 در صد جمعيت اين كشور در بيش از 68 هزار روستاي كشور زندگي مي‌كنند. مسلمانان بنگلادش حنفي مذهب هستند، و جالب توجه است كه از اين جمعيت انبوه سهم شيعيان شامل شيعيان اصيل و مستبصرين (شيعه شدگان) بسيار قليل بوده و حدود 16 تا 20 هزار نفر تخمين زده مي‌شوند. قانون اساسي اين كشور آزادي كامل مذاهب و فعاليت‌هاي فرهنگي را براي همه اقليت‌ها تضمين کرده است. از نكات در خور توجه اين است كه در 22 آوريل 1988 «بسم الله الرحمن الرحيم» در ابتداي قانون اساسي قرار گرفت، و در ژوئن 1988 در اصلاحيه قانون اساسي، اسلام دين رسمي كشور معرفي شد. از نكات متمايز بنگلادش با ساير كشورهاي شبه‌قاره همزيستي مسالمت آميز مسلمانان و پيروان اديان اصيل و ريشه دار در آن کشور، با يكديگراست. گفته ميشود علت آن هم اين است كه گسترش اسلام در اين منطقه به زور شمشير نبوده، بلكه از راه تجارت، تبليغ و عرفان ترويج شده است».
6. 2. 2. سابقه‌ي جايگاه اهل بيت عليهم السلام در فرهنگ مردم بنگلادش
«بازرگانان و مبلغان مذهبی اسلام را از همان ابتداي ظهور وارد بنگلادش کردند؛ اما صوفيان و عرفاي اسلامي نيز در قرن هاي بعد به طور گسترده، در اين سرزمين براي تبليغ اسلام سهم به سزايي داشتند؛ بسياري از مردم ستمديدة بودائي مذهب و طبقات پايين هندو مذهب به اسلام گرايش پيدا كرده‌اند. مسلمانان در پايان قرن دوازدهم ميلادي و در زمان حكومت سلاطين مغول(1757-1205) بنگال را فتح كردند و پس از آن، مسلمانان در اين سرزمين جايگاه مهمّي را به دست آوردند. همة صوفيان و عرفا كه در اين سرزمين تبليغ اسلام مي كردند از محبان اهل بيت بودند. از طرف ديگر همة مبلغان و فاتحان و حاكمان مسلمان بنگالي تحت تأثير زبان، ادبيات و فرهنگ ايراني بودند و چون ايران بزرگ ترين پايگاه مذهب تشيع بود، بنابراين آنان تحت تأثير مذهب تشيع نيز قرار داشتند. اين اتفاق نيز باعث شد كه فرهنگ مردم مسلمان بنگال به طور گسترده تحت تأثير فرهنگ و ادبيات فارسي, ايراني و شيعه باشد و هميشه اهل بيت (ع) در فرهنگ مردم اين سرزمين جايگاه و نفوذ بنيادي داشته باشند.»
«درخصوص مسير ورود اسلام و تشيع به كشور بنگلادش نقل قول‌هاي متفاوتي است، برخي معتقدند اسلام از بندر چيتاگنگ و از طريق اقيانوس هند وارد اين منطقه شده است. عده‌اي كشور هند و شهر كلكته را مسير حركت اسلام و تشيع مي‌دانند و گروهي هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازة ورود اسلام و تشيع به شبه‌قاره و اين كشور دانسته‌اند. با بررسي‌هاي به عمل آمده هر سه نظريه فوق مي‌تواند درست باشد.» (نشريه زائر، سال دوازدهم، ش 132، آذر 1384: 40 - 41)
پروفسور کلثوم ابوالبشر، استاد دانشگاه داکا- بنگلادش، می نویسد: «يكى از عوامل ارتباط بين ايران و بنگلادش دين اسلام است و ديگر زبان فارسى. و اين امر فى نفسه مايه امتنان فراوان است كه مردم بنگلادش فرهنگ قرآن و اسلامى خود را از طريق زبان و ادبيات فارسى آموخته شده اند. سرزمين ايران مهد تمدن ديرينه مي باشد. سرود، آهنگ، نقاشى، هنر، ادبيات و فلسفه ايرانى در امتداد قرن ها بر افكار و ادراك همه ملت هاى جهان تاثير پيدا كرده بود. فرهنگ ما هم اثرات مفيد و مثبت فرهنگ ايران را پذيرفته است. اين حقيقت است كه صدها سال پيش ارتباط دينى و ادبى و فرهنگى ميان بنگاله و ايران آغاز شد و قبل از فاتحان، مسلمانان بنگاله، صوفيان، فقها و مبلغان اسلام كه زبان آن ها فارسى و عربى بود، از قرن دهم ميلادى به اين خطه تشريف آوردند.
تحت تاثير اين مبلغان، بيشتر مردم بنگاله دين اسلام را قبول كردند. گروه زيادى از عرفا و فقها در اينجا زندگى مى كردند و سخنشان در زبان و ادبيات بنگالى تاثير ويژه اى گذاشته است. پس از فتح بنگاله به دست محمد اختيارالدين بن بختيار خلجى، سپهسالار معزالدين محمد سام (شهاب الدين غورى) در سال 1204م زمينه اسلام و سياست مستحكم شد و زبان فارسى تا مدت شش قرن و ربع زبان رسمى اين مملكت بوده است. مردم بنگاله با زبان شيرين و شورانگيز فارسى آشنايى گرفتند. همگان قصه دلنشين دعوت سلطان غياث الدين اعظم شاه را از خواجه حافظ شيرازى علی الرحمه، شنيده اند و مضمون این غزل جاودانه او را به ياد مى آورند:
ساقى حديث سرو و گل و لاله می رود وین بحث با ثلاله غساله می رود
شکرشکن شوند همه طوطیان هند زین قند پارسی که به بنگاله می رود
در عهد غياث الدين اعظم شاه (1377- 1410 .م) به علت اثر و نفوذ ايرانی ها، كتاب هاى بسيارى در موضوع تاريخ و تذكره تاليف گرديد. [شمار] زيادى از اين كتاب ها به زبان فارسى نوشته شده بود. مثل: حوض الحيا (ركن الدين سمرقندى)، انيس الغربا و مثنوى گنج راز و مقامات و نام حق. غير از اين اهميت و نفوذ زبان فارسى بر ادبيات بنگالى به حدی پيشرفت كرد كه در آداب اجتماعى مردم بنگاله نفوذ رسوم ايرانی ها مثل عشره محرم، روضه امام حسين(ع)، داستان كربلا، مرثيه خوانى، قصه هاى قرآن شريف نيز به چشم می خورد.» (دكتر كلثوم ابوالبشر، 1376: 50).
غياث الدين اعظم شاه و نیز چند تن از امیران و استانداران بنگالی را ایرانی الاصل می دانند، مانند خان جهان علي خان فرماندة نظامي و حاكم جنوب غربي بنگال كه عارفي نامي بود و مزارش در شهرستان باغرهات واقع است. همچنين شايسته خان استاندار بنگال در زمان اورنگزيب شاه مغول دهلي، يكي ديگر از شخصيت هاي مهم تاريخي اين سرزمين, ايراني الاصل بوده است. آقا باقرخان كه جنوب بنگال را آباد كرده بود, نواب عليوردي خان و نوه وي، نواب سراج الدوله همه شيعه و اصلا از مردم ایران بودند. اما چون بين شيعيان آن دوره شخصيتهاي بزرگ مذهبي ظهور نكردند تا زعامت ديني را برعهده بگيرند، مذهب تشيع چندان كه انتظار مي‌رفت گسترش نيافت؛ با این وجود تأثير فرهنگ و ادبيات ايراني و شيعه و عشق به اهل بيت(ع) با جان و روح مردم مسلمان اين سرزمين در آميخت كه اثر آن تا پايان دهه هفتاد قرن بيستم ميلادي كاملاً مشهود است.
«بين آثار ادبي ترجمه شده از زبان فارسي و نوشته هاي مهمي كه با بهره‌گيري از كتاب‌هاي فارسي به چاپ رسيده واقعه كربلا برجسته تر است. داستان هايي به صورت منظوم كه به زبان بنگالي «پونتي» ناميده ميشود، بين مردم مسلمان اعم از شهرنشين و روستايي و با سواد و بي سواد محبوبيت گسترده اي داشت. پونتي‌ها با آهنگ و وزن خاصي در مراكز اسلامي، مساجد و منازل شخصيت هاي مهم خوانده مي شد. مهم ترين عنوان پونتي‌ها را واقعه كربلا تشكيل مي‌داد كه عشق به اهل بيت(ع) را در بين مردم زنده نگه مي داشت.»
«در ادبيات نو بنگلادش، اولين بار فردي كه به واقعه كربلا چهرة ادبي داد، مير مشرف حسين بود كه در اواخر سدة نوزدهم مي زيست. او بيان واقعه كربلا را به صورت داستانی بزرگ به رشته تحرير در آورد؛ هر چند كه حقايق تاريخ را كاملاً رعايت نكرد و بعضي از موضوعات تحريف شده را نيز برآن افزود، ولي نسبت به اصل واقعه علاقه و تعصب خاصي نشان داد. وي در بخشي از اين كتاب آورده است كه محمد حنيفه برادر امام حسين(ع) به دمشق رفت و در جنگ با مروان وي را كشت و حضرت امام سجاد و خانواده حضرت سيدالشهداء را از قيد اسارت نجات داد. به هر حال وي اين داستان را با احساسات و عشق كامل به اهل بيت (ع) نوشت. محبوبيت اين داستان بين مردم مسلمان با سواد و بي سواد آن قدر عميق مي‌باشد كه در تاريخ ادبيات بنگال بي نظير بوده است.»
«كتابي ديگر در همين رابطه كه ”بيشاد شيندو“ (درياي غم) نام دارد، در مراكز و منازل و جلسات مهم در روستاها و شهرها خوانده مي شود. به اين طريق كه يك نفر آن را مي خواند و ده ها نفر گوش داده و اشك مي ريزند، اين وضعيت تا اواسط دهه شصت قرن بيستم ادامه داشت. از مظاهر فرهنگي ديگر مسلمانان بنگلادش برگزاري نمايشنامه و شبيه‌خواني در خصوص واقعه كربلا است كه در فرهنگ بنگالي با نام ”زاترا“ (عزيمت) از آن ياد مي شود. اجراي نمايشنامه زاترا تا پايان دهه هفتاد قرن بيستم در روستاهاي بنگلادش رايج بود. البته از اوايل دهه شصت اينگونه نمايشنامه ها در سطح شهر از رونق افتاد. به هر حال ”زاترا“ در مورد واقعه كربلا داراي دو قسمت است. قسمت اول مربوط به محرم است كه با شهادت حضرت امام حسين(ع) پايان مي يابد و قسمت دوم آن مربوط به پس از واقعه عاشورا و سرنوشت خانواده امام حسين(ع) و امام زين العابدين (امام سجاد) است. مردم با ديدن اين نمايشنامه و درك مظلوميت امام حسين(ع) سوگوار مي شوند. شایان ذكر است كه به علت نقش داشتن زنان در اجراي اين نوع نمايشنامه‌ها، علما تماشاي آن را براي مردان حرام مي دانستند, در مورد واقعه كربلا سرودهاي خاصي به نام ”زاري“ كه يك كلمه فارسي است نيز نوشته‌اند كه طلاب مدارس ديني در مراسم مختلف بدون استفاده از موزيك آن را مي خواندند. ”زاري“ جزو سرودهاي بومي محسوب مي شود.» (علیزاده، 2003).
«تا پايان دهه شصت قرن بيستم كه جو مذهبي در بنگلادش كاملاً حاكم بود همة مسلمانان اعم از با سواد و بي سواد اعتقاد به ”پنج تن پاك“ داشتند، يعني حضرت پيامبراكرم(ص)، حضرت امام علي(ع)، حضرت فاطمه (س)، حضرت امام حسن (ع) و حضرت امام حسين (ع) را بهترين بندگان برگزيده خدا مي دانستند. بعداً تأثير فرهنگ غرب، هند و لائيك ها از يك سو و نفوذ تفكر وهابيت از سوي ديگر سبب شد تا اعتقاد آنان به ”پنج تن پاك“ كم رنگ شود. تا اوايل دهه شصت يكي ديگر از برنامه فرهنگي مردم روستائي، به ويژه در جنوب بنگال صلوات فرستادن بر پيامبر اكرم (ص) و اهل بيت عليهم السلام بود.»
«در آن دوران مردم روستايي به طور دسته جمعي دعاي ”الهم صل علي محمد و آل سيدنا محمد“ را بارها تكرار مي كردند. ولي بعداً بعلت تغيير در هويت فرهنگي و نفوذ فرهنگ غربي و هندي حتي در روستاها اين نوع برنامه ها از ميان رفت. البته مراسم”ميلاد النبي“ هنوز ادامه دارد و در اين مراسم در كنار تلاوت قرآن، بيان واقعه تولد پيامبر اكرم(ص)، شعر خواني براي پيامبر (ص) و صلوات دسته جمعي نيز خوانده مي شود كه قطعه اي از آن عبارت است از: ”الهم صل علي سيد نا و نبينا و شافعنا و حبيبنا و مولانا محمد و صل الله عليه و آله و اصحابه و بارك و سلم“ كه اين درود چند بار تكرار مي شود اما نه به طولاني بودن برنامه هايي كه قبلا ذكر کردیم.»
«درميان اعضاء اهل بيت عليهم السلام، حضرت فاطمه (س) نزد مردم بنگال داراي محبوبيت خاصي است. وي را با احترام و محبت گاهي با نام ”مادر فاطمه“ و ”بي بي فاطمه“ ذكر مي‌كردند كه البته هنوز اين عادت كاملا از بين نرفته است. زماني وي را با نام ”مادر فاطمه، مادر جهانيان“ نيز ذكر مي‌كردند؛ هر چند در حال حاضر اين امر چندان رايج نمي باشد.»
«در مورد جنگ هاي حضرت علي (ع) نيز داستان هاي عاميانه فراواني وجود دارد كه بيشتر اين داستان ها كاملا ساختگي است. مثلا گفته اند كه وي با ”كالي“ يكي از خدايان هندو كه زن است جنگيد و او را شكست داد. البته اين داستان ها به صورت نثر نوشته شده و هرچند ساختگي است اما بيان اين داستان ها ناشي از محبت آنان به حضرت علي (ع) مي‌باشد. »
«سنت سوگواري وعزاداري و مرثيه خواني در زمان حكومت مغول از هند وارد اين سرزمين شد و بعداً با حضور روحانيون ايراني در بنگال گسترش يافت و رفته رفته به فرهنگ سنتي در ميان مردم تبديل شد، به طوري كه سني ها تحت تاثير شيعيان نيز در گراميداشت چنين مراسمي سهيم شدند. به دنبال آن شاهديم كه در ادبيات بنگالي از زمان قديم، سوگواري و مرثيه و خواندن مقتل كربلا ريشه دواينده و حتي در دورة معاصر نيز مرحوم قاضي نذرالاسلام شاعر ملي بنگلادش در زمينه ”محرم، عاشورا و شهيد كربلا“ شاهكارهايي را آفريده كه جزو افتخارات ادبيات اين زبان می باشد.» (دكتر عثمان فاروق وزير پيشين آموزش و پرورش بنگلادش، سخنراني در سمينار شعر محرم قاضي نذرالاسلام، دوشنبه 4 فروردين 1382، داكا)
« قاضي نذرالاسلام در شاهكار خود ”شعر محرم“ در استفاده از الفاظ عربي و فارسي و صحنه نگاري از وقايع عاشورا چنان هنر آفريني كرده است كه به اين شعر ويژگي جاويداني بخشيد. در شعر ”محرم“ مظلوميت انسان هاي پاكباخته به تصوير كشيده شد. در هر فرازي از شعر كه انسان مي خواند، گريه و زاري او به در گاه خدا بلند مي شود. اين شعر ايستادگي و ظلم ستيزي را نيز براي امت اسلامي بهمراه دارد. به دين علت او (شاعر) گفته است كه ”ما فداكاري مي خواهيم نه گريه و زاري“ (كتاب مجموعه اشعار قاضي). اشعار قاضي نذرالاسلام (فوت:1976) در خصوص محرم و اهل بيت (ع) در ايام محرم همراه با آهنگ هاي حزين از رسانه هاي صوتي و تصويري بنگلادش پخش مي شود.»
«در عصر حاضر مسلمانان سني مذهب بنگلادش وجه تشابهات فراواني با شيعيان دارند كه از آن جمله مي‌توان به نمونه های زير اشاره کرد:
1. نام گذاري فرزندان، خيابان‌ها و محله‌ها
پیروان اهل سنت در اين كشور به وفور از اسامي ائمه اطهار و پيشوندهاي مير، ميرزا ، سيد، بي بي و بيگم براي نام گذاري فرزندان خويش استفاده مي كنند. اسامي و القابي نظير كنيز فاطمه، كنيز بتول، و اسامي ائمه(ع) نيز در بين مردم بنگلادش به وفور يافت ميشود. اسامي خيابان‌ها و محله‌هايي نظير ميرپور، سيدپور و محله هايي به نام كربلا و ... نيز فراوان است.
2. برگزاري مراسم عزاداري خامس آل عبا(ع) در كشور بنگلادش
«شهادت امام حسين (ع) به نحوي برجسته و بارز در اعتقادات و باورهاي ديني مردم بنگلادش جاي دارد. شهروندان اين كشور اعم از سني مذهب و هندو مسلك و شيعيان، همه و همه در اين مراسم شركت مي‌كنند. علامت‌ها، سياه كوبي‌ها و نشانه‌هاي عزاداري امام حسين(ع) را مي‌بوسند و براي خود و فرزندان خويش از حضرت حاجت مي‌گيرند. پتانسيل و نفوذ اين اعتقادات به حدي است كه دولت بنگلادش روز دهم محرم را تعطيل عمومي اعلام كرده و مكاني در شهرستان داكا را به نام سرزمين كربلا مشخص نموده است تا در روز عاشورا دسته جات عزادار در آنجا گرد هم آيند. در ضمن هيئت رويت ماه به منظور تعيين زمان دقيق روز شهادت امام حسين (ع) همانند تعيين زمان عيد فطر حساسيت به خرج مي دهد.»
«رقم چند هزار نفري شيعيان در مقابل بيش از يكصد و چهل ميليون جمعيت اين كشور، از نظر تعداد شايد اصلاً مقایسه شدنی، نباشد؛ ولي نفوذ اهل بيت(ع) و پيشينه تاريخي فرهنگي اين كشور گوياي عمق اعتقاد مردم به عاشورا و امام حسين(ع) است. اين موضوع مي‌تواند اساس پژوهشی را شكل دهد، تا علل دوستي اهل بيت(ع) و پنج تن آل عبا(ع) و نحوه گسترش و رشد اين نوع اعتقادات در بين مردمان اين سرزمين و تمايز آنان با ساير كشورهاي اسلامي تبيين شود. به هر حال، هر سال مراسم عاشورا و دهه اول ماه محرم با شور، شعور و شكوه خاصي برگزار ميشود.»
«شيعيان در كشور بنگلادش در نقاط مختلف پراكنده هستند. حدود سه تا پنج هزار از اين جمعيت در داكا پايتخت بنگلادش زندگي مي‌كنند كه اغلب آن ها بسيار محافظه كار بوده و به جز تعداد انگشت شماري وضعيت اقتصادي خوبي ندارند. آن ها در قالب چند حسينيه، امام باره و هيئت عزاداري فعاليت مذهبي خويش را اجرا مي كنند.»
«از حسينيه‌هاي مشهور داكا مي‌توان حسينيه هاي دالان، ميرپور، محمدپور و پورنا پالتان را نام برد كه بزرگ‌ترين آن ها حسينيه دالان مي‌باشد. درهاي اين حسينيه به روي هندوها و سني‌ها نيز باز است و شايد به همين دليل باشد كه شهرت بيشتري پيدا کرده است. اين حسينيه به خودي خود دليلي براهميت و نفوذ مكتب اهل بيت(ع) در آن زمان در بين مردم بوده است. روزانه سياحان خارجي فراواني از اين حسينينه بازديد، عکس برداری و فیلم برداری می کنند.»
«روز عاشورا در نقاط مختلف بنگلادش نماز ويژه‌اي اقامه ميشود و مردم دست به دعا برمي‌دارند و از خداوند متعال صلح، وحدت و رفاه اجتماعي براي تمام امت مسلمان مسئلت مي‌كنند. مسلمانان بنگلادش اعم از شيعه و سني در اين مراسم براي ادامه پيشرفت و امنيت كشور خويش نيز دعا مي کنند. در آستانه اين روز معمولا رئيس جمهور، نخست وزير و رهبران احزاب طي اطلاعيه‌هاي گوناگون از مسلمانان تقاضا مي‌کنند تا اعمال خود را با روح ايثار، گذشت و فداكاري عجين کنند. گروه‌هاي مذهبي و سياسي گوناگون در اين روز برنامه‌هاي متفاوتي مانند عزاداري و تعزيه خواني در پايتخت و ديگر شهرهاي بنگلادش برگزار می کنند.»
«در روز عاشورا تلويزيون رسمي بنگلادش و ساير كانال‌هاي تلويزيون‌هاي خصوصي برنامه‌هايي ويژه ي عاشورا پخش مي‌كنند و برنامه‌هاي شاد و مفرح پخش نمی کنند. روزنامه‌ها هم مقالات ويژه‌اي در بيان اهميت اين روز منتشر مي کنند.»
«در محرم سال 1385 نيز طبق معمول سنواتي، رئيس جمهور و نخست وزير پيام‌هاي ويژه و جداگانه اي به همين مناسبت منتشر کردند. در پيام رئيس جمهور آمده بود كه «شهادت حضرت امام حسين(ع) و يارانش در كربلا حقايق را افشاء کرد. اين حماسه به دليل آرمان‌هاي والا و اعتقادي آن صدها سال است كه در بين جهانيان زنده مانده است.»؛ «خالده ضياء نخست وزير پیشین هم در پيام خود به اين نكته اشاره كرده بود كه «عاشورا نقطه عطفي در تاريخ اسلام است. چند واقعه اساسي بر اهميت اين روز افزوده است، از آن جمله اينكه نوه پيامبر بزرگ اسلام(ص) شهادت را در اين روز در صحراي كربلا به آغوش كشيد؛ او قرباني شد تا پرچم واقعيت، عدالت و عقايد اسلام، برافراشته بماند و نكات انحرافي پيش آمده در دين را اصلاح كند. برماست كه از حماسه عاشورا درس بگيريم و در مسائل اجتماعي نظير برپا داشتن صلح و دوستي در كشور و مقابله با بي‌عدالتي، دروغگويي و دشمني و عداوت بپا خيزيم.»
«خبر گزاري بنگلادش از قول خانم خالده ضياء خبري را مبني بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعي مدارس و دانشگاه ها به این صورت نقل كرد: «نخست وزير اعلام کرده بود كه بايد بر تداوم صلح در جامعه و حكومت كوشيده و در اين رابطه از آرمان‌هاي اسلام براي ساختن جامعه‌اي مقاوم در مقابل انواع دشمني، بي‌عدالتي و مسائل خلاف بهره‌جوييم. عاشورا به منزله يكي از مهم ترين اتفاقات تاريخ اسلام، وقايع درخشان و درس‌هاي آموزنده‌اي را در خود جاي داده است و از همه مهم تر اين كه امام حسين(ع) براي نشر حقايق شهادت را پذيرفت.» (The daily independent, Friday, 1rst February 2007 و اخبار منتشره از طريق رسانه‌هاي صوتي و تصويري كشور بنگلادش).
انتشار پيام مسئولين ارشد كشور بنگلادش به مناسبت عاشوراي حسيني هر سال منتشر مي شود و اين موضوع ربطي به احزاب حاكم بر كشور و خط مشي گوناگون آن ها ندارد.
«منطقه‌اي به نام مانيك گنج در 65 كيلومتري داكا هر عاشورا ميزيان بيش از يكصد هزار نفر عزادار امام حسين (ع) مي‌باشد. حسينيه غارپورا در اين منطقه يكي از حسينيه‌هاي مشهور كشور بنگلادش است كه زير نظر صوفيان اداره ميشود. مراسم دهه اول ماه محرم در اين حسينيه با جمعيتي كثير و مشتاق برگزار مي شود. البته در روز دهم محرم اين مراسم جلوه‌اي خاص به خود مي‌گيرد، چرا كه جمعيتي بيش از يكصد هزار نفر از سراسر بنگلادش به آنجا عزيمت مي‌كنند تا در مراسم عزاداري در آن منطقه شركت كنند.
«در اين مراسم معمولاً چند تن از شخصيتهاي برجسته ديني سخنراني می کنند. به دنبال آن نوحه خواني و عزاداري به سبك و روش خاص بوميان و با فرياد «واي حسين» «واي امام» ادامه مي‌يابد. گفته ميشود اين صوفيان داراي 26 مركز و مقر تبليغي و ارشادي در بنگلادش هستند كه اعضاي همه آن ها با جديت و علاقه در اين مراسم حضور مي‌يابند.
«شايد به جرأت بتوان گفت حضور بيش از يكصد هزار نفر در اين مراسم عاشوراي حسيني از كم نظيرترين اجتماعات در سرتاسر جهان است.» (مشاهدات عيني نگارنده و حضور او در اين مراسم).
3.علاقه‌مندي به اهل بيت(ع)
غالبا خطبه‌هاي نمازهاي جمعه مساجد اهل سنت در كشور بنگلادش با سلام و درود بر پيامبر اكرم(ص) و خاندان مطهرش شروع ميشود. آن ها از پنج تن آل عبا به نيكي يادكرده و به آن ها سلام و درود مي‌فرستند. در خلال بيان خطبه‌ها، كرامت‌ها و حسن خلق‌هاي آنان را تبيين و مستعمين را تشويق به پيروي از سيره آنان مي‌کنند. ائمه جمعه در ايام عاشورا خطبه هاي خود را به واقعه ي كربلا معطوف مي دارند.
4.اعتقاد به وجود امام مهدي (عج)
مسلمانان بنگلادش به وجود منجي عالم بشريت كه از سلالة رسول اكرم(ص) مي‌باشد، معتقدند. آنان باور دارند كه روزي اين منتقم واقعي ظهور می کند و جهان را در حالي كه مملو از ظلم و جور شده است، پر از عدل و قسط خواهد كرد. تنها تفاوت آنان با عقايد اماميه اين است كه معتقدند هر وقت خداوند صلاح بداند او متولد خواهد شد و غيبت حضرت را به خوبي درك نكرده اند.
مسلمانان بنگلادش شب نيمه شعبان را به عنوان «شب برات» (دقيقاً همين عبارت) مي‌شناسند و در آن شب، دست نياز به سوي قادر بي‌نياز دراز کرده از او مي‌خواهند تا گناهان آنها را بخشيده و از جرمشان درگذرد. آنان براي آموزش گناهان خود و در گذشتگان و كسب موفقيت‌هاي مادي و معنوي دست به دعا برمی دارند و به مناجات مي‌پردازند. بيشتر مسلمانان اين روز را روزه مي‌گيرند. نيمه شعبان چنان اهميتي در كشور بنگلادش دارد كه شوراي رويت هلال ماه، كه تشكيلاتی رسمي و دولتي است، شروع دقيق ماه شعبان و به دنبال آن تعيين رسمي و دقيق روز نيمه شعبان را گواهي داده و آن را تاييد مي كند. اين روز در كشور بنگلادش تعطيل رسمي مي باشد.
به اعتقاد اهل سنت بنگلادش، شب برات پس از شب قدر مهم ترين شب سال براي راز و نياز و دعا به درگاه خداوند براي پذيرش توبه و بخشش است.
6. 2. 3. جمعيت شيعيان در بنگلادش
در خصوص تعداد شيعيان در بنگلادش هيچ آمار رسمي و متقني وجود ندارد. هر كدام از علما و رهبران ديني شيعه، نظر خاصي در اين باره دارد. شيعيان مستبصر آمار بيشتري ارائه مي‌دهند و شيعيان قديمي و اصيل آماري نزديك تر به واقعيت را ارائه ميِ‌دهند. ميانگين آمار ارائه شده توسط مشاهير شيعه با در نظر گرفتن ضريب اعتبار، هركدام رقمي معادل شانزده هزار نفر را براي شيعيان در اين كشور تخمین می زند. سايت خبري بازتاب در29 آبان 1385، به نقل از سازمان اطلاعاتي آمريكا (CIA) در گزارشي با عنوان آمار جالب شيعيان در 67 كشور جهان، تعداد شيعيان در بنگلادش را 572/546/2 نفر اعلام نموده است. اين آمار معلوم نيست برچه مبنايي گرفته شده است؛ مشخص نيست كه اين رقم براساس آنانی است كه حب اهل بيت(ع) را در دل دارند، و يا سوگواران و عزاداران امام حسين(ع) در روز عاشورا تنظيم شده و يا داده‌هاي ديگر؛ ولي آنچه كه مشخص است تعداد شيعيان اثني عشري در كشور بنگلادش نمي‌تواند با آمار CIA برابري کند.
6. 2. 4.تركيب جمعيت شيعيان در بنگلادش
شيعيان از نظر تيره و نژادي خود را به دو گروه بيهاري و بنگالي تقسيم مي‌کنند. بيهاري كه در اصل بايستي به اهل بيهار در هند اتلاق شود، به همه شيعيان اصيل و با سابقه بنگلادش، اعم از پاكستاني و هندي، گفته ميشود كه با زبان اردو صحبت مي‌كنند و در مقابل آن وقتي از شيعيان بنگالي سخن به ميان مي‌آيد منظور مردماني بنگالي الاصل هستند كه به زبان بنگالي سخن می گویند و غالباً از مستبصرين (تازه شيعه شدگان) تشكيل مي‌شوند. البته اين تقسيم بندي را بسیاری از شیعیان تایید نمی کنند. مخصوصاً قسم اول كه آن ها هم خود را بنگالي ناميده و از انتساب خويش به بيهار رنجيده خاطر مي‌شوند. بين اين دو گروه قدري اختلاف سليقه و روش وجود دارد و اين اختلاف برخي اوقات موجب جدال و كشمكش لفظي شده و تا حد زيادي باعث تنش و مشكل بين اين دو شق تشيع در بنگلادش مي شود. شيعيان بنگالي معتقدند كه آن ها بيشترين فعاليت را براي ترويج تشيع به كار گرفته اند و طبق آمار موجود حيطه تبليغات آنان بسيار گسترده‌تر از بيهاري‌ها است. البته طبق اطلاعات موجود در هركدام از دو گروه فوق، افرادي بسيار فعال و دلسوز وجود دارند كه از هيچ كوششي در راه ترويج عقايد حقه خويش فروگذار نيستند و افرادي هم هستند كه به دنبال گذران زندگي خود بوده وفقط عنوان تشيع را هم با خود دارند.
6. 2. 5. پراكندگي شيعيان در بنگلادش
با اين كه كشور بنگلادش داراي وسعت زيادي نيست و مساحت آن 147570 كيلومتر مربع مي‌باشد، ولي شيعيان تراكم بسيار متفاوتي در اين منطقه دارند. بيشترين تعداد شيعيان در پايتخت مستقر هستند. بيست و پنج تا سي در صد شيعيان در داكا زندگي مي‌كنند. آن ها اكثراً در منطقه داكاي قديمي و در محلة حسينيه دالان زندگي می کنند و مناطق محمدپور و ميرپور داکا در مراحل بعدي قرار دارند. در بين شهرستان‌ها و سطح كشور پس از داكا بيشرين جمعيت در غرب و جنوب غربي اين كشور و در اطراف شهر كولنا، مرز هند و در مسير كلكته زندگي مي‌كنند.
در تقسيم بندي ديگري شيعيان بنگلادش به دو قسمت اصيل و مستبصرين (تازه شيعه شدگان) تقسيم مي‌شوند، كه شيعيان اصيل نيز به نوبة خود داراي بخش‌هاي سادات، غير سادات و خوجه‌هاي اثني عشري مي‌باشند. سادات بيشتر در مركز كشور بنگلادش، داكا، ساكن هستند و تعدادي از آن ها هم در شهرهاي رنگپور، سيد پور، سيلهت، چيتاگنگ و كولنا پراكنده هستند. شعيان غير سادات هم در نقاط مختلف كشور پراكنده هستند. خوجه هاي اثني عشري هم همانند ساير شيعيان، قبل از استقلال بنگلادش (1972م)از هند و پاکستان غربی آمده و جمعيت بسیاری بودند ولي پس از استقلال، به دليل اینکه انقلابی های بنگلادش، پاکستانی ها و هندی ها را آزار می دادند، اكثر شيعيان مهاجرت به كشورهاي هندو پاكستان را برگزيدند. شایان ذكر است كه غالب شيعيان اصيل اردو زبان هستند و همه مراسم مذهبي خود را به زبان اردو برگزار مي‌كنند.
اكثر قريب به اتفاق مستبصرين پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران و آشنا شدن با شخصيت حضرت امام خميني(ره) روي به تشيع آوردند. مستبصرين داراي تعصب بيشتر به اعتقادات خويش بوده و در تبليغ از شيعيان اصيل فعال‌تر هستند. مستبصرين طبق برآوردهاي آماري ميداني، حدود نيمي از كل جمعيت شيعيان بنگلادش (هفت هزار نفر) را تشكيل مي‌دهند، در حالي كه طبق همين آمار جمعيت شيعيان اصيل هشت تا نه هزار نفر برآورد ميشود. در بين مستبصرين افراد تحصيل كرده دانشگاهي و باسواد بيشتر ديده مي شود و به دليل مشكلات خانوادگي و به دلیل حفظ مشاغل اداري برخي از آن ها در ابراز شيعيه بودن( به قول خود) تقيه مي‌كنند. در نهايت مي‌توان گفت شيعيان اصيل در مناطق كولنا، رنگپور، سيدپور، راجشاهي، چيتاگنگ، داكا (مناطق داكاي قديم، ميرپور، محمدپور، پلتن، مگ‌بازار) و مستبصرين در مناطق جيسور، ساتخيرا، شارشا، كولنا، نورائيل، غازي‌پور، بوگرا، راجشاهي، داكا (مناطق ميرپور، محمدپور و تنگي) ساكن هستند.
6. 2. 6. مراكز تبليغي شيعيان در بنگلادش
اهم مراكز تبليغي و مذهبي شيعيان در بنگلادش را حسينيه‌ها تشكيل مي‌دهند. يكي از خدمات بزرگي كه علماي مهاجر ايراني به شبه قاره هند در طول تاريخ ارائه كردند، نهضت تاسيس حسينيه‌هايي بود كه مركز فعاليت شيعيان قرار گرفت و در همه ايام سال و به خصوص از ابتداي محرم تا هشتم ربيع الاول مراسم مختلفي در آن ها برگزار مي شود. این حسينيه‌ها نقش مساجد را هم ايفاد مي كنند، و آن به اين دليل است كه چون برگزاري مراسم سينه‌زني و عزاداري در مساجد نزد علما و مردم غير شيعي اين كشور وجهه خوبي نداشته و آن را جايز نمي‌دانند، و از طرفي شيعيان به دليل مشكلات مالي نمي‌توانند در هر نقطه هم مسجد و هم حسينيه داشته باشند؛ لذا اقدام به تاسيس حسينيه، هم براي انجام مراسم عبادي و هم براي برگزاري مناسبت‌ها کرده اند. البته گفته می شود كه چون مساجد بايد در زير نظر كميته مساجد كشور اداره شود و امام مسجد را كميته مذكور تعيين كند و از آنجا كه اعضاي كميته همه سني مذهب هستند، شيعيان جهت اجتناب از دخالت دادن آن كميته در مسائل مذهبي خود، نمازهاي يوميه و مراسم عبادي را در حسينيه‌ها بجا می آورند. از این رو تا حدودی با کمبود مسجد روبرو نشده اند.
حسينيه‌ها در بنگلادش داراي تعاريف خاصي نيستند، برخي از آنان داراي بناهاي تاريخي و بسيار مشهور و عمارت‌هاي بزرگي هستند و برخي از آنان داراي محيطي بسيار كوچك و در حد فضايي مناسب براي 30 الي 40 نفر؛ تعدادي حسینیه هم در منازل شخصي افراد خيّر براي مدتي محدود در طول سال برپا مي‌شوند. بنابراين ارائه آماري دقيق از آنان به سهولت ممكن نيست. ولي حسينيه‌هاي شناخته شده و مشهور در كشور بنگلادش به شرح زير مي‌باشند.
در شهرستان داكا، مركز كشور بنگلادش مساجد و حسينيه‌هاي زير به شيعيان تعلق دارد.
حسينيه دالان: حسينيه دالان بزرگ ترين و مشهورترين حسينيه بنگلادش است كه به منزله بنايي توريستي در نقشه‌هاي داكا معرفي شده و روزانه سياحان مختلفي از سرتاسر جهان از آن بازديد مي کنند. در هاي اين حسينيه به روي هندوها و سني‌ها نيز باز است و شايد به همين دليل باشد كه شهرت بيشتري پیدا کرده است. حسينيه دالان مجموعه‌اي تاريخي با بيش از چهار قرن قدمت مي‌باشد. گفته ميشود اين حسينيه را یکی از مشایخ شیعه که حاکم داکا بوده است، در عصر حكومت مسلمانان در شبه‌قاره ساخته است. اين حسينيه به خودي خود دليلي بر اهميت و نفوذ مكتب اهل بيت (ع) در آن زمان در بين مردم بوده است. مجتمع حسينيه، ساختمانی را در بر می گیرد كه مراسم و عزاداري‌ها و نيز نمازهاي يوميه در آن برگزار مي شود. در قسمتي از اين مسجد ضريحي قرار داد كه دو برجستگي به نام های قبور امام حسن(ع) و امام حسين(ع) در آن قرار دارد. مردم، به ويژه اهل سنت، با حالت تضرع و ندبه كنار اين ضريح مي‌ايستند و اشك‌ريزان دست به دعا و استغاثه بر مي‌دارند و حاجات خود را به زبان مي‌آورند. وجود انواع و اقسام عَلَم و كُتَل و بستن نخ به ضريح براي حاجت خواهي، روشن كردن شمع و مانند آنها، همه و همه انسان را به اين انديشه فرو مي‌برد كه گویی در كشوری شيعي و در جمع آنان قرار گرفته است؛ اما واقعيت چيز ديگري است؛ عشق به اهل البيت(ع) در اينجا فرامذهبي است.
ورود هيئت‌هاي مذهبي به اين حسينيه در ايام عاشورا، انجام سينه‌زني و عزاداري به نحوي كه گاه برخي از عزاداران از شدت عزاداري به حال غش، نقش بر زمين مي‌شوند و به هوش آوردن آنان با پاشيدن آب و گلاب به سر و روي آنان جلوه‌هاي ديگري است كه هر بيننده‌اي را سخت تحت تاثير قرار مي دهد. ساختمان دو طبقه ديگري در اين مجموعه واقع است كه طبقه اول آن كتابفروشي و طبقه دوم آن كتابخانه، سالن مطالعه و كلاس درس است. تابلو دارالقرآن بر سر در آن گوياي فعاليت‌هايي است كه در اين ساختمان انجام ميشود. در بخشي از فضاي بيروني حسينيه، مزار شيعيان واقع است كه سنگ قبرهايي به سبك گورستان‌هاي ايران در آن به چشم مي‌خورد. در بخش ديگري از حسينيه استخر بزرگي براي پرورش ماهي، قرار دارد.
حسينيه دالان در سال 1383، به همت مسئولان محترم جمهوري اسلامي ايران مزين به كاشي كاري به سبك مساجد و حسينيه‌هاي ايران شده است. هر چند به دليل نبودن كاشي و طرح‌هاي آن به اندازه كافي قدري اوضاع كاشي كاري نا همگون جلوه مي‌كند و در بعضی جاها رنگ‌ها و شكل‌‌ها نا سازگار نشان می دهند. در عين حال، گفته ميشود كه اين حسينيه در مقایسه با گذشته بسيار تغيير كرده و جذاب‌تر شده است.
1. حسينيه و مسجد محمد پور: در منطقه محمدپور بناي مسجد و حسينيه محمدپور در مجموعه ساختماني ای واقع است كه به شيعه مسجد (مسجد شيعيان) موسوم است. قسمت مسجد بنايي مدور با گنبد‌ي زيبا است كه در سال‌هاي اخير به همت مسوولين جمهوري اسلامي ايران، كاشي كاري زيبا و لوستري بزرگ در آن نصب شده است. ساختمان حسينيه هم در مجاورت مسجد واقع است. در اين مجموعه ساختمان حدود ده خانواده از شيعيان زندگي مي‌كنند. اين مسجد و حسينيه، هيئت امنایی از منتخبين شيعيان اين منطقه دارد که آن ها مسجد را اداره می کنند. در مجاورت اين مجتمع، ايستگاه اتوبوس شهري نسبتاً بزرگي واقع است كه به نام ايستگاه «شيعه مسجد» معروف است. شيعه مسجد براي همه ساكنان داكا شناخته شده است.
2. مسجد و حسينيه ميرپور (كربلا ميرپور) از مراكز مشهور شيعيان در شهر داكا مي‌باشدكه هيات امنایی اداره ميشود. دو حسينيه «عاشق حسين مرحوم» و «منظور حسين مرحوم» نيز در مجاورت اين حسينيه واقع هستند.
3. حسينيه (مسجد) پراناپلتن را شيعيان خوجه اثني عشري اداره مي کنند.
4. حسينيه نواب چوتن
5. حسينيه مير يعقوب در داكا ي قديم
6. حسينيه بُدُّن مرحوم در داكاي قديم
7. حسينيه اصفهاني (مغ بازار)
8. حسينيه بچرام ديوري
9. حسينيه براكاترا
10. حسينيه چتو كاترا
11. حسينيه شيرازي
شهرستان بندري چيتاگنگ دومين شهر بنگلادش از نظر اهميت اقتصادي، وسعت و جمعيت است که دو حسينيه در آن وجود دارد:
1. حسينيه اصفهاني در منطقه «صدرگهات»
2. حسينيه اختر حسين در منطقه «هالي شهر»
در شهرستان كولنا دو حسينيه زير وجود دارد:
1. حسينيه انجمن پنج تني در منطقه «التاپول لين»
2. حسينيه مدرسه خالص‌پور در منطقه «خالص پور»
در شهرستان راجشاهي دو حسنيه زير وجود دارد:
1. حسينيه انجمن عباسيه در منطقه ست لايت تاون
2. حسينيه علي حسين
شهر جيسور داراي سه حسينيه زير است:
1. حسينيه مورلي
2. حسينيه مولا علي(ع)
3. موسسه امام مهدي «بنام امام مهدي ميشن»
در شهرستان بوگرا «حسنيه هاري پور» واقع است. در شهر رنگپور دو حسينيه زير وجود ندارد.
1. حسينيه انجمن حسيني
2. حسينيه اشرف علي
در شهر سيدپور « حسينيه انجمن عباسيه» واقع است
در شهر ساتخيرا سه حسينيه زير وجود دارد:
1. حسينيه ديوبهاتا
2. حسينيه پاروليا
3. حسينيه نورنگر
در شهر نارائيل «حسينيه وزير پور» و در شهر شرشا «مسجد شرشا» واقع هستند.
6. 2. 7. شيعيان در نظر مردم بنگلادش
مسلمانان بنگلادش در حب اهل بيت(ع) و احترام به آنان شايد در بين مسلمانان جهان كم نظير باشند؛ ولي نظر آنان در باره شيعيان اين كشور معمولاً مناسب نیست و با نگاهي متفاوت به آن ها مي‌نگرند. برخي از علل آن به شرح زير مي‌باشد.
1. تبليغات سلفي‌ها و وهابي‌ها عليه شيعيان و تاكيد بر روي مطالبي نظير اعتقاد شيعيان بر بي‌احترامي به خلفاي راشدين، اعتقاد به تحريف قرآن، و مسائلي نظير آن ؛كه در سطح كليه ي كشورهاي اسلامي اتفاق مي افتد.
2. رابطه سرد و نا مناسب بين برخي از شيعيان (اصيل) با اهل سنت و حتي با آن دسته از اهل سنت كه عاشق اهل بيت(ع) هستند و تكفير آنان؛ متاسفانه هنوز برخي از شيعيان اين كشور به شعار وحدت اسلامي كه رهبر فقيد ج.ا.ايران مروج و منادي آن بوده و مقام معظم رهبري بر آن تاكيد فراوان دارند، روي نياورده‌اند.
3. مكالمه اكثر شيعيان (اصيل) با زبان اردو؛ مردم بنگلادش انقلاب و استقلال خود در پاكستان غربي را با اتحاد حول محور مخالفت با زبان بيگانه و استعماري (اردو) و گرامي داشت زبان مادري خويش (بنگالي) شكل دادند. حتي برخي از علماي بزرگ اهل سنت را به دلیل علاقه به زبان اردو عامل دشمن شناختند و با آن ها مبارزه كردند. مردم بنگلادش ويژگي انقلاب خود را انقلاب زبان مي‌دانند. همان گونه كه مردم ايران ويژگي انقلاب خويش را اسلامي بودن آن مي‌دانند. حال مردمي كه عليه يك زبان انقلاب كرده‌اند چگونه مي‌توانند مكالمه كنندگان به آن زبان را بپذيرند و آنها را خودي بدانند.
4. برخي اقدامات ناپسند شيعيان در مراسم عزاداري امام حسين(ع)؛ شيعيان بنگلادش در ايام عزاداري امام حسين(ع) با زنجير‌هاي تيغ دار به بدن و پشت خود مي زنند و سر خويش را با قمه مي‌شكافند و با لباس‌هاي آغشته به خون به عزاداري مي‌پردازند. اين حالت ناپسند و مشتمئز كننده، ساير مسلمانان را وادار به واكنش مي کند. برخي از سني‌ها به همين دليل شيعيان را محكوم مي‌كنند و آنان را مسلمان نمي‌دانند و برخي ديگر كه قدري منصف تر هستند، مي‌گويند اينان مسلماناني جاهل هستند و اين جهالت ريشه در اعتقادات آنان دارد.
5. اوضاع اجتماعي و اقتصادي شيعيان؛ شيعيان غالبا از نظر تحصيلات، اقتصاد، معيشت و درجات اجتماعي و علمي در وضعيت نامناسب و متمايل به طبقات ضعيف اجتماع قرار دارند و اين خود باعث منزوي شدن آنان در جوامع اسلامي مترقي مي‌گردد. البته تعداد انگشت شماري از شيعيان از مكنت و ثروت فراواني برخوردار هستند كه يا خود را به اقشار مذهبي نزديك نمي كنند و يا در بين متدينن داراي مقبوليت نيستند.
6. 2. 8. مراكز،موسسه ها،وتشكيلات آموزشي وتبليغي شيعيان در بنگلادش
در كشور بنگلادش شيعيان براي حفظ موقعيت ديني خويش، تبليغ و بالابردن سطح آگاهي‌ها و دانش هم مذهبان خويش اقدام به شكل دهي تشكيلات و سازمان‌هاي گوناگوني کرده‌اند. برخي از آنان قانوني و در دواير دولتي ثبت شده‌اند و برخي هم به صورت غير رسمي شكل‌گرفته و فعال هستند. در اين نوشته به برخي از آنان اشاره‌اي شده است و اطلاعاتي مختصري در باره آنان ارائه مي شود.
6. 2. 8. 1.مراكز آموزشي و تبليغي
1. حوزه علميه كولنا: استان كولنا در جنوب غربي كشور بنگلادش واقع و داراي مرزي طولاني باكشور هندوستان مي باشد. اين استان از نظر تراكم حضور شيعيان پس از داكا مقام دوم را در اين كشور دارا است، به طوري كه گفته ميشود حدود يك سوم از كل شيعيان در اين استان زندگي مي‌كنند. تنها حوزه علميه ويژه برادران شيعه در بنگلادش در مركز اين استان (شهرستان كولنا در 310 كيلومتري جنوب داكا) واقع است.
مديريت اين حوزه را حجت الاسلام والمسلمين سيد خليل رضوي برعهده دارد كه از فارغ التحصيلان حوزه علميه قم مي‌باشد. اين حوزه زير نظر سازمان مدارس و حوزه‌هاي علميه خارج از كشور اداره ميشود. از فارغ التحصيلان اين حوزه هم اكنون يازده نفر در شهرستان قم مشغول كسب علم هستند، چهار نفر از فارغ التحصيلان اين حوزه پس از اتمام مرحله‌اول تحصيلات خويش در قم، به كشور بنگلادش بازگشته اند و در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم مشغول فعاليت ديني هستند. تعداد پنج نفر از فارغ التحصيلان كه موفق به اخذ مدرك كارداني از حوزه علميه كولنا شده‌اند، هم اكنون در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم در شهرستان‌ها و روستاهاي متفاوت كشور بنگلادش مشغول انجام وظيفه هستند. طبق آخرين اطلاعات، هم اكنون 28 نفر در اين مركز ديني مشغول تحصيل مي‌باشند كه 16 نفر دانشجو و 12 نفر طلبه هستند. تعداد استادان به اضافه مدير مدرسه چهار نفر مي‌باشند. اين حوزه در سال 1995 (1374) با همكاري سازمان مدارس و حوزه‌هاي علميه خارج از كشور(جامعه المصطفي (ص) العالميه) تاسيس شده است. در اين حوزه علميه فعاليت‌هاي تبليغي قابل ملاحظه‌اي نظير برگزاري سمينار، نمايشگاه عكس و فيلم نيز شكل گرفته و با استقبال مسلمانان مواجه شده است. در ضمن اين حوزه داراي هفته نامه‌اي به نام فجر مي‌باشد که تاكنون چندين جلد كتاب در موضوعات مختلف اسلامي ترجمه و منتشر کرده است.
2. مدرسه صاحب الزمان خالص پور: اين مدرسه ديني در هفت كيلو متري شهرستان كولنا و در منطقه خالص پور واقع است. در اين مدرسه حدود 20 نفر دانش‌آموز زير 13 سال مشغول تحصيل هستند. مدير اين مدرسه آقاي سيد رضا علي زيدي از فارغ التحصيلان حوزه علميه قم و معاون او آقاي نورعلم مي‌باشد كه در هندوستان درس خوانده است. معمولاً فارغ التحصيلان اين مدرسه جذب حوزه علميه كولنا مي‌شوند.
3. حوزه علميه خواهران شيعه در داكا: اين حوزه علميه در سال 1383 به همت سازمان مدارس و حوزه‌هاي علميه خارج از كشور تاسيس شده است. دانش‌جويان اين حوزه را حدود 25 نفر از دختران بنگلادش تشكيل مي‌دهند كه حدود يك دوم آن ها به صورت شبانه روزي و بقیه به صورت روزانه در اين حوزه مشغول تحصيل هستند. اميد مي رود اين حوزه در آينده خدمت شايسته ای به شيعيان بنگلادش ارائه کند.
4. حسينيه دالان: همان طور كه قبلا اشاره کردیم، حسينيه دالان مهم ترين مركز شيعي كشور بنگلادش مي‌باشد. اين حسينيه داراي قديمي‌ترين تشكيلات شيعي در داكا است كه در سال 1642م/1052 هـ. ق توسط حاكم ايالات «ناوارا» در زمان فرمانروايي «شاه شجاع» شاهزاده بنگال، به نام ميرمراد بنيانگذاري شد. در حال حاضر اين حسينيه توسط هيئتي به نام شوراي رفاهي حسينيه اداره ميشود. اهداف اين تشكيلات طبق اساسنامه عبارت اند از:
1. سخنراني، وعظ و خطابه اسلامي (شيعه اثني عشري)
2. زمينه سازي براي ايجاد اتحاد شيعيان بنگلادش
3. انجام كمك‌هاي رفاهي، بهداشتي، پزشكي و ... در ميان جوامع شيعي
4. سازمان دهي مراسم در ماه محرم، دادن افطاري در ماه مبارك رمضان و...
مولانا راشد حسين زيدي امام جماعت اين تشكيلات و پادشاه شيرازي مسئول و سرپرست هيات مديره شوراي رفاهي (هيات امناي) حسينيه مي باشند(شناسنامه آموزشي بنگلادش، مركز آموزش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، ص24).
5. مؤسسه دارالقرآن كريم: اين موسسه به صورت رسمي ثبت شده و از نظر دولت بنگلادش قانوني مي باشد. دار القرآن فعاليت‌هاي تبليغي، آموزشي، رفاهي و پزشكي فراواني در بنگلادش انجام مي‌دهد، مانند:
1. ايجاد كتابخانه در محل حسينيه دالان؛
2. تشكيل و حمايت از شفاخانه‌ها در مناطق مختلف كشور بنگلادش، از جمله تاسيس يك شفاخانه مجهز و كامل در حسينيه دالان؛
3. حمايت از روحانيون و مبلغين شيعه اعم از فارغ التحصيلان ايران و يا بومي جهت ارائه خدمات بيشتر و بهتر آموزش و تبليغي؛
4. فعاليت جهت ايجاد وحدت بين مذاهب مختلف اسلامي؛
5. حمايت از خانواده‌ها مستضعف و فقراي مسلمان.
6. برگزاري كلاس هاي آموزشي
7. چاپ وانتشار كتب مورد نياز
اين موسسه با حمايت مالي جمهوری اسلامی ایران و با مدیریت و نظارت نماينده محترم مقام معظم رهبری حضرت آيت الله شاهرخي خرم آبادي اداره ميشود.
6. 2. 8. 2.انجمن‌ها و گروهاي شيعي
1. انجمن پانجاتاني (پنج‌تن) در شهرستان كولنا: هدف اين انجمن تبليغ عقايد و اعمال شيعه مي‌باشد. اين انجمن داراي فعاليت‌هاي مطبوعاتي و انتشاراتي قابل ملاحظه‌اي مي‌باشد. آقاي سيد واصف ميرزا مسوول اين انجمن مي‌باشد.
2. سازمان خيرين نور الثقلين: اين سازمان در سال 1977 توسط مولانا سيد راشد حسين زيدي در داكا تاسيس شد. هدف آن فعاليت‌هاي مذهبي، امور خيريه، انتشارات و ... است.
3. فدراسيون جوانان جعفري دباتا، در ساتخيرا به سرپرستي حجت الاسلام محمد عبد القدوس
4. فدراسيون روح الله در ساتخيرا به سرپرستي حاجي مشرف علي خان
5. موسسه البلاغ در ساتخيرا به سرپرسيتي ميرزا انور حسين
6. محمديه تراست، در منطقه محمد پور داكا به سرپرستي محمود حسين
7. انجمن عباسيه در شهرستان سيد پور به سرپرستي سيد معصوم خان
6. 2. 8. 3. انجمن‌ها و گروه هاي شيعي مستبصرين
1. فونداسيون ايده‌آل در شهرستان داكا به سرپرستي شهيد الزمان؛
2. آكادمي امام مهدي (عج) در برهان الدين بهولا: در سال 1979م در شهرستان برهان الدين بهولا، براي تبليغ و تبيين تشيع مركزي تاسيس شد كه عمده‌ترين كارهاي آن تدريس قرآن، تحصيلات علوم اسلامي و علوم عقايد مذهب شيعه و اداره كتابخانه است. بهولا بزرگ ترين جزيره بنگلادش محسوب مي شود كه 4 ميليون جمعيت دارد. در اين شهرستان 85 درصد مسلمانان سنی و 12درصد هندو و بودائی و... مقيم مي‌باشند. وقتی که انقلاب اسلامی ايران به رهبري حضرت امام خمينی (ره) در سال 1979م به پيروزي رسيد, حضرت امام خمينی(ره) در سراسر جهان در جایگاه شخصيتی عارف مسلك و مهم ظاهر شدند. از آن زمان با دعوت شيخ محمد شهيد الزمان چند نفر اهل تسنن, کتب امام خمينی (ره), کتب تاريخ خلافت وکتب عقايد مذهب شيعه را خواندند و در نتيجه به مذهب حقه شيعه مشرف شدند. آن زمان برای تبليغ اين مذهب، مرکزی به نام کتابخانه شيخ سعدی و مکتب خانه ای برای تدريس قرآن به كمك حضرت آيت ا... شاهرخي (نماينده مقام معظم رهبري در بنگلادش)در شهرستان برهان الدين تاسيس شد. اکنون در اين شهرستان بيش از 20 خانواده از مذهب تشيع پيروي مي‌كنند. در حال حاضر اين تشكيلات به آكادمي امام مهدي (عج) تغيير نام داده و سرپرستي آن برعهده آقاي محمد نورعالم مي‌باشد.
3. موسسه محمديه در شهرستان راجشاهي به سرپرستي عزيز الحق؛
4. سازمان تبليغي دعوت در داكا به سرپرستي الطاف حسين؛
5. سازمان اقرأ در شهرستان ساتخيرا به سرپرستي وكيل عبدالرزاق؛
6. حلقه مطالعاتي اماميه در منطقه بوگرا به سرپرستي ابو جعفر؛
7. مجلس خواهران در شهرستان داكا به سرپرستي خانم سلينا پروين؛
8. آكادمي شهيد تيتومير داكا با مديريت آقاي عاصف الرحمان.
(اطلاعات مشروح زير حاصل يك جلسه دوستانه با آقاي عاصف الرحمان مدير آكادمي شهيد تيتومير و دكتر ظهير الدين محمود عضو ارشد اين تشكيلات مي باشد)
«جمعي از جوانان شيعه تحصيل‌كردة كشور بنگلادش كه اكثراً از مستبصرين (شيعه شدگان) می باشند، در سال 1999 ميلادي اقدام به تاسيس تشكيلاتي آموزشي عقيدتي به نام موسسه آكادمي شهيد تيتومير کردند و در طول عمر كوتاه اين تشكيلات اقدامات مهمي انجام داده‌اند. هم اكنون چهار نفر از اعضاي ارشد اين تشكيلات، در حال كسب علم در حوزه علميه قم و در سطوح بالا هستند. اين تشكيلات تاكنون حدود سي جلد كتاب به زبان بنگالي ترجمه و توزيع نموده است. آنان داراي يك فصلنامه به نام النور (جوتي) هستند كه در تيراژ يكهزار نسخه منتشر ميشود. در اين فصلنامه بيشتر مسائل عقيدتي و فكري مربوط به اسلام و تشيع مطرح ميشود.
«در اين موسسه هم اكنون دوره‌هاي آموزشي ديني كوتاه و بلند مدت ويژه اعضاء و طرفداران برگزار ميشود. آقاي محمد عاصف الرحمن كه فارغ التحصيل دانشگاه ملي در مقطع فوق ليسانس روانشناسي مي‌باشد، مدير اجرايي اين تشكيلات است كه هم اكنون در يك آپارتمان نسبتاً مناسب مستقر هستند.
«برگزاري دعاي كميل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاري احيا در ماه مبارك رمضان و عزاداري در ماه محرم و صفر از ديگر برنامه‌هاي اين تشكيلات است.
«هيات امناي اين تشكيلات اذعان مي‌دارد كه كمك و حمايت‌هاي علمي، معنوي و مادي از هركدام از تشكيلات شيعي را مي‌پذيرند؛ ولي در روش كار خويش بدون مطالعه و بررسي تغيير نمي‌دهند».
ملاحظات:
1. اين تشكيلات داراي حدود سي عضو فعال است. تعداد افراد شركت كننده در جلسات آنان و مخصوصاً در مراسم مهم به حدود يكصد نفر مي‌رسد.
2. اين تشكيلات از محل حق اشتراك اعضا و بعضاً حمايت‌هاي افراد خير اداره ميشود.
3. شهيد تيتومير كه اين تشكيلات نام او را برخود نهاده است، از مبارزين و مجاهدين بنگال غربي و يكي از فرماندهان مبارز عليه استعمار انگليسي بوده است كه در سال 1951 به شهادت رسيده است. گفته ميشود كه تيتومير از سادات و ايراني الاصل بوده است.
4. مي‌توان گفت كه اعضاي آكادمي شهيد تيتومير معتقد به ترويج اسلام خرد گرايانه بوده و قصد بارور ساختن استعدادهاي جوانان شيعه و بيشتر مستبصرين را در ذهن مي‌پرورانند. آنان به اصل تقيه بيش از حد معتقدند و در بيشتر اوقات در مجامع و گردهمايي‌هاي اسلامي از ابراز عقيد خود به صورت مستقيم و يا اقامه نماز به صورت شيعي پرهيز مي‌نمايند.
6. 2. 9.ارتباط شيعيان با جمهوري اسلامي ايران
همان طور كه گفته شد، تشيع از طريق بازرگانان، تجار، سلاطين، علما و عرفاي ايراني وارد بنگلادش شد و به همين واسطه ارتباط آنان در طول تاريخ با ايران برقرار بوده است. البته اين ارتباطات به دليل اوضاع سياسي و ناامني ها شدت و ضعف داشته است. حضور فعال شش قرن زبان فارسي در بنگلادش (1200 تا 1800 ميلادي) و ارتباطات سياسي فعال آن دوران نيز مقوم اين ارتباط بوده است. شيعيان هر سال در قالب كاروان و يا به صورت انفرادي جهت زيارت قبور ائمه و امام زادگان عازم ايران و عراق مي شوند. علماي شيعه بنگلادش، دانش آموختگان حوزه علميه قم و با اختلاف زيادي فارغ التحصيل حوزه هاي علميه هند و پاكستان هستند. هم اكنون 47 نفر طلبه بنگالي اعم از زن و مرد در مقاطع گوناگون تحصيلي مشغول تحصيل در حوزه علميه قم به تحصيل اشتغال دارند (مصاحبه با محمد ابو سعيد، نماينده طلاب بنگالي درحوزه علميه قم).
6. 2. 10.چه بايد كرد؟
«آنچه كه گفته شد شرحي بسيار مختصر و پراكنده از اوضاع و احوال شيعيان و جامعه شيعه دركشور بنگلادش بدون هيچ تفسير و ارائه نظري بود. از نوشته ناقص مذكور مي‌توان به گوشه‌هاي از مشكلات شيعيان پي‌برده ولازم است براي دفع نواقص موجود تلاشی همه جانبه توسط ارگان های ذیربط در جمهوري اسلامي ايران صورت گیرد تا درقالب مقدورات موجود آنچه شایسته نام و جایگاه تشیع می باشد شکل گیرد».