پیروان مکتب اهل بیت در بنگلادش بین 16 تا 20 هزار نفر هستند (تا تاریخ تدوین این تحقیق، 2012م)، که بیش از چهار هزار نفر از آنان را مهاجران بیهاری تشکیل میدهند. مسایل سیاسی فی مابین بنگلادش و پاکستان، در زمان درگیریهای استقلال طلبانه بنگلادش (پاکستان شرقی)، موجب شد که آنها از لحاظ موقعیت اجتماعی و آموزشی در وضعیت بدی قرار بگیرند. بیشتر جمعیت شیعیان را بنگالیهای اصیل تشکیل میدهند، همچنین از کل جمعیت آنها، بین 35 تا 40 درصد از مستبصرینی هستند که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تمایلی به افکار و عقاید شیعه پیدا کردند و عمدتا نیز از میان تحصیلکردهها و روشنفکران جامعه بنگلادش می باشند. مرکزیت اهل تشیع در داکا و در حسینیه دالان است؛ در بین اهل سنت و شیعیان بنگلادش به علت اینکه تبلیغات منفی علیه همدیگر ندارند و موقعیت شیعیان نیز خطری برای جامعه بزرگ اهل سنت ایجاد نمیکند، همزیستی و محبت برقرار است. برادران اهل سنت به دلیل علاقه شدید به اهل بیت(ع) در مراسم عاشورای شیعیان شرکت میکنند. روز عاشورا نیز در تقویم تعطیلات کشور روزی مذهبی و تعطیل رسمی سراسری است.
از کل جمعیت شیعی در بنگلادش، حدود 5 هزار نفر در داکا در منطقه حسنیه دالان، حسنیه میرپور، حسنیه محمدپور و حسنیه کربلا زندگی میکنند؛ در شهر چیتاگنگ حدود 1250 نفر شیعه به صورت پراکنده زندگی میکنند. تعداد آنها در شهر شاتخیرا حدود 5 هزار نفر است که همه در روستاهای اطراف به نام های پارولیا، دیوبتها دباتا و حبیب پور به کشاورزی مشغولند و اخیرا در شهر شاتخیرا اقدام به خانه سازی کردهاند.
در منطقه کولنا و توابع و شهر جیسور، بیش از 2750 نفر شیعه زندگی میکنند که با توجه به فعالیتهای مومنین، مستبصر شدهاند. بقیه شیعیان در سایر نواحی کشور پراکندهاند.
رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در داکا(به خامه کارشناس باتجربه، آقای محمد علی شاه حسینی)در خصوص شیعیان در بنگلادش، تحقیقی بسیار جامع انجام داده است که عینا در زیر میآید.
«بنگلادش جمعیتی بالغ بر یکصد و چهل میلیون نفر را در خویش جای داده است. طبق آمارهای منتشره 3/88 درصد از این جمعیت را مسلمانان تشکیل میدهند. 85 در صد جمعیت این کشور در بیش از 68 هزار روستای کشور زندگی میکنند. مسلمانان بنگلادش حنفی مذهب هستند، و جالب توجه است که از این جمعیت انبوه سهم شیعیان شامل شیعیان اصیل و مستبصرین (شیعه شدگان) بسیار قلیل بوده و حدود 16 تا 20 هزار نفر تخمین زده میشوند. قانون اساسی این کشور آزادی کامل مذاهب و فعالیتهای فرهنگی را برای همه اقلیتها تضمین کرده است. از نکات در خور توجه این است که در 22 آوریل 1988 «بسم الله الرحمن الرحیم» در ابتدای قانون اساسی قرار گرفت، و در ژوئن 1988 در اصلاحیه قانون اساسی، اسلام دین رسمی کشور معرفی شد. از نکات متمایز بنگلادش با سایر کشورهای شبهقاره همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان و پیروان ادیان اصیل و ریشه دار در آن کشور، با یکدیگر است. گفته میشود علت آن هم این است که گسترش اسلام در این منطقه به زور شمشیر نبوده، بلکه از راه تجارت، تبلیغ و عرفان ترویج شده است».
«بازرگانان و مبلغان مذهبی اسلام را از همان ابتدای ظهور وارد بنگلادش کردند؛ اما صوفیان و عرفای اسلامی نیز در قرنهای بعد به طور گسترده، در این سرزمین برای تبلیغ اسلام سهم به سزایی داشتند؛ بسیاری از مردم ستم دیده بودایی مذهب و طبقات پایین هندو مذهب به اسلام گرایش پیدا کردهاند. مسلمانان در پایان قرن دوازدهم میلادی و در زمان حکومت سلاطین مغول(1757-1205) بنگال را فتح کردند و پس از آن، مسلمانان در این سرزمین جایگاه مهمّی را به دست آوردند. همه صوفیان و عرفا که در این سرزمین تبلیغ اسلام میکردند از محبان اهل بیت بودند. از طرف دیگر همه مبلغان و فاتحان و حاکمان مسلمان بنگالی تحت تأثیر زبان، ادبیات و فرهنگ ایرانی بودند و چون ایران بزرگ ترین پایگاه مذهب تشیع بود، بنابراین آنان تحت تأثیر مذهب تشیع نیز قرار داشتند. این اتفاق نیز باعث شد که فرهنگ مردم مسلمان بنگال به طور گسترده تحت تأثیر فرهنگ و ادبیات فارسی, ایرانی و شیعه باشد و همیشه اهل بیت(ع) در فرهنگ مردم این سرزمین جایگاه و نفوذ بنیادی داشته باشند.»
«درخصوص مسیر ورود اسلام و تشیع به کشور بنگلادش نقل قولهای متفاوتی است، برخی معتقدند اسلام از بندر چیتاگنگ و از طریق اقیانوس هند وارد این منطقه شده است. عدهای کشور هند و شهر کلکته را مسیر حرکت اسلام و تشیع میدانند و گروهی هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازه ورود اسلام و تشیع به شبهقاره و این کشور دانستهاند. با بررسیهای به عمل آمده هر سه نظریه فوق میتواند درست باشد[۱].»
پروفسور کلثوم ابوالبشر، استاد دانشگاه داکا - بنگلادش، مینویسد:
«یکى از عوامل ارتباط بین ایران و بنگلادش دین اسلام است و دیگر زبان فارسى. و این امر فى نفسه مایه امتنان فراوان است که مردم بنگلادش فرهنگ قرآن و اسلامى خود را از طریق زبان و ادبیات فارسى آموخته شده اند. سرزمین ایران مهد تمدن دیرینه می باشد. سرود، آهنگ، نقاشى، هنر، ادبیات و فلسفه ایرانى در امتداد قرن ها بر افکار و ادراک همه ملت هاى جهان تاثیر پیدا کرده بود. فرهنگ ما هم اثرات مفید و مثبت فرهنگ ایران را پذیرفته است. این حقیقت است که صدها سال پیش ارتباط دینى و ادبى و فرهنگى میان بنگاله و ایران آغاز شد و قبل از فاتحان، مسلمانان بنگاله، صوفیان، فقها و مبلغان اسلام که زبان آن ها فارسى و عربى بود، از قرن دهم میلادى به این خطه تشریف آوردند.
تحت تاثیر این مبلغان، بیشتر مردم بنگاله دین اسلام را قبول کردند. گروه زیادى از عرفا و فقها در اینجا زندگى مىکردند و سخنشان در زبان و ادبیات بنگالى تاثیر ویژهاى گذاشته است. پس از فتح بنگاله به دست محمد اختیارالدین بن بختیار خلجى، سپهسالار معزالدین محمد سام (شهاب الدین غورى) در سال 1204م زمینه اسلام و سیاست مستحکم شد و زبان فارسى تا مدت شش قرن و ربع زبان رسمى این مملکت بوده است. مردم بنگاله با زبان شیرین و شورانگیز فارسى آشنایى گرفتند. همگان قصه دلنشین دعوت سلطان غیاث الدین اعظم شاه را از خواجه حافظ شیرازى علی الرحمه، شنیدهاند و مضمون این غزل جاودانه او را به یاد مى آورند:
ساقی حدیثِ سرو و گل و لاله میرود
وین بحث با ثَلاثه غَسّاله میرود
مِی ده که نوعروسِ چمن حَدِّ حُسن یافت
کار این زمان ز صنعتِ دَلّاله میرود
شِکَّرشِکن شَوَند همه طوطیانِ هند
زین قندِ پارسی که به بَنگاله میرود
در عهد غیاث الدین اعظم شاه (1377- 1410 .م) به علت اثر و نفوذ ایرانیها، کتابهاى بسیارى در موضوع تاریخ و تذکره تالیف گردید. شمار زیادى از این کتابها به زبان فارسى نوشته شده بود. مثل: حوض الحیا (رکن الدین سمرقندى)، انیس الغربا و مثنوى گنج راز و مقامات و نام حق. غیر از این اهمیت و نفوذ زبان فارسى بر ادبیات بنگالى به حدی پیشرفت کرد که در آداب اجتماعى مردم بنگاله نفوذ رسوم ایرانیها مثل عشره محرم، روضه امام حسین(ع)، داستان کربلا، مرثیه خوانى، قصههاى قرآن شریف نیز به چشم میخورد[۲].» غیاثالدین اعظم شاه و نیز چند تن از امیران و استانداران بنگالی را ایرانی الاصل میدانند، مانند خان جهان علی خان فرمانده نظامی و حاکم جنوب غربی بنگال که عارفی نامی بود و مزارش در شهرستان باغرهات واقع است. همچنین شایسته خان استاندار بنگال در زمان اورنگزیب شاه مغول دهلی، یکی دیگر از شخصیتهای مهم تاریخی این سرزمین, ایرانی الاصل بوده است. آقا باقرخان که جنوب بنگال را آباد کرده بود. نواب علیوردی خان و نوه وی، نواب سراج الدوله همه شیعه و اصلا از مردم ایران بودند. اما چون بین شیعیان آن دوره شخصیتهای بزرگ مذهبی ظهور نکردند تا زعامت دینی را برعهده بگیرند، مذهب تشیع چندان که انتظار میرفت گسترش نیافت؛ با این وجود تأثیر فرهنگ و ادبیات ایرانی و شیعه و عشق به اهل بیت(ع) با جان و روح مردم مسلمان این سرزمین در آمیخت که اثر آن تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم میلادی کاملا مشهود است.
«بین آثار ادبی ترجمه شده از زبان فارسی و نوشته های مهمی که با بهرهگیری از کتابهای فارسی به چاپ رسیده واقعه کربلا برجستهتر است. داستانهایی به صورت منظوم که به زبان بنگالی «پونتی» نامیده میشود، بین مردم مسلمان اعم از شهرنشین و روستایی و با سواد و بیسواد محبوبیت گستردهای داشت. پونتیها با آهنگ و وزن خاصی در مراکز اسلامی، مساجد و منازل شخصیتهای مهم خوانده میشد. مهمترین عنوان پونتیها را واقعه کربلا تشکیل میداد که عشق به اهل بیت(ع) را در بین مردم زنده نگه میداشت.»
«در ادبیات نو بنگلادش، اولین بار فردی که به واقعه کربلا چهره ادبی داد، میر مشرف حسین بود که در اواخر سده نوزدهم می زیست. او بیان واقعه کربلا را به صورت داستانی بزرگ به رشته تحریر در آورد؛ هر چند که حقایق تاریخ را کاملا رعایت نکرد و بعضی از موضوعات تحریف شده را نیز برآن افزود، ولی نسبت به اصل واقعه علاقه و تعصب خاصی نشان داد. وی در بخشی از این کتاب آورده است که محمد حنیفه برادر امام حسین(ع) به دمشق رفت و در جنگ با مروان وی را کشت و حضرت امام سجاد و خانواده حضرت سیدالشهداء را از قید اسارت نجات داد. به هر حال وی این داستان را با احساسات و عشق کامل به اهل بیت(ع) نوشت. محبوبیت این داستان بین مردم مسلمان با سواد و بیسواد آن قدر عمیق میباشد که در تاریخ ادبیات بنگال بی نظیر بوده است.»
«کتابی دیگر در همین رابطه که ”بیشاد شیندو“ (دریای غم) نام دارد، در مراکز و منازل و جلسات مهم در روستاها و شهرها خوانده میشود. به این طریق که یک نفر آن را میخواند و دهها نفر گوش داده و اشک میریزند، این وضعیت تا اواسط دهه شصت قرن بیستم ادامه داشت. از مظاهر فرهنگی دیگر مسلمانان بنگلادش برگزاری نمایشنامه و شبیهخوانی در خصوص واقعه کربلا است که در فرهنگ بنگالی با نام ”زاترا“ (عزیمت) از آن یاد میشود. اجرای نمایشنامه زاترا تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم در روستاهای بنگلادش رایج بود. البته از اوایل دهه شصت اینگونه نمایشنامهها در سطح شهر از رونق افتاد. به هر حال ”زاترا“ در مورد واقعه کربلا دارای دو قسمت است. قسمت اول مربوط به محرم است که با شهادت حضرت امام حسین(ع) پایان مییابد و قسمت دوم آن مربوط به پس از واقعه عاشورا و سرنوشت خانواده امام حسین(ع) و امام زین العابدین (امام سجاد) است. مردم با دیدن این نمایشنامه و درک مظلومیت امام حسین(ع) سوگوار می شوند. شایان ذکر است که به علت نقش داشتن زنان در اجرای این نوع نمایشنامهها، علما تماشای آن را برای مردان حرام می دانستند، در مورد واقعه کربلا سرودهای خاصی به نام ”زاری“ که یک کلمه فارسی است نیز نوشتهاند که طلاب مدارس دینی در مراسم مختلف بدون استفاده از موزیک آن را می خواندند. ”زاری“ جزو سرودهای بومی محسوب می شود[۳].»
«تا پایان دهه شصت قرن بیستم که جو مذهبی در بنگلادش کاملا حاکم بود همه مسلمانان اعم از با سواد و بیسواد اعتقاد به ”پنج تن پاک“ داشتند، یعنی حضرت پیامبراکرم(ص)، حضرت امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حضرت امام حسن(ع) و حضرت امام حسین(ع) را بهترین بندگان برگزیده خدا میدانستند. بعدا تأثیر فرهنگ غرب، هند و لاییکها از یک سو و نفوذ تفکر وهابیت از سوی دیگر سبب شد تا اعتقاد آنان به ”پنج تن پاک“ کم رنگ شود. تا اوایل دهه شصت یکی دیگر از برنامه فرهنگی مردم روستایی، به ویژه در جنوب بنگال صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت علیهم السلام بود.»
«در آن دوران مردم روستایی به طور دسته جمعی دعای ”الهم صل علی محمد و آل سیدنا محمد“ را بارها تکرار می کردند. ولی بعدا بعلت تغییر در هویت فرهنگی و نفوذ فرهنگ غربی و هندی حتی در روستاها این نوع برنامهها از میان رفت. البته مراسم”میلاد النبی“ هنوز ادامه دارد و در این مراسم در کنار تلاوت قرآن، بیان واقعه تولد پیامبر اکرم(ص)، شعر خوانی برای پیامبر(ص) و صلوات دسته جمعی نیز خوانده میشود که قطعهای از آن عبارت است از: ”الهم صل علی سید نا و نبینا و شافعنا و حبیبنا و مولانا محمد و صل الله علیه و آله و اصحابه و بارک و سلم“ که این درود چند بار تکرار میشود اما نه به طولانی بودن برنامههایی که قبلا ذکر کردیم.»
«درمیان اعضاء اهل بیت علیهم السلام، حضرت فاطمه(س) نزد مردم بنگال دارای محبوبیت خاصی است. وی را با احترام و محبت گاهی با نام ”مادر فاطمه“ و ”بی بی فاطمه“ ذکر میکردند که البته هنوز این عادت کاملا از بین نرفته است. زمانی وی را با نام ”مادر فاطمه، مادر جهانیان“ نیز ذکر میکردند؛ هر چند در حال حاضر این امر چندان رایج نمیباشد.»
«در مورد جنگهای حضرت علی(ع) نیز داستانهای عامیانه فراوانی وجود دارد که بیشتر این داستانها کاملا ساختگی است. مثلا گفته اند که وی با ”کالی“ یکی از خدایان هندو که زن است جنگید و او را شکست داد. البته این داستان ها به صورت نثر نوشته شده و هرچند ساختگی است اما بیان این داستان ها ناشی از محبت آنان به حضرت علی(ع) میباشد.»
«سنت سوگواری وعزاداری و مرثیه خوانی در زمان حکومت مغول از هند وارد این سرزمین شد و بعدا با حضور روحانیون ایرانی در بنگال گسترش یافت و رفته رفته به فرهنگ سنتی در میان مردم تبدیل شد، به طوری که سنیها تحت تاثیر شیعیان نیز در گرامیداشت چنین مراسمی سهیم شدند. به دنبال آن شاهدیم که در ادبیات بنگالی از زمان قدیم، سوگواری و مرثیه و خواندن مقتل کربلا ریشه دواینده و حتی در دوره معاصر نیز مرحوم قاضی نذرالاسلام شاعر ملی بنگلادش در زمینه ”محرم، عاشورا و شهید کربلا“ شاهکارهایی را آفریده که جزو افتخارات ادبیات این زبان می باشد[۴].»
«قاضی نذرالاسلام در شاهکار خود ”شعر محرم“ در استفاده از الفاظ عربی و فارسی و صحنه نگاری از وقایع عاشورا چنان هنر آفرینی کرده است که به این شعر ویژگی جاویدانی بخشید. در شعر ”محرم“ مظلومیت انسان های پاکباخته به تصویر کشیده شد. در هر فرازی از شعر که انسان می خواند، گریه و زاری او به در گاه خدا بلند می شود. این شعر ایستادگی و ظلم ستیزی را نیز برای امت اسلامی بهمراه دارد. به دین علت او (شاعر) گفته است که ”ما فداکاری می خواهیم نه گریه و زاری“ (کتاب مجموعه اشعار قاضی). اشعار قاضی نذرالاسلام (فوت:1976) در خصوص محرم و اهل بیت (ع) در ایام محرم همراه با آهنگ های حزین از رسانههای صوتی و تصویری بنگلادش پخش میشود.»
«در عصر حاضر مسلمانان سنی مذهب بنگلادش وجه تشابهات فراوانی با شیعیان دارند که از آن جمله میتوان به نمونههای زیر اشاره کرد:
نام گذاری فرزندان، خیابانها و محلهها
پیروان اهل سنت در این کشور به وفور از اسامی ایمه اطهار و پیشوندهای میر، میرزا ، سید، بی بی و بیگم برای نام گذاری فرزندان خویش استفاده میکنند. اسامی و القابی نظیر کنیز فاطمه، کنیز بتول، و اسامی ایمه(ع) نیز در بین مردم بنگلادش به وفور یافت میشود. اسامی خیابانها و محلههایی نظیر میرپور، سیدپور و محلههایی به نام کربلا و ... نیز فراوان است.
برگزاری مراسم عزاداری خامس آل عبا(ع) در کشور بنگلادش
«شهادت امام حسین(ع) به نحوی برجسته و بارز در اعتقادات و باورهای دینی مردم بنگلادش جای دارد. شهروندان این کشور اعم از سنی مذهب و هندو مسلک و شیعیان، همه و همه در این مراسم شرکت میکنند. علامتها، سیاه کوبیها و نشانههای عزاداری امام حسین(ع) را میبوسند و برای خود و فرزندان خویش از حضرت حاجت میگیرند. پتانسیل و نفوذ این اعتقادات به حدی است که دولت بنگلادش روز دهم محرم را تعطیل عمومی اعلام کرده و مکانی در شهرستان داکا را به نام سرزمین کربلا مشخص نموده است تا در روز عاشورا دسته جات عزادار در آنجا گرد هم آیند. در ضمن هییت رویت ماه به منظور تعیین زمان دقیق روز شهادت امام حسین(ع) همانند تعیین زمان عید فطر حساسیت به خرج میدهد.»
«رقم چند هزار نفری شیعیان در مقابل بیش از یکصد و چهل میلیون جمعیت این کشور، از نظر تعداد شاید اصلا مقایسه شدنی، نباشد؛ ولی نفوذ اهل بیت(ع) و پیشینه تاریخی فرهنگی این کشور گویای عمق اعتقاد مردم به عاشورا و امام حسین(ع) است. این موضوع میتواند اساس پژوهشی را شکل دهد، تا علل دوستی اهل بیت(ع) و پنج تن آل عبا(ع) و نحوه گسترش و رشد این نوع اعتقادات در بین مردمان این سرزمین و تمایز آنان با سایر کشورهای اسلامی تبیین شود. به هر حال، هر سال مراسم عاشورا و دهه اول ماه محرم با شور، شعور و شکوه خاصی برگزار میشود.»
«شیعیان در کشور بنگلادش در نقاط مختلف پراکنده هستند. حدود سه تا پنج هزار از این جمعیت در داکا پایتخت بنگلادش زندگی میکنند که اغلب آن ها بسیار محافظه کار بوده و به جز تعداد انگشت شماری وضعیت اقتصادی خوبی ندارند. آن ها در قالب چند حسینیه، امام باره و هییت عزاداری فعالیت مذهبی خویش را اجرا میکنند.»
«از حسینیههای مشهور داکا میتوان حسینیههای دالان، میرپور، محمدپور و پورنا پالتان را نام برد که بزرگترین آن ها حسینیه دالان میباشد. درهای این حسینیه به روی هندوها و سنیها نیز باز است و شاید به همین دلیل باشد که شهرت بیشتری پیدا کرده است. این حسینیه به خودی خود دلیلی براهمیت و نفوذ مکتب اهل بیت(ع) در آن زمان در بین مردم بوده است. روزانه سیاحان خارجی فراوانی از این حسینینه بازدید، عکس برداری و فیلم برداری می کنند.»
«روز عاشورا در نقاط مختلف بنگلادش نماز ویژهای اقامه میشود و مردم دست به دعا برمیدارند و از خداوند متعال صلح، وحدت و رفاه اجتماعی برای تمام امت مسلمان مسیلت میکنند. مسلمانان بنگلادش اعم از شیعه و سنی در این مراسم برای ادامه پیشرفت و امنیت کشور خویش نیز دعا می کنند. در آستانه این روز معمولا رییس جمهور، نخست وزیر و رهبران احزاب طی اطلاعیههای گوناگون از مسلمانان تقاضا میکنند تا اعمال خود را با روح ایثار، گذشت و فداکاری عجین کنند. گروههای مذهبی و سیاسی گوناگون در این روز برنامههای متفاوتی مانند عزاداری و تعزیه خوانی در پایتخت و دیگر شهرهای بنگلادش برگزار می کنند.»
«در روز عاشورا تلویزیون رسمی بنگلادش و سایر کانالهای تلویزیونهای خصوصی برنامههایی ویژه ی عاشورا پخش میکنند و برنامههای شاد و مفرح پخش نمی کنند. روزنامهها هم مقالات ویژهای در بیان اهمیت این روز منتشر می کنند.»
«در محرم سال 1385 نیز طبق معمول سنواتی، رییس جمهور و نخست وزیر پیامهای ویژه و جداگانهای به همین مناسبت منتشر کردند. در پیام رییس جمهور آمده بود که «شهادت حضرت امام حسین(ع) و یارانش در کربلا حقایق را افشاء کرد. این حماسه به دلیل آرمانهای والا و اعتقادی آن صدها سال است که در بین جهانیان زنده مانده است.»؛ «خالده ضیاء نخست وزیر پیشین هم در پیام خود به این نکته اشاره کرده بود که «عاشورا نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. چند واقعه اساسی بر اهمیت این روز افزوده است، از آن جمله اینکه نوه پیامبر بزرگ اسلام(ص) شهادت را در این روز در صحرای کربلا به آغوش کشید؛ او قربانی شد تا پرچم واقعیت، عدالت و عقاید اسلام، برافراشته بماند و نکات انحرافی پیش آمده در دین را اصلاح کند. برماست که از حماسه عاشورا درس بگیریم و در مسایل اجتماعی نظیر برپا داشتن صلح و دوستی در کشور و مقابله با بیعدالتی، دروغگویی و دشمنی و عداوت بپا خیزیم.»
«خبرگزاری بنگلادش از قول خانم خالده ضیاء خبری را مبنی بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعی مدارس و دانشگاهها به این صورت نقل کرد: «نخست وزیر اعلام کرده بود که باید بر تداوم صلح در جامعه و حکومت کوشیده و در این رابطه از آرمانهای اسلام برای ساختن جامعهای مقاوم در مقابل انواع دشمنی، بیعدالتی و مسایل خلاف بهرهجوییم. عاشورا به منزله یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ اسلام، وقایع درخشان و درسهای آموزندهای را در خود جای داده است و از همه مهم تر این که امام حسین(ع) برای نشر حقایق شهادت را پذیرفت[۵].»
انتشار پیام مسیولین ارشد کشور بنگلادش به مناسبت عاشورای حسینی هر سال منتشر می شود و این موضوع ربطی به احزاب حاکم بر کشور و خط مشی گوناگون آن ها ندارد.
«منطقهای به نام مانیک گنج در 65 کیلومتری داکا هر عاشورا میزیان بیش از یکصد هزار نفر عزادار امام حسین(ع) میباشد. حسینیه غارپورا در این منطقه یکی از حسینیههای مشهور کشور بنگلادش است که زیر نظر صوفیان اداره میشود. مراسم دهه اول ماه محرم در این حسینیه با جمعیتی کثیر و مشتاق برگزار می شود. البته در روز دهم محرم این مراسم جلوهای خاص به خود میگیرد، چرا که جمعیتی بیش از یکصد هزار نفر از سراسر بنگلادش به آنجا عزیمت میکنند تا در مراسم عزاداری در آن منطقه شرکت کنند.
«در این مراسم معمولا چند تن از شخصیتهای برجسته دینی سخنرانی می کنند. به دنبال آن نوحه خوانی و عزاداری به سبک و روش خاص بومیان و با فریاد «وای حسین» «وای امام» ادامه مییابد. گفته میشود این صوفیان دارای 26 مرکز و مقر تبلیغی و ارشادی در بنگلادش هستند که اعضای همه آن ها با جدیت و علاقه در این مراسم حضور مییابند.
«شاید به جرأت بتوان گفت حضور بیش از یکصد هزار نفر در این مراسم عاشورای حسینی از کم نظیرترین اجتماعات در سرتاسر جهان است.» (مشاهدات عینی نگارنده و حضور او در این مراسم).
علاقهمندی به اهل بیت(ع)
غالبا خطبههای نمازهای جمعه مساجد اهل سنت در کشور بنگلادش با سلام و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان مطهرش شروع میشود. آن ها از پنج تن آل عبا به نیکی یادکرده و به آن ها سلام و درود میفرستند. در خلال بیان خطبهها، کرامتها و حسن خلقهای آنان را تبیین و مستعمین را تشویق به پیروی از سیره آنان میکنند. ایمه جمعه در ایام عاشورا خطبههای خود را به واقعهی کربلا معطوف می دارند.
اعتقاد به وجود امام مهدی (عج)
مسلمانان بنگلادش به وجود منجی عالم بشریت که از سلاله رسول اکرم(ص) میباشد، معتقدند. آنان باور دارند که روزی این منتقم واقعی ظهور می کند و جهان را در حالی که مملو از ظلم و جور شده است، پر از عدل و قسط خواهد کرد. تنها تفاوت آنان با عقاید امامیه این است که معتقدند هر وقت خداوند صلاح بداند او متولد خواهد شد و غیبت حضرت را به خوبی درک نکرده اند.
مسلمانان بنگلادش شب نیمه شعبان را به عنوان «شب برات» (دقیقا همین عبارت) میشناسند و در آن شب، دست نیاز به سوی قادر بینیاز دراز کرده از او میخواهند تا گناهان آنها را بخشیده و از جرمشان درگذرد. آنان برای آموزش گناهان خود و در گذشتگان و کسب موفقیتهای مادی و معنوی دست به دعا برمی دارند و به مناجات میپردازند. بیشتر مسلمانان این روز را روزه میگیرند. نیمه شعبان چنان اهمیتی در کشور بنگلادش دارد که شورای رویت هلال ماه، که تشکیلاتی رسمی و دولتی است، شروع دقیق ماه شعبان و به دنبال آن تعیین رسمی و دقیق روز نیمه شعبان را گواهی داده و آن را تایید می کند. این روز در کشور بنگلادش تعطیل رسمی می باشد. به اعتقاد اهل سنت بنگلادش، شب برات پس از شب قدر مهمترین شب سال برای راز و نیاز و دعا به درگاه خداوند برای پذیرش توبه و بخشش است.
در خصوص تعداد شیعیان در بنگلادش هیچ آمار رسمی و متقنی وجود ندارد. هر کدام از علما و رهبران دینی شیعه، نظر خاصی در این باره دارد. شیعیان مستبصر آمار بیشتری ارایه میدهند و شیعیان قدیمی و اصیل آماری نزدیک تر به واقعیت را ارایه میدهند. میانگین آمار ارایه شده توسط مشاهیر شیعه با در نظر گرفتن ضریب اعتبار، هرکدام رقمی معادل شانزده هزار نفر را برای شیعیان در این کشور تخمین می زند. سایت خبری بازتاب در29 آبان 1385، به نقل از سازمان اطلاعاتی آمریکا (CIA) در گزارشی با عنوان آمار جالب شیعیان در 67 کشور جهان، تعداد شیعیان در بنگلادش را 572/546/2 نفر اعلام نموده است. این آمار معلوم نیست برچه مبنایی گرفته شده است؛ مشخص نیست که این رقم براساس آنانی است که حب اهل بیت(ع) را در دل دارند، و یا سوگواران و عزاداران امام حسین(ع) در روز عاشورا تنظیم شده و یا دادههای دیگر؛ ولی آنچه که مشخص است تعداد شیعیان اثنی عشری در کشور بنگلادش نمیتواند با آمار CIA برابری کند.
شیعیان از نظر تیره و نژادی خود را به دو گروه بیهاری و بنگالی تقسیم میکنند. بیهاری که در اصل بایستی به اهل بیهار در هند اتلاق شود، به همه شیعیان اصیل و با سابقه بنگلادش، اعم از پاکستانی و هندی، گفته میشود که با زبان اردو صحبت میکنند و در مقابل آن وقتی از شیعیان بنگالی سخن به میان میآید منظور مردمانی بنگالیالاصل هستند که به زبان بنگالی سخن می گویند و غالبا از مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تشکیل میشوند. البته این تقسیم بندی را بسیاری از شیعیان تایید نمی کنند. مخصوصا قسم اول که آن ها هم خود را بنگالی نامیده و از انتساب خویش به بیهار رنجیده خاطر میشوند. بین این دو گروه قدری اختلاف سلیقه و روش وجود دارد و این اختلاف برخی اوقات موجب جدال و کشمکش لفظی شده و تا حد زیادی باعث تنش و مشکل بین این دو شق تشیع در بنگلادش می شود. شیعیان بنگالی معتقدند که آن ها بیشترین فعالیت را برای ترویج تشیع به کار گرفته اند و طبق آمار موجود حیطه تبلیغات آنان بسیار گستردهتر از بیهاریها است. البته طبق اطلاعات موجود در هرکدام از دو گروه فوق، افرادی بسیار فعال و دلسوز وجود دارند که از هیچ کوششی در راه ترویج عقاید حقه خویش فروگذار نیستند و افرادی هم هستند که به دنبال گذران زندگی خود بوده وفقط عنوان تشیع را هم با خود دارند.
پراکندگی شیعیان در بنگلادش
با این که کشور بنگلادش دارای وسعت زیادی نیست و مساحت آن 147570 کیلومتر مربع میباشد، ولی شیعیان تراکم بسیار متفاوتی در این منطقه دارند. بیشترین تعداد شیعیان در پایتخت مستقر هستند. بیست و پنج تا سی در صد شیعیان در داکا زندگی میکنند. آن ها اکثرا در منطقه داکای قدیمی و در محله حسینیه دالان زندگی می کنند و مناطق محمدپور و میرپور داکا در مراحل بعدی قرار دارند. در بین شهرستانها و سطح کشور پس از داکا بیشترین جمعیت در غرب و جنوب غربی این کشور و در اطراف شهر کولنا، مرز هند و در مسیر کلکته زندگی میکنند.
در تقسیم بندی دیگری شیعیان بنگلادش به دو قسمت اصیل و مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تقسیم میشوند، که شیعیان اصیل نیز به نوبه خود دارای بخشهای سادات، غیر سادات و خوجههای اثنی عشری میباشند. سادات بیشتر در مرکز کشور بنگلادش، داکا، ساکن هستند و تعدادی از آن ها هم در شهرهای رنگپور، سید پور، سیلهت، چیتاگنگ و کولنا پراکنده هستند. شیعیان غیر سادات هم در نقاط مختلف کشور پراکنده هستند. خوجه های اثنی عشری هم همانند سایر شیعیان، قبل از استقلال بنگلادش (1972م)از هند و پاکستان غربی آمده و جمعیت بسیاری بودند ولی پس از استقلال، به دلیل اینکه انقلابیهای بنگلادش، پاکستانیها و هندیها را آزار میدادند، اکثر شیعیان مهاجرت به کشورهای هندو پاکستان را برگزیدند. شایان ذکر است که غالب شیعیان اصیل اردو زبان هستند و همه مراسم مذهبی خود را به زبان اردو برگزار میکنند.
اکثر قریب به اتفاق مستبصرین پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آشنا شدن با شخصیت حضرت امام خمینی(ره) روی به تشیع آوردند. مستبصرین دارای تعصب بیشتر به اعتقادات خویش بوده و در تبلیغ از شیعیان اصیل فعالتر هستند. مستبصرین طبق برآوردهای آماری میدانی، حدود نیمی از کل جمعیت شیعیان بنگلادش(هفت هزار نفر) را تشکیل میدهند، در حالی که طبق همین آمار جمعیت شیعیان اصیل هشت تا نه هزار نفر برآورد میشود. در بین مستبصرین افراد تحصیل کرده دانشگاهی و باسواد بیشتر دیده می شود و به دلیل مشکلات خانوادگی و به دلیل حفظ مشاغل اداری برخی از آنها در ابراز شیعیه بودن( به قول خود) تقیه میکنند. در نهایت میتوان گفت شیعیان اصیل در مناطق کولنا، رنگپور، سیدپور، راجشاهی، چیتاگنگ، داکا(مناطق داكای قدیم، میرپور، محمدپور، پلتن، مگبازار) و مستبصرین در مناطق جیسور، ساتخیرا، شارشا، کولنا، نوراییل، غازیپور، بوگرا، راجشاهی، داکا ساکن هستند.
اهم مراکز تبلیغی و مذهبی شیعیان در بنگلادش را حسینیهها تشکیل میدهند. یکی از خدمات بزرگی که علمای مهاجر ایرانی به شبه قاره هند در طول تاریخ ارایه کردند، نهضت تاسیس حسینیههایی بود که مرکز فعالیت شیعیان قرار گرفت و در همه ایام سال و به خصوص از ابتدای محرم تا هشتم ربیع الاول مراسم مختلفی در آن ها برگزار میشود. این حسینیهها نقش مساجد را هم ایفاد میکنند، و آن به این دلیل است که چون برگزاری مراسم سینهزنی و عزاداری در مساجد نزد علما و مردم غیر شیعی این کشور وجهه خوبی نداشته و آن را جایز نمیدانند، و از طرفی شیعیان به دلیل مشکلات مالی نمیتوانند در هر نقطه هم مسجد و هم حسینیه داشته باشند؛ لذا اقدام به تاسیس حسینیه، هم برای انجام مراسم عبادی و هم برای برگزاری مناسبتها کردهاند. البته گفته میشود که چون مساجد باید در زیر نظر کمیته مساجد کشور اداره شود و امام مسجد را کمیته مذکور تعیین کند و از آنجا که اعضای کمیته همه سنی مذهب هستند، شیعیان جهت اجتناب از دخالت دادن آن کمیته در مسایل مذهبی خود، نمازهای یومیه و مراسم عبادی را در حسینیهها بجا میآورند. از این رو تا حدودی با کمبود مسجد روبرو نشدهاند.
حسینیهها در بنگلادش دارای تعاریف خاصی نیستند، برخی از آنان دارای بناهای تاریخی و بسیار مشهور و عمارتهای بزرگی هستند و برخی از آنان دارای محیطی بسیار کوچک و در حد فضایی مناسب برای 30 الی 40 نفر؛ تعدادی حسینیه هم در منازل شخصی افراد خیّر برای مدتی محدود در طول سال برپا میشوند. بنابراین ارایه آماری دقیق از آنان به سهولت ممکن نیست. ولی حسینیههای شناخته شده و مشهور در کشور بنگلادش به شرح زیر میباشند.
حسینیه دالان: حسینیه دالان بزرگ ترین و مشهورترین حسینیه بنگلادش است که به منزله بنایی توریستی در نقشههای داکا معرفی شده و روزانه سیاحان مختلفی از سرتاسر جهان از آن بازدید میکنند. درهای این حسینیه به روی هندوها و سنیها نیز باز است و شاید به همین دلیل باشد که شهرت بیشتری پیدا کرده است. حسینیه دالان مجموعهای تاریخی با بیش از چهار قرن قدمت میباشد. گفته میشود این حسینیه را یکی از مشایخ شیعه که حاکم داکا بوده است، در عصر حکومت مسلمانان در شبهقاره ساخته است. این حسینیه به خودی خود دلیلی بر اهمیت و نفوذ مکتب اهل بیت(ع) در آن زمان در بین مردم بوده است. مجتمع حسینیه، ساختمانی را در بر می گیرد که مراسم و عزاداریها و نیز نمازهای یومیه در آن برگزار میشود. در قسمتی از این مسجد ضریحی قرار داد که دو برجستگی به نام های قبور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن قرار دارد. مردم، به ویژه اهل سنت، با حالت تضرع و ندبه کنار این ضریح میایستند و اشکریزان دست به دعا و استغاثه بر میدارند و حاجات خود را به زبان میآورند. وجود انواع و اقسام عَلَم و کُتَل و بستن نخ به ضریح برای حاجت خواهی، روشن کردن شمع و مانند آنها، همه و همه انسان را به این اندیشه فرو میبرد که گویی در کشوری شیعی و در جمع آنان قرار گرفته است؛ اما واقعیت چیز دیگری است؛ عشق به اهل البیت(ع) در اینجا فرامذهبی است.
ورود هییتهای مذهبی به این حسینیه در ایام عاشورا، انجام سینهزنی و عزاداری به نحوی که گاه برخی از عزاداران از شدت عزاداری به حال غش، نقش بر زمین میشوند و به هوش آوردن آنان با پاشیدن آب و گلاب به سر و روی آنان جلوههای دیگری است که هر بینندهای را سخت تحت تاثیر قرار میدهد. ساختمان دو طبقه دیگری در این مجموعه واقع است که طبقه اول آن کتابفروشی و طبقه دوم آن کتابخانه، سالن مطالعه و کلاس درس است. تابلو دارالقرآن بر سر در آن گویای فعالیتهایی است که در این ساختمان انجام میشود. در بخشی از فضای بیرونی حسینیه، مزار شیعیان واقع است که سنگ قبرهایی به سبک گورستانهای ایران در آن به چشم میخورد. در بخش دیگری از حسینیه استخر بزرگی برای پرورش ماهی، قرار دارد.
حسینیه دالان در سال 1383، به همت مسئولان محترم جمهوری اسلامی ایران مزین به کاشی کاری به سبک مساجد و حسینیههای ایران شده است. هر چند به دلیل نبودن کاشی و طرحهای آن به اندازه کافی قدری اوضاع کاشی کاری نا همگون جلوه میکند و در بعضی جاها رنگها و شکلها نا سازگار نشان میدهند. در عین حال، گفته میشود که این حسینیه در مقایسه با گذشته بسیار تغییر کرده و جذابتر شده است.
1.حسینیه و مسجد محمد پور: در منطقه محمدپور بنای مسجد و حسینیه محمدپور در مجموعه ساختمانی ای واقع است که به شیعه مسجد (مسجد شیعیان) موسوم است. قسمت مسجد بنایی مدور با گنبدی زیبا است که در سالهای اخیر به همت مسوولین جمهوری اسلامی ایران، کاشی کاری زیبا و لوستری بزرگ در آن نصب شده است. ساختمان حسینیه هم در مجاورت مسجد واقع است. در این مجموعه ساختمان حدود ده خانواده از شیعیان زندگی میکنند. این مسجد و حسینیه، هییت امنایی از منتخبین شیعیان این منطقه دارد که آن ها مسجد را اداره می کنند. در مجاورت این مجتمع، ایستگاه اتوبوس شهری نسبتا بزرگی واقع است که به نام ایستگاه «شیعه مسجد» معروف است. شیعه مسجد برای همه ساکنان داکا شناخته شده است.
2.مسجد و حسینیه میرپور (کربلا میرپور) از مراکز مشهور شیعیان در شهر داکا میباشد که هیات امنایی اداره میشود. دو حسینیه «عاشق حسین مرحوم» و «منظور حسین مرحوم» نیز در مجاورت این حسینیه واقع هستند.
3.حسینیه (مسجد) پراناپلتن را شیعیان خوجه اثنی عشری اداره می کنند.
مسلمانان بنگلادش در حب اهل بیت(ع) و احترام به آنان شاید در بین مسلمانان جهان کم نظیر باشند؛ ولی نظر آنان درباره شیعیان این کشور معمولا مناسب نیست و با نگاهی متفاوت به آن ها مینگرند. برخی از علل آن به شرح زیر میباشد.
1.تبلیغات سلفیها و وهابیها علیه شیعیان و تاکید بر روی مطالبی نظیر اعتقاد شیعیان بر بیاحترامی به خلفای راشدین، اعتقاد به تحریف قرآن، و مسایلی نظیر آن ؛که در سطح کلیه ی کشورهای اسلامی اتفاق می افتد.
2.رابطه سرد و نا مناسب بین برخی از شیعیان(اصیل) با اهل سنت و حتی با آن دسته از اهل سنت که عاشق اهل بیت(ع) هستند و تکفیر آنان؛ متاسفانه هنوز برخی از شیعیان این کشور به شعار وحدت اسلامی که رهبر فقید ج.ا.ایران مروج و منادی آن بوده و مقام معظم رهبری بر آن تاکید فراوان دارند، روی نیاوردهاند.
3.مکالمه اکثر شیعیان (اصیل) با زبان اردو؛ مردم بنگلادش انقلاب و استقلال خود در پاکستان غربی را با اتحاد حول محور مخالفت با زبان بیگانه و استعماری (اردو) و گرامی داشت زبان مادری خویش (بنگالی) شکل دادند. حتی برخی از علمای بزرگ اهل سنت را به دلیل علاقه به زبان اردو عامل دشمن شناختند و با آن ها مبارزه کردند. مردم بنگلادش ویژگی انقلاب خود را انقلاب زبان میدانند. همان گونه که مردم ایران ویژگی انقلاب خویش را اسلامی بودن آن میدانند. حال مردمی که علیه یک زبان انقلاب کردهاند چگونه میتوانند مکالمه کنندگان به آن زبان را بپذیرند و آنها را خودی بدانند.
4.برخی اقدامات ناپسند شیعیان در مراسم عزاداری امام حسین(ع)؛ شیعیان بنگلادش در ایام عزاداری امام حسین(ع) با زنجیرهای تیغ دار به بدن و پشت خود می زنند و سر خویش را با قمه میشکافند و با لباسهای آغشته به خون به عزاداری میپردازند. این حالت ناپسند و مشتمیز کننده، سایر مسلمانان را وادار به واکنش می کند. برخی از سنیها به همین دلیل شیعیان را محکوم میکنند و آنان را مسلمان نمیدانند و برخی دیگر که قدری منصفتر هستند، میگویند اینان مسلمانانی جاهل هستند و این جهالت ریشه در اعتقادات آنان دارد.
5.اوضاع اجتماعی و اقتصادی شیعیان؛ شیعیان غالبا از نظر تحصیلات، اقتصاد، معیشت و درجات اجتماعی و علمی در وضعیت نامناسب و متمایل به طبقات ضعیف اجتماع قرار دارند و این خود باعث منزوی شدن آنان در جوامع اسلامی مترقی میگردد. البته تعداد انگشت شماری از شیعیان از مکنت و ثروت فراوانی برخوردار هستند که یا خود را به اقشار مذهبی نزدیک نمیکنند و یا در بین متدینن دارای مقبولیت نیستند.
در کشور بنگلادش شیعیان برای حفظ موقعیت دینی خویش، تبلیغ و بالابردن سطح آگاهیها و دانش هم مذهبان خویش اقدام به شکلدهی تشکیلات و سازمانهای گوناگونی کردهاند. برخی از آنان قانونی و در دوایر دولتی ثبت شدهاند و برخی هم به صورت غیر رسمی شکلگرفته و فعال هستند. در این نوشته به برخی از آنان اشارهای شده است و اطلاعاتی مختصری در باره آنان ارائه میشود.
استان کولنا در جنوب غربی کشور بنگلادش واقع و دارای مرزی طولانی باکشور هندوستان می باشد. این استان از نظر تراکم حضور شیعیان پس از داکا مقام دوم را در این کشور دارا است، به طوری که گفته میشود حدود یک سوم از کل شیعیان در این استان زندگی میکنند. تنها حوزه علمیه ویژه برادران شیعه در بنگلادش در مرکز این استانواقع است.
مدیریت این حوزه را حجت الاسلام والمسلمین سید خلیل رضوی برعهده دارد که از فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم میباشد. این حوزه زیر نظر سازمان مدارس و حوزههای علمیه خارج از کشور اداره میشود. از فارغ التحصیلان این حوزه هم اکنون یازده نفر در شهرستان قم مشغول کسب علم هستند، چهار نفر از فارغ التحصیلان این حوزه پس از اتمام مرحلهاول تحصیلات خویش در قم، به کشور بنگلادش بازگشتهاند و در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم مشغول فعالیت دینی هستند. تعداد پنج نفر از فارغ التحصیلان که موفق به اخذ مدرک کاردانی از حوزه علمیه کولنا شدهاند، هم اکنون در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم در شهرستانها و روستاهای متفاوت کشور بنگلادش مشغول انجام وظیفه هستند. طبق آخرین اطلاعات، هم اکنون 28 نفر در این مرکز دینی مشغول تحصیل میباشند که 16 نفر دانشجو و 12 نفر طلبه هستند. تعداد استادان به اضافه مدیر مدرسه چهار نفر میباشند. این حوزه در سال 1995 (1374) با همکاری سازمان مدارس و حوزههای علمیه خارج از کشور(جامعه المصطفی (ص) العالمیه) تاسیس شده است. در این حوزه علمیه فعالیتهای تبلیغی قابل ملاحظهای نظیر برگزاری سمینار، نمایشگاه عکس و فیلم نیز شکل گرفته و با استقبال مسلمانان مواجه شده است. در ضمن این حوزه دارای هفته نامهای به نام فجر میباشد که تاکنون چندین جلد کتاب در موضوعات مختلف اسلامی ترجمه و منتشر کرده است.
مدرسه صاحب الزمان خالص پور
این مدرسه دینی در هفت کیلو متری شهرستان کولنا و در منطقه خالص پور واقع است. در این مدرسه حدود 20 نفر دانشآموز زیر 13 سال مشغول تحصیل هستند. مدیر این مدرسه آقای سید رضا علی زیدی از فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم و معاون او آقای نورعلم میباشد که در هندوستان درس خوانده است. معمولا فارغ التحصیلان این مدرسه جذب حوزه علمیه کولنا میشوند.
حوزه علمیه خواهران شیعه در داکا
این حوزه علمیه در سال 1383 به همت سازمان مدارس و حوزههای علمیه خارج از کشور تاسیس شده است. دانشجویان این حوزه را حدود 25 نفر از دختران بنگلادش تشکیل میدهند که حدود یک دوم آنها به صورت شبانه روزی و بقیه به صورت روزانه در این حوزه مشغول تحصیل هستند. امید میرود این حوزه در آینده خدمت شایستهای به شیعیان بنگلادش ارایه کند.
حسینیه دالان
همان طور که قبلا اشاره کردیم، حسینیه دالان مهمترین مرکز شیعی کشور بنگلادش میباشد. این حسینیه دارای قدیمیترین تشکیلات شیعی در داکا است که در سال 1642م/1052 هـ. ق توسط حاکم ایالات «ناوارا» در زمان فرمانروایی «شاه شجاع» شاهزاده بنگال، به نام میرمراد بنیانگذاری شد. در حال حاضر این حسینیه توسط هیئتی به نام شورای رفاهی حسینیه اداره میشود. اهداف این تشکیلات طبق اساسنامه عبارت اند از:
3.انجام کمکهای رفاهی، بهداشتی، پزشکی و ... در میان جوامع شیعی
4.سازماندهی مراسم در ماه محرم، دادن افطاری در ماه مبارک رمضان و...
مولانا راشد حسین زیدی امام جماعت این تشکیلات و پادشاه شیرازی مسیول و سرپرست هیات مدیره شورای رفاهی (هیات امنای) حسینیه می باشند.
5.موسسه دارالقرآن کریم: این موسسه به صورت رسمی ثبت شده و از نظر دولت بنگلادش قانونی می باشد. دار القرآن فعالیتهای تبلیغی، آموزشی، رفاهی و پزشکی فراوانی در بنگلادش انجام میدهد، مانند:
1.ایجاد کتابخانه در محل حسینیه دالان؛
2.تشکیل و حمایت از شفاخانهها در مناطق مختلف کشور بنگلادش، از جمله تاسیس یک شفاخانه مجهز و کامل در حسینیه دالان؛
3.حمایت از روحانیون و مبلغین شیعه اعم از فارغ التحصیلان ایران و یا بومی جهت ارایه خدمات بیشتر و بهتر آموزش و تبلیغی؛
4.فعالیت جهت ایجاد وحدت بین مذاهب مختلف اسلامی؛
5.حمایت از خانوادهها مستضعف و فقرای مسلمان.
6.برگزاری کلاسهای آموزشی
7.چاپ وانتشار کتب مورد نیاز
این موسسه با حمایت مالی جمهوری اسلامی ایران و با مدیریت و نظارت نماینده محترم مقام معظم رهبری حضرت آیت الله شاهرخی خرم آبادی اداره میشود.
انجمنها و گروهای شیعی
1.انجمن پانجاتانی (پنجتن) در شهرستان کولنا: هدف این انجمن تبلیغ عقاید و اعمال شیعه میباشد. این انجمن دارای فعالیتهای مطبوعاتی و انتشاراتی قابل ملاحظهای میباشد. آقای سید واصف میرزا مسوول این انجمن میباشد؛
2.سازمان خیرین نور الثقلین: این سازمان در سال 1977 توسط مولانا سید راشد حسین زیدی در داکا تاسیس شد. هدف آن فعالیتهای مذهبی، امور خیریه، انتشارات و ... است؛
3.فدراسیون جوانان جعفری دباتا، در ساتخیرا به سرپرستی حجت الاسلام محمد عبد القدوس؛
4.فدراسیون روح الله در ساتخیرا به سرپرستی حاجی مشرف علی خان؛
5.موسسه البلاغ در ساتخیرا به سرپرسیتی میرزا انور حسین؛
6.محمدیه تراست، در منطقه محمد پور داکا به سرپرستی محمود حسین؛
7.انجمن عباسیه در شهرستان سید پور به سرپرستی سید معصوم خان.
انجمنها و گروه های شیعی مستبصرین
1.فونداسیون ایدهآل در شهرستان داکا به سرپرستی شهید الزمان؛
2.آکادمی امام مهدی (عج) در برهان الدین بهولا: در سال 1979م در شهرستان برهان الدین بهولا، برای تبلیغ و تبیین تشیع مرکزی تاسیس شد که عمدهترین کارهای آن تدریس قرآن، تحصیلات علوم اسلامی و علوم عقاید مذهب شیعه و اداره کتابخانه است. بهولا بزرگترین جزیره بنگلادش محسوب میشود که 4 میلیون جمعیت دارد. در این شهرستان 85 درصد مسلمانان سنی و 12درصد هندو و بودایی و... مقیم میباشند. وقتی که انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) در سال 1979م به پیروزی رسید، حضرت امام خمینی(ره) در سراسر جهان در جایگاه شخصیتی عارف مسلک و مهم ظاهر شدند. از آن زمان با دعوت شیخ محمد شهید الزمان چند نفر اهل تسنن, کتب امام خمینی (ره)، کتب تاریخ خلافت وکتب عقاید مذهب شیعه را خواندند و در نتیجه به مذهب حقه شیعه مشرف شدند. آن زمان برای تبلیغ این مذهب، مرکزی به نام کتابخانه شیخ سعدی و مکتب خانهای برای تدریس قرآن به کمک حضرت آیت ا... شاهرخی (نماینده مقام معظم رهبری در بنگلادش)در شهرستان برهانالدین تاسیس شد. اکنون در این شهرستان بیش از 20 خانواده از مذهب تشیع پیروی میکنند. در حال حاضر این تشکیلات به آکادمی امام مهدی(عج) تغییر نام داده و سرپرستی آن برعهده آقای محمد نورعالم میباشد.
3.موسسه محمدیه در شهرستان راجشاهی به سرپرستی عزیز الحق؛
4.سازمان تبلیغی دعوت در داکا به سرپرستی الطاف حسین؛
5.سازمان اقرأ در شهرستان ساتخیرا به سرپرستی وکیل عبدالرزاق؛
6.حلقه مطالعاتی امامیه در منطقه بوگرا به سرپرستی ابو جعفر؛
7.مجلس خواهران در شهرستان داکا به سرپرستی خانم سلینا پروین؛
8.آکادمی شهید تیتومیر داکا با مدیریت آقای عاصف الرحمان[۶].
(اطلاعات مشروح زیر حاصل یک جلسه دوستانه با آقای عاصف الرحمان مدیر آکادمی شهید تیتومیر و دکتر ظهیر الدین محمود عضو ارشد این تشکیلات می باشد)
«جمعی از جوانان شیعه تحصیلکرده کشور بنگلادش که اکثرا از مستبصرین(شیعه شدگان) میباشند، در سال 1999 میلادی اقدام به تاسیس تشکیلاتی آموزشی عقیدتی به نام موسسه آکادمی شهید تیتومیر کردند و در طول عمر کوتاه این تشکیلات اقدامات مهمی انجام دادهاند. هم اکنون چهار نفر از اعضای ارشد این تشکیلات، در حال کسب علم در حوزه علمیه قم و در سطوح بالا هستند. این تشکیلات تاکنون حدود سی جلد کتاب به زبان بنگالی ترجمه و توزیع نموده است. آنان دارای یک فصلنامه به نام النور (جوتی) هستند که در تیراژ یکهزار نسخه منتشر میشود. در این فصلنامه بیشتر مسایل عقیدتی و فکری مربوط به اسلام و تشیع مطرح میشود.
«در این موسسه هم اکنون دورههای آموزشی دینی کوتاه و بلند مدت ویژه اعضاء و طرفداران برگزار میشود. آقای محمد عاصف الرحمن که فارغ التحصیل دانشگاه ملی در مقطع فوق لیسانس روانشناسی میباشد، مدیر اجرایی این تشکیلات است که هم اکنون در یک آپارتمان نسبتا مناسب مستقر هستند.
«برگزاری دعای کمیل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاری احیا در ماه مبارک رمضان و عزاداری در ماه محرم و صفر از دیگر برنامههای این تشکیلات است.
«هیات امنای این تشکیلات اذعان میدارد که کمک و حمایتهای علمی، معنوی و مادی از هرکدام از تشکیلات شیعی را میپذیرند؛ ولی در روش کار خویش بدون مطالعه و بررسی تغییر نمیدهند».
ملاحظات:
1.این تشکیلات دارای حدود سی عضو فعال است. تعداد افراد شرکت کننده در جلسات آنان و مخصوصا در مراسم مهم به حدود یکصد نفر میرسد.
2.این تشکیلات از محل حق اشتراک اعضا و بعضا حمایتهای افراد خیر اداره میشود.
3.شهید تیتومیر که این تشکیلات نام او را برخود نهاده است، از مبارزین و مجاهدین بنگال غربی و یکی از فرماندهان مبارز علیه استعمار انگلیسی بوده است که در سال 1951 به شهادت رسیده است. گفته میشود که تیتومیر از سادات و ایرانی الاصل بوده است.
4.میتوان گفت که اعضای آکادمی شهید تیتومیر معتقد به ترویج اسلام خرد گرایانه بوده و قصد بارور ساختن استعدادهای جوانان شیعه و بیشتر مستبصرین را در ذهن میپرورانند. آنان به اصل تقیه بیش از حد معتقدند و در بیشتر اوقات در مجامع و گردهماییهای اسلامی از ابراز عقید خود به صورت مستقیم و یا اقامه نماز به صورت شیعی پرهیز مینمایند.
همان طور که گفته شد، تشیع از طریق بازرگانان، تجار، سلاطین، علما و عرفای ایرانی وارد بنگلادش شد و به همین واسطه ارتباط آنان در طول تاریخ با ایران برقرار بوده است. البته این ارتباطات به دلیل اوضاع سیاسی و ناامنی ها شدت و ضعف داشته است. حضور فعال شش قرن زبان فارسی در بنگلادش (1200 تا 1800 میلادی) و ارتباطات سیاسی فعال آن دوران نیز مقوم این ارتباط بوده است. شیعیان هر سال در قالب کاروان و یا به صورت انفرادی جهت زیارت قبور ایمه و امام زادگان عازم ایران و عراق می شوند. علمای شیعه بنگلادش، دانش آموختگان حوزه علمیه قم و با اختلاف زیادی فارغ التحصیل حوزه های علمیه هند و پاکستان هستند. هم اکنون 47 نفر طلبه بنگالی اعم از زن و مرد در مقاطع گوناگون تحصیلی مشغول تحصیل در حوزه علمیه قم به تحصیل اشتغال دارند[۷].
چه باید کرد؟
«آنچه که گفته شد شرحی بسیار مختصر و پراکنده از اوضاع و احوال شیعیان و جامعه شیعه در کشور بنگلادش بدون هیچ تفسیر و ارایه نظری بود. از نوشته ناقص مذکور میتوان به گوشههای از مشکلات شیعیان پیبرده ولازم است برای دفع نواقص موجود تلاشی همه جانبه توسط ارگانهای ذیربط در جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد تا درقالب مقدورات موجود آنچه شایسته نام و جایگاه تشیع میباشد شکل گیرد».
↑ابوالبشر، كلثوم (1376)، «پیوند زبان فارسی با بنگالی»، فصلنامه علمی پژوهشی دانش، شماره ۵۱، اسلام آباد: انتشارات مركز تحقیقات فارسی ایران و پاكستان،صص۵۰
↑علیزاده کندی، عزیز (1383)، "شاخص های فرهنگی بنگلادش در دهه اخیر"، گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران-داکا.
↑دكتر عثمان فاروق وزیر پیشین آموزش و پرورش بنگلادش، سخنرانی در سمینار شعر محرم قاضی نذرالاسلام، دوشنبه 4 فروردین 1382، داكا
↑The daily independent, Friday, 1rst February 2007 و اخبار منتشره از طریق رسانههای صوتی و تصویری كشور بنگلادش
↑اطلاعات مشروح زیر حاصل یك جلسه دوستانه با آقای عاصف الرحمان مدیر آكادمی شهید تیتومیر و دكتر ظهیر الدین محمود عضو ارشد این تشكیلات می باشد
↑مصاحبه با محمد ابو سعید، نماینده طلاب بنگالی درحوزه علمیه قم
