تشیع در لبنان
تشیع در لبنان
از چگونگی پدید آمدن تشیع در لبنان، روایتهای مختلفی وجود دارد. روایتهای عمدتاً شیعی حضور ابوذر غفاری در عهد خلافت عثمان در منطقه جبل عامل را زمینهساز آن دانستهاند.[۱][۲]در صورت پذیرش این روایتها، با توجه به قدرت امویان و برخورد خشن با مخالفان، حضور شیعیان در جنوب لبنان در دوره اموی بسیار محدود بوده است. آنچه مسلم است آن که با سقوط امویان در سال 745م (128ه) و دور شدن مرکز خلافت از شام، زمینه حضور شیعیان در لبنان بیشتر و با ظهور دولتهای شیعی در مصر و شام، گرایش به تشیع در جبل عامل رو به فزونی گزارد و طی قرون بعد، مناطق وسیعی از این سرزمین تحت سیطره شیعیان قرار گرفت.[۳] هر چند جمعیتی از شیعیان لبنان دارای گرایشهای نُصیری و اسماعیلی بودند، بیشتر آنها به ویژه اکثریت مطلق ساکنان جبل عامل، گرایش شیعی اثنی عشری داشتند.
ساکنان طرابلس در شمال لبنان نیز تا پیش از حمله صلیبیها عمدتاً شیعه بوده و علیرغم سالها مقاومت در برابر محاصره و حملات آنان، سرانجام دولت شیعی بنیعمار سقوط کرد. ساکنان منطقه کسروان، واقع در جبل لبنان نیز تا قرن چهاردهم میلادی عموماً شیعه بودهاند.[۴] با پایان کار صلیبیها، مملوکیها به بهانه همکاری شیعیان با صلیبیها و با اتهام عدم اعتقاد آنان به اسلام، حملاتی را علیه آنان آغاز کردند که به دلیل مقاومت سرسختانه شیعیان در مراحل اولیه چندان با توفیق همراه نبود. سرانجام با فتوای ابنتیمیه فقیه حنبلی شام و بسیج نیروی بسیار با حملهای گسترده و سنگین در سال 1305، توانستند شیعیان را در این منطقه قلع و قمع کنند؛ تعداد بسیاری کشته و آنان که جان سالم به در برده بودند ناگزیر از فرار به جنوب و یا منطقه بقاع شدند و جمعیت اندکی از آنان نیز برای در امان ماندن به تغییر مذهب روی آورد.[۵] علیرغم جمعیت معتنابه شیعیان در دوره مملوکی و عثمانی از آنجا که آنان را دشمن میپنداشتند، نه تنها از حیات سیاسی به دور نگه داشته شدند که تحت فشارها و محرومیتهای فراوان قرار گرفتند. در دوره عثمانی اصولاً شیعیان را به رسمیت نمیشناختند و تنها در دوره نظام اداری خودمختار (متصرفیة) بود که اندک سهمی در اداره امور به آنان داده شد.[۶]
علیرغم محرومیتهای اشاره شده، تحولات فرهنگی اجتماعی جامعه شیعه این سرزمین قابل توجه است. نهضت علمیجبل عامل (از نیمههای قرن هشتم تا نیمههای قرن دهم هجری) که به تاسیس حوزههای علمی و ظهور دهها فقیه و عالم نامدار شیعی انجامید، تنها یکی از فرازهای تاریخی شیعیان لبنان است. محمد بن مکی الجزینی مشهور به شهید اول، علی بن عبدالعالی معروف به محقق کرکی و زین الدین بن علی الجباعی مشهور به شهید ثانی که هرکدام در پربار ساختن فقه شیعی و استمرار حرکت اجتهادی در تشیع نقش موثری داشتند، از بستر این نهضت دینی و فرهنگی برآمدند. حضور تعداد قابل توجهی از عالمان جبل عاملی در ایران که به دعوت شاهان صفوی صورت گرفت نیز در تعمیق و گسترش فرهنگ و آموزههای شیعی و استحکام پایههای حکومت صفویان تأثیرغیرقابل انکاری داشت.
تحولات سیاسی اجتماعی در جامعه لبنان از جمله جنبش اصلاحی در میان شیعیان در نیمه اول قرن بیستم و ادامه آن در نیمه دوم آن قرن که به شکلگیری جنبش محرومین و سازمان امل توسط امام موسی صدر انجامید، پس از قرنها، زمینه حضور آنان در صحنههای سیاسی و اجتماعی را فراهم ساخت. ظهور جنبش حزبالله در سالهای اولیه دهه هشتاد قرن گذشته، تحت تأثیر پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در واقع ادامه روند تحولات مزبور بود.
جمعیت شیعیان بر اساس آمار وزارت کشور لبنان در سال 1992، حدود 25/8% ساکنان این کشور بوده است و امروز جمعیت آنان تا حدود 33% از کل جمعیت تخمین زده میشود.[۷] مذهب شیعه در سال 1967 همچون دیگر مذاهب به رسمیت شناخته شد و شورای عالی اسلامی شیعیان به عنوان مسئول دفاع از حقوق و ارتقای سطح اقتصادی و اجتماعی آنان تأسیس گردید.[۸] این شورا علاوه بر محاکم قضایی، بر موقوفات مربوط به شیعیان نیز نظارت میکند. مسئول فعلی شورای مزبور شیخ عبدالامیر قبلان است که پس از درگذشت شیخ مهدی شمسالدین، جانشین او شد. مؤسس و اولین رییس این شورا نیز امام موسی صدر بود که در سال 1979 و در سفر به لیبی مفقود و تاکنون از سرنوشت او اطلاع موثقی در دست نیست، به همین جهت و تا روشن شدن وضعیت وی، مسئولان این شورا از عنوان نایب رییس استفاده میکنند.
امروز علاوه بر جبل عامل و بقاع، بسیاری از شیعیان در حومه جنوبی بیروت و برخی آنها نیز در غرب بیروت سکنی دارند و از فعالیتهای گسترده سیاسی اجتماعی و اقتصادی و حضوری تأثیرگذار در ساختار قدرت برخوردارند؛ از جمله رییس مجلس نمایندگان از میان سیاستمداران شیعه برگزیده میشود.
علوی
علویهای لبنان گرچه از مذاهب شیعی شمرده میشوند، آموزهی آنان از دیگر ادیان و مذاهب تأثیر پذیرفته است. خاستگاه اصلی علویها سوریه است و حضور نیروهای نظامی سوریه طی سه دهه گذشته در لبنان، زمینهساز مهاجرت بسیاری از آنان به این کشور شد. در سالهای اخیر از سوی دولت لبنان به رسمیت شناخته شدهاند و بنابراین همچون دیگر طوائف مذهبی رسمی، دارای محاکم خاص و دارای نماینده در پارلماناند.[۹] جمعیت آنان بین 80000 تا 120000 تن برآورد شده است که عمدتاً در شمال این کشور و در منطقه مشهور به جبل محسن در طرابلس سکونت دارند.[۱۰]
نیز نگاه کنید به
- تشیع در روسیه
- شیعیان فرهنگی در چین
- شیعیان اسماعیلیه در چین
- شیعیان دوازده امامی در چین
- تشیع در مصر
- تشیع در تونس
- تشیع در افغانستان
کتابشناسی
- ↑ آل صفا، محمد جابر. (1998). تاريخ جبل عامل. الطبعة الثالثة. بیروت: دار النهار للنشر، ص. ۲۳۳.
- ↑ مكی، محمد علی (1991). لبنان: من الفتح العربی الی الفتح العثمانی. (الطبعة الرابعة). بیروت: دار النهار للنشر، ص. ۳۴.
- ↑ حيدر أحمد د. علي راغب. (2007). المسلمون الشيعة. الطبعة الأولى. بیروت: دار الهادي للطباعة والنشر، ص. 353.
- ↑ الصلیبی، کمال. (1991). تاريخ لبنان الحديث. الجزء الثانی. الطبعة السابعة. بيروت: دار النهار للنشر، ص. ۱۵.
- ↑ حيدر أحمد د. علي راغب. (2007). المسلمون الشيعة. الطبعة الأولى. بیروت: دار الهادي للطباعة والنشر، ص. ۲۱.
- ↑ المقداد، ص. 40.
- ↑ المقداد، ص. 41.
- ↑ قرم، جورج. (2004). لبنان المعاصر: تاریخ و مجتمع. (نقله الى العربية بواسطة الدكتور حسان قبيسي). الطبعة الأولى. بيروت: المكتبة الشرقية، ص. ۱۱۱.
- ↑ قرم، جورج. (2004). لبنان المعاصر: تاریخ و مجتمع. (نقله الى العربية بواسطة الدكتور حسان قبيسي). الطبعة الأولى. بيروت: المكتبة الشرقية، ص. ۱۸.
- ↑ صدر هاشمی، سید محمد (1392). جامعه و فرهنگ لبنان. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص. 185-188 و 191-192.