نهادها و مراکز دینی مسلمانان کانادا
به دلیل مشکلات گوناگون فرهنگی ناشی از مهاجرت، مسلمانان در صدد برآمده‌اند تا با ایجاد مساجد، مراکز، مدارس و سازمان‌های اسلامی به حفظ دین، تقویت ایمان و پرورش مذهبی کودکان خود بپردازند. مسلمانان در همان اوان ورود به این کشور تمایل زیادی به ایجاد چنین مراکزی از خود نشان دادند. در سال 1921م. آنها موفق شدند اولین مرکز اسلامی را در شهر نووِل اكوس[1] تأسیس کنند. اولین مسجدی که در کانادا ساخته شد در سال 1938م در شهر ادمونتون و به نام «مسجد الرشید» بود. این مسجد به همت 20 خانواده لبنانی در این شهر بنا گردید. بعد از جنگ دوم جهانی، مساجد و مراکز اسلامی متعددی در نقاط مختلف تأسیس شد و رفته‌رفته تعداد آنها افزایش یافت. براساس آمارها بیش از 360 مسجد و مرکز اسلامی در این کشور وجود دارد که 80 مرکز متعلق به شیعیان مقیم این کشور است.[2] بررسی‌ها نشان می‌دهند هر شهر در کانادا دارای حداقل یک مسجد می‌باشد. این در حالی است که در شهرهای بزرگ چند مسجد وجود دارد. همچنين، شورای جوامع مسلمان کانادا[3] در سال 1972م تأسیس شد که بر کارها و امور مذهبی، آموزشی جوانان، زنان، روابط عمومی، فعالیت‌های عمومی و دیگر امور تمام مسلمانان نظارت دارد.
در حال حاضر، در شهرهای مختلف مساجد و مراکز اسلامی متعددی وجود دارد. البته نهادهای اسلامی به مساجد محدود نمی‌شوند و شمار مراکز اسلامی بیش از مساجد است. مساجد الزاماً به سبک معماری مساجد کشورهای اسلامی ساخته نشده‌اند. بیشتر این مساجد ساختمان‌های مسکونی یا کلیساهایی بوده‌اند که پس از خریداری به اهتمام مسلمانان تبدیل به مسجد شده‌اند.
همچنین، مسلمانان برای آموزش فرزندان خود (آموزش‌های مذهبی و زبان مادری) کلاس‌هایی را در روزهای شنبه و یکشنبه در مساجد و مدارس برگزار می‌کنند. آنها مدارس خصوصی تمام وقت نیز به وجود آوردند که براساس ضوابط غیر کانادایی اداره می‌شوند. مسلمانان همچنین با استفاده از امکاناتی که دولت در اختیار آنها گذاشته، اقدام به تأسیس مدارس روزهای شنبه و یکشنبه نموده‌اند که در آنها عمدتاً زبان مادری به کودکان آموزش داده می‌شود. در حال حاضر، تعدادی مدرسه تمام وقت خصوصی اسلامی نیز وجود دارند که برنامه‌های آنها به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسه و بر اساس معیارهای اسلامی است. مدارس اسلامی تمام وقت عمدتاً در شهرهای بزرگ - چون اتاوا، مونترال، ریچموند (بریتیش کلمبیا) و تورنتو - وجود دارند. چند مدرسه تمام‌وقت یا نیمه‌وقت ایرانی نیز در شهرهای اتاوا، مونترال و تورنتو دایر است.
علاوه بر این، مسلمان‌ها با استفاده از امکانات تلویزیونی برنامه‌های متعددی را پخش می‌کنند که ملیت‌های گوناگون مسلمان در این زمینه نقش عمده‌ای دارند. علاوه‌بر نهادهای آموزشی که به دست مسلمانان اداره می‌شود، بعضی واحدهای درسی دبیرستان‌ها به دروس مذهبی، از جمله اسلام، اختصاص داده شده است. همچنین، در دانشگاه‌های مک گیل و تورنتو مراکز مطالعات اسلامی وجود دارد.
مساجد در جوامع مسلمان داراي كاركردهاي متعددي هستند. از فضای مساجد برای عبادت، تحصيل، دادگاه حل و فصل دعاوي و محل تجمع اهالي استفاده می شود. اما در يك جامعه غيرمسلمان مسجد براي مسلمانان كاركردهاي ديگري نيز مي‌يابد. در حقيقت، مسجد در غياب نهادهاي حمايتي خانوادگي و اجتماعي خلاء ناشي از فقدان آنها را پر مي‌كند. از طرف ديگر، مسجد نقش محوري در انتقال ارزش‌هاي مذهبي دارد و عامل تقويت روابط اجتماعي است. از اين‌رو ساخت مسجد از جمله اولويت‌هاي جامعه مسلمانان بوده است.
طي دو دهه پاياني قرن بيستم، با افزایش روزافزون مهاجرت، ساخت مسجد در اين كشور رشد چشمگيري داشته است. مساجد جديد بسيار بزرگ‌تر ساخته شدند، امكانات بيشتري نسبت به مساجد اوليه دارند و با نيازهاي اجتماعي و آموزشي جامعه مسلمانان منطبق هستند. امروزه تنها در ادمونتون (شهري كه اولين مسجد در آن ساخته شد)، با شش گروه نژادي مختلف از مسلمانان، شش مسجد وجود دارد. با وجود این، رشد سازمان‌هاي اسلامي در كانادا فراز و نشيب‌هايي داشته است. در ميان با سابقه‌ترين‌هاي آنها مي‌توان از فدراسيون اسلامي آمريكا[4] نام برد كه مقر اصلي آن در آمريكاست و حضور كمرنگي نيز در كانادا داشته است. شوراي جوامع مسلمان كانادا[5] نيز در سال‌هاي اوليه دهه 1970م تأسيس گرديد. اين شورا به اين دليل به وجود آمد تا همبستگي ميان گروه‌هاي مسلمان را افزايش دهد و مسايل مربوط به انجمن‌هاي اسلامي را حل و فصل نمايد. اين شورا تركيبي از چند كميته - نظیر كميته آموزش، بانوان و مناسبت‌هاي مذهبي - بود كه فصلنامه‌اي به نام «اسلام كانادا» منتشر مي‌كرد. مقر اصلي آن در آمريكا و دفتر نمايندگي آن در کانادا قرار دارد. همچنين سازمان مسلمانان شيعه اثني عشري آمريكاي شمالي[6] از قديمي‌ترين سازمان‌هاي ملي این کشور محسوب می‌شوند. محفل اهل البيت آمريكاي شمالي، كه در تورنتو واقع است، سازمان ملي نسبتاً جديدي است. مركز اهل بيت گتينو[7] نيز در ايالت كبك فعاليت مي‌كند. اين سازمان‌ها ساختمان و محل معين دارند وتلاش مي‌كنند زمينه‌هاي اساسي توسعه را در جامعه مسلمانان فراهم آورند. اين قبيل سازمان‌ها در طول سال‌ها كاركردهاي ديگري (نظير ارائه خدمات مالي، تأسيس شركت‌هاي تعاوني مسكن، آژانس‌هاي مسافرتي و كتاب‌فروشي) به منظور كمك به انطباق هرچه بيشتر اعضاي خود با زندگي در جامعه ميزبان داشته‌اند.
علاوه‌برموارد پیش گفته سازمان‌هاي متعددي نيز در ارتباط با موضوعات خاص يا بخش‌هاي مشخصي از جامعه مسلمانان فعاليت مي‌كنند. شوراي كانادايي زنان مسلمان بر موضوعات مرتبط با زنان مسلمان متمركز است. كنگره اسلامي كانادا[8] و شوراي روابط آمريكايي- اسلامي كانادا[9]- كه هر دو نسبتاً جديد هستند – برای ارائه تصوير واقعي از مسلمانان در رسانه‌ها فعاليت مي‌كند. آنها با موضوعات سياسي مرتبط با جامعه مسلمانان پيشرو ايالت اونتاريو[10] سروكار دارند و با سياستگذاران و تصميم‌سازان دولت در تعامل هستند. اين تعامل بيشتر از طريق برگزاري ضيافت شام در اعياد اسلامي در محل پارلمان صورت مي‌گيرد. در اين ضيافت‌ها سياستمداران از جمله اعضاي كابينه و گاهي شخص نخست‌وزير دعوت مي‌شوند.
برخی از مهم‌ترین مراکز اسلامی کانادا عبارت‌اند از:
1. انجمن اسلامی دانشگاه استنفورد[11]
2. انجمن اسلامی زنان کانادا[12]
3. انجمن اسلامی ساسکاچوان[13]
4. انجمن اسلامی ویندسور[14]
5. انجمن دانشجویان مسلمان دانشگاه آلبرتا[15]
6. انجمن مسلمانان ثقلین (دانشگاه تورنتو)
7. انجمن مسلمانان متحد تولدو[16]
8. باب العلم[17]
9. جامعه اسلامی آمریکای شمالی، کانادا[18]
10. جامعه مسلمانان کانادا[19]
11. جامعه مسلمانان لبنانی الهدی[20]
12. جماعت اسلامی شیعه اثنی عشری تورنتو[21]
13. جمعیت اسلامی دارالمدینه[22]
14. دفتر جامعه جهانی مسلمانان در کانادا[23]
15. سازمان جوانان مسلمان[24]
16. شورای روابط اسلامی– آمریکایی کانادا
17. شورای زنان مسلمان کانادا[25]
18. شورای مسلمانان کلگری[26]
19. فدراسیون زنان مسلمان[27]
20. مؤسسه اسلامی تورنتو[28]
21. مرکز اسلامی استقامه اونتاریو[29]
22. مرکز اسلامی طارق[30]
23. مرکز اسلامی کانادا (مسجد الرشید) [31]
24. مرکز اسلامی معصومین[32]
25. مرکز اهل البیت (ع) [33]
26. مرکز جوانان الفجر[34] ]12[.
[1]. Nouvel Ecosse
[2]. با توجه به ضرورت انسجام مراکز و جوامع پیروان اهل بیت (ع)، مجمع اهل بیت کانادا در سال 1372 هجری خورشیدی، برابر با سال 1993 میلادی، به همت جمعی از مسئولان مراکز اسلامی شیعه تاسیس شد و به عنوان سازمانی خیریه و غیرانتفاعی در دولت فدرال کانادا به ثبت رسید. یکی از فعالیت‌های مجمع اهل بیت، انتشار مجله صراط مستقیم (the right path) است. نشریه مذکور به زبان انگلیسی و به صورت فصلنامه منتشر می‌شود. مطالب این مجله، عمدتاً در جهت تبیین عقاید شیعه و اطلاع‌رسانی برای جامعه پیروان اهل بیت (ع) در این کشور است. به دنبال گسترش و رشد جامعه ایرانی مقیم شهر تورنتو و حومه، مرکز ایرانی اسلامی امام علی (ع) در فوریه 2000 میلادی تاسیس شد. مرکز ایرانی امام علی (ع) در جهت برآوردن نیازهای دینی و فرهنگی جامعه ایرانیان می‌کوشد. یکی از فعالیت‌های این موسسه، احیای مناسبت‌های مختلف است. این مراسم به منظور بزرگداشت اعیاد و وفات بزرگان دین و آشنایی بیشتر با فرهنگ، تاریخ و ارزش‌های اسلامی، بر اساس تعلیمات قرآن و عترت در طول سال برگزار می‌شود. جامعه مسلمانان را در کانادا چند سازمان اداره می‌کنند، از جمله: کنگره اسلامی کانادا، انجمن مسلمانان کانادا، کنگره کانادایی‌های مسلمان و اتحادیه مسلمانان کانادا.
[3]. The Council of Muslim Communities In Canada
[4]. IFA
[5]. CMCC
[6]. NASIMCO
[7]. Gatineau
[8]. CIC
[9]. CAIR CANADA
[10]. APMO
[11]. Islamic Society of Stanford University
[12]. Islamic Association of Canadian Woman
[13]. Islamic Association of Saskatchewan
[14]. Windsor Islamic Association
[15]. MSA-U of A
[16]. The United Muslim Association of Toledo: U.M.A.T
[17]. Bab-ul-Ilm
[18]. Islamic Society of North America, Canada
[19]. The Canadian Society of Muslims
[20]. Al-Huda Lebanese Muslim Society
[21]. Islamic Shia Ithna – Asheri Jamaat of Toronto
[22]. Dar Al-Madinah Islamic Society
[23]. Muslim World League, Canadian Office
[24]. Young Muslims in pursuit of Allahs Pleasure
[25]. Canadian Council of Muslim Women
[26]. The Muslim Council of Calgary
[27]. Federation of Muslim Woman-FMW
[28]. Islamic Institute of Toronto
[29]. Istiqamah Islamic Centre of Ontario -IICO
[30]. Taric Islamic Center
[31]. Canadian Islamic Center – Al Rashid Mosque
[32]. Mssumeen Islamic Center
[33]. Ahlul Bayt Center
[34]. Al Fajr Youth Center