مطبوعات در چین
مطبوعات چین در دوران حاکمیت حزب کمونیست
پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه ی مطبوعات و روزنامه ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی های خاص خود را دارند.
1-مرحله ی نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 آغاز و تا سال 1966 (آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه ها سلب و به تدریج همه ی رسانه ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه ی حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.
2-مرحله ی دوم از سال 1966 آغاز و تا سال 1978 (پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه ها، به غیر از 43روزنامه ی متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه ی خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می پنداشتند.
3-مرحله ی سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته ی مرکزی حزب کمونیست اندیشه های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه ها فراهم کرد. مهمترین هدف رسانه ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت ها و پرداختن به سایر فعالیت های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه های چین شاهد سریعترین رشدها بودند.
4-آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَنمِن در سال1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به شمار می آید. در این دوران، روزنامه نگاران و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آنها با حمل پلاکارت هایی با مضمون«ما را باور نکنید، ما دروغ می گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آنها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.
5-با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَنمِن، مطبوعات شاهد عقبگرد از صحنه ی سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می دهد رسانه ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[i]، و همزمان با محدودیت های فراوانی در زمینه های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی های امروز مطبوعات و رسانه های چینی است، اعمال می شود(Ting Ni,2005).
دسته بندی مطبوعات در چین
امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می توان رسانه های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آنها بالغ بر 2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از 6/96میلیون نسخه[ii] در روز است را در گروه های زیر دسته بندی کرد:
1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه ی پرتیراژ خلق (Peoples Daily)(به زبان های چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.
2-مطبوعات تجاری و روزنامه های تخصصی: مانند روزنامه ی وِن خویی (Wenhui Ribao)، روزنامه ی خلق راه آهن (Renmin Tiedabao)، و روزنامه ی تجارت چین (Zhogguo Shengbao).
3-روزنامه های ارگان شهرها: مانند روزنامه ی جوانان پکن (Beijing Youth Daily)، روزنامه ی شهری غرب چین (Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می شوند.
4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه ی تجاری چِنگدو (Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز (Economic Daily).
5-روزنامه های ارایه کننده ی اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».
6-نشریات گزیده ی اخبار و مقالات: مانند روزنامه ی گزیده ی اخبار.
7-روزنامه ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ی ارتش آزادی بخش خلق.
البته در کنار این روزنامه ها، طیف وسیعی از هفته نامه ها و مجلات هفتگی و یا شماره ی آخر هفته ی روزنامه های یومیه منتشر می شود که به خاطر گزارش های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آنها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می شوند، ولی برخی از روزنامه های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می گردند. در چین حدود 20روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می شود که روزنامه های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه ی آنلاین خلق، از جمله ی آنها هستند.
لازم به ذکر است که، همان گونه که هنوز در این کشور روزنامه ی خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه ی مستقل متعلق به اقوام و اقلیت های نژادی(55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی خورد.
سیستم توزیع مطبوعات و نشریات
تا سال1990میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده میکردند، اکثر روزنامهها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع میشد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانهها، زمینه برای چاپ آگهیهای تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمدهای از هزینههای خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامهها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکهی توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحویکه با آغاز قرن 21تقریبا تمامی روزنامهها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکههای مطبوعات، خرده فروشیهای خیابانی و... را دارند. (www.pressreference.com)
مجلات و نشريات مهم و تأثير گذار
زمانی مجله هايی همچون مروری بر پکن (Beijing Reviw)، چین مصور (China Pictorial)، چین امروز (China Today)، و چین خلقی (People’s China)، و روزنامه هايی مثل روزنامه ی مردم، و راديو بين الملل چين، اصلیترین رسانه های گروهی برای معرفی کشور چين به خارجيان بودند، اما در سال های اخير، این کشور با بهره گيری از فناوری های نوین ارتباطی گام های بلندی در این زمینه برداشته است.
گروه انتشارات بين المللی چين (China International Publishing Group. (CIPG))، در سال 1949 با هدف معرفی چين به دنيا از طريق كتاب، مجله و وبسايت بنيان نهاده شد و اكنون بيش از 20 شعبه در چين و 12 شعبه در آمريكا، انگليس، آلمان، بلژيك، روسيه، مصر، مكزيك، ژاپن، و هنگ كنگ دارد. تعداد كاركنان آن 3000 نفر است كه 100 نفر آنها خارجی هستند. اين انتشاراتی هر سال بيش از 3000 عنوان كتاب و 30 نشريه ی ادواری به بيش از 10 زبان منتشر مي سازد. اين انتشاراتی وبسايت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و30 سايت ديگر را ساماندهی می كند. نمونه های مجلات آن عبارتند از:
مجلهی مروری بر پکن (Beijing Review): از هفته نامه های معتبر سراسری چين است و به صورت هفتگی در پكن منتشر می شود. نخستین شماره ی آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی و تحولات چين است . تيراژ هر شماره 70هزار نسخه اعلام می شود. این مجله، علاوه بر سراسر چين، در150 كشور و منطقه هم همزمان توزيع می شود. نسخه ی چاپی آن به زبان انگليسي است ولي نسخه ی آنلاين مجله به زبان های انگليسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چينی روی سایت قرار می گیرد. گفته می شود که سايت این مجله بيش از 700 هزار بازديد كننده دارد.[۱]
چین مصور (China Pictorial): این مجله در سال 1950 بنياد نهاده شد و هم اكنون به زبان های چينی، انگليسی، كره ای، و روسی به چاپ می رسد. نسخه ی آنلاين آن به زبان های چينی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ايتاليايی و عربی است.
مجله ی زنان چين (Women in China): اين مجله توسط فدراسيون سراسری زنان چين منتشر می شود. نخستین شماره ی آن در سال 1939 به چاپ رسيد. هم اكنون این نشریه به صورت دو ماهانه منتشر مي شود. اين مجله در سال های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به دست آورد.
روزنامه ی گلوبال تایمز (Global Times): اين روزنامه در آوريل سال 2009 به زبان انگليسی آغاز به انتشار نمود و هم اكنون از روزنامه های مطرح اين كشور است که توسط ليگ جوانان چين وابسته به حزب كمونيست منتشر می شود.
ماهنامه ی گلوبال (Global): اين ماهنامه توسط خبرگزاری شينخوا منتشر می شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سياسی، اجتماعی، و اقتصادی كشورهای مختلف دنيا را منعكس می سازد.
مجله ی شهر مصور (City Pictorial): اين مجله ی مصور از مجلات محبوب چينی هاست.
مجله ی جامعه ی بین المللی در چین (International Community in China): مجله ای است ويژه ی خارجی های مقيم چين و هر دو هفته يك بار به زبان انگليسی منتشر می شود.
هفته نامه ی آخر هفته ی شهر (City Weekend): نخستین شماره ی آن در سال 1998 منتشر شد و مجله ی سرگرمی محسوب می شود. این مجله هر دو هفته يكبار همزمان در شهرهای شانگهای و پكن منتشر می شود و اطلاعاتی در باره ی بازار، چه بخريم؟ كجا برويم؟ .. و معرفی گالري ها، رستوران ها و ... ارايه می دهد.
مجله ی چین و جهان (China and World): مجله ای است تمام الكترونيك و مسايل چين معاصر را منتشر می كند.
ماهنامه ی چین (China Monthly): اين مجله چين دموكراتيك را ترسيم می کند.
مجله ی بهار چین (China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشريات ادواری طرفدار دموكراسی در چين است.
مجلات و نشریات اسلامی
اگر چه انتشار نشريه های ادواری و غير منظم با محتوای اسلامی از گذشته های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چين در بين مسلمانان از سابقه ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش های غيردولتی و مساجد و مراكز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بيست سال آخر قرن بيستم از نظر تعداد و كميت در جامعه چين بی سابقه است.
انتشار حدود يكصد عنوان نشريه توسط مسلمانان مناطق مختلف چين در طول سه دهه ی گذشته، اگر چه در مقايسه با بيش از يازده هزار عنوان مجله و روزنامه ی منتشره در اين كشور از نظر كميت و كيفيت ناچيز و غيرقابل توجه است، ولی اين اقبال بيانگر رويكرد جامعه ی مسلمانان اين كشور به حفظ هويت و استفاده از فرصت ايجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاريخ و گذشته ی خود و اثبات وجود جامعه ی چند ده ميليونی مسلمان در جامعه ی 3/1 ميليارد نفری چينی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه ی «المسلم الصينی» كه به دو زبان چينی و اويغوری منتشر می شود و ماهنامه ی «مطالعات قوم خوی» كه به ترتيب از سوی انجمن اسلامی سراسری چين و آكادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نينگشيا و با بودجه ی دولت چين منتشر و در دكه ی مطبوعات توزيع می شوند، تنها نشريات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می گردند. بقیه ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می باشند:
1- ماهنامه ی«اطلاعات مسلمانان»: اين ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسيس شد.
2- مجله ی«الفتح»: فصلنامه ی الفتح ابتدا در سال1992 از سوي مدرسه ی زبان های عربي ـ چينی شيگو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می گردد.
3- فصلنامه ی«مسلمانان گانسو»: مجله ای است كه از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می گردد و سردبير آن آقای يانگ گوانگرونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار اين مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاكنون بيش از 47 شماره از آن منتشر گرديده است.
4ـ دو ماهنامه ی«هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبيات، نقاشی و خوشنويسی مسلمانان چين که از اوايل سال 2000 میلادی، توسط شركت با مسئوليت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.
5- فصلنامه ی«پژوهش فرهنگ اسلامی»: مجله ی علمی و تحقيقاتی است كه در سال 1994 توسط موسسه ی فرهنگ اسلامی شهر شيآن، مركز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.
6 ـ فصلنامه ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهيه و منتشر می شود.
7ـ فصلنامه ی«مسلمانان جينَن»: در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جينَن مركز استان شاندونگ تاسيس و منتشر گرديد.
8 - فصلنامه ی«امين»: در سال1997 از سوی مدرسه ی اسلامی شهر جوكو چاپ و منتشر گرديده است.
9 - گاهنامه ی«اخبار مسجد جنوب تيَنمو»: از سوی مسجد تيَنمو در شهر بندری تيَنجين و توسط گروهی از مسلمانان تهيه و منتشر می گردد.
10- نشريه ی«حوزه ی تحصيل و آموزش»: دو هفته يكبار از سوی مسجد خَنجونگ(در استان شيَنسی) منتشر می شود.
11- نشريه ی«آموزشگاه فنی حرفه ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه يكبار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ای شهرستان دالی در استان يونن چاپ و منتشر می شود.
12ـ «مسلمانان خوی و ايغور خونَن»: نام نشريه ای است كه هر 6 ماه يكبار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مركز استان خوبِی چاپ و منتشر می گردد.
13- نشريه ی«هلال»: مجله ی ماهانه ای است كه توسط مركز تربيت فرهنگی مسلمانان شهر پينگ ليانگ در استان گَنسو در زمينه ی علوم قرآنی و تعليمات اسلامی چاپ و منتشر می شود.
14- دو ماهنامه ی«نور ستاره»: نشريه ای است كه از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گويوان (از استان خودمختار مسلمان نشين نينگ شيا چاپ و توزيع می شود.[۲] [۳]
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.
[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود(Ting Ni- 2005).