پیشینه روزنامه در ژاپن
در زبان ژاپنی به روزنامه، شینبون[1] می‌گویند. در تعریف شینبون، نشریه‌ای با انتشار منظم جهت انتقال اخبار و نقد اوضاع جامعه به مخاطبینی زیاد مورد اشاره قرار می‌گیرد. هر چند عموما روزانه منتشر می‌شوند، اما می‌توانند هفتگی، ماهانه و ... هم باشند. در اینجا با استناد به دانشنامه برخط کوتوبانک[2] (2021-الف) که سال 2013 توسط روزنامه آساهی و یک شرکت ژاپنی دیگر راه‌اندازی شد، تاریخچه‌ای از روزنامه در ژاپن را بیان می‌کنیم (کوتوبانک، 2021-الف).
نخستین روزنامه‌ای که در ژاپن منتشر شد، نه به زبان ژاپنی بلکه روزنامه‌ای به انگلیسی زبان بود. «روزنامه و فهرست کشتی‌رانی ناگاساکی»[3] که سال 1861 توسط یک انگلیسی به نام آلبرت هانسارد[4] در بندر ناگاساکی منتشر شد، نخستین روزنامه ژاپن و نیز نخستین روزنامه انگلیسی زبان این کشور به حساب می‌آید. در همین سال روزنامه انگلیسی زبان دیگری هم در شهر یوکوهاما به چاپ رسید که عنوان «جپن هرالد»[5] را داشت. یک سال بعد نخستین روزنامه ژاپنی با عنوان «کانپان باتابی‌یا شینبون»[6] به چاپ رسید که از ژانویه سال 1862 منتشر شد.
باتابی‌یا یا باتاویا[7] نام قدیمی جاکارتا پایتخت کنونی اندونزی است که در آن زمان قلمرو و یکی از مراکز تجارت کمپانی هند شرقی هلند بود. در اینجا روزنامه‌ای به زبان هلندی به نام «اخبار جاوه»[8] منتشر می‌شد و بازرگانان هلندی که به ژاپن می‌آمدند، این نشریه را به حکومت ژاپن تقدیم می‌کردند. ژاپنی‌ها هم با ترجمه این روزنامه هلندی آن را با عنوان «کانپان باتابی‌یا شینبون» به حکومت مرکزی تقدیم می‌کردند که این روزنامه حاوی اطلاعاتی از جهان آن روزگار بود.
با آغاز دوران میجی و تلاش ژاپن برای اخذ علوم و فرهنگ غربی، روزنامه‌نگاری هم متحول شد و سرانجام در این دوره نخستین روزنامه ژاپنی که روزانه منتشر می‌شد، پای به عرصه وجود گذاشت. روزنامه «یوکوهاما ماینیچی شینبون»[9] نخستین روزنامه ژاپنی است که انتشار روزانه داشت و از ژانویه 1871 منتشر شد. انتشار این روزنامه تا 1940 ادامه یافت، هر چند در مدت انتشار هم نام‌های مختلف داشت.
سه سال بعد از انتشار «یوکوهاما ماینیچی شینبون»، روزنامه «یومیوری شینبون» که بزرگترین روزنامه حال حاضر جهان است، آغاز به انتشار کرد. پنج سال بعد یعنی در سال 1879 هم روزنامه «آساهی شینبون» دومین روزنامه بزرگ حال حاضر جهان برای اولین بار منتشر شد و این چنین انتشار روزنامه در ژاپن پای گرفت. در دهه‌های نخست دوره میجی روزنامه‌ها به دو دسته کلی روزنامه‌های بزرگ[10] و روزنامه‌های کوچک[11] تقسیم می‌شدند. روزنامه‌های بزرگ برای مخاطبین روشنفکر می‌نوشتند و مقالات علمی و سیاسی در آن‌ها بیشتر به چشم می‌خورد، اما روزنامه‌های کوچک عوام را مد نظر داشتند و محتواهای سرگرم‌کننده در آن‌ها بیشتر بود. برغم نام‌گذاری این روزنامه‌ها به کوچک و بزرگ، روزنامه‌های کوچک بیشتر به فروش می‌رفت، و به همین دلیل روزنامه‌های بزرگ به سمت درج محتوای سرگرم‌کننده رفتند و روزنامه‌های کوچک هم تا حدودی به مسائل اجتماعی جامعه پرداختند و بدین شکل کم‌کم تفاوت میان روزنامه‌های بزرگ و کوچک از بین رفت.
سال 1909 قانون روزنامه‌ها[12] تصویب و ابلاغ شد که انتشار روزنامه و مجلات را قانون‌مند می‌کرد، اما از سوی دیگر موجب تشدید ممیزی شد. با قدرت گرفتن نظامیان و به خصوص بعد از ورود ژاپن به جنگ با چین و بعدتر جنگ جهانی دوم، این ممیزی بسیار شدیدتر شد. سال 1940 دولت ژاپن نظام یکپارچگی روزنامه‌ها[13] را ابلاغ کرد که هر چند نظامی برای محدودتر کردن آزادی بیان بود، اما در قسمتی از آن این اجبار وجود داشت که جز روزنامه‌های سراسری که در شهرهای بزرگ مانند توکیو، اوساکا، ناگویا و ... منتشر می‌شوند، روزنامه‌های استانی باید تجمیع شوند و هر استان تنها یک روزنامه داشته باشد که این قانون تأثیرات زیادی حتی تا به امروز داشته است.
با شکست ژاپن در جنگ و اشغال این کشور توسط فرماندهی عالی متفقین، این فرماندهی به منظور شکستن انحصار بیان، کمک به روزنامه‌های محلی و تشویق روزنامه‌ها و مجلات سرگرم‌کننده را در دستور کار قرار داد. از همین زمان هم بود که انتشار نخستین روزنامه ورزشی ژاپن یعنی «نیکّان اسپوتز»[14] شروع شد. از سال 1949 به بعد مجددا روزنامه‌ها رونق گرفتند و بعد از انعقاد قرارداد صلح سانفرانسیسکو در سال 1951، روزنامه‌های ژاپنی با تأسیس دفاتر خود در خارج از کشور، اقدام به کسب خبر درجه اول نمودند.
با رشد سریع اقتصادی ژاپن از دهه 1960 به بعد و نیز توسعه شگفت‌انگیز صنعت این کشور، روزنامه‌های این کشور هم اقدام به توسعه روش‌های تولید خود کردند، بطوری که در دهه 1970 آن‌ها با استفاده از رایانه‌های بزرگ موجب تحول کلی روش‌های حروف‌چینی، صفحه‌بندی و چاپ شدند. رشد اقتصادی ژاپن و سپس مشکلاتی که اقتصاد این کشور با آن روبرو شد مانند حباب اقتصادی دهه 1990، منفی شدن رشد و پیر شدن جمعیت، بلایای بزرگ طبیعی مانند زلزله بزرگ توهوکو در سال 2011 و ... همه شرایط خاص خود را برای روزنامه‌های ژاپن پیش می‌آورد و روزنامه‌های ژاپنی هم با توجه به وضعیت، تغییر و تحولاتی در خود ایجاد کردند. برای مثال پیر شدن جمعیت همراه با پیر شدن بیشتر مخاطبان روزنامه بود، پس روزنامه‌ها اقدام به بزرگتر کردن فونت نوشتار خود کردند تا بینایی خوانندگان کمتر اذیت شود. تجربه بلایای طبیعی موجب انعقاد قرار همکاری و کمک در مواقع اضطراری بین روزنامه‌ها شد. این همکاری باعث می‌شود تا هیچ‌وقت در انتشار هیچ روزنامه‌ای در این کشور وقفه‌ای پیش نیاید.
[1] 新聞/Shinbun.
[2] コトバンク/Koto banku.
[3] The Nagasaki Shipping and Advertiser.
[4] Albert W Hansard(1821-1869).
[5] 『ジャパン・ヘラルド』/The Japan Herald.
[6] 『官板バタヒヤ新聞』/Kanpan batabiya Shinbun.
[7] Batavia.
[8] Javaansche Courant.
[9] 『横浜毎日新聞』/Yokohama mainichi Shinbun.
[10] 大新聞/Ōshinbun.
[11] 小新聞/Koshinbun.
[12] 新聞紙法/Shinbunshi hō.
[13] 新聞統制/Shinbun tōsei.
[14] 『日刊スポーツ』Nikkan Supōtsu.