سنت‌گرایان تونس
جامع و جامعة الزیتونه محور فعالیت فکری فرهنگی سنت‌گرایان معاصر تونس است که نقش مهمی در پیدایی و راه‌اندازی جریان اصلاحات معاصر این کشور و دیگر کشورهای منطقه مغرب عربی داشته است؛ جریان اصلاحی زیتونی که حتی جریان نوگرای معاصر تونس نیز به آن مدیون است؛ گرچه امروزه، این احساس دین در میان نوگرایان نسل جدید تونس بسیار کم‌رنگ شده است.
۱۰۱
.G)
وجود اندیشه‌های اصلاح‌گرایانه شیوخ زیتونی، مانند شیخ سالم بوحاجب (د۱۳۴۳ق) و شیخ طاهر بن عاشور (د۱۳۹۰ق) به همراه افکار ساختارشکن دانش‌آموختگان زیتونی، مانند طاهر حداد (د۱۹۳۵م) در کتاب «إمرأتنا فی الشریعة و المجتمع» و شیخ عبدالعزیز ثعالبی (د۱۹۴۴م) در کتاب «روح التحرر فی القرآن» در شکل‌گیری جریان فکری نوگرای معاصر تونس نشان‌دهنده نقش مهم جریان سنت‌گرای زیتونه در تحولات فکری فرهنگی معاصر تونس است؛ نمونه مشخص‌تر نقش زیتونه را در تحولات فکری سیاسی معاصر تونس می‌توان در پیروزی حزب اسلام‌گرای النهضة به رهبری شیخ راشد غنوشی (متولد ۱۳۶۰ ق) و شیخ عبدالفتاح مورو (متولد ۱۳۶۷ ق) از دانش‌آموختگان زیتونه و سنت‌گرایان معاصر تونس در انتخابات سیاسی تونس پس از پیروزی انقلاب کرامت در این کشور مشاهده کرد.
جریان سنت‌گرا به خوانش سنتی عربی اسلامی تمایل بیشتری دارد و مفاهیم اسلام و عرب در اندیشه آنها نوعی هم‌نشینی معنایی دارد؛ اما تطبیق این خوانش در میان سنت‌گرایان از شیوه واحدی پیروی نمی‌کند؛ شخصیت‌های جریان‌سازی، مانند شیخ ابن عاشور، به اصلاحات فرهنگی آموزشی بیشتر اهتمام کرده‌اند و احزاب سیاسی سنت‌گرایی، مانند حزب النهضه نیز جریان سیاسی فرهنگی معتدلی را با هدف تطبیق شریعت اسلامی بر حکومت و سیاست و با تکیه بر عقاید مذهب کلامی اشعری و مذهب فقهی مالکی دنبال می‌کند.
با استقلال تونس در سال ۱۹۵۶ میلادی و روی‌کارآمدن حکومت‌های لائیک بورقیبه و بن علی، فعالیت سنت‌گرایان
به‌ویژه جریان اصلاح‌گرای زیتونی بسیار محدود شد و تعطیل‌شدن فعالیت‌های جامع اعظم زیتونه با سابقه فرهنگی هزارساله مهم‌ترین پیامد آن بود؛ نهادی علمی آموزشی عریق در غرب جهان اسلام که جایگاه بلند و ممتاز آن در زمان حکومت بورقیبه و به دلیل بی‌تدبیری او به سطح یک مرکز آموزش محدود دبیرستانی و دانشگاهی تنزل یافت و ضربه مهلکی بر پیشینه تاریخی این مرکز سنت‌گرا وارد ساخت؛ ضربه‌ای که جبران آن با وجود پیروزی انقلاب کرامت و تلاش سنت‌گرایان نسل جدید برای احیای آن به دلیل گرایش و برخورد محتاطانه و ناقاطعانه با جریان‌های غیربومی واردشده به فضای فرهنگی تونس، مانند جریان فرهنگی به‌شدت واگرای وهابیت، ممکن نیست.۱ تحقق حقیقی احیای جایگاه زیتونه در بازگشت به اندیشه‌های شیوخ حقیقی زیتونه، مانند شیخ اسماعیل تمیمی (د۱۸۳۳ م)، شیخ بوحاجب و شیخ طاهر بن عاشور، مؤلف تفسیر گران‌قدر «التحریر و التنویر فی التفسیر»، است؛ شیوخی که اعتدال، میانه‌روی، حقیقت‌طلبی و تعامل قرآنی با مخالفان از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیت علمی اجتماعی آنها بود.