زبان و گویش های متداول در سودان
به‌طور کلّی یکصد و پانزده زبان و صدها گویش در جمهوری سودان وجود دارد. به‌رغم تعّدد و تنوّع زبان‌ها و گویش‌ها در جمهوری سودان، تقریباً همه مردم این سرزمین، به زبان عربی محلّی (سودانی)، تسلّط دارند و از نظر گفتگو و ارتباط با هم‌میهنان خویش، مشکلی ندارند (2013,sudan.sd/sudanculture.php?lang=ar).
لهجه محلّی عربی ـ که در سودان «الدّارجة» نامیده می‌شود همانند زبان‌های دیگر در گذر زمان، دچار تغییراتی شده و از عربی اصیل و فصیح فاصله گرفته است. این تغییرات در بیشتر موارد جزئی است و واژگان یا اصطلاح سودانی با اصل آن در عربی فصیح تفاوت چندانی ندارد؛ امّا در بعضی موارد تفاوت میان آنها آشکار است. به گونه‌ای که واژگان یا اصطلاح سودانی با اصل آن در زبان اصیل و فصیح عربی، هیچ شباهتی ندارد. برای بیان این نکته، به برخی واژگان و اصطلاحات خاص و پرکاربرد در لهجه سودانی اشاره می‌شود:
برخی واژگان و اصطلاحات خاص و پرکاربرد در لهجه سودانی
و معادل‌های فارسی و عربی آنها
| واژگان یا اصطلاح در | ترجمه(فارسی) | |
| عربی اصیل | لهجه سودانی | |
| جيّد | كويّس | خوب |
| أريد | داير، عایز | می‌خواهم |
| ولد | وَد | فرزند |
| جميل | سَمِح | زیبا، خوب |
| أين؟ | وين؟ | کجا؟ |
| الآن | هسي | الان، اکنون |
| طاولة | طربيزة | میز |
| شخص | زول | انسان، شخص |
| ذاهب | ماشي، رايح | روان، رونده |
| اُنظُر | ع این، شوف | نگاه کن |
| غرفة | اوضة [1] | اتاق |
| سیئ، ردیء | کعب شین | بد |
| الیوم | اللیلة[2] | امروز، امشب |
| ملکی | بتاعی، حقّی | مال من |
| مرحاض | ادبخانة[3]، حمّام | سرویس بهداشتی |
| واژگان یا اصطلاح در | ترجمه(فارسی) | |
| عربی اصیل | لهجه سودانی | |
| مستشفی | استبتالیة، شفخانة[4] | بیمارستان |
| صیدلیّة | اجزخانه | داروخانه |
| ذلک | ده | آن |
| هذا | دی | این |
| غرض | حاجة | هدف، منظور |
| أرغب فی الشیئ | نفسي في الحاجة دي | من این را می‌خواهم. به این علاقه‌مندم. |
| أنا داير كده | من آن را می‌خواهم. به آن علاقه‌مندم. | |
| جدّة | حبوبة | مادر بزرگ |
| امرأة | مره | زن |
| طفل | شافع[5] | کودک |
| بنت | بت | دختر |
| متی؟ | متین؟ | کی؟ چه وقت؟ |
| القهوة | الجبنة | قهوه |
| بارد | ساقط | سرد |
| الشّتاء | السّقط | زمستان |
در بیشتر ادارات دولتی و مراکز آموزشی، به‌ویژه دانشگاه‌های مهم سودان، زبان انگلیسی، به‌عنوان زبان دوّم و درکنار عربی به‌کار می‌رود (مشاهدات عینی مصطفی امیدی، وابسته فرهنگی سابق ج.ا.اـ خارطوم). برخی دیگر از مهم‌ترین زبان‌ها و گویش‌های رایج در جمهوری سودان، عبارت‌اند از:
· زبان «بجّه» که در حقیقت چند زبان مشابه رایج در مناطق شرقی سودان است.
· زبان «فور» که زبانی باستانی است و در میان قبایل «فور» در غرب سودان رواج دارد.
· زبان‌های «نوبه‌ای» رایج در شمال سودان، میان قبایل «دنقلاویه» یا «دناقله»، «محسیه» و «حلفاویه»
· زبان‌های نوبه‌ای رایج در مناطق کوهستانی کُردُفان
· «نیلوحامیه» که زبان قبایل «باریا» و «اتوکا» است.
· زبان‌های سودانی رایج در میان قبایل «زاندی»
(2013,sudan.sd/sudanculture.php?lang=ar)