روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران
روابط مالی و جمهوری اسلامی‌ایران
1-12 مناسبات سیاسی و اقتصادی
پیشینه مناسبات ایران و كشور مالی به دوره سلطنت پهلوی دوم باز می‌گردد. در اواخر دهه 1340 و اوایل دهه 1350 چند هیئت رسمی از طرف دولت ایران به كشورهای منطقه غرب و از جمله مالی سفر كرده و با برخی از مقامات عالیرتبه این كشور ملاقات نمودند. با این حال این دیدارها بیشتر جنبه تشریفاتی داشت و طرفین در خصوص برقراری روابط رسمی بین دو كشور به توافقی دست نیافتند كه این امر بیشتر بدلیل عدم اولویت کشور مالی در سیاست خارجی دولت وقت ایران بود .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تأكید حضرت امام (ره) در خصوص توسعه مناسبات همه جانبه با كشورهای محروم و مستضعف آفریقایی بویژه كشورهای مسلمان این قاره در سال‌های 1359 و 1360 چند هیئت سیاسی فرهنگی ازكشورهای منطقه غرب آفریقا و از جمله مالی بازدید نمودند. در جریان حضور این هیئت‌ها كه با استقبال گرم مقامات دولتی و مردم این كشور مواجه شد مسلمامان مالیایی رسماً از دولت مردان جمهوری اسلامی ایران درخواست كردند با تأسیس سفارت در این كشور مسلمانان را تحت پوشش خود قرار دهد.
در سال‌های نخستین دهه 1360 نیز چند تن از رهبران مسلمان مالی به ایران سفر كرده و با مقامات مذهبی كشور در تهران و قم ملاقات نمودند. آنان در جریان این دیدارها با اشاره به اینكه بیش از 90 درصد از مردم مالی مسلمان بوده و جمهوری اسلامی ایران را ام‌القرای جهان اسلامی می‌دانند یاد آور شدند امواج توفنده انقلاب اسلامی ایران و رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر لزوم مبارزه با استعمارگران و بازیابی هویت مسلمانان در این كشور موجب علاقه شدید پیروان دین اسلام به رهبر انقلاب اسلامی ایران و پیروی از فرمایشات ایشان شده است. آنان در این ارتباط بار دیگر خواستار برقراری روابط رسمی دو كشور كه آن را طلیعه آغاز روابط در همه زمینه‌ها می‌دانستند شده و علاقمندی مقامات عالیرتبه سیاسی مالی را نیز در این خصوص مورد تأكید قرار دادند..(www.ministry of foreign affairs.org)
در سال 1361 (1982) در پی توافق مسئولان سیاسی دو كشور روبط دیپلماتیك دو كشور رسماً برقرار شده و سفارت جمهوری اسلامی ایران در شهر باماكو تأسیس گشت. مناسبات دو كشور در نیمه دوم دهه 1360 و دهه 1370 در اوج‌گرمی بود و چند هیئت بلند پایه سیاسی و اقتصادی از جمهوری اسلامی ایران و جمهوری مالی به كشورهای یكدیگر سفر كردند كه موجب ایجاد توافقاتی در زمینه همكاری‌های دوجانبه در زمینه‌های مختلف شد.
تأسیس كلینك هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران باماكو در سال 1370 و حوزه علمیه سازمان وقت حوزهها و مدارس علمیه خارج از كشور نیز كه در راستای حمایت از مسلمان این كشور و تلاش برای مرتفع ساختن برخی از مشكلات فرهنگی و بهداشتی آنها صورت گرفت موجبات گرمی هر چه بیشتر روابط دو كشور را فراهم آورد. دولت مالی نیز با وجود مشكلات اقتصادی سفارت خود را در اواخر دهه 1370 ه. ش در تهران افتتاح نمود و این امر را اهمیت فوق‌العاده جمهوری اسلامی ایران درسطح جهان و قاره آفریقا دانست. در سال 1383 آقای سید محمد خاتمی رییس جمهور وقت در سفر منطقه‌ای خود به هفت كشور آفریقایی در رأس هیئتی عالیرتبه از این كشور بازدید نمود. این دیدار با استقبال بسیار گرم مقامات دولتی بویژه مسلمانان مالیایی مواجه شد به گونه ای كه مسلمانان در حركتی خودجوش در مسیر 20 كیلومتری فرودگاه تا كاخ ریاست جمهوری با شور و اشتیاقی زیدالوصف به پیشواز رئیس جمهور ایران شتافتند..[1] در جریان این سفر یك و نیم روزه چند سند همكاری بویژه در زمینه اقتصادی بین دو كشور به امضاء رسید و مناسبات دو كشور وارد دوره جدیدی از گرمی و صمیمیت شد.روابط جمهوری اسلامی ایران و مالی طی چند سال گذشته نیز همچنان در بهترین سطح قرار داشته و در جریان سفر هیئت هایی از ایران به مالی توافقاتی در زمینه ساخت سد و نیروگاهی در كشور مالی توسط یكی از شركت‌های وابسته به وزارت نیرو و همچنین بازسازی كامل ناوگان فرسوده تاكسیرانی این كشور از طریق فروش 20 هزار دستگاه سمند حاصل شده است.
در سال 1384 رئیس جمهور وقت مالی در رأس هیئتی عالیرتبه رسماً به جمهوری اسلامی ایران سفر كرد و در جریان این دیدار چند موافقت‌نامه سیاسی و اقتصادی در زمینه‌های مختلف بین جمهوری اسلامی و جمهوری مالی به امضاء رسید (www.afran.ir).
دکتر محمود احمدی نژاد نیز در تیرماه سال 1389 و در مسیر شرکت در اجلاس گروه هشت در نیجریه، به کشور مالی سفر نمود و با رئیس جمهور این کشور درخصوص گسترش روابط و توسعه همکاری های فیمابین بحث و گفتگو کرد.رئیس جمهور ایران در مدت کوتاه اقامت خود در این کشور با سفر به شهر تمبوکتو با مفتی اعظم این شهر نیز ملاقات کرد و از مساجد تاریخی و کتابخانه های قدیمی این شهر بازدید نمود (خبرگزاری ج.ا.ایران، 1389).
دكتر آلفاعمر كناره، فرستادۀ ویژۀ رئیس جمهور مالی هم در اواخر اسفند سال 1390 ضمن سفر به ایران، با رئیس‌جمهور ایران و دیگر مقامات بلندپایۀ کشور ملاقات نمود (دیدار فرستادۀ ویژۀ كشور مالی با دكتر احمدی نژاد 17 اسفند 1390).
هم اكنون مسئولان دولتی ایران در بخش‌های سفارت، هلال احمر و نمایندگی جامعه المصطفی العالمیه و در جهت تحقق اهداف انسان‌دوستانۀ جمهوری اسلامی ایران و همچنین مساعدت به اكثریت مسلمان این كشور فعالیت دارند. ایران تاكنون برخی كمك‌های توسعه‌ای و بلاعوض را نیز در اختیار دولت و سازمان‌های اسلامی این كشور قرار داده که عبارتند از:
- اهدای 50 دستگاه خودرو پیكاب تولید شركت پارس خودرو به مسئولان عالی‌رتبۀ دولتی
- اهدای 19 دستگاه موتور سیكلت (ساخت شركت آمیكو) به رهبران مسلمان مالی[2]
- اهدای 20 دستگاه اتومبیل سمند به دولت مالی
- اهدای یک دستگاه اتوبوس وی. آی. پی به ریاست جمهوری مالی
- اهدای 61 دستگاه موتور پمپ به وزارت کشاورزی مالی
- اهدای 10 دستگاه آمبولانس به وزارت بهداشت مالی
- ساخت یک درمانگاه روستایی
- اختصاص مبلغ 5/3 میلیون دلار برای ساخت باغ موزه در شهر تمبوکتو[3]
مسئولان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ایران طیّ چند سال اخیر در زمینۀ بهبود بیماران مبتلا به ایدز در کشور مالی نیز اقدامات مهمّی انجام داده‌اند.
در حال حاضر روابط طرفین در سطحی بسیار مطلوب قرار داشته و دو كشور دارای نقطه نظرات مشتركی در خصوص مسائل منطقه ای و بین‌المللی می‌باشند.[4] مقامات بلندپایۀ مالیایی بارها از كمك‌های جمهوری اسلامی ایران به این كشور در زمینه‌های مختلف قدردانی نموده‌اند و ایران را یكی از دوستان نزدیك خود می‌دانند.[5] آنها همواره از جمهوری اسلامی در سازمان‌های جهانی حمایت کرده‌اند و در زمینۀ انرژی هسته‌ای نیز دست‌یابی ایران به فناوری صلح‌آمیز را افتخاری برای این كشور و جهان اسلام ارزیابی می‌كنند.[6]
2-12 فعالیت‌های دینی ج.ا.ایران
با توجّه به ویژگی‌های خاص کشور مالی از جمله پیشینۀ عمیق اسلامی در قرون میانة اسلامی، تمدن و فرهنگ برجای مانده از دوران عظمت اسلامی، كثرت مسلمان و حضور گسترده طریقت‌های متصوفه تیجانیه و قادریّه (كه در زمرۀ محبّان اهل بیت(ع) و دوستداران ائمۀ اطهار به‌شمار می‌روند)؛ این کشور همواره جایگاه ویژه‌ای در جمهوری اسلامی ایران داشته است. این عوامل و علاقۀ فراوان مسلمانان مالیایی به انقلاب اسلامی ایران و تحصیل تعدادی از جوانان مسلمان مالی در حوزه‌های علمیۀ قم موجب شد در اواسط دهۀ 1360 هیأت‌هایی از سازمان وقت حوزهها و مدارس علمیه ضمن سفر به این كشور با برخی از مقامات دینی مالی ملاقات کنند و در جریان وضعیت اسلام و مسلمانان در این كشور قرارگیرند. به دنبال این سفرها و درخواست مكرر رهبران مسلمان، حوزۀ علمیۀ وابسته به سازمان وقت حوزهها و مدارس علمیۀ خارج از كشور تحت عنوان مركز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در سال 1373 فعالیت خود را آغاز كرد.[7]
طیّ بیست سال گذشته؛ نمایندگی جامعه‌المصطفی‌العالمیه در زمینۀ وحدت جامعۀ اسلامی مالی، ارتباط با مسلمانان، تبلیغ مذهب اهل‌البیت (ع) و ... دستاوردهای قابل توجّهی داشته و نمایندگان اعزامی از تمامی ظرفیت‌ها و پتانسیل موجود در این كشور جهت تحقق اهداف مورد نظر به بهترین صورت ممكن بهره گرفته‌اند. در حال حاضر چندین جمعیت اهل‌البیت (ع) و مدارس شیعی در مالی فعالیت می‌کنند.
مهم‌ترین اقدامات حوزۀ علمیۀ ج.ا.ایران در این كشور در نزدیک به دو دهۀ گذشته عبارت است از:
- تأسیس مدارس وابسته در شهرهای مختلف مالی[8]
- برگزاری مراسم و مناسبت‌های مختلف اسلامی
- برپایی جلسات دینی در محافل اسلامی كشور
- برقراری مناسبات دوستانه با سازمان‌های مهم اسلامی مالی
- اعطای بورسیه تحصیلی به ده‌ها تن از دانش‌آموزان مستعد و ممتاز
- اعزام مبلّغان شیعه به شهرها و روستاهای مالی جهت معرفی و تبلیغ مذهب تشیع به بومیان مسلمان
- فراهم آوردن مقدمات لازم جهت حضور برخی از شیوخ شیعه در شبكه‌های رادیویی مالی
- تحت پوشش قرار دادن دانش‌آموختگان جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان مبلّغان شیعه و فراهم آوردن فرصت شغلی برای آنها
- ایجاد مناسبات دوستانه با مقامات دولتی دست اندركار در امور دینی
- تأسیس چند سازمان شیعی
- مقابله با توطئه‌های معاندان شیعه و خنثی کردن توطئه‌ها
نمایندگی دینی ج.ا.ایران طی سال‌های گذشته، از سوی معاندان به‌ویژه وهابیون كه از نفوذ گسترده‌ای در محافل دولتی و مجامع اسلامی مالی برخوردارند، ناملایمات و سختی‌های فراوانی تحمل كرده است. با این همه، توطئه‌های وهابیون، نه تنها نتوانسته مانع تحقق اهداف مقدس جمهوری اسلامی ایران در این كشور شود، سبب وحدت و اتّحاد هرچه بیشتر شیعیان بومی و پایداری نمایندگان دینی ج .ا.ایران در برابر این توطئه‌ها و خنثی کردن آنها شده است. (عرب احمدی: 169-170)
3- 12 رویكرد نظام سیاسی مالی به جمهوری اسلامی
همان گونه که اشاره شد روابط دو کشور ایران و مالی از نخستین سال های دهه 1360 و حتی قبل از تاسیس سفارت ج.ا.ایران در این کشور در اوج گرمی و پویائی بوده و دولتمردان مالی نیز بدفعات علاقه خود را نسبت به گسترش روابط خود با جمهوری اسلامی ایران ابراز داشته اند.[9] از این روی می توان گفت رویکرد نظام سیاسی و رهبران این کشور به جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه گذشته مثبت و سازنده بوده است. دولتمردان مالی با وجود برخی فشارهای مستقیم و غیرمستقیم کشورهای غربی در خصوص کاهش سطح روابط این کشور با ایران ، همواره یکی از دوستان ایران در غرب آفریقا بوده و در مجامع بین المللی نیز بارها دوستی خود را به ایران اسلامی به اثبات رسانده اند.در راستای این رویکرد مثبت و سازنده مقامات سیاسی این کشور ، بدون توجه به تبلیغات برخی معاندان ایران بویژه گروه ها و سازمان های وهابی ، هیچ گاه محدودیتی برای فعالیت نمایندگی های سیاسی و دینی ج.ا.ایران در این کشور قائل نبوده و در مواقع لازم تسهیلات مناسب را نیز برای نمایندگان ایران فراهم آورده اند.
4-12 موافقت‌نامه‌ها و همكاری‌های مشترك
طیّ دو دهه گذشته و با توجّه به روابط خوب و دوستانۀ دو کشور، موافقت‌نامه‌های متعدّدی در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی از سوی عالی‌ترین مقامات دو کشور به امضا رسیده است. اهم اسناد امضا شده بین دو کشور عبارتند از:
· یادداشت تفاهم اعطای اعتبار ده میلیون دلاری جمهوری اسلامی ایران به دولت مالی در تابستان 1378
· یادداشت تفاهم كمك های توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران به كشور مالی در اسفندماه 1383
· یادداشت تفاهم طرح احداث سد و نیروگاه کنیه در كشور مالی در سال 1383
· یادداشت تفاهم ایجاد خط مونتاژ تراكتور در كشور مالی در سال 1383
· یادداشت تفاهم بازسازی تاکسیرانی کشور مالی با بیست هزار خودروی سمند در فروردین 1387
(www.fa.tpo.ir/DataCategory/ItemViewDetai)
با این حال جدای از قرارداد کمک‌های توسعه‌ای، هیچ یک از قراردادهای امضا شده بین دو کشور، هنوز وارد فازهای اجرایی عملیاتی نشده‌اند.
5-12 ایرانیان مقیم مالی
در حال حاضر به غیر از خانواده‌های اعضای سفارت جمهوری اسلامی ایران، دفتر جامعه المصطفی العالمیه و هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، هیچ فرد ایرانی دیگری در این کشور زندگی نمی‌کند. برخی بازرگانان ایرانی نیز در طول سال به دفعات و برای پی‌گیری امور تجاری خود در باماکو مستقر می‌شوند اما این اقامت‌ها موقت و گذراست.
6-12 ایران‌شناسی
اگر چه در کتاب‌های آموزشی تاریخ در دانشکدۀ علوم انسانی مالی، مطالبی در ارتباط با تاریخ خاورمیانه و از جمله تاریخ ایران وجود دارد، ولی این مطالب بسیار مختصر است و صرفاً فرازهایی کلی از تاریخ ایران را در ادوار مختلف تاریخی دربرمی‌گیرد. علاوه‌بر آن ، دانشگاه فاقد هرگونه کرسی ایران‌شناسی است و تاکنون در این خصوص اقدامی صورت نگرفته است. (مطالعات میدانی نویسنده، 1387)
7-12 زمینه‌های مناسب برای ایجاد روابط فرهنگی
همان گونه که در مباحث مربوط به مناسبات سیاسی و فرهنگی دو کشور اشاره شد مقامات عالیرتبه سیاسی این کشور همواره خواهان گسترش روابط خود با دولت ایران بوده و به موازات آن گروه ها و سازمان های اسلامی این کشور نیز از دوستداران جمهوری اسلامی ایران بشمار می روند و در موقعیت های مناسب علاقه خود را به دولت و مردم ایران ابراز داشته اند. علاوه بر آن حضور بسیارگسترده مسلمانان در این کشور ، تعلق خاطر پیروان طریقت های متصوفه –که اکثریت مسلمانان مالی را تشکیل می دهند- نسبت به مذهب اهل البیت (ع) ، زیرساخت های مستحکم فرهنگی تمدنی کشور و وجود مراکز فرهنگی قدیمی ( همچون کتابخانه های تمبوکتو) از دیگر زمینه های مناسب برای ایجاد روابط رسمی فرهنگی بین دو کشور ایران و مالی بشمار می روند.این در حالی است که سازمان وقت مدارس و حوزه های علمیه خارج از کشور (جامعه المصطفی العالمیه کنونی )نیز از زمان تاسیس نمایندگی خود در باماکو شرایط مساعدی را برای تاسیس رایزنی فرهنگی در این کشور فراهم نموده و تجربیات ارزشمند این نهاد در ایجاد نمایندگی رسمی فرهنگی در باماکو بسیار راهگشا و ارزشمند خواهد بود. بدیهی است سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با ایجاد رایزنی فرهنگی در مالی می تواند جایگاه خود را در منطقه راهبردی غرب آفریقا و صحرای بزرگ افریقا ارتقاء بخشیده و با طیف وسیعی از شخصیت های دینی فرهنگی و ادبی این کشور ارتباط صمیمانه ای برقرار کند.
البته وجود گروه های تشکیلاتی معاند بویژه سازمان های وهابی و شیوخ وابسته به رابطه العالم الاسلامیه ، احمدیه و فرقه ضاله بهائیت از موانع اصلی در ایجاد فرافکنی و مانع تراشی در امر تاسیس و فعالیت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران خواهند بود با این حال تاسیس نمایندگی رسمی فرهنگی در این کشور دریچه ای به بخشی از صحرای بزرگ آفریقا و بهره برداری مناسب از پتانسیل و امکانات موجود در کشور مالی خواهد بود. جدای از آن رایزنی فرهنگی در کشور مالی می تواند به عنوان پلی بین مراکز فرهنگی این کشور و موسسات فرهنگی ایران عمل کرده و زمینه های ارتباط موثر و سازنده بین این مراکز را فراهم آورد.
[1]. میزان استقبال مردم این كشور از رئیس جمهور ایران كه به گفتۀ ناظران سیاسی در طول تاریخ این كشور بی‌سابقه بوده، اعتراض برخی از مقامات سیاسی ایالات متحدۀ آمریكا را برانگیخت. در این خصوص یكی از سناتورهای آمریكایی كه در زمان سفر رئیس‌جمهور وقت ایران در باماكو حضور داشت، حضور این جمعیت عظیم از فرودگاه تا كاخ ریاست جمهوری و شادی فراوان مسلمانان از حضور رییس جمهور ایران در مالی را زنگ خطری برای ایالات متحدۀ آمریكا دانست و تأكید كرد باوجود سیاست‌های دولت‌های وقت مالی از بدو استقلال مبنی بر جدایی دین از سیاست (لائیسیته)، به‌نطر می‌رسد بنیادگرایی اسلامی در منطقۀ غرب آفریقا رو به افزایش باشد. )مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 1537)
[2] آفتاب كازرون- اهدای 50 خودرو پیكاپ پارس خودرو و19 دستگاه موتور سیكلت آمیكو به كشور مالی، دوشنبه 19 آذر1386
[3] ساخت باغ موزۀ تمبوکتو به‌دنبال کودتای سال 2012 بحالت تعلیق درآمده است.
[4] رئیس‌جمهور مالی: مالی علاقه‌مند است روابط دوجانبه و همکاری را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی با جمهوری اسلامی ایران ارتقا دهد.(روزنامۀ دنیای اقتصاد، شماره 2123 به تاریخ 17/4/89)
(دیدار فرستادۀ ویژۀ رئیس‌جمهور مالی با وزیرامورخارجه 15/12/1390) www.mfa.gov.ir/newsshow
[6] (www.fardanews.com/fa/news) روابط ایران و- مالی در مرحله پویایی است( سایت فردانیوز 4 فروردین 1388 )
[7] نظام آموزشی این مركز در ابتدا مبتنی بر دروس حوزوی بود و از چند سال قبل دبیرستانی نیز در كنار حوزۀ علمیه فعالیت آموزشی خود را آغاز كرده است. در حال حاضر مركز فرهنگی ج.ا.ایران در برگیرندۀ دو بخش مستقل حوزۀ علمیه و دبیرستان فرانکو عرب است.(نویسنده)
[8] مدارس تابعۀ مركز فرهنگی ج.ا.ایران عبارتند از: دبیرستان امیرالمؤمنین كای، دبیرستان سیكاسو، دبیرستان سیگو، مدرسۀ ابتدایی كمانی، مدرسۀ امام علی (ع) روستای دارالنعیم تمبوكتو، كتابخانۀ رسول اكرم (ص) تمبوكتو، مدرسۀ شریف عثمان حیدرا باماكو، مدرسۀ الرشاد باماكو، مدرسۀ ابتدایی و راهنمایی شیخ هادی چم باماكو، مدرسۀ محمد عبدالرحمن معصوم باماكو و مدرسۀ بقیه‌الله سگو (مطالعات میدانی نویسنده، باماکو، آذر 1387)
[9] احمدی نژاد: جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد همکاری در تمامی زمینه ها را با کشور مالی گسترش دهد(روزنامه دنیای اقتصاد > شماره 2123 17/4/89 )