تشیع در مالی

ظهور مذهب اهل بیت (ع) در کشور مالی به اولین سال های پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد. بدنبال دستور حضرت امام (ره) در خصوص توسعه روابط با کشورهای آفریقایی و اعزام چند هئیت به کشورهای مختلف غرب آفریقا از جمله مالی بتدریج توجه مسلمانان این کشور به مذهب تشیع جلب شد. در سال های 1359 و 1360 گروه اندکی از شیعیان لبنانی که از سنگال به این کشور مهاجرت کرده بودند نيز اقداماتی برای معرفی تشیع به بومیان مسلمان انجام دادند که صرفاً در حد شناسایی این مذهب به بومیان بود.پس از تأسیس سفارت ج.ایران در اوایل دهه 1360 و آغاز مناسبات رسمی دو کشور بتدریج چند تن  از روحانیون ایرانی با هدف تبلیغ مذهب اهل بیت (ع) رهسپار این کشور شده و با شیوخ و علماء مالیایی ارتباط برقرار کردند. علاوه بر آن در سال 1363 یک گروه تواشیح از جمهوری اسلامی برنامه هایی را در مساجد مختلف مالی برگزار کرد که بسیار مورد توجه مسلمانان واقع شد. ارسال کتب اسلامی به زبان های عربی و فرانسه از سوی سازمان تبلیغات اسلامی و توزیع بین مسلمانان نیز نقش مهمی در معرفی تشیع به مسلمانان طریقت مسلک تیجانیه و قادریه -که عموماً محب اهل بیت (ع) بودند- داشت. (گفت‌وگو با شيخ موسي غوث، 1387).

در سال 1363 بدنبال توسعه مناسبات بین سفارت ج.ایران و برخی سازمان های اسلامی و درخواست های مکرر برخی جوانان مسلمان برای ادامه تحصیل در ایران ده ها تن از مسلمانان علاقمند طی دو دوره متناوب به مرکز جهانی علوم اسلامی قم اعزام شده و در  مدارس این مرکز مشغول به تحصیل شدند. با بازگشت این شیوخ از ایران و آغاز فعالیت های تبلیغی آنها در شهرها و روستاهای مختلف مالی مذهب تشیع بتدریج به مسلمانان کشور معرفی شده و ظرف مدت کوتاهی مورد توجه برخی از پیروان طریقت های متصوفه بویژه تیجانیه (که کم و بیش اطلاعاتی از تشیع داشتند) قرار گرفت1. پس از تأسیس نمایندگی دینی ج.ایران در این کشور و ثبت نام تعداد قابل توجهی از نوجوانان مسلمان در این حوزه علمیه تبلیغ تشیع وارد دوره نوینی از فعالیت های تبلیغی خود شد به گونه ای که علاوه بر طلبه های شاغل به تحصیل بسیاری از خویشاوندان آنها رسماً در زمره پیروان تشیع جای گرفتند. علاوه بر آن حوزه علمیه ج.ایران در راستای شناسایی هر چه بیشتر و بهتر تشیع به مسلمانان مقدمات تأسیس چند جمعیت شیعی را فراهم آورده و چند تن از شیوخ و شخصیت های سرشناس شیعه در رأس این سازمان ها قرار گرفتند (گفت‌وگو با شيخ سيدي حنا، 1387). سازمان های مزبور پس از مدتی شعباتی در دیگر شهرهای مالی تأسیس کرده و بنوبه خود به گسترش تشیع در کشور و معرفی آن به مسلمانان بومی خدمت شایانی نمودند. بدنبال ورود اولین و دومین گروه دانش آموختگان حوزه علمیه ج.ایران به جامعه مالي، تبلیغ تشیع روند گسترده تری بخود گرفت به گونه ای که بتدریج تعداد شیعیان بومی به رقم قابل توجه بیست تا سی هزار نفر بالغ گشت. (گزارش نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو، 1385: 3).

تبلیغ تشیع در دهه 1380 در رأس فعالیت های تمامی جمعیت های شیعه قرار گرفت و حوزه علمیه جمهوری اسلامی ایران نیز از طرق مختلف از جمله برگزاری مراسم و مناسبت های مختلف، ایجاد ارتباطات گسترده با شیوخ و علماء با نفوذ، توزیع کتب و مجلات اسلامی دریافتی از جمهوری اسلامی ایران و افزایش تعداد طلاب خود مدیریت تبلیغ مذهب اهل البیت (ع) را بر عهده داشت و با ارائه رهنمودهای لازم به شیوخ و جمعیت های شیعی آنها را در تحقق هدف مقدس خود مساعدت  مي‌ نمود.در راستای این اقدامات درحال حاضر جمعیت شیعیان بومی کشور مالی در حدود 50 هزار نفر ارزیابی می شود. این در حالی است که برخی از شیوخ شیعه معتقدند تعداد شیعیان مالی بیشتر از 50 هزار نفر بوده و بسیاری از تیجانی ها از جمله مریدان شیخ شریف عثمان را نیز در زمره پیروان مذهب تشیع می دانند1. بر اساس شواهد موجود جمعیت شیعیان در کشور مالی در حال افزایش بوده و پیش بینی می شود تا پایان سال 2015 میلادی شمار پیروان مذهب اهل بیت (ع) به یکصد هزار نفر افزايش يابد که در نوع خود بسیار امیدوار کننده است. علاوه بر آن شیعیان بومی درصددند با افزایش تعداد خود بتدریج به شورای عالی اسلامی مالی راه یافته و به یک یا دو کرسی در داخل این سازمان مهم دست یابند. از این روی شیوخ مهم شیعه در تلاشند در انتخابات آتی شورای عالی اسلامی در این سازمان جای گرفته و به نوعی با وهابیون حاکم بر شورای عالی به مقابله برخیزند که این امر با توجه به قانون شورای عالی مسلمانان و لزوم اعطای حداقل یک کرسی به مذاهبی که در برگیرنده چند هزار نفر می باشند قطعی بنظر می رسد. (گفت‌وگو با شيخ موسي ترائوره، 1387).

2-7-1-6 سازمان‌های شیعی

در حال حاضر چندین سازمان شیعی در کشور مالی فعالیت دارند که در مسیر پیشرفت و توسعۀ مذهب تشیّع تلاش می‌کنند. این گروه‌ها خود را یکی می‌دانند و تفاوتی در اقداماتشان قائل نیستند. با این حال، هرکدام مجوزهای جداگانه از وزارت کشور دریافت می‌کنند و در تلاشند از این راه تعداد شیعیان و جایگاه آنها را در کشور مالی افزایش بخشند. این جمعیّت‌ها عبارتند از:

مرکز اهل البیت(ع) :

این مرکز از سازمان‌های مهم شیعی مالی است و مدیریت آن را احمد جالو بر عهده دارد. مرکز اهل البیت (ع) گذشته از برگزاری مراسم‌ مختلف شیعی، هر ماه نشریه‌ای فرانسوی زبان به نام سکینه (عاشورا) را چاپ و منتشر می‌کند و مطالب آن عمدتاً حول محور زندگی ائمۀ اطهار (ع) و تشریح عقاید شیعه است. تعدادی از نسخه‌های این نشریه هر ماه به کشورهای همسایه ارسال می‌شود.

جمعیّت اهل بیت (ع):

جمعبّت اهل بیت (ع) هم اکنون از مهم‌ترین جمعیّت‌های شیعی کشور مالی است که در شهر باماکو فعالیت می‌کند. ریاست جمعیّت اهل بیت (ع) برعهدۀ شیخ ادریس ترائوره، از برجسته‌ترین شیوخ شیعه این کشور، است. جمعیت اهل البیت (ع) دارای 21 عضو رسمی در باماکو است. این سازمان دارای شعباتی در مناطق مختلف مالی بوده و در تمام استان های کشور نمایندگی دارد. (عرب احمدي: 123).

جمعیّت فاطمه زهرا (س) :

این سازمان در برگیرنده گروهی از زنان شیعه مالی است و بیشتر در صدد تبلیغ مذهب تشیع بین بانوان سنی و تیجانی می باشد. ریاست جمعیت فاطمه زهرا (س) را خانم سیسه آدم در منطقه تاجیکیلا باماکو بر عهده دارد. (عرب احمدي: 124).

جمعیّت فاطمه زهرا (س) :

این سازمان از نظر نام با دیگر سازمان اشاره شده و نوع فعالیت‌ آنها مشابهت دارد. به‌دلیل کثرت مسلمانان در مناطق مختلف شهر باماکو و علاقۀ فراوان زنان مسلمان این مناطق به مذهب تشیّع، جمعیّت فاطمه زهرا (س) ديگري، در منطقۀ باگداژی باماکو تشکیل شده است. ریاست این جمعیّت را خانم حوا توره از بانوان تحصیل‌کرده در جمهوري اسلامی ‌ایران بر عهده دارد (گفت‌وگو با خانم حوا توره 1387).

جمعیّت خدیجۀ کبری:

این انجمن از مراکز مهم شیعی است که به تبلیغ تشیّع در بین بانوان مسلمان می‌پردازد. فعالیت‌های مهم جمعیّت خدیجه کبری عبارت است از: برگزاری مراسم دعوه، اعزام برخی خواهران شیعه به روستاهای اطراف باماکو، برگزاری اردوهای آموزشی ویژۀ ماه رمضان و برپایی کلاس‌های دانش‌افزایی برای زنان مسلمان (عرب احمدي: 124).

جمعیّت البتول :

این جمعیّت در شهر گائو قرار دارد و موسی غوس ترائوره از شیوخ تحصیل‌کرده در جمهوری اسلامی ‌ایران مؤسس آن است. عمده اقدامات جمعیّت البتول تبلیغ مذهب اهل بیت (ع) در بین زنان مسلمان شهر گائو و روستاهای اطراف آن است (گزارش نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو،1385: 5).

جمعیّت اهل البیت (ع) سگو:

این مرکز در سال 1996 و با همّت شیخ یوسف جیری، نایب امام مسجد جامع سگو، تأسیس شد و فعالیت عمدۀ آن عبارتند از: برنامه‌های تبلیغی موسوم به دعوه، برگزاری مراسم و مناسبت‌های دینی، تدریس معارف شیعی، تفسیر قرآن در ماه رمضان. جمعیّت اهل البیت (ع) سگو تاکنون موفق شده حدود 500 نفر از مسلمانان این شهر را پیرو مذهب تشیّع نماید (گزارش نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو، 1385: 6)

8-1-6 اقلیت‌های شیعی غیر بومی:

علاوه بر شيعيان بومي، در حال حاضر تعداد اندكي از لبناني‌ها و پيروان آقاخانيه مقيم كشور مالي، اقليت‌هاي بسيار كوچك غيربومي شيعه مالي را تشكيل مي‌دهند.

1-8-1-6 شیعیان لبنانی

در حال حاضر تعداد اندکی از لبنانی ها در کشور مالی حضور دارند که شمار آنها در حدود 900 تا 1000 نفر است. این لبنانی ها که عمدتاً طی چهار دهه گذشته بتدریج رهسپار مالی شده و بیشتر در شهر باماکو استقرار يافته اند  بر خلاف دیگر کشورهای غرب آفریقا اکثراً مسیحی و سنی می باشند. شیعیان لبنانی که تعداد آنها در حدود 150 نفر است حدود 10 سال پیش از لبنان و دیگر کشورهای غرب آفریقا نظیر سنگال و ساحل عاج وارد این کشور شده و بیشتر آنها در باماکو متمرکز می باشند.شیعیان لبنانی بدلیل آن که تعداد بسیار کمی را در این کشور تشکیل می دهند فاقد امکانات و تشکیلات مذهبی نظیر مسجد و حسینیه خاص می باشند1 و فقط منزلی استيجاري در یکی از مناطق شهر باماکو را به حسینیه تبدیل کرده‌اند و جلسات، گردهم‌آیی‌ها، مراسم و مناسبت‌های مذهبی نظیر دعای کمیل، دعای توسل، عزاداری ماه محرم و ماه رمضان، تولد و شهادت ائمۀ اطهار (ع) را در این مکان برگزار می‌کنند.

شیعیان لبنانی هم‌چون دیگر لبنانی‌های ساکن مالی، عهده‌دار مشاغل تجاری و اقتصادی در این كشورند و برخی از شرکت‌ها و سوپرمارکت‌های بزرگ باماکو به آنها تعلق دارد. آنان کمتر با شیعیان بومی‌ ارتباط دارند و تاکنون کمک‌ قابل توجّهی در اختیار سازمان‌ها و جمعیّت‌های شیعی قرار نداده‌اند؛ از این رو ، شیعیان بومی ‌بارها از عملکرد آنها ابراز ناخرسندی و شیعیان لبنانی را به بی‌توجّهی نسبت به برادران شیعۀ خود متهم کرده‌اند (گفت‌وگو با احسان محمد: 1387).

2-8-1-6 فرقۀ آقاخانیه[55]

فرقه آقاخانیه از اواسط دهه 1960 فعالیت خود را در کشور مالی آغاز نموده است. در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد پیروان این فرقه در این کشور وجود ندارد ولی گروه بسیار کوچکی از آقاخانی ها درشهرهای باماکو و تمبوکتو زندگی می کنند. این افراد که اکثراً هندی می باشند بیشتر به فعالیت های تجاری و داد و ستد کالاهای مختلف اشتغال داشته و از وضعیت مرفهی نیز برخوردارند.علیرغم تعداد بسیار کم آقاخانی های مالی بنیاد آقاخان و شخص پرنس آقاخان اهمیت خاصی برای این کشور قائل بوده و تراست فرهنگی آقاخان نیز برنامه های فرهنگی متعددی را در این کشور اجرا نموده است.احداث چند مسجد و مدرسه در شهرهای مختلف و ترمیم برخی از مساجد تاریخی مالی در زمره این برنامه ها است که با استقبال دولتمردان عالیرتبه این کشور نیز مواجه شده است. در واقع دولت مالی درصدد فراهم آوردن بستر مناسبی برای سرمایه گذاری این فرقه ثروتمند در مالی است و تلاش دارد بخشی از سرمایه های عظیم تراست فرهنگی آقاخان را جذب نماید. در این ارتباط در اواسط سال 2008 میلادی طی مراسمی با حضور پرنس آقاخان چهارم رئیس جمهور و مسئولان بلند پایه دولتی پروژه بازسازی کامل مسجد تاریخی بزرگ موپتی موسوم به مسجد کوموگول درمنطقه تاریخی کوموگول خاتمه یافت و این مسجد که بطرز باشکوهی با هزینه بنیاد آقاخان ترمیم شده بود به دولت مالی هدیه گشت. (www.west Africa.Ismaili.com).

تراست فرهنگی آقاخان طی موافقت نامه ای با وزارت فرهنگ و دپارتمان میراث فرهنگی ملی این کشور قول داده است چند مسجد تاریخی ديگر این کشور را با توجه به ویژگی های خاص معماری این مساجد بازسازی و به مسلمانان مالی هدیه نماید و در حال حاضر ترميم و بازسازي چند مسجد در تمبوكتو و جنه را در دستور كار خود دارد.[56]بنیاد آقاخان حفر چند چاه آب، احداث برخی پروژه‌های آموزشی، فنی و حرفه‌ای و ترمیم شبکه فاضلاب را در شهرهای مالی بر عهده گرفته است.[57]

بنیاد آقاخان دربخش تولید برق در مالی  نیز سرمایه گذاری قابل توجهی انجام داده است بطوری که 40% از سرمایه اداره برق مالی را به خود اختصاص داده  است . بنیاد آقاخان درهیئت مدیره اداره برق مالی  دارای نماینده ای دائمی می باشد، پارک ملی باماکو نیز توسط بنیاد آقاخان مرمت و بازسازی گردیده  و هم اکنون یکی از بهترین مکان های تفریحی  باماکو بشمار می رود.