اقوام و قبایل مالی

یکی از ویژگی‌های اصلی جامعۀ مالی، وجود اقوام و قبایل مختلفی است که در مناطق مختلف این کشور استقرار دارند. این قبایل در طول تاریخ مالی منشأ تحولات مهمّی ‌بودند و هریک مدت زمانی حکومت مناطقی از این سرزمین را در دست داشته‌اند. مهم‌‌‌‌‌ترین قبایل فعلی مالی عبارتند از:

بامبارا: این قبیله مهم‌‌‌‌‌ترین قبیلۀ کشور مالی است و در حدود 35 درصد از جمعیّت کشور را تشکیل می‌دهد. بامباراها در قرون 18 و 19، دو سلسلۀ قدرتمند سکو و کارتا را در بخش‌هایی از مالی امروزی، پدید آوردند. محل اقامت کنونی قبیلۀ بامبارا، منطقه بین باماکو تا شهر سکو است و بیشتر به کشاورزی اشتغال دارند. بامباراها از گروه قومی‌ مانده به‌شمار می‌آیند و اکثر آنان در درۀ وسطیّ رود نیجر و در امتداد مرز مالی و موریتانی زندگی می‌کنند. اگر چه اکثریت قبیله مسلمان‌اند، اما معدودی از آنان هم‌چنان از آیین‌های سنتی اجداد خود پیروی می‌کنند. روستاهای بامبارانشین دربرگیرندۀ خانواده‌هایی مجزا از هم است که در کلبه‌های کوچک و بزرگ نزدیک به‌هم استقرار دارند و خانواده‌ای بزرگ را تشکیل می‌دهند. خانواده‌های بامبارا، گوا[1] نامیده می‌شود و هریک از اعضای خانواده، خود را در قبال دیگر اعضا مسئول می‌داند. خانه‌های روستایی بامباراها مشخصاً بزر‌گ‌تر از کلبه‌های گروه‌های قومی ‌روستانشین غرب آفریقاست.

(www.the africaguide.com)

فولانی: قبیلۀ فولانی از قبایل مهم کشور مالی است که به آنها فولا، پل و فولفولده نیز اطلاق می‌شود. مردم فولانی مهاجرانی از منطقۀ فوتاجالون گینه‌اند و اکثراً در حومۀ شهر موپتی و مسینا زندگی می‌کنند. فولانی‌های ساکن مناطق روستایی مالی، اغلب به نگهداری رمه‌های گاو و گوسفند و فولانی‌های شهرنشین، بیشتر به تجارت و خرید و فروش کالاهای مختلف اشتغال دارند. فولانی‌ها علاوه‌بر مالی، در کشورهای کامرون، گینه، نیجر، موریتانی، سنگال و نیجریه نیز حضور دارند. فولانی‌ها دومین قبیله پرجمعیّت کشور مالی پس از بامبارا هستند. شهرت عمدۀ پل‌ها به‌دلیل تأسیس امپراطوری شیخ احمدو و بنا نهادن شهر حمداللهی، پایتخت این سلسله و هم‌چنین جهاد الحاج شیخ عمرتال علیه قبایل بت‌پرست در قرن نوزدهم است. فولانی‌ها اکثراً مسلمان‌اند و 17 درصد از جمعیّت کشور مالی را تشکیل می‌دهند.

(www.the africa guide.com/people and culture of mali)

طوارق: اقوام طوارق در ردۀ مشهور‌‌‌‌ترین قبایل کشور مالی به‌شمار می‌آیند که این امر بیشتر ناشی از روحیات خاص استقلال‌طلبانه آنها و تمایلات جدایی‌خواهي از دولت مرکزی طیّ پنجاه سال اخیر است. طوارق که علاوه‌بر مالی در کشورهای چاد، بورکينافاسو، نیجر و الجزایر نیز زندگی می‌کنند، افرادی از نژاد بربرند و در صحرای شمال مالی تا شهر تمبوکتو پراکنده‌اند. مردم این قوم دلیر، جنگجو و عمدتاً طوایفی کوچ‌نشین‌اند که با گله‌های شتر خود به چراگاه‌های مختلف نقل مکان می‌کنند و هنوز حمل نمک از معادن تائومی‌را با کاروان‌های شتر انجام می‌دهند. منطقۀ عدرارایفوقاس مرکز استقرار اصلی طوایف مالی است. طوارق که به چند قبیله شامل ایمو، ایمراد، بلاح و مارابو تقسیم می‌شوند؛ در دهه‌های 1960، 1980، 1990 و 2000 میلادی، جنگ‌های گسترده‌ای را با دولت مرکزی آغاز کردند که تا امروز هم ادامه دارد و موجب کشته و زخمی‌شدن عده زیادی از آنها و افراد ارتش مالی شده است. طوارق هم‌چنان مدعی هستند که حقوق آنان را دولت‌مردان مالی نادیده می‌انگارند. در نواحی تحت نفوذ طوارق، قبایل عرب زبان برابیش و کوشا نیز که از اخلاف قبایل عرب محسوب می‌شوند، زندگی می‌کنند.

(www.encyclopedia of the nations / africa / mali).

مردم طوارق که با نوع پوشش خاص خود به مردم آبی بیابان شهرت دارند، به سبب جنگاوری، مهارت در صنایع دستی و رنگ پوست روشن، همواره خود را در این کشور شاخص و برتر می‌دانند.

رفت‌و‌آمد کاروان‌های شتر طوارق، هنگام غروب و فرورفتن خورشید، در بیابان‌های پهناور مالی، از زیبا‌‌‌‌ترین صحنه‌های زندگی این قبیلۀ بیابان‌نشین است. طوارق هشت درصد جمعیّت کشور مالی را به خود اختصاص می‌دهند (www.the africa guide.com/people and culture of mali).

مالینکه: قبیلۀ مالینکه نیز از قبایل مهم کشور مالی است که افراد آن علاوه‌بر مالی در کشورهای گامبیا، گینه، ساحل عاج و سنگال نیز زندگی می‌کنند. مردم مالینکه‌ عمدتاً در جنوب کيتا بین استان کای و باماکو و در ماندینگه سکونت دارند. بیشتر مالینکه‌ها مسلمان‌اند. برخی از اعضای این قبیله، به آیین‌های سنتی خود که مبتنی بر پرستش روح است، پا برجا مانده‌‌اند. شغل اكثر مالینکه‌هاي مالي کشاورزی است.

(www.the africa guide.com).

دوگون[2]: قبیلۀ دوگون یکی از اقوام قومی‌ مهم کشور مالی است و اکثر مردم دوگون در مناطق باندیاگارا[3] و دوینتزا[4] در حوالی تمبوکتو و در جنوب صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کنند. دوگون‌ها مردمی هنرمند هستند و از نظر کنده‌کاری بر روی چوب و ساخت ماسک‌های زیبای کوچک و بزرگ در سراسر کشور شهرت دارند. مردم دوگون جشنواره‌ها و فستیوال‌های خاص خود دارند و اوج هنرمندی خود را با رقص و حرکات موزون نمایشی و به کار بردن بیش از 80 نوع ماسک به نمایش می‌گذارند. یکی از آثار باستانی ثبت شده سازمان یونسکو نیز در منطقۀ دوگون‌نشین مالی قرار دارد. روستاهای دوگون‌نشین مالی که اغلب بر روی صخره‌ها قرار گرفته‌اند و راه دست‌یابی به آنها، فقط با کوه‌پیمایی امکان‌پذیر است، تاکنون دست‌مایۀ چندین کتاب عکس قرار گرفته‌اند (www.the africa guide.com).

سوزی: قبیلۀ سوزی از قبایلی است که اعضای آن در منطقۀ حد فاصل بین نژادهای سیاه و سفید مالی زندگی می‌کنند و به همین دلیل، سوزی‌ها عمدتاً حاصل اختلاط نژادی اعراب و سیاهان به‌شمار می‌روند. مردم سوزی مسلمان‌اند و شغل آنها دامداری و کشاورزی است.

(www encyclopedia of the nations /africa / mali).

توکولور: این نام برگرفته از امپراطوری توکولور به رهبري الحاج عمرتال و حاصل اختلاط پل‌ها و سیاهان مالی است که بیشتر در بخش سنگال علیا و نیجر میانه سکونت دارند. شغل اصلی توکولورها کشاورزی است (www.mapsofworld.com).

ساراکوله: قبیلۀ ساراکوله از قبایل نسبتاً کوچک مالی است که مردم آن بیشتر در منطقۀ نارا و نیورودو سکونت دارند. شغل اصلی ساراکوله‌ها تجارت است و بسیاری از افراد آن، طیّ چند دهۀ گذشته، به‌دنبال دست‌یابی به زندگی بهتر به کشور فرانسه مهاجرت کرده‌اند و در حال حاضر هشتاد درصد از مهاجران مالیایی فرانسه را ساراکوله‌ها تشکیل می‌دهند. به همین سبب، قبیلۀ ساراکوله در مالی، به قبیله‌ای با درصد بالای مهاجرت معروف گشته‌اند. بیشتر مردم قبیلۀ ساراکوله مسلمان‌اند (Hugens & Trillo, Op. Cit: 200).

بوزو: قبیلۀ بوزو از قبایل مهم مالی به‌شمار می‌رود و افراد آن بیشتر در مناطق ساحلی رودخانه نیجر استقرار دارند. ریشۀ این قبیله به امپراطوری غنا بازمی‌گردد و اکثر بوزوها، پس از اضمحلال این پادشاهی، به کشور مالی امروزی مهاجرت کردند. شغل اصلی آنها ماهی‌گیری است و در شهر موپتی و مناطق اطراف آن استقرار دارند. بوزوها پیرو دین اسلام هستند ولی در عین مسلمان بودن، برخی از اعتقادات خود را که به آیین‌های سنتی نیاکانشان بازمی‌گردد، حفظ کرده‌اند .(www.mapsofworld.com/mali)

سنوفو: سنوفوها از قبایل سنتی کشور مالی محسوب می‌شوند که به‌دلیل پایداری در مقابل هجوم استعمارگران فرانسوی در اواخر قرن نوزدهم و مقاومت سرسختانه در برابر ارتش فرانسه، در سراسر مالی مشهورند. افراد این قبیله بیشتر در اطراف سیکاسو اقامت دارند و شغل اصلی آنها کشاورزی است

.(Hugens & Trillo, Op. Cit: 202)

مور: قبیلۀ مور از قبایل نسبتاً مشهور مالی است و مردم آن در مناطق هم‌جوار با کشور موریتانی و در بخشی از نوار ساحلي رودخانه نیجر زندگی می‌کنند. مورها به‌دلیل آنکه از اختلاط نژادهای بربر، عرب و سیاه بوجود آمده‌اند، از قبایل سفیدپوست مالی محسوب مي‌‌شوند. آنان به زبان حسّانی صحبت می‌کنند که یکی از لهجه‌های زبان عربی است و با مردم موریتانی ارتباطات گسترده‌ای دارند. شغل اصلی مورها دامپروری و کشاورزی است (www.mapsofworld.com).