مکتب نئو کنفوسیوس
فراز و فرود اندیشههای کنفوسیوس در طول تاریخ
آموزههای استاد کونگ همچون سایر تفکرات و اندیشههای دیگر، در طول حیات طولانی مدت خود با فراز و فرودهای افراطی و تفریطی فراوانی روبرو شده است. گاهی تمام کتابهای حاوی اندیشههای او در آتش جهل حکمرانانی همچون چینشیخوانگ[1](207-221پیش از میلاد) بنیانگذار نخستین سلسلهی امپراتوری در چین، سوزانده شد(Bai Shouyi, 2007) و گاهی نیز همین آموزهها در تمامی شئون حکومتی به ویژه در زمینهی آموزش، مو به مو به اجرا گذاشته شد. البته این آیین گاهی نیز دچار تحول شده و برای پاسخگویی به نیازهای جدید اجتماعی تغییراتی را نیز پذیرا شده است که مهمترین این تغییرات به وجود آمدن مکتب نئوکنفوسیوسی است که این طرز فکر امروزه نیز طرفداران بسیاری دارد.
پیدایش مکتب نئو کنفوسیوسی
تقریبا، در قرن دهم میلادی از آمیزش آیینهای کنفوسیوسی و آیین بودایی، مکتب جدیدی به نام نئوکنفوسیوسی به وجود آمد که این مکتب در واقع آمیزهای از باورهای این دو آیین به شمار میرود. طبق نظریهی نئوکنفوسیوسها، آیین کنفوسیوس بیش از حد این جهانی و آیین بودا بیش از حد آن جهانی است. هر دو یکسویه هستند. یکی بیش از حد خیال اندیش و دنیا گریز، و دیگری بیش از حد عمل گرایانه و بشری. یکی معتقد به سکون پایدار ذهن و اندیشه، و دیگری بسیار تغییر پذیر. لذا، بنیانگذاران مکتب نوین نئوکنفوسیوسی بر این اندیشه بودند تا این دو را در هم آمیخته و میان آنها آشتی ایجاد کرده و نواقص یکی را با دیگری بر طرف و آیین کاملتری را ارایه کنند. آنها این تلفیق را اینگونه تعریف کردهاند که:«سکونی در فعالیت همیشگی و فعالیتی در سکون همیشگی.» مانند آیینه و تصویر در آیینه، که یکی پایدار و تغییر ناپذیر و دیگری قابل تغییر و جایگزین سازی. این مکتب هنوز هم در چین، به ویژه در غرب، طرفدارانی دارد.
این مکتب در قرن دوازدهم میلادی توسط جوشی[2] به عنوان یک مکتب اصولگرا شکل نهایی به خود گرفت و در همان عصر توسط لوشیانگشانگ[3] نئو کنفوسیوسی به عنوان مکتبی ادراکی تلقی و مورد تأکید قرار گرفت. وی معتقد بود فرزانگی عمل فرد از بصیرت اخلاقی او ناشی میشود. جوشی، کنفوسیوس و بودیسم و تائوئیسم و سایر ایدههای غالب جامعه را در هم آمیخت وتفکر جدیدی را ارایه کرد که به عنوان«ایدئولوژی امپراتوران چین در اواخر سلسلهی سونگ» پذیرفته شد. نئوکنفوسیوسها طیف وسیعی از فلاسفه، نقاشان، شاعران، پزشکان، اخلاقگرایان اجتماعی، تئوریسینهای سیاسی، مورخان، مصلحان بومی، و کارمندان دولتی را در بر میگرفت، از این روی تأثیرات اجتماعی، سیاسی و فکری بلند مدت در حوزهی تمدن چین برجای گذاشت و این شیوهی نگرش تا قرن نوزدهم در این کشور غلبه داشت. (www.jep.utm.edu)
در دوران چینگ(1911-1644) اندیشهی نئوکنفوسیوسی با رد نظریههای اصولگرایی و ادراکی پیشین به نظریهی جدید شهودی رسید که توسط دَیجِن[4] در قرن هجدهم تبلیغ میشد. در دههی 1890، فیلسوف کانگ یووِی[5] تلاش جدیدی برای وفق دادن کنفوسیوس با دنیای مدرن به عمل آمد که این ایده را در سال1890ارایه شد ولی عقیم ماند. در دههی 1930، ناسیونالیستهای انقلابی چین تلاش دیگری برای احیای اخلاقیات کنفوسیوسی در چارچوب جنبش برای زندگی جدید را آغاز کردند که با اوج گیری موفقیت آمیز اندیشهی مارکسیستی و مخالفت شدید مائو با این اندیشه بهعنوان تفکری فئودالی و بورژوازی در دوران استقرار جمهوری خلق چین، و تلاش برای محو و پاکسازی فرهنگ چین نوین از هرگونه آثار کنفوسیوسی، بار دیگر این تفکر از جامعه برچیده شد. پس از اجرای اصلاحات و رشد سریع اقتصادی این کشور، دولتمردان جدید برای پر کردن خلأ فرهنگی و معنوی موجود در این کشور، بار دیگر به عنوان تنها عامل حفظ وحدت و هویت فرهنگی مردم و پیشرفت و توسعهی کشور چین به تبلیغ اندیشههای کنفوسیوسی پرداخته و از آن بهعنوان پشتوانهی فرهنگی قدرت اقتصادی در عرصهی بین الملل استفاده میکنند. ایجاد و راه اندازی بیش از 320 مؤسسه و مرکز کنفوسیوس در مراکز علمی-دانشگاهی جهان که مسئولیت گسترش زبان و فرهنگ چینی را بر عهده دارد، در این راستا و تلاش برای جهانی سازی اندیشههای نئوکنفوسیوسی ارزیابی میشود. توسعهی این اندیشه در چین باعث شد تا شکل یک جنبش فکری بین المللی به خود گیرد و در میان اندیشمندان کرهای، ویتنامی و ژاپنی نیز نفوذ قابل توجهی پیدا کند. (Ho Peng Yoke, 2000 :164)
به هرحال، در طول دو هزار و پانصد سال گذشته و پس از فوت استاد، اندیشههایش با فراز و فرودهای زیادی مواجه شده و از ممنوعیت و سوزاندن کتابهای کنفوسیوسی و اعدام مبلغین این اندیشه گرفته، تا تسلط کامل بر تمامی شئون فردی و اجتماعی مردم چین در طول قرنهای متوالی را پشت سر گذاشته است.
[1] - Qin Shi Huang.
[2] - Zhu Xi.
[3] - Lu Xiang Shang.
[4] - Dai Zhen.
[5] - Kang Yuwei.