منابع آبی سوریه
وضعیت منابع آبی
سوریه مانند اغلب کشورهای عربی، سرزمین پرآبی نیست. منطقه ساحلی و مناطق کوهستانی در غرب و شمال، بهره بیشتری از آب دارند و آن دسته از این آبهای روان سطحی که برای تولیدات کشاورزی استفاده میشود، با کشورهای همسایه مشترک است و علیرغم توافقات صورت گرفته، احداث سدهای متعدد در بالادست، بر جریان آبهای سطحی ورودی به سوریه تأثیر منفی گذاشته است؛ همچنین، پسآبهای ناشی از مصرف آبهای سطحی در بالادست، با افزایش شوریِ جریانهای برگشتی آب از کشاورزی بالادست، منجر به بدتر شدن کیفیت جریان آب شده است. از سوی دیگر، تأثیر تغییر اقلیم بر جمهوری عربی سوریه، در کوتاهمدت، بهصورت رویدادهای شدید آبوهوایی مکرر و شدید و تغییر دما و الگوهای بارش مشهود است. جدول زیر، بحران آبی سوریه را در آینده بهوضوح نشان میدهد[18]:
4 | 3 | 2 | 1 | |
881 | 458 | 1255 | 797 | بردى والأعوج |
2246 | 1403 | 3142 | 1739 | العاصي |
179 | 155 | 212 | 57 | رودخانههای داخلی |
2207 | 1944 | 4463 | 2519 | دجلة و الخابور |
4160 | 1084 | 767 | -317 | رودخانههای ساحلی |
332 | 176 | 506 | 330 | اليرموك |
7933 | 7030 | 8073 | 1043 | الفرات |
17938 | 12250 | 18418 | 6168 | جمع |
1. کل آب معمولی موجود (2016) (میلیون متر مکعب)
2. کل تقاضای پیش بینی شده در سال 2050 (میلیون متر مکعب) 3. پیش بینی منابع موجود آب تا سال 2050 (میلیون متر مکعب) 4. کسری پیش بینی شده در سال 2050 (میلیون متر مکعب) |
جدول پیشبینی بحران آب سوریه در آینده
از نظر بارندگی سرزمینی در سوریه، بهطورکلی، سازمان «فائو» (FAO)[19] در یک بررسی تحلیلی از وضعیت آب سوریه اعلام کردهاست: با توجه به این که 40 درصد از زمینهای زیر کشت گندم و حداقل 90 درصد زمینهای زیر کشت جو، دیم است و برای رسیدن به وضعیت مطلوب، 90 درصد زمینهای سوریه نیاز به آب آبیاری دارند، در بلندمدت، این احتمال وجود دارد که مناطق خشکتر کشور هر سه سال یکبار دچار خشکسالی بشوند؛ بهویژه در استانهای الحسکه، الرقه و دیرالزور؛ مانند خشکسالیهای شدید سالهای 1998 -1999 و 2007 – 2008؛ کما این که در این سه استان، در سال 2020 هم به جهت تعویق آغاز بارندگیها و آغاز زودهنگام فصل خشک، خشکسالی متوسط اتفاق افتاد.[20]
مناطق کوهستانی، به جهت عوارض طبیعی، بخشی از نزولات بارانی را نیز به شکل دریاچه، ذخیره میکنند؛ به همین نسبت، ذخایر زیرزمینی متعددی دارد؛ علاوه بر ذخایر بزرگ عمیق انباشته از ادوار گذشته زمینشناسی.
مرکز و جنوب سوریه مشهور به بادیة الشام یا صحرای شام، خشک و بسیار کمجمعیت است؛ زمانی که بارندگی کافی باشد، صحرای سوریه به مراتع سرسبز و مناسب برای چرا تبدیل میشود؛ اما شمال سوریه به برکت رود فرات، تقریباً سیراب و حاصل خیز است.
جدول زیر بر اساس داشتههای آماری وزارت کشاورزی سوریه در سال اخیر است که گویای تغییرات شدید میانگین بیشترین زمان بارش در فصول بارندگی؛ (LTA) به درصد و به تفکیک استانها است. LTA زیر 40 درصد، خشکسالی شدید و بین 40-59 درصد، خشکسالی متوسط محسوب میشود. (همان)
دمشق | السویدا | درعا | حمص | حما | طرطوس | لاذقیه | ادلب | حلب | الرقه | الحسکه | دیرالزور | |
2010 | 137 | 91 | 105 | 105 | 98 | 143 | 97 | 114 | 100 | 55 | 72 | 77 |
2011 | 63 | 127 | 114 | 116 | 136 | 119 | 164 | 151 | 147 | 74 | 61 | 59 |
2013 | 88 | 79 | 75 | 62 | 65 | 37 | 48 | 39 | 48 | 102 | 71 | 85 |
2015 | 52 | 110 | 99 | 86 | 73 | 67 | 47 | 49 | 80 | 106 | 157 | 150 |
2020 | 99 | 78 | 98 | 96 | 79 | 115 | 82 | 64 | 68 | 58 | 59 | 51 |
جدول درصد میانگین بیشترین زمان بارش (LTA) در سوریه
در حال حاضر 24 منطقه حفاظتشده به وسعت 222 هزار هکتار در سوریه وجود دارد که هر نوع خشکسالی برای آنها، خطر بالقوه محسوب میشود. نقشه زیر، اسامی، پراکندگی و وسعت مناطق حفاظت شده سوریه را نمایش میدهد:
مناطق حفاظت شده سوریه
در سرتاسر منطقه فلات خشک شرق دمشق؛ یعنی مرکز سوریه، واحهها، نهرها و چند رودخانه داخلی که به باتلاقها و دریاچههای کوچک تخلیه میشوند، آب را برای آبیاری محلی تأمین میکنند. مهمترین آنها «البردی» دمشق است.
چشمههای طبیعی متعددی در سوریه وجود دارد که هم برای آبیاری و هم برای شرب استفاده میشوند. غنیترین منابع آب زیرزمینی در منطقه «الغاب» در استان حُمص است که در دامنه شرقی رشتهکوه ساحلی قرار دارد و میزبان اصلی رود بزرگ «العاصی» است. این منطقه تقریباً سبز، حدود 19 چشمه اصلی و یک جریان آب زیرزمینی دارد که درمجموع، هزاران لیتر در دقیقه بازدهی دارند.