سینمای سوریه
سینمای سوریه یکی از اولین جنبشهای سینمایی در منطقه عربی است. اولین تلاشها برای تولید فیلم در سوریه در آغاز قرن بیستم آغاز شد؛ یعنی سال 1908 در شهر حلب، با اجرای نمایشهای سینمایی گروههایی از اروپاییان که از ترکیه آمده بودند.
صاحب کافهای در میدان المرجه در مرکز دمشق به نام «حبیب شماس» در سال 1912 تصاویر متحرکی را از طریق یک دستگاه دستی و نوری که توسط یک لامپ و با گاز استیلن روشن میشد نشان داد. این تصاویر اولین نمایش سینمایی در دمشق بود.[4]
در سال 1912 نیز نخستین سینما در حلب که مانند تبریز ایران، شهر اولینها در فرهنگ وصنعت مدرن است، راهاندازی شد. در سال 1916 میلادی، حاکم عثمانی سوریه، «جمال پاشا» (معروف به السفاح)، اولین سینما را در دمشق در خیابان صالحیه تأسیس کرد که آن را «جناق قلعه» نامیدند، به یاد نبرد معروفی که عثمانی‌ها در آن، نیروهای انگلیسی و فرانسوی را در جنگ جهانی اول، شکست دادند. فیلمی که در «جناق قلعه» نمایش داده شد، نمایش ارتش آلمان در برلین با سربازان و خودروهای زرهی بود که بسیار مورداستقبال قرار گرفت؛ درست مثل آنچه در تهران برای اولین بار نمایش داده شد!
در سال 1927 نیز اولین فیلم سینمایی صامت سوریه؛ یعنی «مدافع بی گناه» تولید شد و پس از آن، «زیر آسمان دمشق» (1933). «آواز دل» اولین فیلم ناطق عربی سوریه بود و پس از آن، «نور و تاریکی» (1947) با بازی «رفیق شکری» خواننده، « إيفيت فغالي »، «شامل مرعی»، «انور البابا» در نقش «ام کامل» و «حکمت محسن» (ابورشدی). سومین فیلم ناطق در حلب با نام «عابر سبيل» (1950) تولید شد.
با ایجاد اتحادیه بین سوریه و مصر (جمهوری متحده عربی)، در سال 1960، «دائرة السينما والتصوير» (اداره سینما و عکاسی) تأسیس شد و «صلاح دهنی» (1925-2017) به عنوان رئیس آن منصوب شد. پس از آن نیز «المؤسسة العامة للسينما عام » (سازمان عمومی فیلم) در 1963 تأسیس شد که جهشی در تولید فلیم محسوب میشد.
اغلب فیلمهای تولید شده در این دوره، فیلمهای مستند (الثقافی) هستند. غیر از اینها رویکرد اصلی، مقاومت فلسطین بود؛ فیلمهایی مانند «رجال تحت الشمس» (مردان زیر آفتاب) (1970) ساخته «محمد شاهین»، «السكين» (چاقو) (1971) ساخته «خالد حمادة» که بر اساس داستان «غسان کنفانی» ؛ یعنی «ماذا تبقى لكم؟» (چه چیزی برای شما باقی مانده است؟) ساخته شد؛ همچنین فیلم «المخدوعون» (فریب خوردگان) (1352) ساخته «توفیق صالح» که آن نیز بر اساس داستان مردانی در آفتاب بود.
نخستین فیلم عشقی را «محمد شاهین» ساخت با نام «وجه آخر للحب» (چهره ای دیگر از عشق) (1973)
فهرست فیلمهای مطرح ساخت سوریه
1. «الفهد» (1972) ساخته «نبيل المالح»؛ برگرفته از رمانی به همین نام از «حيدر حيدر» در شورش کشاورز سادهای علیه خان.
2. «بقایا صور» (1973) ساخته «نبیل مالح» برگرفتهاز رمانی به همیننام از حنا مینه با ژانر فئودالیسم
3. «ثلاثية العار» (سهگانه ننگ) (1974) ساخته «بشیر صافیة»؛ برگرفته از سه داستان اثر «فاتح المدرس» در ژانر ضد فئودالیسم
4. «اليازرلي» (1974) ساخته «قيس الزبيدي» بر اساس داستان «على الأكياس» اثر «حنا مينه» در ژانر اجتماعی
5. «المغامرة» (1974)ساخته محمد شاهین؛ اقتباسی از نمایشنامه «سعد الله ونوس» با نام «مغامرة رأس المملوك جابر»
6. «كفر قاسم» (1974)؛ ساخته «برهان علوية» بر اساس داستانی از «عاصم الجندي» درباره فاجعه کفرقاسم فلسطین
7. «الاتجاه المعاكس» (1975) ساخته «مروان حداد» که بیان گر شکست جنگ حزیران بود.
8. «الأحمر والأبيض والأسود» (1976) ساخته «بشیر صاقیة» نخستین فیلم با هنرمایی کودکان در موضوع اشغال فلسطین
9. «الأبطال يولدون مرتين» (1976) ساخته «صلاح دهنی» در موضوع فلسطین
10. «القلعة الخامسة» (1976) ساخته «بلال صابوین» با تم روستایی و سیاسی مربوط به دهه 50
11. «حبيبتي يا حب التوت» (1978) ساخته «مروان حداد» ، اباتم اجتماعی ورود یک روستایی به شهر و مشکلات اجتماعیاش
12. «المصيدة» (1979) ساخته «ودیع یوسف» باتم اجتماعی دختران فقیر که به دام اغنیا میافتند.
13. «قتل عن طريق التسلسل» (1981) ساخته «محمد شاهین» در ژانر جنایی
14. «حادثة النصف متر» (1980) ساخته «سمیر ذکری». ژانر عشقی
15. «حب للحياة» (1981) باکارگردانی «بشير صافية» در ژانر عشقی
16. «أحلام المدينة (1983) ساخته «محمد ملص» در ژانر اجتماعی که جوایز متعددی برد.
17. «الحدود» (1984) در ژانر ناسیونالیسم عربی
18. «وقائع العام المقبل» (1985) ساخته «سمیر ذکری» ژانر اجتماعی
19. «الشمس في يوم غائم» (1985) ساخته «محمد شاهین» بر گرفته از یک داستان حَنّا مينه به همین نام، در ژانر اجتماعی
20. «التقرير» (1986)، در ژانر انتقاد از فساد بخش دولتی
21. «نجوم النهار» (1988) ساخته «أسامة محمد»
22. «ليالي ابن آوى» (1989) ساخته «عبد اللطيف عبد الحميد»
23. «كفرون» (1990)، در ژانر ماهیت زندگی روستایی در سوریه
24. «رسائل شفهية» (1990) ساخته «عبد اللطيف عبد الحميد»
25. «الطحالب» (1991) ساخته «ريمون بطرس»
26. «اللیل» (1992) ساخته «محمد ملص»
27. «الكومبارس» (1993) ساخته «نبیل مالح»
28. «شيء ما يحترق» (1993) ساخته «غسان شميط»
29. «صهيل الجهات» (1993) ساخته «ماهر كدر»
30. «آه يا بحر» (1994) ساخته محمد شاهين، بر اساس داستانی از حنا مينه
31. «صعود المطر» (1995) ساخته عبد اللطيف عبد الحميد
32. «اللجاة» (1995) ساخته «رياض شيا»
33. «الترحال» (1997) ساخته ريمون بطرس
34. «نسيم الروح» (1998) ساخته عبد اللطيف عبد الحميد
35. «تراب الغرباء» (1998) ساخته سمير ذكرى
36. «زهر الرمان» (2001) ساخته غسان شميط
37. «قمران و زيتونة» (2001) ساخته عبد اللطيف عبد الحميد
38. «صندوق الدنيا» (2001) ساخته أسامة محمد
39. «عشر دقائق بعد الولادة» (2012) ساخته محمد عبد العزيز
40. «الرابعة بتوقيت الفردوس» (2015) ساخته محمد عبد العزيز
41. «دم النخل» (2019)، ساخته نجدة إسماعيل أنزور
42. «درب السما» (2021) ساخته جود سعيد
فهرست سینماهای دمشق
1. «جناق قلعة» (1916) در «الصالحيه»
2. «زهرة دمشق» (؟) در شرق میدان «المرجة»
3. «باتيه» (1918)
4. «الإصلاح خان» یا همان «الفردوس» (1905) که اول سالن تئاتر بود و سپس در 1921 سینما شد؛ نزدیک اداره پست
5. «النصر» (1921) در بازار «الناصري»
6. «الكوزموغراف» (1924) منطقه «البحصة» که بعداً به نام سینما «امية» منتقل شد کنار هتل امية
7. «سنترال» در خیابان «رامي»، روبروی ساختمان «العابد» درست روبروی سينما «فاروق»
8. «اللونو بارك الصيفي» در خیابان «فؤاد الأول» که سالن تئاتر هم بود.
9. «رويال الصيفي» در دروازه صالحية که بعداً «الملوكي» نام گرفت.
10. «اوبرا العباسية» (1920) در خیابان «فيكتوريا» که کاباره نیز داشت.
11. « 8 اذار» که سینما و تئاتر بود؛ کنار هتل «سميراميس»
12. «الامبير» در دروازه الصالحية
13. «عايدة» یا همان «غازي» پشت وزارت کشور کنونی در خیابان سلطان سليم نزدیک المرجة
14. «راديو» در خیابان «الدرويشية »که هم سینما بودهم تئاتر و در 1929 نامش به «سوريا» مبدل شد
15. «روكسي» یاهمان «الاهرام» در خیابان «بورسعيد»
16. «عائدة بالاس» (1922) در خیابان «سعد الله الجابري» که بعدها «افاميا» نامیده شد.
17. « فاروق» در خیابان رامي
18. «ادونيس» که بعدها و در سپس در 1952 «بلقيس» شد.
19. «الكندي» در خیابان «المتنبي» روبروی شركت «الترام»
20. «الأمير» در خیابان الصالحية کنار سينما «فريال»
21. «الشرق» یاهمان «بيبلوس» ابتدای خیابان رامي من خیابان «النصر»
22. «دنيا» خیابان الفردوس، «دمشق» در منطقه «جسر فيكتوريا»
23. «الزهراء» در صالحية مقابل باشگاه «الضباط»
24. «الحمراء 1 الصيفي» در ورودی «الشرباتي»
25. «الحمراء 2» که سینما و تئاتر بود در صالحية
26. «السفراء» در خیابان «29 ايار»
27. «الخيام» زیر سينما السفراء که هم سینما بود و هم تئاتر
28. «راميتا» نزدیک میدان «يوسف العظمة» روبروی هتل «الشام» کنونی
29. «الشام 1» و «الشام 2»در ساختمان هتل الشام
30. «النجوم» در خیابان فلسطین در جنوب دمشق
31. «جنينة الافندي» در «باب توما»
32. «قصر البلور»
33. «الهبرا» در باب توما
34. «برج الفردوس» در منطقه «برج الروس»
35. «الكرمل» در خیابان فلسطين
36. «اليرموك» در خیابان فلسطين
37. «صالون» (1922)
کارگردانهای مشهور
«مصطفى العَقّاد» (1930 - 2005) اهل حلب، کارگردان مشهور هالیوودی سوری – امریکایی و فارغ التحصیل رشته کارگردانی و تولید فیلم در دانشگاه کالیفرنیا در لسآنجلس و دستیار «آلفرد هیچکاک» است. فیلم «الرسالة» که با نام «محمد رسول الله» دوبله به فارسی شده است، ساخته اوست؛ همین طور فیلم «شیر صحرا» که با نام «عمر مختار» دوبله به فارسی شده است. از فیلمهای دیگر او چندگانه «هالوین» در ژانر وحشت است.
عقاد در سال 2005 هنگامی که در لابی هتلی در عمان، منتظر دخترش بود هدف بمب گذاری تروریستی قرار گرفت. متهم اصلی این ترور شبکه جاسوسی رژیم اشغالگر قدس است. عقاد قبل از ترور، آماده ساخت دو فیلم بود؛ اولی درباره «فتح اندلس» و دیگری درباره «صلاح الدین ایوبی». او درباره فیلم صلاحالدین ایوبی چنین اظهار داشته بود: «صلاح الدین اسلام را کاملاً نشان می دهد. اکنون اسلام را دین تروریسم معرفی می کنند. کل دین به دلیل حضور چندین تروریست مسلمان این گونه تصویر شئه است. اگر دینی وجود دارد که مملو از وحشت باشد، مسیحیت روزهای جنگهای صلیبی است؛ اما ما واقعاً نمی توانیم مسیحیت را به عنوان یک دین، مقصر ماجراجوییهای برخی از پیروان آن زمان بدانیم. این پیام من است.»
«علاءالدین کوکاش» ( 1942 - 2020) کارگردان دولتی مشهور دمشقی که تولید 30 سریال تلویزیونی و فیلمنانه نویسی و کارگردانی سه فیلم بلند تلویزیونی را در کارنامه خود دارد. کوکش علوم اجتماعی و فلسفه خوانده در دانشگاه دمشق؛ اما بعد از اینکه به عنوان کارمند در تلویزیونسوریه استخدام شد، دوره کارگردانی رادر آلمان سپری کرد. آخرین اثر او سریال تاریخ «رجال العز» (2011) بود که دهه سی قرن بیستم، دوره اشغال سوریه توسط فرانسه را روایت میکند.
«حاتم علي» (1962 -2020) بازیگر، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده سوری است. او کار خود را با نمایشنامهنویسی و داستان کوتاه آغاز کرد. حاتم علی لیسانس هنرهای دراماتیک از مؤسسه عالی هنرهای دراماتیک دمشق را دربخش بازیگری، سال 1986 دریافت کرده است.
این کارگردان پرکار تلویزیونی، جوایز بسیاری را برای کارهای خود دریافت کرده است؛ از جمله سریالهای بیگانگی فلسطین ، عمر، صلاح الدین ایوبی ، صقر قریش ، رابعه قرطبه ، الزیر سالم . حاتم علی کارگردانی 25 اثر تلویزیونی و بازی در بسیاری از آنها را در کارنامه خود دارد.
«محمد شاهین» (1931-2004) با 19 فیلم بلند، بلند اوازه ترین کارگردان سوری و از بنیانگذاران نسل دوم سینمای سوریه به شمار میرود. او در دمشق سمت مدیر کل سازمان فیلم را برعهده داشت و همچنین نخستین جشنواره بینالمللی فیلم دمشق را راهاندازی کرد. همسر او بازیگر مشهور جهان عرب، خانم «مونا واصف» بود. این کارگردان شهیر سوری، روی مضامین فیلمهای عاشقانه‌اش و رئالیستی متمرکز بود. چنداثر نیز برای مقاومت فلسطین ساخته است. شاعرانه غلبه میکند و در فیلم‌هایش بینش هنری متعادل و مخاطب انبوه را در هم می‌آمیزد و یکی از پرکارترین کارگردانان سوری است که تعداد فیلمهای بلند او به نوزده فیلم رسیده است.
«عبداللطیف عبدالحمید» (زاده 1954) بازیگر فیلمنامه نویس و کارگردان که تولید 8 فیلم بلند را در کارنامه دارد. او از مؤسسه عالی سینمای مسکو فارغالتحصیل شده است.
اولین جشنواره فیلم در دمشق که اولین جشنواره فیلم دنیای عرب هم بود، در سال 1956 با نام «اولین جشنواره / مهرجان فیلم سوریه» و همزمان با «نمایشگاه بین المللی دمشق» برگزار شد. «محمد شاهین» (1931-2004) کارگردان سوری هم «جشنواره فیلم دمشق» را در سال 1972 تأسیس کرد.
نسخه جدید این جشنواره نیز در سال 1979 راه اندازی شد که «اولین جشنواره فیلم دمشق» نام داشت. ابتدا قرار بر این شد که این جشنواره هر دو سال یکبار برگزار شود؛ تا اینکه در سال 1386 تصمیم به برگزاری سالانه آن گرفته شد و آخرین دوره جشنواره؛ یعنی هجدهمین دوره در سال 1389 برگزار شد که 54 کشور در آن حضور داشتند و فیلم ایرانی «مزاحم نشو» (1384 شمسی)، ساخته خسن عبدالوهاب، برنده جایزه نقره شد.[5]
در حال حاضر از این جشنواره از سال 2011 و پس از آشفتگی امنیتی در سوریه، برگزاری این جشنواره، به حالت تعلیق درآمده است.
هنرپیشههای مشهور
| دُريد لَحّام (زاده 1934 دشق) | باسم ياخور (زاده 1971 لاذقیه) |
| تيم حسن ( زاده 1976 طرسوس) | قُصي خؤلي (زاده 1976 طرسوس) |
| بسَّام كوسا (زاده 1954 حلب) | باسل خياط (زاده 1977 دمشق) |
| ياسر العظمة (زاده 1942 دمشق) | جمال سليمان (زاده 1959 دمشق) |
| غَسّان مسعود (زاده 1958 طرسوس) | عباس النوري (زاده 1952 دمشق) |
| أيمن رضا (زاده 1971 دمشق) | أيمن زيدان (زاده 1956 دمشق) |
«دُرید لحام» و «نهاد قلعي» در آغاز تلویزیون سوریه در سال 1960
هنرپیشههای مخالف رژیم اسد
در بحران اخیر، اغلب هنرپیشههای مشهور سینمای سوریه؛ خصوصاً چهرههای تلویزیونی، یا سکوت کردند و یا مطالبی در حمایت از حکومت اسد بیان کردند. آنهایی هم که مخالفت خود رااعلام نمودند، یا دستگیر شدند و یا کشور راترک کردند؛ مانند «مكسيم خليل» (زاده 1978 حمص) و همسرش «سوسن أرشيد» (زاده 1979 حمص)، «يارا صبري» (زاده 1971 دمشق)، «مي سكاف» (May Skaf) (1969 دمشق – 2018 فرانسه) ، «فارس الحلو» (Fares Al-Helou) (1961 لاذقیه)، «جهاد عبدو» (زاده 1962 دمشق)، «محمد آل رشي» (Al-Rashi) (زاده 1974 دمشق)، «عامر السبيعي» (1958 دمشق- 2015 مصر)، «سمر كوكاش» (زاده 1972 دمشق) دختر «علاءالدین کوکاش» (1942 - 2020) کارگردان مشهور، «ليلى عوض» (زاده 1969)، «زكي كورديللو» (زاده 1984 حلب)