آموزش عالی فرانسه
آموزش عالی
آموزش عالي فرانسه از سنتي دور منشا مي گيرد و اكنون يكي از متنوع ترين و كارآمد ترين نظام هاي آموزشي در جهان محسوب مي شود. اين نظام آموزشي اصالت خود را به عنوان يك نظام عمومي قوي كه بخشي از هزينه هاي آن توسط دولت فرانسه پرداخته مي شود، كيفيت تحصيلات و آموزش هاي خود را حفظ كرده است. فرانسه هر ساله بيش از ٢٣ درصد از بودجه ملي را به آموزش اختصاص مي دهد و به دقت كيفيت آموزش هاي ارائه شده و مدارك اعطا شده را زير نظر دارد .
عالي بودن مدارك فرانسوي بر شبكه به هم پيوسته موسسات آموزش عالي و مراكز پژوهشي با اعتبار و شهرت جهاني تكيه دارد. (بيش از ٣٠٠٠ موسسه شامل ٩٠ دانشگاه، ٢٤٠ مدرسه عالي مهندسي، ٢٣٠ مدرسه عالي بازرگاني و ٢٠٠٠ موسسه متشكل از مدراس عالي هنر و معماري، آموزشهاي پيراپزشكي و غيره).
در موسسات دولتي مانند دانشگاه ها، دولت مستقيماً سهم بزرگي از هزينه آموزش هر يك از دانشجويان را مي پردازد و در حال حاضر هزينه ثبت نام دانشگاهها در فرانسه در ميان كمترين هزينه هاي ثبت نام در جهان است. لازم به ذکر است که با بيش از 278000 دانشجوي غير فرانسوي، فرانسه يكي از اولين كشورهاي ميزبان دانشجويان خارجي در اروپا است. در فرانسه، هيچ تفاوتي ميان دانشجويان خارجي و دانشجويان فرانسوي اعمال نمي شود : انتظارات، امكانات و مدارك اعطا شده تفاوتي ندارند.
گفتني است مدرك پايان آموزش متوسطه فرانسوي مدرك Baccalauréat است كه دستيابي به آموزش عالي فرانسه را ممكن مي كند. اين مدرك نشان دهنده اولين سطح آموزشي است كه تحصيلات آموزش عالي بر اساس آن آغاز و اعتبار مي يابند. اين مدرك معادل مدرك ديپلم پيش دانشگاهي، يعني ديپلم پايان تحصيلات متوسطه ايران است.
آموزش عالي فرانسه با تنوع بسيار دوره هاي آموزشي برجسته مي گردد. دوره هاي بلند مدت يا كوتاه مدت، عمومي يا كاربردي، حرفه اي يا پژوهشی در دانشگاه يا در مدارس عالی . هر يك از اين دوره ها داراي ويژگيهاي خاص خود است( پذيرش، طول دوره، چگونگي آموزش) كه پاسخگو به اهداف و انتظارات متفاوت است و به همگان امكان مي دهد مدركي رسمي را دريافت كنند.
اگر برخي رشته ها تنها در دانشگاهها ارائه مي شوند ( مانند حقوق، پزشكي، علوم انساني)، ولي رشته هاي مهندسي، مديريت، هنر را مي توان در دانشگاهها يا در چارچوب مدارس عالي يا موسسات آموزشي دولتي يا خصوصي با شرايط و چگونگي پذيرش، طول دوره و روشهاي آموزشي و اهداف متفاوت ادامه داد.
تنوع شاخه هاي تحصيلي فرانسه به دانشجوي خارجي امكان و فرصت استفاده از آموزش متناسب با تحصيلات و نيازهايش را مي دهد. ضروري است كه دانشجو برنامه تحصيلي و اهداف و انتظارات خود را از آموزش مقدماتي گرفته تا دوره هاي فوق العاده تخصصي ، تعيين كند تا بتواند دوره آموزشي و نوع موسسه آموزش عالي مناسب را برگزيند.
كيفيت و سطح بسيار عالي آموزش دانشگاهي تنها مختص پاريس نيست. در سراسر كشور فرانسه موسسه هاي آموزش عالي، نظير دانشگاهها و نيز مدارس مديريت و مدارس عالي مهندسي سطح اول، با كيفيت بسيار بالا و در تمامي زمينه ها وجود دارند.
انتظارات و شرايط مربوط به كيفيت آموزشي حاكم بر تمامي دانشگاههاي فرانسوي است و اين انتظارات سطح علمي و تربيتي دوره هاي آموزشي را تضمين مي نمايند.
در وزارت آموزش ملي مقرراتي براي معادل سازي مدارك خارجي با مدارك فرانسوي وجود ندارد. تنها موسسه آموزشي ميزبان دانشجو، داراي صلاحيت قبول پذيرش و تعريف سطح دوره مورد پذيرش، بر اساس پرونده آكادميك دانشجو است.
دانشگاه ها : نشانه قدمت سنت دانشگاهي فرانسوي اين است كه اولين دانشگاه اروپايي در پاريس و در قرن دوازدهم بنيان گذاشته شده است. در حال حاضر ، تعداد دانشگاههاي دولتي فرانسه ٩٠ عدد است كه در بيش از پانصد محل در سراسر كشور پراكنده اند و متشكل از حدود هزار واحد آموزشي و پژوهشي هستند.
دانشگاهها و موسسات آموزشي دولتي داراي خصيصه علمي، فرهنگي و حرفه اي هستند. با اين كه دانشگاهها داراي استقلال و خودمختاري اداري، مالي، آموزشي و علمي هستند، مدارك اعطا شده به دانش آموختگان در صورتي كه مدارك ملي باشند، از هر دانشگاهي كه اخذ شوند، داراي ارزش واحد هستند.
دانشگاهها پذيراي بيش از ١٥٠٠٠٠٠ دانشجو هستند كه حدود ۷٤% تعداد دانشجويان شاغل به تحصيل در سطوح آموزش عالي را شامل مي شود. در ميان اين دانشجويان ده درصد داراي مليت خارجي هستند.
دانشگاهها داراي تمامي رشته ها شامل علوم و فناوري، ادبيات، زبانهاي خارجي، هنر، علوم انساني و علوم اجتماعي، حقوق، مديريت، بهداشت، ورزش هستند و آموزش را در تمامي سطوح از مدارك دوره هاي دو ساله دانشگاهي فوق ديپلم تا پايان دوره دكتري ارائه مي نمايند.
دوره هاي آموزشي دانشگاهي در سه سيكل پياپي سازماندهي شده كه در پايان آنها مدارك ملي در سه درجه: ليسانس (سه سال)، مستر[22] (دو سال) و دكتري (سه سال) اعطا مي گردد.
دانشگاه كه محل برجسته و ممتاز آموزشهاي بنيادين و پژوهش تلقي مي شود توانسته است پاسخگوي نيازهاي دنياي مدرن باشد و شاخه هاي مربوط به فناوري و مدارك با اهداف شغلي – حرفه اي را گسترش دهد.
چند رشته اي بودن دانشگاهها كه ويژگي اصلي آنها است، آموزش و پژوهش دانشگاهي متناسب با تحولات علمي و فناوري را تضمين مي نمايد. تمامي رشته ها ي تحصيلي از اين تطابق بهره مي جويند و مدارك و دوره هاي بسيار تخصصي را با هدف مضاعف (آموزش نظري و كاربردهاي عملي) ارائه مي نمايند.
رشته ها يي كه در دوره آموزشي سيكل اول در گروههاي مربوط به زمينه هاي دانشگاهي مجتمع شده اند، در طول دو سيكل بعدي تحصيلات دانشگاهي تخصصي تر مي شوند. تخصص و تعدد مدارك عمومي يا حرفه يي با درجه مستر نشانگر اين مدعا است.
نظام آموزش عالي :نظام آموزش عالي فرانسه بر سه ركن استوار است :
الف – برتري بخش دولتي : زيرا هر چند موسسات خصوصي نيز وجود دارد، بخش اعظم موسسات آموزش عالي دولتي است و بودجه آن توسط دولت تامين مي شود و ارزشيابي مدارك در انحصار آنهاست .
ب – رايگان بودن يا تقريباً رايگان بودن آموزش در بيشتر موسسات دولتي
ج – وجود مدارس عالي كه به طور قانوني مي توانند دانشنامه يا عنوان رسمي شناخته شده اي را صادر كنند و ورود به آنها با آزمون ورودي انجام مي شود.
موسسات كه از نظر ساختار و شرايط پخش با يكديگر متفاوتند سه نوع را شامل مي شوند:
1- دانشگاههايي كه با كاربرد قانون مصوب 12 نوامبر 1968 تشكيل شده اند.
2- موسسات دولتي ديگري كه ويژگي علمي، اداري يا فرهنگي داشته و به طور مستقل همچون برخي از مدارس عالي وابسته به دانشگاهها هستند.
3- موسسات خصوصي
« شوراي ملي آموزش عالي و پژوهش » كه نمايندگان اعضاي هيات علمي و دانشجويان، موسسات بزرگ و برخي شخصيت هاي خارج از دانشگاه را در برمي گيرد، مشاور وزير در تمامي مسائل مربوط به آموزش عالي است. كمیسیونی از روساي دانشگاهها نيز تعيين شده كه در موقع لزوم به تقاضاي خود آنها يا به خواست وزير كه رياست آن را بر عهده دارد تشكيل مي شود. مجمع عمومي مسئولان «موسسات و مدارس دولتي مجاز به صدور دانشنامه هاي مهندسي» نيز اساسنامه اي مشابه كمیسیون روساي دانشگاهها دارد.
دانشگاهها به واحدهاي آموزشي و پژوهشي با رشته هاي: ادبيات، علوم انساني، حقوق علوم اقتصادي، علوم سياسي، علوم رياضي و كاربردي، داروسازي، علوم پزشكي و گاهي الهيات، تقسيم شده اند. ماموريت و خط مشي آنها با تعيين هدف هاي دوگانه زير مشخص مي شود:
- «گسترش دانش و فرهنگ بدون چشم پوشي از آماده كردن دانشجويان براي ورود به زندگي فعال اجتماعي» كه با در نظر گرفتن نيازهاي اقتصادي و اجتماعي جامعه و تربيت دانشجويان در رابطه با نيازهاي ياد شده حاصل مي شود. دانشگاه ها چند رشته اي هستند و استقلال دارند و توسط يك شورا و رييس كه از طرف اعضا انتخاب شده اند اداره مي شوند.
بودجه در نظر گرفته شده براي دانشگاه نيز در اختيار آنهاست. شوراي دانشگاه شامل استادان، پژوهشگران، دانشجويان و برخي شخصيت هاي خارج از دانشگاه است. اين شورا دانشنامه هاي ملي مطابق با نظام وزارتخانه را اعطا مي كند و مي تواند دانشنامه هاي دانشگاهي خاص خودر را نيز صادر نمايد. در ماده 20 قانون راهنمايي مصوب 1968، شرايط دريافت دانشنامه هاي دولتي و كيفيت حمايت از عناوين اعطا شده توسط وزير توصيف شده است. اما در مورد برنامه ها و دانشنامه هاي دانشگاهي، و شرايط دريافت آنها خود دانشگاه تصميم گيرنده هستند. در اينجا بي مناسبت نيست به آموزش هايي كه اكنون جزء دانشگاهها شده اند چون: انستيتوهاي مطالعات سياسي، مدراس ملي عالي مهندسي، انستيتوهاي دانشگاهي تكنولوژي، انستيتوهايي كه تخصص سطح عالي را ارائه مي دهند و نيز موسسات مستقل از دانشگاه ها چون انستيتوهاي ملي پلي تكنيك اشاره كرد.
موسسات دولتي يا خصوصي، با ويژگي علمي و فرهنگي يا اداري كه در ميان آنها مدارس عالي نيز وجود دارند، دانشجويان را براي دانشنامه مهندسي، يا فعاليت هاي بازرگاني و اداري، يا براي برخي حرفه هاي خاص خدمات عمومي چون آموزشي، اداري، كادر فني متخصص و غيره و يا حتي حرفه هاي هنري آماده مي كنند. بيشتر موسسات دولتي چون كنسرواتوار ملي هنرها و پيشه ها، موسسات ملي علوم كاربردي، و دانشسراهاي عالي، زير نظر وزارت آموزش و پرورش ملي هستند. موسسات دولتي ديگر به وزارتخانه هاي ديگري چون : دفاع، صنايع، محيط زيست، پست و مخابرات و كشاورزي وابسته اند مانند مدرسه پلي تكنيك، مدارس معدن، مدرسه عالي هوانوردي، مدرسه عالي مخابرات، مدارس ملي جنگلباني، مدارس عالي كشاورزي و انستيتوي بين المللي اداره موسسات دولتي .
پيش مي آيد كه دانشجو در خروج از يك مدرسه عالي چون مدرسه عالي پلي تكنيك يا انستيتوي ملي كشاورزي به مدرسه عالي تخصصي ديگري مانند مدرسه ملي پل و راه، مدرسه ملي آب و جنگل و غيره ... وارد شود.
موسساتي همچون : مدرسه ملي عالي هنرهاي زيبا، كنسرواتوار ملي هنرهاي دراماتيك كنسرواتوار موسيقي و غيره ... افراد را براي حرفه هاي هنري آماده مي كنند.
در اينجا ذكر برخي موسسات بزرگ ويژه مانند كولژدوفرانس، موزه ملي تاريخ طبيعي، رصد خانه پاريس، دفتر طول جغرافيايي، مدرسه مطالعات عالي عملي، مدرسه مطالعات عالي علوم اجتماعي، و بنياد ملي علوم سياسي كه به معلومات سطح عالي اختصاص دارد، نيز لازم است .
آموزش هاي پيرا دانشگاهي در همه سطوح در چهارچوب آموزش دائمي ارائه مي شود كه به دنبال كردن دوره هاي شبانه و كارورزي هاي عملي امكان دريافت دانشنامه هاي مختلفي در آموزش عالي مي دهد. براي نمونه كنسرواتوار هنرها و پيشه ها و مراكز آن در شهرستان ها داوطلبان را به صورت مستمع آزاد بدون در نظر گرفتن درجات تحصيلي براي دوره هاي شبانه مي پذيرد و اين افراد از آموزشي كه مي تواند به اخذ درجه مهندسي بيانجامد بهره مند مي شوند. «مراكز ملي آموزش مكاتبه اي» آموزشي را كه از هر جهت مشابه آموزش عمومي عادي است عرضه مي دارد. برخي از دانشگاهها نيز آموزش تلويزيوني را ارائه مي دهند.
سطح آموزش عالي گواهينامه دبيرستان است كه مشخص كننده اتمام تحصيلات دبيرستاني است. دانش آموزان دبيرستان بتدريج در رده هاي متنوع بسياري وارد مي شوند و مي بايستي فرهنگ عمومي شامل زبان و ادبيات فرانسه، رياضيات، زبانهاي باستاني يا زنده، علوم انساني و علوم مختلف رياضي و طبيعي به آنها ارائه شود. گواهينامه، رشته هاي مختلفي را در بر مي گيرد:
الف – براي دارندگان گواهينامه دبيرستان يا عناوين معادل آن ( البته به شرط ارتباط رشته تحصيلي دبيرستان و رشته انتخابي در دانشگاه)
ب – براي داوطلباني كه در يك آزمون ورودي ويژه دانشگاه پذيرفته شده اند. لازم به يادآوري است كه براي پذيرش در رشته حقوق داشتن گواهينامه دبيرستان لازم نيست.
دانشجويان خارجي كه مايلند در يكي از دانشگاههاي فرانسه نام نويسي كرده و دانشنامه ملي فرانسه را دريافت دارند مي بايستي فرم تقاضاي نام نويسي را در بخش فرهنگي فرانسه در كشور خودشان پركنند.
پذيرش دانشجويان فرانسوي و خارجي در ديگر موسسات عالي آموزشي مثلاً مدارس مهندسي گاه از روي عناوين و پرونده تحصيلي است اما بيشتر از طريق كنكوري است كه فارغ التحصيلان دبيرستان پس از يك، دو يا سه سال تحصيل در كلاس هاي ويژه آمادگي در برخي از دبيرستانها آن را مي گذرانند. اين كنكور در سطح كشور برگزار مي شود و قسمتي از امتحانات براي بسياري از مدارس عالي مشترك است. گزينش بسته به سطح مدرسه عالي و شمار داوطلبان كم و بيش جدي است .
با در نظر گرفتن مجموعه دوره هاي آموزشي عالي مي توان مراحل مهم تحصيلي را پنج تا هفت سال يا بيشتر تعيين كرد. البته مشخص كردن اين مراحل بسته به نوع تحصيل كه مانند رشته ادبيات ويژگي اساسي و فرهنگي داشته باشد يا مانند اداره امور اقتصادي و اجتماعي هدف حرفه اي دقيقي را دنبال كند، مختلف است به طور كلي برخي از درجات يا دانشنامه هايي كه در سطح اين مراحل هستند و در كشورهاي ديگر، به ويژه كشورهايي كه داراي نظام دانشگاهي نزديك به نظام فرانسه مي باشند اعطاء شده ، تاييد گشته و ارزشي همتراز دارد.
نظام دانشگاهي فرانسه با سه مرحله: سازندگي، آموزش و پژوهش و توسط سيكل مشخص مي شود. براي دو مرحله نخست، گذراندن سلسله مراتب آموزشي با واحد درسي است كه در سه دسته به صورت اجباري، انتخابي و آزاد بسته به رشته هاي درسي مربوطه مشخص گشته است.
نخستين مرحله در ادبيات، علوم انساني، علوم ، حقوق و علوم اقتصادي كه دوره عمومي و راهنماي پايه تحصيلات دانشگاهي است و دروس بسيار متنوعي را در برمي گيرد، به مدت دو سال با عنوان سيكل اول آموزش مشخص است. اين مرحله به «مدرك عمومي تحصيلات دانشگاهي» مي انجامد . عنوان ذكر شده در اين مدرك زمينه قوي تر پايه تحصيلي را كه راهنماي تحصيلات بعدي است مشخصي مي كند، مثلاً «مدرك عمومي تحصيلات دانشگاهي رشته حقوق» اين دوره در پزشكي به سيكل اول تحصيلات پزشكي، و در داروسازي و آمادگي برخي مدارس عالي، به كسب معلومات لازم از علوم اختصاص دارد. در اين رشته هاي تحصيلي همانطور كه در دندانپزشكي امتحانات دشواري كه حالت گزينش دارند گذر از سال اول به سال دوم را مشروط مي سازد.
دانشگاه ها همچنين آموزش فني كوتاه مدتي را از طريق انستيتوهاي فني دانشگاهي عرضه مي دارند. دوره كامل اين آموزش ها به مدت دو سال به «ديپلم فني دانشگاهي» كه نشانه آموزش فني پيشرفته تري است مي انجامد. «گواهي تكنيسين عالي» كه در دبيرستانهاي فني داده مي شود و برخي دوره هاي حرفه اي كوتاه مدت مانند آموزگاري و حسابداري و نظاير آنها نيز دوره هايي مشابه دارند.
دومين مرحله آموزش كه با سيكل دوم آموزش عالي منطبق است به نشر سطح عالي تربيت علمي و آمادگي براي زندگي فعال و انجام مسئوليت هاي شغلي اختصاص دارد. اين تحصيلات پيشرفته در ادبيات، علوم، حقوق، و علوم اقتصادي در پايان يك سال با درجه ليسانس و در پايان دو سال با درجه فوق ليسانس تاييد مي شود. هر چند در برخي رشته ها چون پزشكي و داروسازي اين دوره به نحوي نيست كه در ادامه تحصيلات فاصله اي ايجاد كند.
در اينجا بايد به دوره هاي آموزشي كه به چند رشته اي مصطلح است نيز اشاره كرد. اين دوره ها با هدف پيش حرفه اي رشته هاي زير را در سيكل اول و دوم دانشگاهي شامل مي شود: اداره امور اقتصادي و اجتماعي، زبانهاي خارجي كاربردي، رياضيات كاربردي و علوم اجتماعي، فوق ليساني علوم و فنون، فوق ليسانس مديريت، فوق ليسانس علوم كامپيوتر در مديريت. گذراندن اين مرحله دوم معمولاً براي استخدام دبيران دبيرستانها لازم است. به اين طريق كه پس از دريافت «ليسانس» يا «فوق ليسانس» مي بايستي در آزمون «گواهي استعداد دبيري» يا «اگرگاسيون آموزش متوسطه» نيز موفق شوند. البته آمادگي براي كنكور اگرگاسيون[23]، بررسي هاي پيشرفته و ژرف اضافه اي را ايجاب مي كند كه به تحصيلات مرحله بعدي يعني سيكل سوم مي پيوندد.
سومين مرحله به سيكل سوم مربوط مي شود كه دوره تخصصي عالي و تربيت براي پژوهش است و فرآيندي همراه با هدفهاي حرفه اي است، «دانشنامه تحصيلات عالي تخصصي» شامل «دانشنامه دكتر مهندسي» و يا «دكتراي سيكل سوم يا اتا»[24] است كه به پژوهش هدايت مي شود. سال نخست دوره دكتر– مهندسي ودكتراي سيكل سوم به يك «دانشنامه تحصيلات پيشرفته» مي انجامد. سال دوم وسوم به كار پژوهشي اختصاص دارد كه به دفاع ازتز منتهي مي گردد.
« دكتراي اتا » تصويب پژوهش علمي بديع وابتكاري درسطح عالي است. گذشته ازاينها «دكتراي دانشگاهي» نيز وجود دارد كه دانشنامه اي ملي نيست .
درپزشكي ، دارو سازي و دندانپزشكي« دانشنامه اتا» به مهارت حرفه اي بسيار خوب اعطاء مي شود (دكتراي اتا براي پزشك ،داروساز و جراح دندان ) كه احتمالا توسط مدركي تخصصي در پزشكي، دكتراي سيكل سوم در دندانپزشكي و داروسازي يا دكتراي اتا در داروسازي كامل مي گردد.
در رشته هاي ديگر و براي تخصص هاي حرفه اي ويژه موسساتي مانند مركز كشاورزي گرمسيري براي مهندسين كشاورزی يا انستيتو پرورش دام و دامپزشكي كشورهاي مناطق گرم براي دامپزشكان افرادي را آماده مي كنند.
ورود به كادر هيئت علمي دانشگاهها با توجه به پست هاي موجود از طريق كنكور درسطح كشور انجام مي گيرد. مدرسين دانشگاه براي راه يافتن به مرتبه استادي بايد داراي دانشنامه دكتراي اتا باشند. در برخي رشته ها چون داروسازي ، پزشكي ، حقوق وعلوم اقتصادي اين مقام منوط به موفقيت در كنكور آگرگاسيون آموزش عالي است .
تشكيلات آموزش عالي فرانسه : در فرانسه تشكيلات آموزش عالي بسيار متنوع است و موسسات زيادي را شامل مي شود كه ساختار آموزشي وشرايط پذيرش آنها به تناسب نوع موسسه و اهداف پيدايش شان به يكديگر متفاوت است .اكثر اين موسسات، يا وابسته به وزارت آموزش ملي فرانسه هستند، يا زير نظر آن عمل مي كنند. اولين شرط ورود به دانشگاهها وموسسات آموزش عالي، دارا بودن ديپلم كامل متوسطه است داوطلبان در انتخاب موسسه آموزشي آزاد بوده، و با توجه به اهدافي كه دنبال مي كنند، موسسه آموزشي مورد نظر خود را انتخاب مي نمايند.