خط در تاجیکستان

خط

پیش از پیدایی خط، تنها وسیله ای که برای نقل و انتقال اندیشه ها به نظر می رسید، نقش اشیاء بود. بدین معنی که برای بیان هر یک از اشیاء، ناگزیر دست به دامن نشانه هایی می شدند. هنر نگارگری و خط نگاری در سرزمین تاجیک ها همانند سایر مناطق ایران رواج داشته و اگر پیش از مردم دیگر نقاط، آغاز دبیری و خط نگاری نکرده اند، همزمان با آنها در ابداع خط تصویری گام برداشته اند(بهنام، 1320: 103).

خط نگاری و نگارگری در قلمرو تاجیکان با کاوش های باستان شناختی هم آهنگی دارد. زبان تاجیکی در تاریخ پیدایی خود، پس از خط تصویری خط میخی را انتخاب کرده بود، یعنی نشانه هایی از نقش هایی که به شکل میخ بوده و به گونه های افقی یا عمودی به کار گرفته می شد.، ترکیب یافته است. در دوران هخامنشی نیز خط تاجیک ها، همانند دیگر نقاط ایران، میخی بود که در کتیبه های پادشاهان هخامنشی دیده می شود. دوم، خط پهلوی یا هزوارش است که در زمان اشکانیان و ساسانیان رواج داشته و در سکه و نقش های آن زمان دیده می شود. سوم، خط اوستایی است که برپایه خط پهلوی تنظیم گردیده و اوستا با این خط نگارش شده است.

تاجیکان در روزگار باستان از الفبای سغدی نیز استفاده می کردند. ولی پس از ورود عرب ها به قلمرو تاجیک ها، خط و دین آنان رایج گشت. البته خط عرب ها به خوبی مورد پذیرش عرب ها قرار نگرفت. زیرا در مدت نزدیک هزار سال آثار زیادی به خط پهلوی، پارتی، سغدی و خوارزمی انشاء شده بود. ولی پس از اینکه علی رغم میل خود، خط عربی را پذیرفتند، نخست به آن تغییراتی دادند تا موافق زبان شناسان شود. سپس گونه های تازه به تازه آنرا مانند نسخ، نستعلیق، دیوانی و ریحانی و ... آفریدند ( کریم اف، 1372: 14).

از سال ۱۳۰۲ تلاشها برای تغییر خط در جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان توسط شوروی آغاز شد و نهایتاً در فروردین ۱۳۰۷ (آوریل ۱۹۲۸ میلادی) خط استانداردشده لاتین برای زبان‌های ترکی در تاجیکستان خط رسمی شد در حالی که فارسی شاخه‌ای از زبان‌های ترکی نیست.