علویان در سوریه
عقاید علویان
نصیریه جزء فرق غلات شیعه طبقه بندی شدهاند. بیشتر منابع، این فرقه را از فرقه‌های غالی منشعب از امامیه در دوران غیبت صغری به شمار آورده‌اند.[101]
اعتقاد به حلول خداوند در امام علی (ع) و الوهیت او، اسقاط تکالیف دینی و اباحه محرمات، تأویل‌گرایی و تناسخ، همواره به عنوان اصول اساسی اعتقادات نصیریه، در طول تاریخ حیات آنان، بوده است. آنان معتقدند پیامبر(ص) اهل بیت(ع) را مرجع و رهبر دینی مسلمانان قرار داده است. علویان به تبری از دشمنان ائمه معتقدند.[102]
انحرافات شدید غالیانه علویان، ارتباط محکمی با شرایط خاص تاریخی، جغرافیایی و بستر عقیدتی که در آن رشد کرده‌اند، دارد؛ از جمله این شرایط خاص، می‌توان به فشار حکومتهای جور و تعصبات مذهبی دولتهای سنی مناطق شام، سکونت در مناطق مرزی میان مسلمانان و صلیبیان و حملات مداوم صلیبیها به آنان و انزوای جغرافیایی و قطع ارتباط آنان با مراکز تشیع امامی اشاره کرد. این وضعیت، منجر به تأثیر آنان از تصوف، اسماعیلیه و مسیحیت شد؛ البته برخی از گزارشهای صاحبان کتب فرق و مذاهب درباره علویان سوریه نیز اتهاماتی بوده که به آنان زده میشد که آن نیز ناشی از تعصبات مذهبی این دسته از نویسندگان است.[103]
در مقابل، در دوره معاصر، شمار زیادی از گروههای علوی، خود را ملتزم به اجرای احکام و شریعت اسلام میدانند و هرگونه اباحه و اعتقاد به حلول و تناسخ را باطل میشمارند. این وضعیت جدید ،تا حدی است که برخی مدعیاند که نصیریه فرقهای است که دچار استحاله شده است؛ زیرا آنچه امروز به عنوان عقاید علویان شناخته میشود، کمتر شباهتی به گزارش منابع قدیمی فرق در باب فرقه نصیریه دارد.[104]
«منیر شریف» از نویسندگان معاصر علوی، در کتاب خود که مرجعی مهم شمرده میشود، بیانیه حدود ۸۰ نفر از علمای علوی را آورده که در آن، منشور اعتقادات خود را ذکر کرده‌اند. این منشور که تفاوتی با اعتقادات شیعه اثناعشری در اصول و فروع دین ندارد، سندی مهم در باب عقاید علویان شمرده میشود.[105] دیگر نویسندگان علوی معاصر، نظیر «محمدامین غالب طویل»، «شیخ عیسی سعود»، «شیخ علی عزیز ابراهیم» نیز معتقدند که بیشتر علویها، حلول و تناسخ را قبول ندارند و صوفیان آنها هم قائل به تجلیاند (نه حلول). بر اساس دیدگاه آنان، علت گرایش غالیانه نصیریان، عزلت، محرومیت و جهل بوده است.[106]
مراجع تقلید شیعه؛ از جمله مقام معظم رهبری، آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله نوری همدانی، آیت الله موسوی اردبیلی و آیت الله سید محمد حسین فضل الله، در جواب استفتاهایی که از آنان درباره حکم علویان سوریه شده است، آنان را شیعیان اثنیعشری به شمار آورده‌اند. در متن استفتا از مراجع، به بیانیه صادر شده علویان در کنگره خود در سال ۱۹۷۲م. در لاذقیه اشاره شده است.[107] علویان سوریه در این بیانیه اعتقادات خود را ذکر کرده‌اند که این اعتقادات منطبق بر عقیده تشیع امامی است.[108]
آیت الله جعفر سبحانی معتقد است عقائدی که به نصیریه نسبت می‌دهند؛ مثل حلول و غلو در حق ائمه، تناسخ، نبوت محمد بن نصیر و شراکت امام علی(ع) با حضرت محمد(ص) در نبوت، ازدواج با محارم و مردان و غیره، اتهاماتی است بدون سند و غیر قابل اعتماد.وی بزرگترین اتهامی که به علویان نسبت داده شده را غلو در حق امام علی برشمرده است. از منظر وی عقاید علویان بر حسب منابع آگاه، اختلافی با عقاید شیعه اثناعشری ندارد؛ بر همین اساس او معتقد است علویان به رسالت محمد(ص) و امامت علی(ع) و یازده امام از نسل او باور دارند و اصول دین نصیریه همان پنج اصل شیعه اثناعشری؛ یعنی توحید، نبوت، معاد، امامت و عدل است و فروع دین نیز از نگاه علویان همان ۱۰ فرع امامیه است.[109]
ربانی گلپایگانی نیز معتقد است مطالبی که در منابع قدیمی و معاصر درباره علویان آمده، قابل اعتماد نیست؛ زیرا براساس حب و بغض نوشته شده است.[110]
علما و مراجع لبنان و سوریه؛ نظیر سید محسن امین، سید حسن شیرازی، علامه شرف الدین، امام موسی صدر، محمد جواد مغنیه، محمد مهدی شمس‌الدین و شیخ عبدالامیر قبلان، علویان سوریه را جزء شیعیان امامی به شمار آورده و حمایت خود را از آنها اعلام کرده‌اند.[111]
به عنوان جمعبندی این بخش، توان اذعان کرد که علویان تفاوتی با شیعیان اثنی عشری ندارند؛ لکن علویان شام و ترکیه (آناتولی) علیرغم اینکه از حیث اصول عقیدتی، شیعه اثنی عشری هستند؛ اما از عقاید باطنی تأثیر پذیرفته‌اند و در مواردی از فقه جعفری که خود را در نظر بدان ملتزم می دانند، عملاً دور افتاده‌اند؛ نمونه روشن آن نیز اقامه نماز بشار اسد علوی، به روش اهل سنت است!